Powiatowe programy zapobiegania przestępczości oraz ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego w świetle wyników badań empirycznych

(1)

K a ta rzyn a J u rza k-M ą czka

Powiatowe programy zapobiegania przestępczości

oraz ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego w świetle

w yników badań empirycznych

Wprowadzenie

Zgodnie z art. 3 8 a ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o sam orządzie powiatowym przygotowywanie projektu powiatowego programu zapobiegania przestępczości oraz porządku publicznego i bezpieczeństw a obywateli (dalej:

„powiatowy program ” lub „program ”) stanowi jedno z zadań powierzonych komisji bezpieczeństw a i porządku. Przepisy nie regulują czasu trw ania progra

mu, a o jego prewencyjnym charakterze stanowi jedynie nazwa. Także charakter prawny programu jest niejasny1. Z ustawy nie wynika, jakie zagadnienia powin

ny zostać uwzględnione w programie, czy powinien mieć charakter strategiczny (określając długoterminowe cele i działania na rzecz poprawy bezpieczeństwa), czy też stanowić zbiór projektów i akcji profilaktycznych, swego rodzaju kom pendium wiedzy o realizowanych w powiecie działaniach na rzecz bezpieczeń

stwa. Celem niniejszego artykułu jest prezentacja powiatowych programów za

pobiegania przestępczości oraz ochrony bezpieczeństw a obywateli i porządku publicznego na podstawie analizy dokumentów uzupełnionej w niezbędnym zakresie o wyniki ankiety pocztowej. Opis powiatowych programów („jak jest?”) pom oże w znalezieniu dobrych wzorców (udzieleniu odpowiedzi na pytanie:

„jak powinno być?”).

1 Por. rozważania P. Mączyńskiego oraz W Kisiela zawarte w części pierwszej niniejszej publikacji.

(2)

Problemy badawcze i trudności związane z prowadzeniem badań

A naliza programów m iała charakter eksploracyjny i służyła znalezieniu odpo

wiedzi na główne pytanie badawcze, tj. jakie zagadnienia obejm ują (co zawiera

ją) powiatowe programy, a w konsekwencji czy ich budow a sprzyja koordynacji lokalnych działań n a rzecz bezpieczeństwa. Szczególną uwagę poświęcono wy

m ienionym niżej zagadnieniom stanowiącym szczegółowe pytania badawcze:

• C o stanowi przedm iot powiatowych programów? Jakie cele są w nich sta

wiane?

• Ja k n a podstawie powiatowych programów wygląda koordynacja lokalnych działań na rzecz bezpieczeństw a i porządku?

• Jaka jest rola komisji bezpieczeństw a i porządku zgodnie z treścią pow iato

wych programów?

• C zy napisanie programu poprzedzały takie działania, jak:

- konsultowanie treści powiatowego programu,

- diagnoza oraz ocena stanu bezpieczeństw a i porządku w powiecie, - korzystanie z wiedzy eksperckiej,

- pozyskiwanie inform acji o działaniach podm iotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i porządek w powiecie,

- pozyskiwanie informacji o innych niż powiatowy program programach z zakresu bezpieczeństw a i porządku realizowanych na terenie powiatu.

Kolejny etap badań przeprowadzony techniką ankiety pocztowej2 kierowanej do starostów i prezydentów m iast3 służył uzupełnieniu i zweryfikowaniu wyni

ków opartych na podstawie badania dokumentów. Jego cel stanowiło znalezienie odpowiedzi na następujące pytania badawcze:

• Ja k przebiegały prace nad programem?

• Ja k przebiegała realizacja programu?

• C zy ustawodaw ca właściwie uregulował tę instytucję?

• C zy realizacja programu spowodowała zm iany w funkcjonowaniu podm io

tów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i porządek publiczny?

O statni etap obejm ujący wywiady pogłębione służył zebraniu opinii pod

m iotów działających na rzecz bezpieczeństw a i porządku na tem at istniejących

2 Wszystkie wykorzystane narzędzia badawcze zostały zamieszczone wAneksie.

3 W dalszej części rozdziału pojęcie „starosta” oznacza także „prezydenta miasta na pra

wach powiatu”, chyba że w przypisie zaznaczono inaczej. Analogicznie „starostwo” oznacza

„urząd miasta na prawach powiatu”. Por. P. Mączyński, Wprowadzenie systemowe: rozwiązania prawne z punktu widzenia koordynacji w niniejszej publikacji.

(3)

uregulowań prawnych oraz sposobów pozyskiwania do współpracy przy realizacji programu podm iotów spoza struktur adm inistracji publicznej4.

Treść programów przebadano, posługując się specjalnie skonstruowanym narzędziem w postaci elektronicznego kw estionariusza ankiety, obejmującego 52 pytania5 zamknięte albo półotwarte, jedno- lub wielokrotnego wyboru. Prze

prowadzenie badań wymagało zebrania łącznie 379 programów odpow iadają

cych liczbie wszystkich powiatów. Jednak w trakcie badań okazało się, że mimo obowiązku jego uchwalenia nie wszystkie powiaty posiadają aktualny program6.

D o stę p n o ść p rogram ów (a w łaściw ie jej b rak) o k a z a ła się po w ażn y m p ro b lem em . Analogicznie, jak w przypadku sprawozdań, programów poszukiwano w wojewódzkich dziennikach urzędowych, w Biuletynach Informacji Publicznej, na stronach internetowych powiatów, w elektronicznych system ach informacji prawnej. W sytuacji gdy nie udało się znaleźć programów we wspomnianych miejscach, ankieterzy nawiązywali kontakt z przedstawicielami samorządu powia

towego i innymi podm iotam i działającymi na rzecz bezpieczeństwa w powiecie7.

P ow ia to w e p ro g ra m y z a p o b ie g a n ia prze stę pczo ści oraz o c h ro n y bezpieczeństw a... 189

Tabela 1. Rodzaj powiatu a liczba uzyskanych programów

Rodzaj powiatu

Czy udało się uzyskać program?

Ogółem tak nie (potwierdzono

brak programu)

nie udało się uzyskać Z iem ski

% przebadanych programów

2 0 7 (65,9% ) 82,8%

29 (9,2%) 78 (24,8% ) 3 1 4 (100% )

G rodzki

43 (66,2% ) 17,2%

8 (12,3% ) 14 (21,5% ) 65 (100% )

O gółem

2 5 0 (66,0% ) 100%

37 (9,8%) 92 (24,3% ) 3 79 (100% )

4 Szerzej na temat metodologii badania z wykorzystaniem ankiety pocztowej oraz wywia

dów pogłębionych por. A. Okrasa, M. Szafrańska, Komisje bezpieczeństwa i porządku w świetle badań empirycznych w niniejszej publikacji.

5 Pole oznaczone numerem 53 umożliwiało ankieterom zawarcie dodatkowych informacji na temat programu.

6 Analizowano programy uchwalone najpóźniej w 2011 r., o ile przewidywany okres ich obowiązywania rozpoczynał się właśnie w tym roku. Por. szerzej w dalszej części opracowania.

7 Informacje na temat sposobu pozyskiwania sprawozdań zawarte w artykule A. Okrasy i M. Szafrańskiej zachowują aktualność w stosunku do programów. W ustawie o samorządzie powiatowym, w odróżnieniu od sprawozdań, nie został wyrażony obowiązek publikacji pro

gramów wwojewódzkim dzienniku urzędowym. Natom iast zustaw y zdnia 6 września 2011 r.

o dostępie do informacji publicznej (art. 4 ust. 1 pkt 1 w zw z art. 6 ust. 1 pkt 1 lit. c w zw z art. 8 ust. 3) wynika obowiązek ogłaszania w Biuletynie Informacji Publicznej informacji 0 „programach w zakresie realizacji zadań publicznych, sposobie ich realizacji, wykonywaniu 1 skutkach realizacji tych zadań”. Szerzej na temat charakteru prawnego uchwały rady powiatu wprowadzającej program w tekście P. Mączyńskiego w części pierwszej niniejszej publikacji.

(4)

M im o tych wysiłków w toku badań 8 pozyskano tylko 66% programów. D o datkowo z 10% powiatów badacze otrzymali listownie, telefonicznie lub e-mailem potwierdzenie, że program nie został uchwalony. Pozostałych 24% dokum en

tów nie udało się pozyskać ani nawet ustalić, czy w ogóle istnieją. Szczegółowe wyniki zostały zam ieszczone w tabeli 1. W trzech województwach przebadano po dwa programy wspólne dla powiatu i m iasta na prawach powiatu (kujawsko

-pomorskie, mazowieckie, wielkopolskie), aw czterech (dolnośląskim, lubuskim, podkarpackim i śląskim ) po jednym wspólnym programie9.

Tabela 2. Stopień realizacji próby w województwach

W ojewództwo Programy przebadane

Programy nieprzebadane (potwierdzono brak program u)

Program y nieprzebadane (nie ud ało się

ich uzyskać)

Liczba powiatów

D olnośląskie 19 (65,5% ) 2 (6,9%) 8 (27,6% ) 2 9 (100% ) Kujaw sko

-pomorskie

16 (69,6% ) 1 (4,3%) 6 (26,1% ) 23 (100% )

Lubelskie 16 (66,7% ) 1 (4,2%) 7 (29,2% ) 2 4 (100% )

Lubuskie 8 (57,1% ) 3 (21,4% ) 3 (21,4% ) 14 (100% )

Łódzkie 15 (62,5% ) 4 (16,7% ) 5 (20,8% ) 2 4 (100% )

M ałopolskie 12 (54,5% ) 0 (0%) 10 (45,5% ) 22 (100% )

M azowieckie 3 0 (71,4% ) 2 (4,8%) 10 (23,8% ) 42 (100% )

Opolskie 5 (41,7% ) 1 (8,3%) 6 (50,0% ) 12 (100% )

Podkarpackie 12 (48,0% ) 6 (24,0% ) 7 (28,0% ) 25 (100% )

Podlaskie 9 (52,9% ) 4 (23,5% ) 4 (23,5% ) 17 (100% )

Pomorskie 14 (70,0% ) 3 (15,0% ) 3 (15,0% ) 2 0 (100% )

Śląskie 31 (86,1% ) 0 (0%) 5 (13,9% ) 3 6 (100% )

Świętokrzyskie 8 (57,1% ) 0 (0%) 6 (42,9% ) 14 (100% )

W arm ińsko

-mazurskie

15 (71,4% ) 3 (14,3% ) 3 (14,3% ) 21 (100% )

W ielkopolskie 2 6 (74,3% ) 7 (20,0% ) 2 (5,7% ) 35 (100% ) Zachodnio

pom orskie

14 (66,7% ) 0 (0%) 7 (33,3% ) 21 (100% )

Ogółem 2 5 0 (66,0% ) 37 (9,8% ) 92 (24,3% ) 3 7 9 (100% )

8 W kilku przypadkach, już po zakończeniu tego etapu badań, z niektórych powiatów na

pływały projekty albo nowo uchwalone programy 9 W sumie przebadano 10 wspólnych programów.

(5)

P ow ia to w e p ro g ra m y z a p o b ie g a n ia prze stę pczo ści oraz o c h ro n y bezpieczeństw a. 191

Szczegółowe dane na tem at poziom u realizacji próby w zależności od w oje

wództwa zostały zamieszczone w tabeli 2. W 9 województwach uzyskano dostęp do 66-75% (wwojewództwie śląskim 86% ) powiatowych programów. W pozo

stałych siedm iu od 42% (opolskie) do 63% (łódzkie), przy czym w większości z nich liczba programów, których nie udało się uzyskać, była zbliżona do licz

by programów nieuchwalonych. Pod tym względem pozytywnie wyróżnia się województwo wielkopolskie, w którym przeanalizowano 74% (26) programów i uzyskano potwierdzenia z 1/5 (siedmiu) powiatów o braku uchwalonych pro

gramów, co oznacza, że w badaniach nie zostały uwzględnione zaledwie dwa programy z tego województwa. Ostrożnie natom iast należy interpretować dane z województw opolskiego, m ałopolskiego i świętokrzyskiego, w których b ad a

czom udało się dotrzeć tylko do około połowy powiatowych programów.

Oprócz trudności z pozyskaniem programów zespół badaw czy napotkał p ro b le m y zw iąz an e z p rzy go to w an iem n a rz ę d z ia b ad aw c zeg o wiążące się przede w szystkim z różnorodnością dokumentów poddaw anych analizie10. N ie

mal jedna czwarta przebadanych programów m iała charakter opisowy, co dzie

siąty tabelaryczny (zwykle w postaci harm onogram u zadań), zdecydowana zaś większość (66% ) - m ieszany opisowo-tabelaryczny Forma programu zależała od daty jego uchwalenia i planowanego czasu trwania. Z biegiem lat zwiększyła się liczba programów w postaci tabelarycznej - 16% wśród tych uchwalanych w latach 2 0 1 0 -2 0 1 1 w stosunku do 5% programów z lat 1999-2006.

M ożna wyróżnić trzy podstawowe sposoby prezentowania założeń programu:

1) ujęcie podm iotowe - strukturę programu budow ano wokół podm iotów (in

stytucji) realizujących (odpowiedzialnych za) poszczególne zadania progra

mu;

2) ujęcie przedmiotowe - poszczególne zadania prezentowano w obrębie rodza

jów (obszarów) bezpieczeństwa, np. bezpieczeństwo w m iejscach publicz

nych i miejscu zam ieszkania, bezpieczeństwo w ruchu drogowym, a zatem podobnie jak w Rządowym Programie O graniczania Przestępczości i A spo

łecznych Zachowań „Razem Bezpieczniej”;

3) ujęcie segmentowe - autorzy podzielili zagadnienia prezentowane w progra

mie na szersze (bardziej pojem ne niż w ujęciu przedmiotowym) kategorie, które zazwyczaj nazywali „segm entam i” - np. restrykcyjno-porządkowy, prewencyjno-wychowawczy.

10 Dodatkowa trudność wynikała z zakresu regulacji prawnej ograniczającej się w kwestii programów jedynie do dwóch przepisów wskazujących komisję bezpieczeństwa i porządku jako podmiot przygotowujący projekt programu, a radę powiatu (miasta) jako uchwalający program. Także brak wcześniejszych badań na ten temat spowodował w trakcie opracowania narzędzia badawczego problemy, których nie można było przewidzieć na etapie planowania procesu badawczego.

(6)

Średnia objętość powiatowego programu wynosiła 22,3 strony - najkrótszy z dokumentów liczył dwie, a najdłuższy 120 stron11. Te obszerniejsze częściej zawierały większą liczbę załączników12, inform acje n a tem at podm iotów działa

jących w obszarze bezpieczeństwa na terenie powiatu (w tym sprawozdania z ich działalności i szczegółową charakterystykę), opis realizowanych tam programów i akcji oraz diagnozę stanu bezpieczeństwa w powiecie. Programy liczące ponad 30 stron w stosunku do tych, które obejmowały do 10 stron, niemal dziesięcio

krotnie częściej zawierały wymienione elementy. Ponadto przewidywany czas ich obowiązywania był dłuższy.

Ja k wynika z wykresu 1, w analizowanych dokum entach najczęściej wy

stępującym elementem okazał się harm onogram realizacji programu (w 58% ).

W prawie co trzecim pojawiały się różnego rodzaju naw iązania do odpowied

nich przepisów prawnych, głównie do ustawy o sam orządzie powiatowym. W co czwartym występowały elementy przybliżające specyfikę powiatu, takie jak: cha

rakterystyka geograficzna, demograficzna, rzadziej gospodarcza. Co piąty pro

gram zawierał inform acje na tem at działań na rzecz bezpieczeństw a na terenie powiatu, takie jak charakterystyka realizowanych programów kierunkowych13 oraz opis przedsięwzięć (np. akcji, konkursów) podejmowanych przez Policję i inne podmioty. W brew temu, czego m ożna było oczekiwać14, bardzo ogólne rozważania, jak opisy różnych rodzajów bezpieczeństwa i sposobów jego zapew

niania w społecznościach lokalnych, charakterystyki podm iotów działających n a rzecz bezpieczeństw a i ich spraw ozdania, zawierało tylko 11-14% podda

nych analizie dokumentów. W 6% programów w ystąpiły inne, niewymienione wyżej elementy - głównie analiza SW OT, m etodologiczne podstaw y tworzenia programu oraz jego struktura organizacyjna.

Analizę programów poprzedził pilotaż służący dostosow aniu kwestionariu

sza ankiety do badan ia dokum entów o różnorodnej treści. Podobieństwa pro

gramów, nieprecyzyjny język tych dokumentów, a wreszcie deklaratywny cha

rakter zawartych w nich treści utrudniają wnioskowanie na tem at ich realizacji.

Przedstawione wyniki badań ilościowych stanowią wyłącznie odzwierciedlenie treści wskazanych w programach. N ie m ożna wykluczyć, że wiele ważnych

11 Inaczej niż w przypadku sprawozdań badacze zdecydowali się wnioskować o objętości programu na podstawie liczby stron, a nie znaków. Wynikało to z zawartości programów, które posiadały liczne elementy graficzne, jak wyliczenia (wypunktowania), wykresy, tabele, mapy, fotografie i inne ilustracje zwiększające objętość programu, a trudne do ujęcia w liczbie znaków. Oczywiście zastosowany rozmiar i krój czcionki miały wpływ na liczbę stron. Z tego powodu prezentowane zależności związane z objętością programu należy traktować z pewną dozą ostrożności.

12 Załączniki (od 1 do 14) zawierało 16% przeanalizowanych programów. Najczęściej były to harmonogramy realizacji programu. Natomiast 73% programów zawierało tylko jeden załącznik.

13 To znaczy inicjatyw na rzecz bezpieczeństwa ukierunkowanych na rozwiązanie określo

nych problemów - np. program „Rozbita szyba”, „Współpracujmy”, „Bezpieczna szkoła”.

14 Szczególnie biorąc pod uwagę lekturę obszernych preambuł i wstępów do programów - por. wyżej wymienione wyniki dotyczące innych elementów, które w sposób niekoniecznie uzasadniony zawartością merytoryczną zwiększają objętość programu.

(7)

z p e rsp e k ty w y z a p e w n ia n ia b e z p ie c z e ń stw a i p o r z ą d k u p u b lic z n e g o z a d a ń n ie z o sta ło w sk a z a n y c h w p ro g ra m ie , g d y ż n a le ż ą d o u staw o w y ch o b o w ią z k ó w p o sz c z e g ó ln y c h p o d m io tó w , w z g lę d n ie re alizo w a n e s ą sp o n ta n ic z n ie lu b n a p o d staw ie in n e g o n iż p ro g ra m d o k u m e n tu 15.

W y k res 1. E lem en ty program u

P ro g ra m w raz z z a łą c z n ik a m i za w ie ra n a s tę p u ją c e e le m e n ty :

Podstawowa charakterystyka przebadanych programów

N a jsta r sz y z an alizo w an y ch p ro g ram ó w u ch w alo n o w 1 9 9 9 r. i a ż je d n ą p ią tą w 2 0 1 1 r. Z 2 0 0 8 r. p o c h o d z i 14% , a 12% z 2 0 0 7 r. W okresie o d 1 9 9 9 d o 2 0 0 1 r.

u ch w alo n o 2 % program ów . W tak iej sam ej ich liczb ie n ie p o d a n o d a ty u ch w a

lenia. O k res o b o w ią zy w a n ia p ro g ram u z o sta ł w sk a z a n y w 6 1 % an alizo w an y ch d o k u m e n tó w - zaw ierały o n e je d n o c z e śn ie d a tę p o c z ą tk o w ą i k oń co w ą. O b ie te d a ty n ie z o sta ły w sk a z a n e a ż w 2 0 % program ów . Ś red n i okres, n a ja k i p rze w id z ia

n o ob o w iązy w an ie p ro gram u , w y n o sił n ieco p o n a d c z te ry la ta i d w a m ie sią c e 16.

15 N a przykład umowy, porozumienia, formy współpracy wynikające z przepisów szczegól

nych.

16 Najkrótszy program zaplanowano na rok, a najdłuższy na 9 lat. Przeanalizowano najwięcej (54) programów czteroletnich - tyle trwał co piąty program z wszystkich poddanych analizie i co trzeci spośród zawierających okres obowiązywania.

(8)

W iększość programów była uchwalana na okres od trzech do pięciu lat17. Najkró

cej trwające programy planowano w powiatach województwa opolskiego (średnio 2,5 roku), a najdłużej w tych z warmińsko-mazurskiego (średnio 5,5 roku). Zgod

nie z założeniami badawczymi analizie poddano jedynie programy obowiązujące w trakcie prowadzenia badań. Z tego powodu w wyliczeniach dotychczasowego czasu obowiązywania programu przyjęto rok 2011 jako datę końcową, bez wzglę

du na to, czy była wskazywana jako taka w programie. Najdłużej obowiązujący program (z 1999 r.) trwał 13 lat. Z kolei aż 57 programów (z 200, które zawierały datę początkową) trwało rok lub krócej.

Kom isja bezpieczeństw a i porządku przy staroście została w prost w skazana jako podm iot, który przygotował projekt powiatowego programu w zaledwie 46% przebadanych dokumentów. W 6% programów autorem okazał się staro

sta lub podległy m u urząd, w 5% zespół specjalnie powołany do opracowania programu, w 4% Policja, w 2% inny podm iot18 i w 1% rada powiatu. Informacji o autorze nie ujawniono aż w 43% programów.

Z przeanalizowanych programów wynika, że zaledwie w 14 powiatach z sied

m iu województw19 przeprowadzono konsultacje poprzedzające ich uchwalenie.

N ajczęściej program y konsultow ano z przedstawicielam i Policji, Państwowej Straży Pożarnej, inspekcji sanitarnej, nadzoru budowlanego, weterynaryjnej oraz z „podm iotam i działającymi w obszarze bezpieczeństwa” (wyspecjalizowane w poszczególnych obszarach bezpieczeństw a zespoły robocze20, działające przy radzie powiatu kom isje21), ale też z mieszkańcami, „przedstawicielami służb po

rządkowych” , „partneram i społecznym i”, a także „środowiskami naukowymi” . Wśród podmiotów, z którymi konsultowano treść programu, znalazła się również działająca przy staroście kom isja bezpieczeństwa i porządku, która na podstawie obowiązujących przepisów powinna przygotować jego projekt.

Opis i ocena stanu bezpieczeństwa i porządku w powiecie powinny stanowić punkt wyjścia do ustalenia celów programu, a w konsekwencji w skazania za

dań do realizacji i podm iotów za nie odpowiedzialnych. Jak się jednak okazało,

17 Wśród zanalizowanych programów, w których wprost wskazano datę początkową i koń

cową, odnotowano 23% trzyletnich i 21% pięcioletnich.

18 Po dwa programy opracowały Powiatowe Centra Zarządzania Kryzysowego oraz wójto

wie i burmistrzowie gmin powiatu. Stosunkowo nieoczekiwanym autorem programu okazał się Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, który przygotował program w ramach projektu współfinansowanego z Unii Europejskiej pt. „Podnoszenie jakości działania urzędów i usług dla mieszkańców poprzez wdrożenie zaktualizowanej metody PRI w gminach i powiatach”.

19 Trzech z województwa śląskiego, dwóch z dolnośląskiego, mazowieckiego, pomorskiego i wielkopolskiego, po jednym z małopolskiego, podkarpackiego oraz warmińsko-mazurskiego.

20 N a przykład trzy zespoły robocze w jednym z powiatów, „w skład których weszły osoby z różnych instytucji, znające problematykę i będące fachowcami z dziedziny ruchu drogowego, ochrony mienia, osób i przeciwdziałania przestępczości oraz patologii społecznych, edukacji, profilaktyki i przeciwdziałania zagrożeniom”.

21 N a przykład komisja samorządu i bezpieczeństwa, komisja prawa i porządku, komisja prawa i samorządu, komisje: społeczna, promocji zdrowia i kultury fizycznej, edukacji, kultury i bezpieczeństwa publicznego, budżetu i finansów, gospodarki i rozwoju.

(9)

zaledwie 16% (40) analizowanych programów zawierało wyrażoną wprost ocenę stanu bezpieczeństwa i porządku w powiecie. Taką ocenę zawierało najwięcej pro

gramów z powiatów leżących w województwach warmińsko-mazurskim (40% ), lubuskim i świętokrzyskim (w obu przypadkach 38% ), w przeciwieństwie do powiatów z województw kujawsko-pomorskiego i opolskiego, w których oceny stanu bezpieczeństw a i porządku w ogóle nie wystąpiły.

W połowie programów, które zawierały ocenę stanu bezpieczeństw a i p o rządku (20/40), w prost wyrażono ocenę pozytywną. Najczęściej - w co trzecim programie zawierającym ocenę - pozytywnie wypowiadano się o poziom ie bez

pieczeństw a związanego z zagrożeniem przestępczością. Negatywnie oceniono zagrożenie przestępczością w dokładnie takiej samej (13) liczbie programów.

Najczęściej ujemnie oceniano stan bezpieczeństw a w ruchu drogowym (19 pro

gramów, 48% ). Oceny negatywne pojawiały się częściej aniżeli pozytywne (w 30 z 40 programów zawierających ocenę) i charakteryzowały się większym zróżnico

waniem (dotyczyły większej liczby rodzajów bezpieczeństwa). Niem al wszystkie programy zawierające ocenę stanu bezpieczeństw a zawierały również jego dia

gnozę. W pięciu programach (w dwóch z województwa świętokrzyskiego, dwóch z warmińsko-mazurskiego oraz jednym z lubelskiego) wyrażono jednocześnie ocenę pozytywną i negatywną w stosunku do tego sam ego obszaru (rodzaju) bezpieczeństwa. Oceny te dotyczyły: bezpieczeństw a w ruchu drogowym, stanu zagrożenia przestępczością22, bezpieczeństw a obywateli, porządku publicznego, przeciwdziałania demoralizacji/patologiom/przestępczości dzieci i m łodzieży oraz przeciw działania zagrożeniom związanym z aktam i terroryzmu.

Tabela 3. Forma, w jakiej dokonano opisu (charakterystyki) stanu bezpieczeństwa i porządku

O pis stan u bezpieczeństw a i porządku w powiecie został

dokonany w formie: Liczebność Procent23

Ogólnych inform acji na tem at zagrożeń/problem ów zwią

zanych z bezpieczeństwem

105 70,5%

Danych statystycznych na tem at przestępczości 71 47,7%

Danych statystycznych dotyczących innych niż przestęp

czość zagrożeń

58 38,9%

Ogólnej charakterystyki przestępczości 50 33,6%

M apy zagrożeń 27 18,1%

Informacji na tem at subiektywnego poczucia bezpieczeń

stwa w śród m ieszkańców

11 7,4%

Inna 11 7,4%

O gó łem 149

22 Te dwie wystąpiły najliczniej - odpowiednio w trzech i dwóch programach.

23 Wartości procentowe nie sumują się do 100, gdyż w pytaniu możliwe było wybranie wię

cej niż jednej odpowiedzi.

(10)

C h o c ia ż o p is s ta n u b e z p ie c z e ń stw a i p o rz ą d k u w p o w iecie w y stą p ił w b lisk o 6 0 % an a liz o w a n y c h program ów , n a jc z ę ście j p rz y jm o w ał p o s ta ć o g ó ln y ch in fo r

m a c ji n a te m a t z a g ro ż e ń c z y p ro b le m ó w z w iąz an y c h z b e z p ie c z e ń stw e m , a w co trzecim pow iecie - ogólnej c h arak tery sty k i p rzestęp czo ści. N a jr z a d sz ą fo rm ę o p isu sta n o w iły m a p y z a g ro ż e ń o ra z in fo rm a c je n a te m a t su b iek ty w n eg o p o c z u c ia b e z p ie c z e ń stw a m ie sz k a ń c ó w (zo b . ta b e la 3 ). W śró d in n y ch fo rm o p isu b e z p ie c z e ń stw a w pow iecie p rzew ażały szczegó ło w e ch arak tery sty k i p o szczegó ln y ch ro d zajó w z a g ro ż e ń o ra z ich p ro g n o z o w a n y p o z io m w o k resie o b o w ią z y w a n ia p ro g ram u .

N a w ią z a n ia d o in n y ch p ro g ra m ó w w y stą p iły w d w ó ch trz e cic h ( 1 6 5 /2 5 0 ) d o k u m e n tó w p o d d a n y c h a n a liz ie i w p rz e w a ż a ją c y m sto p n iu d o ty c z y ły p ro g ra m ó w o g ó ln o p o lsk ic h o ra z p o w ia to w y c h 24. J a k w y n ik a z w y k re su 2 , p raw ie co c z w a rty d o k u m e n t n aw ią z y w a ł d o ró ż n y c h lo k a ln y c h program ów , p rz y czy m p o z io m o g ó ln o śc i ty ch o d w o ła ń u n ie m o ż liw ia ł za k la sy fik o w a n ie p ro g ra m u d o p o z o sta ły c h k o n k re tn y c h k ate g o rii. N a jr z a d z ie j o d w o ły w a n o się d o p ro g ra m ó w w o je w ó d z k ic h o ra z g m in n y ch . T ylko w d w ó ch p ro g ra m a c h - z w o je w ó d z tw a p o d la sk ie g o o ra z lu b e lsk ie g o - w sk a z a n o in n e n iż w y m ie n io n e ro d z a je p ro g ra m ów , a m ia n o w ic ie „ C O M P O N E N T 4 ” (h o le n d e rsk i p ro g ra m w sp ó łp r a c y p o li

cji ze sp o łe c z e ń stw e m ) o ra z p ro g ra m y u n ijn e w z a k re sie m o ż liw o śc i p o z y sk a n ia śro d k ó w n a re a liz a c ję p ro g ra m u (n p . E u ro p e jsk i F u n d u sz S p o łecz n y , In icja ty w a E Q U E L ). T a k rz a d k ie n a w iąz y w an ie d o p ro g ra m ó w g m in n y ch i w o je w ó d z k ic h w sto su n k u d o p o w ia to w y c h m o ż e św ia d cz y ć o ty m , że d z ia ła n ia w sfe rz e b e z p ie c z e ń stw a i p o r z ą d k u s ą p o d e jm o w a n e n ie z a le ż n ie n a k a ż d y m ze sz c z e b li s a m o r z ą d u te ry to ria ln e g o .

W y k res 2 . O d w o łan ia do innych program ów

W p ro g ra m ie lu b w z a łą c zn ika c h w sp o s ó b w yra ź n y o d w o ła n o s ię d o in n e g o p ro g ra m u :

24 W programach z województwa opolskiego odwoływano się wyłącznie do innych progra

mów powiatowych. Jest to jedyne województwo, w którym nie wystąpiły odwołania do pro

gramów ogólnopolskich.

(11)

N ie zaskakuje, że ogólnopolskim programem, do którego odwoływało się naj

więcej przeanalizowanych dokumentów, okazał się Rządowy Program Ograniczania Przestępczości i Aspołecznych Zachowań „Razem Bezpieczniej”25, podobnie jak okoliczność, że nawiązania te występowały zasadniczo w programach uchwalo

nych w latach 2 0 0 7 -2 0 1 1 26. Jest to bowiem ogólnopolski program w największym stopniu odnoszący się do podstawowych problemów związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa na poziom ie lokalnym. Zaskakujące okazało się natom iast wy

stępowanie nawiązań do tego programu w dokumentach datowanych na 2 0 0 6 r.

lub wcześniejszych. W jednym z programów (uchwalonym na lata 2 0 0 6 -2 0 1 0 ) autorzy tak uzasadniali nowelizację wprowadzoną w 2 0 0 7 r., a m ającą na celu

„przystosowanie” powiatowego programu do programu „Razem Bezpieczniej”:

W przypadku naszego powiatu wydaje się, że realizacja ogólnopolskiej inicjatywy po

winna opierać się na już podjętym program ie „Bezpieczne (...)” . A nalizując obszary działań obu program ów stwierdzono, że tylko w obszarze „Bezpieczeństw o w ruchu drogowym” jest identyczne nazewnictwo. Trzy kolejne obszary są inaczej określone, jednakże problem atyka w nich ujęta jest zbieżna (...). Zupełnie nowymi obszaram i ujętym i w rządowym program ie „Razem Bezpieczniej” są Bezpieczeństw o w działal

ności gospodarczej, Bezpieczeństw o w środkach kom unikacji publicznej i Ochrona dziedzictwa narodowego. W związku z tym zasadne wydaje się uzupełnienie progra

m u „Bezpieczne (...)” o te trzy obszary i dostosow anie pozostałych do nazewnictwa

„Razem Bezpieczniej”. N ależy podkreślić, że przedmiotowe zm iany nie generują kosztów po stronie uczestników programu.

Uzupełnianie programu o nowe zagadnienia tylko dlatego, że występują w pro

gramie rządowym, bez głębszej analizy występujących w tym zakresie problemów i potrzeb lokalnej społeczności, należy ocenić negatywnie. Tego typu działanie potęguje wrażenie, że część powiatowych programów powstała, gdyż prawo tego wymaga i nie m ają one nic wspólnego z planowym, wieloletnim przeciw działa

niem przestępczości ani innymi celami wynikającymi z nazwy programu.

W co dziesiątym programie powiatowym, w którym znalazły się odwołania do programów ogólnopolskich, wymieniano „Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie”27 oraz „Program Zapobiegania N iedostosow aniu Sp o łecznemu i Przestępczości W śród Dzieci i M łodzieży”28. Pozostałe programy

25 Dalej skrótowo także „Razem Bezpieczniej”. Program został uchwalony 18 grudnia 2006 r.

na lata 2007-2015, a w marcu 2007 r. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji (obecnie M SW ) zainaugurował jego realizację. Więcej na temat programu na stronie: http://razembez- pieczniej.msw.gov.pl (dostęp: 21.04.2014).

26 Do programu „Razem Bezpieczniej” nawiązywało 87% (76/87) dokumentów zawierają

cych odwołania do programów ogólnopolskich.

27 Więcej o programie zaplanowanym na lata 2006-2016 na stronie: http://ms.gov.pl/pl/dzia- lalnosc/przeciwdzialanie-przemocy-w-rodzime/krajowy-program-przeciwdzialama-przemocy-w- -rodzinie-/ (dostęp: 21.04.2014).

28 Jak wynika z informacji zamieszczonych na stronie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, pro

gram został zakończony w 2010 r. z powodu braku środków finansowych na jego realizację, dub

lowania zadań przez inne programy, zbyt dużej liczby programów profilaktycznych dotyczących

(12)

ogólnopolskie, jak wynika z tabeli 4, były wymieniane w analizowanych do

kum entach sporadycznie. M ogło to wynikać z ich wąskiego zakresu przedm io

towego oraz mniejszej popularności albo zakończenia ich obowiązywania, jak w przypadku programu „Bezpieczna Polska” .

T a b e la 4 . O gó ln op olsk ie program y, do któ rych odw oływ ano się w p ro st w treści program ów

N azw a program u Liczebność Procent29

Rządow y Program Ograniczania Przestępczości i A spo

łecznych Zachowań „Razem Bezpieczniej”

76 87,4%

Krajow y Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie 9 10,3%

Program Zapobiegania N iedostosow aniu Społecznem u i Przestępczości W śród D zieci i M łodzieży

9 10,3%

Rządow y program poprawy stanu bezpieczeństw a w szko

łach i placówkach „Zero tolerancji dla przem ocy w szkole”

3 3,4%

N arodow y Program Profilaktyki i Rozwiązywania Proble

m ów Alkoholowych (2 0 0 6 -2 0 1 0 oraz 2 0 1 1 -2 0 1 5 )

3 3,4%

Krajow y Program Przeciwdziałania N arkom anii 3 3,4%

Krajow y Program Bezpieczeństw a Ruchu Drogowego 2 0 0 5 -2 0 0 7 - 2 0 1 3 G A M BIT 2005

3 3,4%

Program Poprawy Bezpieczeństw a Obywateli „B ezpiecz

na Polska”

2 2,3%

Inny30 7 8%

O gółem 87

Trudno jednoznacznie pozytywnie albo negatywnie wypowiedzieć się na temat występowania w analizowanych dokum entach odwołań do innych programów.

O d lokalnych potrzeb i problemów w największym stopniu zależy, czy zawarte w programie odwołania do innych planów, strategii, inicjatyw są uzasadnione.

Funkcjonują powiatowe programy, w których liczba i charakter nawiązań do innych dokum entów przybrały rozm iary patologiczne31. Z drugiej jednak stro-

tego obszaru (rządowych, ministerialnych i lokalnych), jak również potrzeby uporządkowania i ograniczenia liczby dokumentów strategicznych i wieloletnich programów. Więcej: www.msw.

gov.pl/pl/bezpieczenstwo/organizacje-pozarzadow/programy/4203,Program-Zapobiegania-Nie- dostosowaniu-Spolecznemu-i-Przestepczosci-Wsrod-Dzieci-i.html (dostęp: 21.04.2014).

30 Wymieniono tu: Policyjny program ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań w małych i średnich miastach „Bezpieczne m iasta”, Narodowy Program Ochrony Zdrowia, programy profilaktyki zdrowotnej (np. Program Profilaktyki Zapalenia Wątroby typu C), program „Kibice razem” oraz Program Przeciwdziałania Przymuszonej Prostytucji, program

„Przeciwdziałanie poprzez sport agresji i przestępczości wśród dzieci i młodzieży”.

31 Por. dalszą część opracowania.

(13)

n y p o w ia to w e p ro g ra m y n ie s ą o p rac o w y w an e w p ró ż n i i n ie ty lk o m o g ą , ale te ż p o w in n y w p isy w a ć się w o g ó ln o p o lsk ie lu b w o je w ó d z k ie p la n y stra te g ic z n e , o ile je st to u z a sa d n io n e ich z a k re se m te m a ty c z n y m . W y d a je się, że p o d m io ty o p ra c o w u ją ce p ro g ra m p o w in n y z n a ć ro z w ią z a n ia p ro p o n o w a n e w p ro g ra m a c h o sz e rsz y m z a się g u i w o d p o w ie d n i s p o só b z n ich k o rz y stać .

Cele programów oraz ich zakres podmiotowy i przedmiotowy

W zd ec y d o w an ej w ię k sz o śc i (9 4 % ) a n a lizo w an y ch p ro g ram ó w z o sta ły w sk a z a n e ich cele, p rz y c z y m w p o n a d p o ło w ie (5 4 % ) m ia ły c h a ra k te r sto p n io w a ln y (w y

stę p o w a ły t a k cele o g ó ln e, ja k i sz c z e g ó ło w e ). C e le w y łą c z n ie o g ó ln e w y stą p iły w 3 5 % pro gram ó w , a w 4 % w y łą c z n ie sz c z e g ó ło w e . S p o ś r ó d w sk a z a n y c h w 2 3 4 p ro g ra m a c h celó w d o m in o w ały : p o p ra w a b e z p ie c z e ń stw a ( 9 2 % ), o g ra n ic z a n ie p rz e stę p c z o śc i (8 3 % ) i z ja w isk p a to lo g ic z n y c h (7 1 % ) o ra z z w ię k sza n ie p o c z u c ia b e z p ie c z e ń stw a (6 8 % ). N a jrz a d z ie j ja k o cel p ro g ra m u w sk a z y w a n o p rz e c iw d z ia ła n ie b e z ro b o c iu (6 % ), p o p ra w ę w iz e ru n k u p o w ia tu (1 1 % ) o ra z id e n ty fik a c ję m iejsc w y m ag ający ch p o p raw y p o rz ą d k u i c z y sto ści (1 4 % ) - zo b . w ykres 3. M a ją c n a u w a d z e u sta w o w ą n az w ę p ro g ra m ó w (p o m ija ją c ju ż ro z b ie ż n o śc i m ię d z y art.

12 i 3 8 a u .s.p ., o k tó ry c h m o w a w c z ę śc i p ie rw sz e j k sią ż k i), p o p ra w a p o rz ą d k u (4 6 % ) stan o w iła cel p ro g ram u dw a ra z y rzad ziej an iżeli p o p ra w a b ez p ie cze ń stw a .

W y k res 3 . C ele (ogólne lub szczegółow e) zaw arte w p ro g ra m a c h

Cel program u (ogólny lub szczegółowy) stanow i:

(14)

W śród innych celów wskazywano głównie stworzenie stałego systemu m o

nitorowania, planowania i koordynacji działań n a rzecz bezpieczeństw a oraz promowanie technicznych sposobów zabezpieczeń. Pojedyncze w skazania do

tyczyły kwestii związanych z koordynacją działań na rzecz bezpieczeństwa, jak n a przykład: stworzenie sprawnego system u przepływu inform acji pom iędzy organami wykonawczymi program u i m ieszkańcam i powiatu, wypracowanie procedur w spółdziałania, zaangażowanie środków masowego przekazu, stwo

rzenie system u koordynacji działań na rzecz bezpieczeństwa, ujednolicenie pod względem zarządzania i koordynacji wszystkich działań podejmowanych przez przedstawicieli różnych środowisk czy utworzenie system u wymiany inform a

cji m iędzy podm iotam i działającym i na rzecz bezpieczeństw a32. W programach trwających krótko (maksymalnie dwa lata) częściej występowały takie cele, jak:

ograniczenie przestępczości, przeciwdziałanie bezrobociu, aktywizacja społecz

ności lokalnych, a w długoterminowych (minimum pięcioletnich) - poprawa porządku.

T a b e la 5 . P rzedm io t p rogram u 33

Przedmiot programu stanowi: Liczebność Procent34

Bezpieczeństw o w m iejscach publicznych 118 47,2%

Z apobieganie przestępstw om i w ykroczeniom 181 72,4%

Bezpieczeństw o w m iejscu zam ieszkania 122 48,8%

Bezpieczeństw o im prez masowych 81 32,4%

Bezpieczeństw o w szkole 139 55,6%

Bezpieczeństw o w ruchu drogow ym 237 94,8%

Bezpieczeństw o w środkach kom unikacji 45 18,0%

Bezpieczeństw o w zakresie prow adzenia działalności go

spodarczej

39 15,6%

Bezpieczeństw o na wodzie 22 8,8%

Bezpieczeństw o w górach 3 1,2%

Bezpieczeństw o w m iejscach wypoczynku i rekreacji 3 6 14,4%

32 Por. rozważania dotyczące warunków niezbędnych do zaistnienia koordynacji w części pierwszej niniejszej publikacji.

33 Kilka wymienionych tu kategorii (m.in. zapewnianie porządku publicznego, przeciwdzia

łanie bezrobociu, ograniczenie przestępczości i zjawisk patologicznych) występowało w ana

lizowanych dokumentach zarówno w postaci celów, jak i przedmiotów programu. W progra

mach pojawiło się od 2 do 20 spośród 28 rodzajów bezpieczeństwa wyróżnionych na potrzeby badań (wymienionych w tabeli).

(15)

Bezpieczeństw o budowlane 37 14,8%

Zapewnianie porządku publicznego 83 33,2%

Ogólnie przeciwdziałanie/zwalczanie patologii 52 20,8%

Przeciw działanie przem ocy w rodzinie 161 64,4%

Przeciwdziałanie narkom anii 130 52,0%

Przeciwdziałanie alkoholizmowi 110 44,0%

Przeciw działanie dem oralizacji/patologiom /przestęp

czości dzieci i m łodzieży

157 62,8%

Przeciwdziałanie/zwalczanie patologii społecznej innej niż przem oc w rodzinie/narkom ania/alkoholizm /dem orali

zacja/przestępczość dzieci i m łodzieży35

22 8,8%

Ochrona przed k atastro fam i i klęskam i żywiołowym i 176 70,4%

Ochrona dziedzictwa narodowego 43 17,2%

Ochrona zdrowia publicznego (w tym zapewnienie bezpie

czeństwa sanitarno-epidem iologicznego, weterynaryjnego)

100 40,0%

Przeciwdziałanie zagrożeniom związanym z aktam i terro

ryzm u

12 4,8%

Edukacja dla bezpieczeństw a w szkole 98 39,2%

Organizacja czasu wolnego dzieciom i m łodzieży 99 39,6%

Organizacja przestrzeni publicznej (CPTED ) 32 12,8%

Przeciwdziałanie bezrobociu 28 11,2%

Inne36 62 24,8%

Ogółem 25 0

O pierając się na wynikach zam ieszczonych w tabeli 5, m ożna stwierdzić, że powiatowe programy stanowią przede wszystkim narzędzie zapewniania bezpie

czeństwa w ruchu drogowym, zapobiegania przestępstwom i wykroczeniom oraz przeciwdziałania przemocy w rodzinie i demoralizacji/patologiom/przestępczości dzieci i młodzieży. Równolegle do tych podstawowych rodzajów bezpieczeń

stwa programy bardzo często obejm owały kwestie ochrony przed katastrofam i i klęskami żywiołowymi. N ie budzi to szczególnego zdziwienia, gdy weźmie się pod uwagę, że często obsługą zadań w zakresie porządku i bezpieczeństwa

35 W tej kategorii mieściły się działania w sferze przeciwdziałania: zagrożeniom związanym z sektami i subkulturami młodzieżowymi, wykluczeniu społecznemu (w tym mniejszości rom- skiej), żebractwu, bezdomności, izolacji osób starszych oraz w zakresie działalności na rzecz osób niepełnosprawnych.

36 W tej kategorii najczęściej występowała ogólna edukacja dla bezpieczeństwa oraz popu

laryzowanie programu - w obu przypadkach w ok. 5% programów.

(16)

obywateli zajm ują się w starostwie te same osoby/podmioty, które specjalizują się w zarządzaniu kryzysowym. Przedm iot około połowy programów stanowiły ochrona bezpieczeństw a w szkole, przeciwdziałanie narkom anii oraz ochrona bezpieczeństw a w miejscach publicznych i w miejscu zam ieszkania. Najrzadziej w programach uwzględniano bezpieczeństwo w górach oraz n a wodzie, przeciw

działanie zagrożeniom związanym z aktam i terroryzm u oraz inny niż przemoc w rodzinie/narkom ania/alkoholizm /dem oralizacja/przestępczość dzieci i m ło

dzieży rodzaj patologii. Zapewnianie porządku publicznego (wskazywane jako cel 46% programów) stanowiło przedm iot tylko 1/3 programów.

D o realizacji zadań wymienionych w programach powoływano przede wszyst

kim następujące podm ioty (zob. tabelę 6):

a) służby mundurowe37 ( 93% ) - w tym głównie: Policję (232/232) oraz straż gminną (70% ), rzadziej Straż Graniczną (24% ), wojsko (15% ), Straż Ochro

ny Kolei (15% );

b) adm inistrację sam orządow ą (89% ) - gm iny (87% ) oraz pow iatu (92% ), w tym komisję bezpieczeństw a i porządku w 27 programach (12% );

c) inspekcje i straże (87% ) - głównie: straż pożarną (96% ), inspekcję sanitar

ną (59% ), inspekcję nadzoru budowlanego (40% ), inspekcję weterynaryjną (36% );

d) instytucje oświatowe, wychowawcze i opiekuńczo-wychowawcze (87% ) - w tym szkoły i inne placówki (99% ), poradnie pedagogiczne, psychologiczne i rodzinne (54% );

e) pom oc społeczną (82% ) - przede w szystkim powiatowe (miejskie) centra pom ocy rodzinie (76% ), ośrodki pom ocy społecznej (73% ), podm ioty zaj

mujące się profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych (63% ).

Naukowców (uczelnie, instytuty badawcze) oraz specjalnie powołane zespoły najrzadziej wskazywano jako podm ioty realizujące program.

37 Wymienione tu kategorie nadrzędne są wynikiem klasyfikacji dokonanej przez badaczy, by zobrazować ogromne zróżnicowanie podmiotów wymienianych jako realizatorzy programów.

Kafeteria obejmowała w sumie 60 kategorii - por. kwestionariusz zamieszczony w Aneksie.

Zaproponowana kategoryzacja uwzględnia wśród „służb mundurowych” te podmioty, które nie wchodzą w skład powiatowej administracji zespolonej, oraz Policję, która co prawda zaliczana jest do powiatowej administracji zespolonej, ale wszystkie istotne, a wynikające z instytucji zwierzchnictwa uprawnienia starosty wobec tej formacji są wyłączone na podstawie ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji. Chociaż straż pożarną można zaklasyfikować również jako służbę mundurową, kierując się brzmieniem ustawy regulującej funkcjonowanie tej formacji, przyjęto, jak w niniejszym artykule, mając na uwadze utrwalone w nauce rozumienie terminu

„służby, inspekcje i straże”. Z kolei status normatywny inspekcji weterynaryjnej i sanitarnej zmieniał się na przestrzeni lat i były one traktowane albo jako administracja zespolona (jak w tym rozdziale), albo jako administracja specjalna (niezespolona).

(17)

T a b e la 6. P o dm io ty realizujące program

Podmioty realizujące program Liczebność Procent38

Słu żb y m undurow e 232 92,8%

A dm in istracja sam orządow a 223 89,2%

Inspekcje i straże 218 87,2%

Instytucje ośw iatow e, wychowawcze i opiekuńczo-wy

chowawcze

217 86,8%

Pomoc społeczna 2 0 4 81,6%

Organizacje pozarządowe 172 68,8%

Przedsiębiorcy 171 68,4%

Podm ioty infrastruktury komunikacyjnej 163 65,2%

M edia 148 59,2%

Społeczność lokalna 146 58,4%

Podm ioty zajm ujące się organizacją czasu wolnego 131 52,4%

W ymiar sprawiedliwości (sąd, prokuratura, zakłady karne, kuratorzy sądowi etc.)

128 51,2%

Inne podm ioty 123 49,2%

Służba zdrowia (szpital, zakład opieki zdrowotnej, pogo

towie ratunkowe, lekarze, ratownictwo m edyczne etc.)

120 48,0%

A dm inistracja rządowa niezespolona 103 41,2%

Kościoły, związki wyznaniowe 95 38,0%

Podm ioty zarządzania kryzysowego 92 36,8%

N ie m ożna ustalić 43 17,2%

Specjalnie pow ołane do realizacji z ad an ia zespoły 24 9,6%

N aukow cy (instytuty badaw cze, uczelnie etc.) 13 5,2%

O gółem 2 5 0

Finansowanie programów

W nieco ponad połowie programów poddanych analizie poruszono kwestię ich finansowania (57% )39, z czego tylko w 17% (24/143) w skazano źródła finanso

w ania w odniesieniu do każdego z zadań szczegółowych i w niemal identycznej liczbie programów w stosunku do części zadań szczegółowych (16% ). W 44%

dokumentów, w których poruszono kwestie finansowania, zostały ujęte źród

ła finansowania całego programu, a w 27% nie w skazano żadnego jego źródła.

39 Z większą częstotliwością zwracano uwagę na to zagadnienie w programach z miast na prawach powiatu (77% w programach z powiatów grodzkich w stosunku do 53% w progra

mach z powiatów ziemskich).

(18)

Zaledwie 15% tych dokumentów (21/143) uzależniało możliwość wykonania przewidzianych w programie zadań od pozyskania na nie środków finansowych.

Trudno jednoznacznie ocenić ten wynik, gdyż z jednej strony może on świadczyć 0 odpowiedzialnym podejściu autorów programu planujących zadania komplek

sowo z zaznaczeniem, że część z nich nie będzie wykonana, o ile nie pozyska się odpowiednich środków finansowych. Z drugiej jednak strony uzależnienie rea

lizacji określonych zadań od pozyskania partnerów oraz środków finansowych m oże wywołać wrażenie, że autorzy wpisali do programu wszystko, co skoja

rzyło się im z „zapobieganiem przestępczości” , „ochroną bezpieczeństw a oby

w ateli” i „porządkiem publicznym ” bez głębszej refleksji, z jakim i problemami m ają obecnie do czynienia w powiecie i jakie środki (oraz w jakiej wysokości) powinni (mogą) przeznaczyć na ten cel. Dobrze obrazują to poniższe fragmenty programów, w których kwestie finansowania ujęto enigmatycznie:

Poszczególne kierunki działania realizowane będą (...) w zależności od możliwości finansowych, organizacyjnych i określonych potrzeb. Planowane przedsięw zięcia będą koordynowane z gminnymi planam i bezpieczeństwa. (...) W ym agać to będzie określonych nakładów finansowych, zarówno ze środków własnych powiatu, jak i w postaci udziału finansowego innych podm iotów w spółdziałających.

Finansow anie program u oparto na środkach w łasnych podm iotów realizujących poszczególne zadania. Jest to ściśle związane z obowiązkam i i kom petencjam i tych podmiotów, uwzględniając faktyczne możliwości finansowania realizacji poszcze

gólnych zadań.

[F]inansowanie realizacji program u następuje z dostępnych środków budżetowych gmin i budżetu powiatu, służb, inspekcji, straży powiatowych, towarzystw ubezpie

czeniowych, funduszy organizacji pozarządowych oraz innych funduszy celowych przeznaczonych m.in. na profilaktykę i bezpieczeństwo.

Ja k wynika z wykresu 4, aż w 86% dokumentów ogólnie wskazano, że środ

ki finansowe pochodzić będą z budżetu powiatu40. Dalej wymieniano budżety gmin, budżety (środki) innych jednostek współdziałających/realizujących po

szczególne zadania oraz budżety (środki) Policji i powiatowych służb, inspekcji 1 straży W 28% programów jako źródło finansowania wskazywano sponsorów (patronów) oraz organizacje pozarządowe. W 15% programów jako źródło po

krycia wydatków związanych z ich realizacją w skazano środki unijne. Konkret

ne składniki budżetu powiatu, jak fundusze celowe, dotacje celowe, dochody własne oraz subwencje ogólne, wymieniano sporadycznie.

40 Liczna kategoria „inne” zawierała m.in. następujące wskazania: „inne fundusze celowe”, w tym „inne fundusze celowe przeznaczone na profilaktykę”, ogólnie określony „budżet pań

stwa”, środki przekazane przez administrację rządową - np. „rezerwy celowe z budżetu wo

jewództwa”, „środki pozabudżetowe”, „dochody z organizacji imprez kulturalnych i sporto

wych”, „granty”, ogólnie wskazane „dotacje”, „środki z budżetów organów ochrony prawnej”

oraz budżety programów rządowych - np. środki z programu „Razem Bezpieczniej”.

(19)

W y k res 4 . Ź ró d ła fin an so w an ia p rogram u lub za d a ń szczegółow ych

Koordynacja programów

P o d m io t k o o rd y n u ją c y p o w ia to w y p ro g ra m z o s ta ł w sk a z a n y za le d w ie w 4 1 % ( 1 0 2 /2 5 0 ) p rz e a n a liz o w a n y c h program ów . N a jc z ę śc ie j, b o w 6 1 % d o k u m e n tów, w tej roli w y stę p o w a ła k o m isja b e z p ie c z e ń stw a i p o rz ą d k u p rz y staro śc ie . F u n k cję k o o rd y n a to ra p ro g ra m u w o śm iu p rz y p a d k a c h (8 % ) p o w ie rz o n o P olicji, w sie d m iu (7 % ) - trz e m k a te g o rio m p o d m io tó w : a) sta ro śc ie sa m o d z ie ln ie , b ) sta ro śc ie w sp ó ln ie z lu b z a p o śre d n ictw e m p rz e d sta w ic ie la p o w ia to w y c h słu ż b , in sp e k c ji i straży, c) sp e c ja ln ie p o w o ła n e m u z e sp o ło w i, a w sz e śc iu (6 % ) sta r o ście w sp ó ln ie z lu b z a p o śre d n ictw e m p o d m io tu z a jm u ją c e g o się z a r z ą d z a n ie m k ry z y so w y m . W 1 2 % p ro g ra m ó w rolę k o o rd y n a to ra o d g ry w ał sta r o s ta w sp ó ln ie z lu b z a p o śre d n ictw e m p o d m io tu in n e g o n iż w yżej w y m ien io n e.

D o ś ć lic z n ą k a te g o rię sta n o w iły in n e - o p isa n e o g ó ln ie - p o d m io ty (2 4 % ) w sk a z y w a n e ja k o k o o rd y n a to rz y c a łe g o p ro g ram u :

1) sa m o r z ą d m ia s ta n a p raw ac h p o w ia tu o ra z sa m o r z ą d y p o w ia tu ; 2 ) b u rm istrz o w ie m ia s t i w ó jto w ie g m in ;

3 ) w y d z ia ły m e ry to ry c z n e w stru k tu rz e u rz ę d u m ia s ta n a p raw ac h p o w ia tu i sta ro stw a p o w iato w e g o ;

4 ) rad y p ro g ram o w e sa m o rz ą d o w y c h p ro g ra m ó w lo k aln y ch , p o sz c z e g ó ln y c h m ia s t i g m in p o w iatu .

W p o je d y n c z y c h p rz y p a d k a c h w sk a z y w a n o k o n k re tn e p o d m io ty , ja k n p . p o w ia to w e c e n tru m z a r z ą d z a n ia k ry z y so w e g o , se k re ta rz a p o w iato w ej k o m isji b e z p ie c z e ń stw a i p o r z ą d k u p u b lic z n e g o 41, p e łn o m o c n ik a p r e z y d e n ta m ia s ta

41 Pisownia oryginalna.

(20)

ds. bezpieczeństwa i porządku publicznego/pełnomocnika ds. zarządzania kryzy

sowego i współpracy z zespolonym i służbam i, inspekcjam i i strażami. W trzech programach autorzy posługiwali się ogólnym terminem „koordynator”, nie pre

cyzując, jakiem u podm iotowi powierzają tę rolę.

Jeszcze gorzej prezentują się dane na tem at sp o so b ó w k o o rd y n acji (czasem ujętych jako zadania lub obowiązki podm iotu koordynującego), które z o sta ły w sk a z a n e jed y n ie w 3 3 d o k u m en tach (13% program ów ). O ba aspekty ko

ordynacji (podm iotowy - kto koordynuje i przedm iotowy - w jaki sposób) wy

stąpiły w 28 programach (11% ). N ajczęstsze sposoby koordynacji powiatowych programów obejmowały: ustalanie zasad współpracy podm iotów wykonujących program (46% ) oraz zapewnienie bezkolizyjnego przepływu inform acji m iędzy w spółpracującym i podm iotam i (42% ). W n ie m al co trzecim p ro g ram ie k o o r

d y n a c ja p o le g a ła n a u su w an iu ro z b ie żn o ści (n iep o trzebn eg o p o w ielan ia) d z ia ła ń różnych je d n o ste k (30% ), a w 15% n a zap ew n ien iu c ią g ło ści re

a liz a c ji zad ań . Pozostałe sposoby m ożna ująć w trzech ogólnych kategoriach, a mianowicie: sprzyjanie wymianie wiedzy oraz doświadczeń42, przedstawianie i analizowanie spraw ozdań43 oraz wskazywanie istotnych z punktu widzenia bezpieczeństw a problemów44.

N a podstawie powyższych danych została opracowana nowa zm ienna słu

żąca ocenie stopnia koordynacji powiatowych programów45. Jak wynika z wy

kresu 5, większość programów nie zawierała żadnych elementów koordynacji.

Prawie jedna trzecia analizowanych dokumentów zawierała tylko jeden z nich.

D w a elementy koordynacji w ystąpiły w 14 programach (6% ), a trzy elementy w 1 3 (5% ). Zaledwie dwa programy (z województw lubelskiego oraz śląskiego) zawierały cztery elementy koordynacji, a jeden (z województwa warm ińsko

-mazurskiego) - pięć.

42 W sześciu programach: wymiana doświadczeń w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom (szkolenia), organizowanie szkoleń i konferencji w celu wymiany doświadczeń z zakresu prze

ciwdziałania zagrożeniom, organizacja szkoleń w celu podnoszenia kwalifikacji oraz wymia

ny doświadczeń, stworzenie stałego forum policyjno-społecznego, utworzenie powiatowego banku dobrych praktyk, stworzenie banku wiedzy o zagrożeniach wspólnego dla wszystkich podmiotów.

43 W trzech programach: analizowanie sprawozdań otrzymanych od koordynatorów poszcze

gólnych zadań i ewentualne przedkładanie wniosków w sprawie zmian programu, przedstawia

nie sprawozdań koordynatorowi programu dwa razy w roku, zbieranie informacji o realizacji poszczególnych zadań od wyznaczonych do ich wykonania podmiotów.

44 W dwóch programach: wskazywanie istotnych dla wspólnoty samorządowej zagrożeń bez

pieczeństwa publicznego i modyfikowanie programu, wskazywanie komisjom problemowym nowych celów i zadań do realizacji.

45 N a zmienną składa się suma wskazań sposobów koordynacji, o których mowa w pyta

niu 24 z kwestionariusza do badania programów (por. Aneks) oraz twierdzących odpowiedzi na pytanie nr 21 o podmiot koordynujący. Każdemu wskazaniu przypisywano wartość 1. Pro

gram „najbardziej koordynowany” zawierał zatem wskazanie podmiotu koordynującego oraz cztery sposoby koordynacji, a „najmniej koordynowany” określenie podmiotu albo jednego ze sposobów koordynacji. Należy mieć oczywiście na uwadze ograniczenia wnioskowania na tej podstawie o rzeczywistym obrazie koordynacji powiatowych programów.

(21)

P ow ia to w e p ro g ra m y z a p o b ie g a n ia przestępczości oraz o c h ro n y bezpieczeństw a... 207

■ w p ro g ra m ie n ie o k re ś lo n o p o d m io tu a n i s p o s o b u k o o rd y n a c ji

■ w p ro g ra m ie w s k a z a n o 1 e le m e n t k o o rd y n a c ji

■ w p ro g ra m ie w s k a z a n o 2 -3 e le m e n ty k o o rd y n a c ji

■ w p ro g ra m ie w s k a z a n o 4 lu b w ię c e j e le m e n tó w k o o rd y n a c ji

N a p o d sta w ie p rz e d sta w io n y c h d a n y c h m o ż n a w n io sk o w ać, że k o o rd y n a c ja p ro g ra m u co d o z a s a d y n ie je s t p o str z e g a n a ja k o k lu cz o w y w a ru n e k u m o ż liw ia ją c y je g o sk u te c z n ą re a liz a c ję i o sią g n ię c ie z a ło ż o n y c h c eló w w z a k re sie z a p e w n ia n ia b e z p ie c z e ń stw a . B y ć m o ż e w y n ik a to z b r a k u w sk a z a n ia w p ro st w y m o g u k o o rd y n a c ji d z ia ła ń w z a k re sie b e z p ie c z e ń stw a w p rz e p isa c h u sta w y o s a m o r z ą d z ie p o w iato w y m , o c z y m d o k ła d n ie j p isz e M . M ą c z y ń sk i w c z ę śc i p ie rw sz e j n in ie jsz e j p u b lik a c ji.

Kontrola46 realizacji programów

K o n tro la re a liz a c ji p ro g ra m u w je sz c z e m n ie jsz y m sto p n iu z n a la z ła o d z w ie rc ie d len ie w a n a liz o w a n y c h d o k u m e n ta c h . Je d y n ie w 2 5 % z n ich (6 2 p o w ia ty ) w sk a z a n o p o d m io t k o n tro lu jący , k tó r y m n a jc z ę ście j p o n o w n ie o k a z a ła się k o m isja b e z p ie c z e ń stw a i p o rz ą d k u (7 3 % ). R a d z ie p o w ia tu p rz y p isa n o fu n k cję p o d m io tu k o n tro lu ją c e g o w 18% p rogram ów . F u n k c ję tę sp o ra d y c z n ie p e łn ił s ta r o s ta - s a m o d z ie ln ie (8 % ) a lb o w sp ó ln ie lu b z a p o śre d n ictw e m in n e g o p o d m io tu (5 % ), sp e c ja ln ie p o w o ła n y z e sp ó ł (w je d n y m p rz y p a d k u ) o ra z in n e p o d m io ty (7 % ) - głó w n ie z a r z ą d p o w ia tu .

S p o só b k o n tro li z o sta ł u ję ty w 5 8 d o k u m e n ta c h (2 3 % z 2 5 0 ) i w e w szy stk ich p rz y ją ł p o s ta ć o b o w ią z k u p rz e d sta w ia n ia sp ra w o z d a ń (in fo rm a c ji) p o d m io to w i k o n tro lu ją c e m u . O b a a s p e k ty k o n tro li (p rz e d m io to w y i p o d m io to w y ) z n a la z ły się w zaled w ie 4 8 p rz e a n a liz o w a n y c h p ro g ra m a c h (1 9 % ). P ro w ad ze n ie w iz y ta c ji lu b in sp e k c ji p rz e z p o d m io t k o n tro lu jący , a z a te m ak ty w n e fo r m y k o n tro li, n ie z o s ta ło p rz y w o ła n e w ż a d n y m z program ów .

W y k res 5 . S to p ień koordyn ow an ia program u

46 W niektórych programach utożsamiana była z nadzorem. Przyjęto zatem, że ten termin będzie się odnosił do obu pojęć.

(22)

Ewaluacja programów

E w a lu a c ja to sy ste m a ty c z n a o c e n a w a rto śc i, z a le t p ro g ra m u w e d łu g p rz y ję ty c h k ry te rió w słu ż ą c y c h d o sta r c z e n iu u ż y te cz n e j in fo rm a c ji zw ro tn ej, co u m o ż li

w ia je g o u sp ra w n ie n ie , ro z w ó j, le p sz e ro z u m ie n ie 47. Isto tę e w alu acji stan o w i z a te m o c e n a d a n e g o d z ia ła n ia , p ro g ra m u , p o lity k i p u b lic z n e j. O d ró ż n ia ją to o d m o n ito ro w a n ia , k tó re p o le g a n a sy ste m a ty c z n y m g ro m a d z e n iu (z b ie ra n iu ), a n a liz o w a n iu i in te rp re to w a n iu d a n y c h (ilo ścio w y ch i ja k o ścio w y c h ) n a te m a t p ro g ra m u słu ż ą c y c h w e ry fik ac ji p ra w id ło w o śc i p rz e b ie g u o k re ślo n e g o d z ia ła n ia , in terw en cji. W w y n ik u b a d a n ia p ilo ta ż o w e g o o k a z a ło się, że je d n o z n a c z n e za k w a lifik o w a n ie p rz e w id z ia n e g o w p ro g ra m ie d z ia ła n ia ja k o ew alu acji, m o n ito rin g u , a u d y tu lu b k o n tro li b ę d z ie n iem o żliw e. B a d a c z e p rz y ję li z a te m , że n ie z a le ż n ie o d nazw y, jak iej u ż y li a u to r z y p ro g ra m u , p rz e z „e w a lu a c ję ” b ę d ą ro z u m ie ć g ro m a d z e n ie (z b ie ra n ie ), a n a liz o w a n ie i in te rp re to w a n ie d a n y c h n a te m a t p ro g ra m u . A n a liz u ją c p re z e n to w a n e tu w y n ik i, n a le ż y m ie ć n a u w ad z e , że je śli z p o w ia to w y c h p ro g ra m ó w w y n ik a ja k a k o lw ie k e w alu acja, m a o n a c h a ra k te r racz ej „m o n ito rin g u ” , rz a d k o z a ś ew alu acji sensu stricto.

W y k res 6. O k reślen ia stoso w an e w od n iesien iu do ew aluacji

90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

J a k ie g o te r m in u u ż y to na o k r e ś le n ie g r o m a d z e n ia /a n a liz o w a n ia / in te rp re to w a n ia d a n y c h ?

E w a lu a c ja M o n ito r in g O c e n a A n a liz a In n e g o

J a k w y n ik a z w y k re su 6, w a n a liz o w a n y c h p ro g ra m a c h n a jc z ę ście j sto so w a n o te rm in y „ o c e n a ” (7 4 % ) o ra z „ m o n ito r in g ” (6 1 % ). S a m o o k reślen ie „e w a lu a c ja ” (2 2 % ) w y stę p o w a ło n ie m a l rów n ie c z ę sto , co „ a n a liz a ” (2 3 % ). N a jc z ę śc ie j

47 Są nimi: trafność, skuteczność, efektywność, użyteczność oraz trwałość. Por. publikacje na temat ewaluacji Polskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego - m.in. Ewaluacja - kwestie ogólne, Warszawa 2005 (do pobrania ze strony: www.pte.org.pl/repository/files/PTE/Ewaluacja-kwe- stie_ogolne.pdf (dostęp: 22.04.2014)).

(23)

określenia „ew aluacja” używano w programach z województwa mazowieckiego, a w ogóle nie pojawiło się w programach z województw lubelskiego, łódzkiego, m ałopolskiego i wielkopolskiego. W śród innych określeń wskazano: informację z realizacji (określono ogólnie) oraz badanie skuteczności (efektywności) pro

gramu. W niektórych programach autorzy posługiwali się wspom nianym i p o jęciami wymiennie, w skazując równocześnie term iny dokonywania „ewaluacji”

w sposób uniemożliwiający jednoznaczne określenie, kto, w jakich terminach, w jaki sposób i n a jakiej podstawie (w oparciu o co) dokonuje ewaluacji progra

mu. Przykładowo:

W programie w ażne jest monitorowanie skutków podjętych działań i ich ewaluacja.

Po zakończeniu określonych działań lub w czasie określonym w harm onogram ie od powiedzialni za wykonanie zadania będ ą przekazywać spraw ozdania z jego przebie

gu. Pojawiające się nowe okoliczności, zdarzenia lub inform acje będą m iały wpływ na bieżącą ewaluację programu.

Skutki podjętych w programie działań będą m onitorowane na bieżąco. (...) Kom isja Bezpieczeństw a i Porządku będzie analizować sprawozdania, przekazane przez p od m ioty realizujące zadania po ich zakończeniu bądź w terminie określonym w załączo

nym harmonogramie. Raz do roku Komisja pod przewodnictwem Starosty (...) dokona oceny stopnia realizacji zadań program u i przedłoży sprawozdanie Radzie Powiatu.

W 32% programów, w których przewidziano ewaluację (35/109), nie okre

ślono, kto m iałby jej dokonywać. Podobnie jak w przypadku koordynacji i kon

troli najczęściej do roli ewaluatora powoływano komisję bezpieczeństw a i p o rządku przy staroście - w nieco ponad połowie tych programów (51% , 56/109).

W prawie co dziesiątym programie rolę tę powierzano specjalnie powołanemu zespołowi oraz innym podm iotom 48. Specjalnie powołany zespół zazwyczaj sta

nowił „radę program ow ą” i w ystąpił wyłącznie w programach z województwa m ałopolskiego i mazowieckiego. W zależności od powiatu w jego skład wchodzili starosta, przedstawiciele Policji, straży pożarnej itd. Z kolei radę powiatu w ska

zano wyłącznie w programach z województw dolnośląskiego, podkarpackiego, pomorskiego i zachodniopomorskiego. W żadnym programie w roli ewaluatora nie została wymieniona instytucja naukowa (uniwersytet, instytut badaw czy)49, choć w kilku przypadkach korzystano z pom ocy uczelni przy opracowaniu pro

jektu programu lub dokonaniu diagnozy poziom u zagrożeń.

48 Prezydentowi, burmistrzowi, wójtowi; służbom, inspekcjom i strażom powiatu lub ich kierownikom; zarządowi powiatu, radom gminnym; Wydziałowi Bezpieczeństwa Mieszkań

ców i Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta, komisji resortowej, koordynatorom programu albo poszczególnych jego elementów, organizacjom pozarządowym.

49 Biorąc pod uwagę charakter badań ewaluacyjnych, można zakładać, że powinni je pro

wadzić właśnie eksperci - naukowcy.

(24)

Tabela 7. Sposoby ewaluacji50

Ewaluacja całego programu obejmuje: Liczebność Procent51 Ocenę stopnia osiągnięcia założonych celów (ocenę skutków) 36 33,0%

Ocenę stopnia/sposobu realizacji założonych zadań - po

równanie m iędzy sytuacją „obecną” a pożądaną

24 22,0%

Ocenę zakresu, w którym możliwe było dotarcie do grup docelowych program u oraz udokum entowanie, z czego wy

nika stopień, w którym udało się (względnie nie udało się) dotrzeć do grup docelowych

0 0,0%

Stwierdzenie, czy nastąpiły nieplanowane skutki uboczne wraz z określeniem ich zakresu

1 0,9%

A nalizę ekonom iczną (celowość w ydania pieniędzy, ponie

sienia kosztów)

0 0,0%

Określono ogólnie - brak szczegółowych reguł 12 11,0%

Inną formę 0 0,0%

B rak danych (nie w skazano sp o so b u ew aluacji) 42 38,5%

O gółem 109

Jak wynika z tabeli 7, spośród programów, w których przewidziano ewaluację, aż w 39% nie w skazano żadnego sposobu jej dokonywania. Kryteria ewaluacji ograniczały się w zasadzie do oceny stopnia osiągnięcia założonych celów oraz stopnia lub sposobu realizacji założonych zadań. W blisko połowie programów (51/109), w których uwzględniono ewaluację, nie określono, na jakiej podstawie m ają być gromadzone dane jej służące. Najrzadziej wskazywaną form ą zbierania danych służących ewaluacji okazały się wywiady oraz m apy (analizy) zagrożeń, wymiana informacji oraz skargi i wnioski mieszkańców. Najczęściej źródłem tych danych m iały być statystyki (38% ) oraz ankiety/sondaże (21% ).

W ponad połowie (56% ) analizowanych dokum entów nie przewidziano ewaluacji całości programu. W prawie 60% pozostałych (65/109) w odniesieniu do określenia term inu ewaluacji używano ogólnych sformułowań (np. „na bie

żąco”, „w razie potrzeby” , „doraźnie”). W 43% (47/109) konkretnie wskazano term iny dokonywania ewaluacji (np. „kwiecień 2 0 1 0 ” , ,y i-V II każdego roku”,

„raz w m iesiącu”, „dwa razy w roku”), zaś w 6% (7/109) ewaluację zaplanowano po zakończeniu realizacji programu52. W żadnym z badanych programów z wo

50 Wymienione kategorie zostały opracowane na podstawie kryteriów ewaluacji zawartych w publikacjach Polskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego (www.pte.org.pl) oraz „Standardy Bec- caria dla zapewnienia jakości projektów prewencji kryminalnej” (do pobrania: http://www beccaria-standards.net/Media/Beccaria-Standards-polnisch.pdf).

52 Możliwe było współwystępowanie w tym samym programie różnych terminów dokony

wania ewaluacji, stąd suma liczby wskazań jest wyższa niż 109.

Powiatowe programy zapobiegania przestępczości oraz ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego w świetle wyników badań empirycznych

K a ta rzyn a J u rza k-M ą czka