Wodociągi i k a n a ły miejskie.
(C iąg d alszy)A ż e b y p r z y jś ć w p o m o c miastu, k ró l W ł a d y s ł a w IV , p r z y w i l e j e m z dn. i o s ie r p n ia 1 6 3 7 r., ustąpił m a g is t r a t o w i N o w e i W a r s z a w y p o ł o w ę d o c h o d ó w z k a d u k ó w n a u tr z y m a n ie w o d o c i ą g ó w , n a p r a w ę d r ó g i n a o b w a r o w a n i e miasta: „qu on iam v e r o in a qu a e d u ctu m multas im p e n sa s e r o g a n t, ip si civitati m e d ie t ate m iure c a d u c o r u m e x g r a t i a e t munifi- c e n tia n o s t r a r e g i a d o n a m u s ita, ut m a g is tr a t u s p r a e fa ta e civitatis, iure m ediante, e a d e m c a d u c a adeat, d e c r e t o q u e ad iu d icata a p p r e h e n d a t, e t in aquaeductum ac r e p a r a t io n e m via ru m , et m u n it io n e m civitatis c o n v e r - t a t “ . G d y j e d n a k і to n ie w y s t a r c z a ło , u c h w a l o n o w ro k u 1608 p o b ie ra ć z a u ż y c i e w o d y p o 3 g r o s z e od p i w o w a r ó w ' „ a d rep a ra tion em d u ctu s a q u a e “ ; w r o k u n a s t ę p n y m u c h w a łę tę p o n o w i o n o : r v t quilibet B ra s e a to r , qui h a u rir e v u lt p r o c o c tu ra C e r u is ia e , aquam in fontibus Ciuillibus t e n e t u r d a r e e t p e r s o l v e r e to tie n s , q u o tie n s p e r g r o s s o s t r è s “ ; toż sam o p o w t ó r z o n o w ro k u 1 6 1 1 126). W ty m ż e r o k u W a w r z y n i e c K arlik , burm istrz N o w e j W a r s z a w y , z a n ió s ł do a k t r a d z ie c k ich protest: „ F a m a tu s L a u r e n t i u s K a r lik , p r o c o n s u l m od ernu s, m anifestatu s est, quod fo n te s in cam p o , e x quibus aqua ad h a n c c iv ita ta te m profluit, d e stru c- tae su nt, id e o ip s e p r o s p ic ie n d o , n e h o c dam num n e g l i g e n t ia e s u a e in p o s t e r ů m im p u te tu r, c o r a m d o m in is e t co n fra te rn ita tib u s cu m g r a v i q u a e re la m a n ife s t at u r“ . ( S ł a w e t n y W a w r z y n i e c K a r lik , burm istrz t e r a ź n ie js z y , z a n ió s ł s k a r g ę , iż ź r ó d ła w polu, z k t ó r y c h w o d a do t e g o miasta p r z y p ł y w a , z n is z c z o n e są; z a p o b ie g a ją c p rze to , a ż e b y s z k o d a taka n ie b y ł a n a p o ty m p r z y p i s y w a n a j e g o n ie d b a ło śc i, o ś w i a d c z y ł n a publi c e w ie lk i s w ó j żal i u b o l e w a n i e p r z e d pp. r ajcam i, ła w n ik a m i i gm in - nemi).
W id z ie liś m y , ż e o d r o k u 160 8 p i w o w a r o w i e płacili p o 3 g r o s z e , n ig d zie n ato m ia st n ie n a p o tk a liś m y w z m ian k i, a ż e b y za u ż y c i e w o d y p o b ie r a n o j a k ą b ą d ź op ła tę o d m ie s z c z a n , z a r ó w n o w ła ś c ic ie li d o m ó w , j a k l o k a t o r ó w . (O p o d a tk u w r. 1 7 6 7 niżej).
W O D O C I Ą G I I K A N A Ł Y M I E J S K I E . 2 5 5
C z a s u s e jm ó w , k i e d y z a p o t r z e b o w a n i e w o d y w m ie ś c ie z n a k o m i cie w z r a s t a ło , s t a r a n o się o g r a n i c z y ć u ż y c ie j e j z e z b io rn ik ó w , w ś ro d k u miasta l e ż ą c y c h ; tak t e d y w r o k u 1 6 1 9 z a p a d ła u c h w a ł a : 127) „ A b y P a n o w i e P i w o w a r o w i e ż a d z ie n z n ic h n ie w a ż y ł się b rać w o d y d o r o bienia piw'a z e s k r z y ń na n o w j'm m ie ś c ie , a le ż e b y s z o b ie fa ssam i w o zili z n a l i e w e k , p r z e s z w s z y s t e k S e y m n in i e y s z y , sub p o e n a D e c e m m a rcaru m P o l o n . “
U c h w a ł a p o w y ż s z a z w r a c a u w a g ę n a s p o s ó b p r o w a d z e n i a w o d y d o miasta.
Z g ł ó w n e g o zb io rn ika , w y k o p a n e g o w ziem i p r z y ź r ó d ła c h i d r z e w em o c e m b r o w a n e g o , s z ł y r u ry p o je d y ń c z e , t. j. j e d n ą linją do z b io r n ik a n a s t ę p n e g o , k t ó r y z a k ła d a n o w ta k ie j o d le g ło ś c i, na j a k ą p o z w a lała p o t r z e b a m ie s z k a ń c ó w ; o d d r u g i e g o z b io rn ik a w te n sam s p o s ó b p r o w a d z o n o r u r y do t r z e c i e g o i t. d. aż d o r y n k u N o w e g o Miasta. R e - z e r w o a r y , z w y k l e s k rz y n iam i z w a n e , p r z y k r y t e był}7 daszkam i, k a ż d y n a c z t e r e c h słupach, r u r y * ) za ś z a k o p y w a n e w ziemi.
W o k o l i c y d z is ie js z y c h N a l e w e k i F r a n c i s z k a ń s k i e j is tn ia ły j e s z c z e w p o c z ą t k a c h X I X w ie k u lic z n e s ta w y ; tam też b ył g ł ó w n y z b io r n ik w o d y , z a s ila ją c y r e z e r w o a r y N o w e g o Miasta. L u s t r a c y a z r o k u 1600 o k r e ś la to m ie js c e w s ło w a c h n a s t ę p u ją cy c h : „ S z t u k a roli O g o n k o w -skiej, k t ó r a miastu N o w e j W a r s z a w y n a l e ż y , n a której j e s t k ilk a dom- k ó w , w y g o n miejski, na k t ó r y m rz ą p ie **) m iejskie, z k t ó r y c h w o d a do miasta N o w e j W a r s z a w y idzie i b y d ło w y g a n i a j ą “ .— O d n a l e w e k , c z y li c y s t e r n , z b io rn ik ó w , z k t ó r y c h w o d ę c z e r p a n o , p o w s t a ła n a z w a u lic y ***).
M ie jsce, z k t ó r e g o r o z c h o d z i ły się r u r y i ich k i e r u n e k , W e j n e r t tak określa: „ w ł a ś c i w e c y s t e r n y d la N o w e g o Miasta b y ł y u m ie s z c z o n e w p o s e s y a c h NN. 2248 a. b , 2249, 2285, stam tąd p r a w ie w p ro stej linji p r z e c h o d z i ł y p r z e z ulicę F r a n c i s z k a ń s k ą aż d o K o ź l e j , n a s t ę p n ie p r o w a d z o n o j e u k o ś n ie p r z e z p o s e s y ę N. 329 i s ą s ie d n ie w p r z e c ię c iu aż do ra tu s z a d a w n e g o N o w e j W a r s z a w } ', g d z i e b y ł w ie lk i w o d o z b ió r do c z e r p a n ia dla m i e s z k a ń c ó w te g o grodu... P o n i e w a ż p o zio m N a l e w e k różnił się od p o zio m u R y n k u N o w e g o Miasta w tym stopniu, że s p a dek w-ynosi} o k o ło 20 stóp, m o ż n a b y ło p r z e t o z ła t w o ś c ią s p r o w a d z a ć stam tąd w o d ę d o m ia s ta b e z ż a d n y c h m a s z y n , j e d y n i e dzięki sam em u s p a d k o w i n a t u r a ln e m u .“
N i e c o w y ż e j p r z y t o c z o n a u c h w a ła z ro k u 1 6 1 9 , o d s y ł a j ą c a p i w o w a r ó w , na c z a s sejm u, po w o d ę do r e z e r w o a r ó w d a ls z y c h , n ie w r y n k u
* ) Ja k p rzy p ad k o w o w y k ry to w r. 18bl, k o p ią c doły pod fun dam enty k am ien icy, d aw ne ru ry , któ ren ii ongi szła w od a ku N ow em u M iastu, „ b y ły p o je d y ń c z e , z d rze w a so sn o w eg o, d obrze je s z c z e z a c h o w a n e g o , w je d n e j sztu ce, b e z żad n ych sp ajań z d ru g ie m i.. G łę b o k o ś ć ich zak o p an ia w ziem i w y n o siła trzy ło k c ie p o n iżej poziom u ulicy, a zatem takaż sam a, ja k a w d aw nych w odo c ią g a ch do Z am ku b y ła z a c h o w a n a " ( W e jn e r t )
* * ) R zap ’ = k ry n ica , sk rzy n ia w odna, studnia n ieży w ej w od y, c y ste rn a . ( L i n d e )
* * * ) W e jn e r t tw ierd zi, że n a l e w k a m i n azy w an o naczyn ia d rew n ian e, o b rę czam i o p asan e, k tó re słu żyły do czerp an ia w ody z re z e rw o a ró w . D o w o dów na p o tw ie rd z e n ie p rzy p u szczen ia tego nie zn alazłem , n atom iast przy p ad ek w pad nięcia k o n ia „do n a le w k i'“, opisany pod ro k iem 1641 w k się g a ch m ie js k ich N ow ej W a rs z a w y (ks. 19), w sk azu je, co zw ano n a l e w k a m i .
p o ło ż o n y c h , w s k a z u j e n a d to , że w N o w e j W a r s z a w i e , p o d o b n ie ja k i w S t a r e j, w o d a nie b y ł a p r z e p r o w a d z o n a d o d o m ó w , łazie n i b r o w a ró w , le c z m i e s z k a ń c y m usieli n o sić ją, lub „ fas s am i w o z i ć “ z e z b io rn ik ó w .
W ro k u 16 4 1 t o c z y ł a się s p r a w a p r z e c i w k o W o j c i e c h o w i B o r o w - c z y c o w i , „ o c c a s i o n e z n a l e w k i w o d y b rania m ie js k ie j i k o n i a w p a d n ie - n ia do n a le w k i, p r z e z c o z a m r o ż o n a w o d a r u r y p o p s o w a ł a p o d c z a s z i m y “ ; w i n o w a j c ę s k a z a n o n a n a p r a w i e n i e s z k ó d w ła s n y m k o szte m w p r z e c i ą g u t y g o d n ia , tu d zie ż na z a p ł a c e n i e 5 g r z y w i e n.— L a u d u m p u b l i c u m 128) z ro k u 164 6 z w r ó c i ł o u w a g ę n a z a n i e c z y s z c z e n i e rur, w i ę c też „ R e s p e c t u w o d y o p a t rz e n ia , n a k a z u ie P. B u rm is tr z P a n u S a - fa rz o w i, a ż e b y b y ły R u r y w y c h ę d o ż o n e p o r z ą d n ie ; R u r m is t r z a o b sta lo - w a l i . “ C z y m iasto c h w i l o w o t y l k o nie m iało ru rm istrza , c z y też nie u t r z y m y w a ł o g o stale, w z y w a j ą c j e d y n i e w raz ie p o t r z e b y , — n i e p o d o b n a w y r o z u m ie ć .
U p ły n ę ło stu le cie . N ad m iastem p r z e s z ł y b u rze , r e s z t y c z as d o k o n a ł i o to stare w o d o c i ą g i u le g ły z n is z c z e n iu . N a l e ż a ł o p o m y ś l e ć o n o w y c h , a lb o w i e m s a m e s t u d n ie n ie w y s t a r c z a ły .
„ P o r z ą d k i m ias ta N o w e j W a r s z a w y u m j 'ś l i ł y “ p o n o w n i e s p r o w a d zić w o d ę do m iasta ruram i „ i te n s p o s ó b p r o w a d z e n ia ru ra m i w ó d na z a w s z e u t r z y m a ć .“
N a le ż a ło p r z e d e w s z y s t k i m w y n a l e ź ć ś ro d k i n a tak k o s z t o w n e r o b o ty , a że k a s a m ie js k a ic h nie p o siad ała, w y p a d ło o p o d a t k o w a ć s p o ż y w c ó w . Z w r ó c o n o się t e d y d o k ró la , i S t a n i s ł a w A u g u s t w dniu p i e r w s z y m s ie r p n ia r o k u 1 7 6 7 w y d a ł „ R e s k r y p t dla N o w e j W a r s z a w y n a u c h w a le n ie y w y b i e r a n i e P o d a t k u n a p r o w a d z e n i e R u r p o d z ie m n y c h w o d n y c h “ , k t ó r y tu z k s i ą g k a n c l e r s k i c h 129) w d o s ł o w n y m b rzm ieniu podaję: „ S t a n i s ł a w A u g u s t . O z n a y m u i e m y n in i e y s z y m L is t e m N a s z y m w s z e m w o b e c y k a ż d e m u z o so b n a, k o m u o ty m w i e d z i e ć n a le ż y , Iż p r z e ł o ż o n o n am ie st p r z e z p e w n y c h P a n ó w R a d n a s z y c h , p r z y B o k u n a s z y m z o s t a i ą c y c h , z s t r o n y z a cn ie S ł a w e t n y c h R a d c ó w y c a ł y c h T r z e c h P o r z ą d k o w Miasta n a s z e g o N o w e y W a r s z a w y : J a k o o n i tak dla w y g o d y p u b lic z n e j7 w s z y s t k i c h m ie s z c z a n y o b y w a t e l o w c a ł e g o M iasta N o w e y W a r s z a w y , tu d zież p r z y l e g ł y c h iem u c z ę ś c i, ia k o y dla o b r o n y od p r z j 7padku o g n i a p o żaru , n ie m a ły m k o s z t e m s w y m s tu d n ią p o d R a t u s z e m z fu n da m en tu d la d o b y c i a k r y n i c z n e y w ó d y , k t o r a b y t a k o w e j ' p o tr z e b ie z a w s z e w j 7sta rcz a ła, k o p a ć starali się, y to w j rk o n a li. A ż e nad m n ie m an ie lu d z k ie y s a m e g o n a w e t R z e m ie ś ln ik a , w t y m k u n s z c ie bie g ł e g o , w o d y k rj'n icz nej-, k t o r e y b y p o m p y s i ą g n ą ć m o g ty , d o k o p a ć się n ie m o ż n a bj-ło, sam a tjd k o z a s k ó r n a w o d a o m a le w stu d n i t e y z n ay- d o w a ł a się, a ta ż a d n ą m ia r ą s a m e y p o t r z e b ie lu d z k i e y , d a le k o ź bar- d z ie y n a p r z y p a d k i o g n i o w e w j's t a r c z a c n ie m o g ła , z k ą d P o r z ą d k i M ia sta N o w e y W a r s z a w y , n ie u c h r o n n i e w id z ą c tak dla w j - g o d j - s w o i e j 7, iako у o b r o n j7 od o g n i a w o d j 7 d o s t a t e c z n e j ' p o trz e b ę , u m yślili w o d ę R u ram i p o d z ie m n j'm i d o S t u d n i p o d R atu sze m j7 d o d r u g i e y m ię d z j7 Jatkam i rz e ź n ic z e m i, k t ó r ą t a k ż e g ł ę b i e j 7 k o p a ć maią, s p r o w a d z ić , j7 te n sp o s o b s p r o w a d z e n i a R u ram i w o d n a z a w s z e u trz y m ać . A ż e na te n k o n ie c ani funduszu ż a d n e g o , ani P i e n i ę d z y g o t o w y c h w A e r a r i u m m ie j7skim n iem aią, z s a m e j7 tj7lk o p o w s z e c h n e j 7 sk ład k i ta k p o t r z e b n e aquarium z d z ia ła n e b jrdźbj7 m o g ło . P r z e t o s u p li k o w a n o nam, a ż e b y ś m j7 Im to
W O D O C I Ą G I I K A N A Ł Y M I E J S K I E . 2 5 7
d z i e ł o y na s p o r z ą d z e n i e i e g o s k ła d k ę p o w s z e c h n ą u c h w a lić y w y b i e r a ć d o z w o lili. M y te d y , K r ó l , d o g a d z a ią c tak p u b lic z n e y w s z y s t k i c h m iasta t e g o m i e s z c z a n y o b y w a t e l o w p r z y l e g ł o ś c i p o t r z e b ie , ia k o też a b y ra tu n e k w p r z y p a d k a c h o d o g n i a , k t ó r y się k ilk a r a z y iuż trafił, n ie z a w o d n y był, p o d a te k n a s p r o w a d z e n i e R u r a m i p o d z ie m n e m i w o d y do stu dzien o b y d w o c h m ie y s k ic h , w y s t a r c z a i ą c e y P o r z ą d k o m M iasta No- w e y W a r s z a w y , u c h w a lić y o n na w s z y s t k i c h u r z ę d n i k ó w , m ie s z c z a n y o b y w a t e l o w Miasta t e g o z p r z y le g ło ś cia m i, n i k o g o n ie u w a ln ia ią c , ani e x c y p u i ą c , tak o sia d łyc h , ia k o y n ie o s ia d ły c h , p r o p o r c y o n a l n ie n a k a ż d e g o d y s p a r t y m e n t o w a ć , o n w y b i e r a ć , z w y b r a n e g o R u r y p o d z ie m n e na s p r o w a d z e n i e w o d y d o s tu d zie n m ie y s k ic h m ie y s c a m i n a to z d o ln y m i p ro w a d z ić, y n a d a ls z e c z a s y t a k o w e R u r y p o d z ie m n e k o n s e r w o w a ć d o z w a la m y . C z e m u a ż e b y s ię ż a d e n n ie s p r z e c iw ia ł, ani w ł o ż o n e g o n a s ie bie p o d atk u n ie u n ik a ł, p o d E x e k u c y ą m o c n ą p r z y k a z u i e m y , W i e l m o ż n y m z a ś M a r s z a łk o m y K a n c l e r z o m K o r o n , a ż e b y d o s k u t k o w a n ia t e g o w s z y s t k i e g o adm iniculum s w o ie , ile r a z y p o t r z e b a b ę d z ie te g o , p r z y d a li, z a le c a m y . N a c o się d la l e p s z e y w i a r y R ę k ą n a s z ą p o d p i s a w s z y , P i e c z ę ć k o r o n n ą p r z y c i s n ą ć ro z k a z a liś m y . D a n w W a r s z a w i e D n ia P i e r w s z e g o M ie s ią c a S i e r p n i a R o k u P a ń s k ie g o M D C C L X V I I , P a n o w a n i a N a s z e g o III R o k u . S t a n i s ł a w A u g u s t K r ó l . “ •X· * * O p r ó c z s t u d z i e n , k t ó r e w ł a ś c i w i e b y ł y t y l k o zb io rn ika m i w o d y , n a p ły w a ją c e j d o n ich p r z e z r u r y z m iejsc o d l e g l e j s z y c h , m iała W a r s z a w a s tu d n ie w d z is ie js z y m t e g o s ł o w a z n a c z e n iu ; u ż y w a n o n ad to w o d y z W is ły .
O p is u ją c W a r s z a w ę , E rn d t e l p o ś w i ę c i ł s p o ro m ie js c a w o d z ie . 13°) P o s t r z e ż e n i a j e g o p r z y t a c z a m y w s tr e s z c z e n iu : N a jle p s z ą w o d ę do picia m ają źró d ła p a ła c u K a z i m i e r o w s k i e g o i z p o d Z a m k u . C o się t y c z y w o d y r z e c z n e j , t a — w b r e w zd aniu i n n y c h — o c z y s z c z o n a o d p r z y m ie sz e k o b c y c h p r z e z o d s t a n i e się, o w ie le j e s t l e p s z a o d w o d y ź ró d la n e j i, j e ż e li nie j e s t z m ą c o n a p r z e z w e z b r a n i e rzek i, d o s t a r c z a n a jc z y s t s z e j w o d y do picia i do g o t o w a n i a p o k a r m ó w . T r z e b a t y l k o w y b i e r a ć p e w n e m ie js c a do c z e r p a n i a jej z W i s ł y , n a jle p ie j m ia n o w ic ie p o d B e r n ard yn am i, albo w y ż e j j e s z c z e ku p o łu d n i o w i , g d y , p r z e c iw n ie , cała p r z e s t r z e ń , z a w a r t a p o m ię d z y Z a m k ie m a s t r o n ą p ó łn o c n ą , z p o w o d u G ó r y G n o j o w e j i ś c i e k ó w z k lo a k , z g o ł a j e s t n ie o d p o w ie d n ia . N a j w i ę k s z a licz b a s tu d zie n w a r s z a w s k i c h z a w i e r a w o d ę z b a g ie n i z b io r n ik ó w s t o ją c y c h , stąd w e w s z y s t k i c h w o d a ta t w a rd a , w sm aku s ł o n a w a i z a w i e r a j ą c a w sobie r ó ż n e p r z y m i e s z k i o b c e , k t ó r e p r z y g o to w a n iu b ądź o s ia d a ją n a ś c ia n a c h n a c z y ń , b ą d ź te ż w y p ł y w a j ą n a je j p o w ie r z c h n ię , j a k o n ie c z y s t o ś c i; d l a t e g o t e ż m y d ło n ie r o z p u s z c z a się w tej w o d z i e tak ła t w o , j a k w d e s z c z o w e j lub w iś la n e j. O w i e l e g o r s z a j e s t w o d a z e stu d zie n , j a k i c h w ła ś n ie W a r s z a w a n a j w i ę c e j p o s i a d a — z b y t p ły t k ic h , n ie g ł ę b s z y c h n ad ю stó p , k i e d y m iasto w z n o s i się n a d p o z io m e m W i s ł y p r z e s z ł o n a stó p 50, o r a z z e studzien, p o k o p a n y c h w m ie js c a c h z a c i e ś n i o n y c h , w po bliżu k lo a k .
R o z b i ó r w ó d
(Frzyp. X X V I)
z e ź ró d e ł, z W i s ł y i s tu d zie n p r z e k o n a ł E rn dla , ż e w o d a w iś la n a j e s t n a jc z y s t s z a , p r z e t o do u ż y tk u d o m o w e g o n a j o d p o w i e d n i e j s z a , n a jz d r o w s z a .P r z e j r z y jm y , c h o c ia ż p o bież nie, k ilk a w ia d o m o ś c i, z a w a r t y c h w k s i ę g a c h m ie js k ich w a r s z a w s k i c h w p r z e d m io c ie u t r z y m a n ia stu d zie n, a b y mieć j a k i e k o l w i e k p o ję c i e o tej g a łę z i g o s p o d a r k i m ie jsk ie j.
N a p u b l i c e , c z y l i p l e n a r n y m p o s ie d z e n iu u r z ę d u m ie js k ie g o , w s o b o tę , w w ilję ś w . M a te u sza ap o sto ła r o k u 16 3 6 , m i ę d z y in n em i p o s ta n o w io n o : 131) „ N a n a p r a w i e n i e s tu d n ie y n a K r a k o w s k i m p r z e d m i e ściu a b y się są sied zi n a to s k ła d a li.“ U c h w a ł a ta za s łu g u je n a z a z n a c ze n ie , w s k a z u j e b o w ie m , ż e m a g is tr a t n ie p r z y ją ł j e s z c z e w t e d y n a s ieb ie o b o w ią z k u u t r z y m y w a n i a s tu d zie n w n a l e ż y t y m sta n ie i k o s z t ich n a p r a w y ro z k ła d a ł n a m ie s z c z a n n ajbliże j o s ia d ły c h , a w i ę c z p e w n e j stu dni n a jc z ę ś c ie j k o r z y s t a j ą c y c h .
W w i e k u n a s t ę p n y m d ziało się j u ż p r z e c iw n ie : m agistrat w ł a s n y m sum p tem i z w ła s n e j i n i c y a t y w y w s z c z y n a ł r o b o t y o k o ło k o p a n ia n o w y c h i u t r z y m y w a n i a d a w n i e j s z y c h s tu d z ie n , c o j e d n a k n ie z a w s z e z a d o w a la ło m ie sz c z a n . T a k np. w dniu p i e r w s z y m s ie r p n ia 17 6 8 ro k u kilku o b y w a t e l i w a r s z a w s k i c h , s t a n ą w s z y p r z e d aktam i M e t r y k i K o r o n n ej, w p is a ło tam M a n i f e s t p r z e c i w S z l a c h e t n e m u M a g i s t r a t o w i S t a r e y W a r s z a w y , z a r z u c a ją c mu m ię d z y in n y m i to, ż e nie d b a o p o g łę b ie n ie s tu d zie n „ t y l k o dla o k a w y s t a w i o n y c h “ , w k t ó r y c h b r a k n i e w o d y . 132)
S k a r g a m ie s z c z a n n ie b y ł a z a p e w n e b e z p o d s ta w n a ; p o trz e b a n o w y c h stu d zie n ro sła. O b m y ś la n o w ię c n o w e ś r o d k i z a ra d c z e . O t o w ro k u 1 7 7 7 (dn. 18 m a rca) k ró l S t a n i s ł a w A u g u s t p o d dał f r y z j e r ó w i p e ru k a rz ó w , k t ó r z y n ie t w o r z y li cechu, w ł a d z y m a r s z a łk o w s k ie j i n a kazał p o b ie r a ć o d n ic h p e w n ą opłatę, a z e b r a n e tą d ro g ą p ie n ią d z e o b ró cić n a w y k o p a n i e i u r z ą d z e n ie stu d z ie n p u b lic z n y c h n a g ł ó w n i e j s z y c h u lica ch W a r s z a w y . 133) O t r z y m a w s z y z a s iłe k , a m o ż e i nakaz, m a g istrat z a b rał się r ą c z o do dzieła, n ie s p e łn a b o w i e m w e c z t e r y m ie sią ce za w a r ł u m o w ę z W a s i l e w s k i m , stu d n iarze m . O w a „ U g o d a p. J ó zefa W a s i l e w s k i e g o s tu d n ia r z a n a w y s t a w i e n i e stu d n i p u b l i c z n y c h “ z a w i e r a 10 p u n k tó w ; z t y c h 7 d o t y c z y s t r o n y m a t e ^ a l n e j , p ie n ię ż n e j, t r z y zaś p i e r w s z e b r z m i ą : 134) „ i - m o . Ja n iże j p o d p i s a n y p o d e jm u ję się n a miejscu, g d z ie mi p o k a z a n e b ę d zie , studn ią w k w a d r a t n a ło k c i c z t e r y s z e r o k o ś w ia tła w s o b i e m a ją cą, a zaś g ł ę b o k ą tak, j a k b ę d z i e po trze ba, abym się do w o d y ż y w e j a n ie z a s k ó r n e j m ó g ł dob rać, w y k o p a ć , o c e m b r o w a ć i sp o rzą d zić, o r a z balami s o s n o w e m i n a w i e r z c h do p o m p o w p r z y k r y ć . 2-do. N a c e m b r o w a n i e b ale s o s n o w e z d r o w e i d r z e n n e n a cali c z t e r y s z e r o k i e , a s t r o ż y n y y p r y k i d e m b o w e m o c n e d a ć p o w i n i e nem . 3-І0. J e ż e lib y g d z i e g r u n t s z o r z y s t y o k a z a ł się i s k r z y n ię d a w a ć p r z y s z ło , to n ie in a c z e j t y l k o z b a ló w d ę b o w y c h , n a fugi ubitych, z d n e m ta k ż e d ę b o w e m dać i d o b r z e m c h e m ubić i o p a t rz y ć b ę d ę p o w i n i e n . “
W e d w a dni p ó ź n ie j, a w ię c 1 1 lipca, z a w a r t o u m o w ę z F alin e - rem „ R u r n i k a r z e m w z g l ę d e m w y s t a w i e n i a p o m p o w do s t u d z i e n “ n o w y c h . R a c h u n k i m i e js k ie w y k a z u j ą , że n a n a p r a w ę s tu d zie n w y d a ł m a g is tra t S t a r e j W a r s z a w y w r. 1 7 7 9 z ł o t y c h 5 8 5 , w ro k u n a s t ę p n y m zł. 834 gr. 1 5 — s u m y n a o w e c z a s y n ie m a ł e . 135)
