LU D O M IR PAVEL, STAN ISLAW UZIAK
M INER AŁY ILASTE GLEB WYTWORZONYCH Z UTW OROW L ES SO W A TY C H I PYŁOW Y CH P O C H O D Z E N IA W O D N E G O Z Katediry puddaz-nalstvi, aigrochemie a m ikrobiologie vysoké skoly zemedeftske w P.nacLze
i z K atedry G leboznaw stw a W ydziału Biologii i Nauk o Ziem i U niw ersytetu M. C u rie--S ’kilodoiwskiej w L ublinie
K o m u n i k a t
Z b ad a n y m ateria ł pochodzi z 11 profili (łącznie 33 próbek) z różnych terenów Polski. Z Wyżyny Lubelskiej pochodzą 2 profile, z P o g ó rza K a r packiego — 2, z Kotliny Oświęcimskiej — 2, z P rz e d g ó rz a Sudeckiego — 1, z Kotliny Sandom ierskiej — 2 oraz z Niżu Srodkowo-polsttdego — 2. W y m ienione profile re p rez en tu ją gleby bielicowe i b ru n a tn e , a równocześnie gleby u praw ne, za d a rn io n e oraz leśne.
M in era ły ilaste określano we frakcji [1]. F rakcję tę w ydzielano w g zmodyfikowanej metody Gorbunow a. Z próbek w ęglanow ych usu w an o n a j pierw w ę g la n y 0,2 n HC1, a następ n ie we wszystkich próbkach u s u w a n o kationy w ym ienne przez przem yw anie (dekantacyjnie) w odą destylowaną. Z przygotow anych w ten sposób próbek zbierano frakcję ilastą m etodą sedym entacji (przeprow adzono ją kilkanaście ra z y ). W próbkach próch- nicznych usu w an o substancję org a n ic zn ą przez spalanie 6 — 8% H2O2. P rze d s ta w io n e w zarysie bad a n ia są próbą określenia genezy utworów pyłowych na podstaw ie składu m /nerałów ilastych.
P rzed przystąpieniem do b a d a ń re n tge nografic znych i DTA poddanG frakcję ilastą specjalnem u preparow aniu. W próbkach przeznaczonych do oznaczeń rentgenograficznych usunięto najp ierw „w olne” tlenki żelaza m etodą Mitchella i M àckenziego (z № г 5 г 0 4 ). N a stępnie rozdzielano je na dwie "części. P ie rw s z ą część n asy c an o m ag n ez em i solw atow ano gliceryną (wg Jeffriesa i J a c k s o n a oraz M ac E w a n a ) . D ru g ą część n asy c an o p o t a sem i w y p ra ż a n o w tem p eratu rze 600°C (w oparciu o metody Kunze i Jeffriesa oraz Dixona i S e a y a ). Usunięcie żelaza pozw ala na uzyskanie lepszych re n tg e n o g ra m ó w (nie za ciem nionych). D alsze zabiegi uła tw ia ją identyfikację m inerałów w 'n terstratyfikow anych kompleksach.
162 Ludomir Pavel, Stanislaw Uziak
Próbki do analiz term icznych nasyc ano M g i trzy m a n o przez kilka dni w atmosferze, gdzie w z g lę d n a w ilgotność powietrza w ynosi 50%. P o s tę pow anie takie m a na celu nasycenie wszystkich próbek jednakow ym k a tionem o raz doprow adzenie ich do jednakow ej w ilgotności. U łatw ia to porów nyw anie wyników analiz termicznych.
Do b a d a ń m inera łów ilastych użyto n astępują cych metod: a) re n tg e n o g rafic zn ą proszkow ą w g Debey-Scherrera, b) różnicow ą analizę term iczną,
c) określenie pojemności sorpcyjnej.
Analizy re n tg e n o g rafic zn e przeprow adzono przy użyciu m ikrostruktur ra ln e g o re n tg e n u M ikrom eta z kom orą o średnicy 64 m m i miedzianym żarzeniem . C zas ekspozycji wynosił 1,5 godziny. Próbki umieszczono w ka- pilarach żelatynowych o przekroju 0,4 mm.
Analizę term iczną w ykonano na a p a ra tu rz e s konstruow anej przez P a - vola w e d łu g z a sad y podanej przez B erga i R assonską. J e s t to metoda szybka, p o z w alająca na w ykonanie jednego oznaczenia w p rzeciągu około 10 minut. T em p e ratu ra pieca w z ra s ta ła praw ie liniowo z szybkością do 100°C/min.
Do ozn a cza n ia wymienionej pojemności sorpcyjnej stosow ano metodę Cecconiego i Polesello z kompleksonem III i trójetanolam iną.
Na podstaw ie przeprow adzonych bad a ń m ożna stwierdzić, że w gle bach wykształconych z utw orów lessowatych oraz pyłowych pochodzenia wodnego m inerałem głównym jest interstratyfikow any kompleks ilitu i m ontmorylonoidu. M inera ła m i tow arzyszącym i s^[ w zmiennych ilościach kaolinit i 'kwarc.
Wyniki szczegółowe będą opublikowane później.
ST R E SZ C ZE N IE
Z b ad a n o skład m ineralogiczny frakcji < 0,001 mm w 11 profilach gleb pyłowych z różnych terenów Polski.
S tosow ano następ u ją ce metody badań:
a) rentg e n o g rafic zn ą proszkową w g Debey-Scherrera, b) analizę term iczną oraz
c) oznaczanie pojemności, sorpcyjnej.
Na podstaw ie b adań stwierdzono, że głów nym m inerałem ilastym jest interstratyfikow any kompleks ilitu i m ontmorylonoidu.
Minerały ilaste gleb wyiworzofi^ch z utworów lessowatych i pyłowych 163 Л. ПЯВЕЛЬ, С. УЗЯК Г Л И Н И С ТЫ Е М И Н ЕР А Л Ы П О Ч В О Б Р А З О В А Н Н Ы Х И З Л Ё С С О В И Д Н Ы Х И ПЫ ЛЕНАТЫ Х О Т Л О Ж Е Н И Й В О Д Н О Г О П Р О И С Х О Ж Д Е Н И Я К а ф е д р а П о ч в о в ед ен и я, агрохим ии и м икроби ологи и В ы сш ей С ел ьско х о зяй ств ен н о й Ш колы в П раге и К аф ед р а п о ч в о вед ен и я У н и верси тета М арии К ю ри-С клод овской в Л ю б л и н е Р е з ю м е И с с л е д о в а н о м и н ер аб о ги ч ес к и й с о с тав ф р ак ц и и < 0 . 0 0 1 мм в 11 п роф иля х почв п ы л е в а т ы х р а зн ы х те р р и т о р и й Польши. П ри м ен я ли сь с л е д у ю щ и е м етоды и с сл ед о в ан и й : a) р е н т г е н о г р а ф и ч е с к и й п о р о ш к о в ы й по Д е б е й - Ш е р е р у , b) д и ф ф е р е н ц и а л ь н ы й терм ич еск ий ан али з, c) о б о з н а ч е н и е ём кости п о гл о щ ен и я . . На о сн о в ан и и этих и с сл ед о в ан и й у с т а н о в л е н о , что п р е о б л а д а ю щ и м глин и сты м м и н ер ал о м яв л яе тся п е р е м е н н о с л о и сты й к ом п л ек с и лл и та с м он тм о р и л ло н и то м . L. PAVEL, S. UZIAK CLAY M IN E R A L S O F S O IL S F O R M E D FRO M L O E S S -L IK E AND SILTY S E D IM E N T S O F WATER OR IG IN
C hair of Soil Science, A grochem istry and M icrobiology, C ollege of A griculiure, Praiha and C hair of Soil Science, M. C urie-S kłodow ska U niversity, Lublin
S u m m a r y
The mineral composition of the fraction < 0,001 mm w a s investigated in 11 profiles of silty soils of different regions of Poland.
The following m ethods of in vestigations were used: a) X-ray diffraction method according to Debey-Scherrer, b) differential therm al analysis.
c) determ ination of sorptive capacity.
The in vestigations resulted in the conclusion th a t the dom inant clay mineral is a stratified illite and m ontm orillonoid complex.
