Stratygrafia jednostki Węglówki na podstawie mikrofauny

FELICJA HUSS

Stratygrafia jednostki

Węglówki

na podstawie mikrofauny

--rRESC: Wstęp - Krótki zarys dotychczasowych badań geologicznych dotyczących Węglówki - Pr.zebieg obecnych badań - MikrofaulIla serii stratygraficznych Wę­

glówki: mikrofauna dolnej kredy; mikrofauna górnej kredy; mikrofauna danu-pa- leocenu; mIkrofauna eocenu; mikrofauna łupków menilitowych: mikrofauna warstw

!krośnieńs·kich - Wnioski - Literatura cytowana

WSTĘP

Dotychczasowe prace mikropaleontologicZille w Karpataeh wyka-

zały istnienie bogatej fauny otwornicowej zacllęcając do dokładniejszych badań w poszczególnych jednostkach tektonkZlIlych. Praeaniniejsza jest

próbą ustalenia prZy pomocy mikrofauny stratygrafii jednostki węglo­

wieckiej. Ustalenie tej stratyg:rafii ma duże znaczenie dla rozwiązania

tektoniki obszaru Węglówki; być może pozwoli ono' powiązać rejon Wę­

glówki z elementami tektonicznymi Występującymi pod płaszczowiną śląską, zarówno w oknach tekitoniJCznych jak i przed jej ezołem. W pracy tej pomagali mi udzieJającrad i wskazówek. geolodzy naftowi: mgr inż.

Zb. Obuchowicz, mgr inż. Zb. Olewioz oraz prof. St. Wdowiarz,' Mórym

składam serde~e podziękowanie.

Badania mikrofaun,istyczne jednostki węg'lowieckiej przeprowadzi-

łam w latach 1952-19~. Materiału dostarczyły' przede wszystkim'wgłęb­

ne profhle z Węglówki. W przekroju przez środkową część elementu Wę­

glówki dostępny był materiał z trzech głębokich profilów. Z zachodnięj -<:zęści Węglówki opracowano 10 profilów w,głębnych, ze wschodniej czę­

ści, tj. z Krasnej opra<:owarno wybrane odcinki z 6 profilów wgł~bnych.

Opracowano mikrofaunę z około 6000 m.b. rdzenia i z próbek okrucho- wych odpowiadających około 1000 m.b. profilu. Oprócz tego miałam moż­

ność przebadania mikrofauny z 500 'próbek pochodzącY'ch z odsłonięć po- wierzchniowy,ch rozrzuconych na ,terenie występowania jednostki,

w

^oko-

licy Węglówki i Krasnej.

Z każdego badanego odcinka profilu wgłębnego, lub też z odsłonię­

cia powierzchniowego, pobrano .półkilogramową próbkę, kitórą w całości płukano. Z próbek ubo.gich w mikrofaunę wybierano wszystkie okazy, przy próbkach bogatY'ch ograniczono się do wybierania fauny z dwu ta-

FELICJA HUSS

cek. Celem uzyskaui'a pełnego inwentarza stratygraficznego starałam się oznaczyć gatunkowo wszystkie znalezione okazy. Niektóre okazy mogłam oznaczyć tylko rodzajowo, nie znajdując odpowiednich opisów w dostęp­

nej mi literaturze.

W pracy niniejszej, w której ograniczono się tylko do ustalenia stratygrafii, nie podaję opisów paleontologicznych. Część paleontologicz-

ną uwzględniającą opisy nowych form ,chciałabym podać w osobnym opracowaniu.

T.reść niniejszej pracy' była zreferowana w t. 1954 na posiedzeniu naukowym Pol. Tow.' Geol. w KraJwwie.

KROTKI ZARYS DOTYCHCZASOWYCH BADAŃ GEOLOGICZNYCH

DOTYCZĄCYCH WĘGLOWKI

Okolica Węg1lówki ord dawna ·budziła 'zainteresowanie i dzięki temu

poglądy na budowę geologiczną Ite~ okolicy dawno .się rozwijały, dosko-

:nalą.c się stopniowo.

Wyniki pierwszych badań W. Uhliga ogłoszone były w r. 1883. Dru- ga jego publikacja pOjawiła. się w r. 1888.

W r. 1899 zajmuje się tą okolicą R. Zuber.

W· r. 1925 opisuje stosunki geologiczne obszaru między' Krosnem a Węglówką J. Nowak.

Poprawny na ogół opis tektoniki Węglówki przedstawia H. Goblot (1928, 1932), przypisując jednak niewłaściwie eoceński wiek występują­

cym w nasunięciu iłom czerwonym oraz czerwonym i zielonym iłom mar- glistym.

J. Obtułowicz (1936) stwierdził przejście. pstrej serii nasunięcia

czarnorzec:kiego do dolnej kredy przyrównując ją równocześnie. do stro- powej części warstw 19ockich (alb), ale .!pstrą serię jednostki Węglówki uważa ~ardal za eocen.

H. Teisseyre (1947) p.isze. o senońskim wieku margli. Węglówki

w sy:t:ltetycznej pracy omawiajaecej zagadnienia stratygrafii i tektoniki

Węglówki.

Okolicę Węglówki omawiają jeszcze H. Świdziński (1948), J; Czer- nikowski (1949a), następnie H. Św1dzińsk:i z J. Wdowiarz.em (1953) i H. Świdziński (1953).

H. Teisseyre (1947, str. 146) pisze o Węglówce:

. "Okolica wspomniana należy". do najc'iekawszych rejonów w ~bTębie naszych.

Karpat fliszowych, przy czym rozwiązanie jej stosunków stratygraficznych i zawiła

tektonika nastręczały badaczom poważne trudnoŚci. Trudńości te spowodowały, że' niektór~ ważne zagadnienia geologiczne, związane z omawianą okolicą, nie zostały do dziś dostatecznie wY'jaśnione".

STRATY.GRAFIA WĘGLOWKI NA PODSTAWIE MIKROFAUNY 31

H. Teisseyre opisuJe stratygrafię i tektonikę dwu jednootek wystę­

pują>cych w okolicy Węglówki -czarnorzeckiej i węglowieckiej, które definiuje w rozdziale "Tektonika - I Część ogólna". Są to według nie- go (str. 189)

" ... dwie .zasadnicze jednostki te'ktoniczne o charakterze płaszczowinowym o nie-

wątpliwie dużej amplitudzie nasunięcia .... Jednostka wyższa i bardziej południowa

to płaszczowina czarnorzecka, która spoczywa na płaszczowi~ie węglowieckiej, niż­

szej i bardziej północnej. Obie są p>łasko ku pół!n.ocy nasunięte i wtórnie sfałdowa­

ne; ... na gotową igłębdko zerodowaną płaszczowinę węglowiecką nasunęła się od południa jednostka wyżejległa, powoduJąc dofałdowanie się i złuskowanie dolno- kredowego jądra płaszczowiny węglowiec'kiej. Równocześnie plastyc.znamasa margli

otulających to jądro uległa wywalcowaniu i została w dużej mierze wygnieciona ku

pÓłnocy, az po linię czoła jednostki czarnorzeckiej, 'które przekroczyło, zdaje się

znacznie, dawną granicę nasunięcia węglowieckiego .

... dolno-kredowe fałdy stanowi·ące jądro płaszczowiny węglowJ.eckiej zostały

o 2,5-7,5 km w tyle poza .zasięgiem czołowym mal1."gli je otulających. Plastyczne te osady zostały niejako rozsmarowane na ogromnych przestrzeniach podłoża potęż­

nych i sztywnych mas skalnych nasuwającej się płaszczowiny czarnorzecldej. ;re- 'dynie na poprzecznej elewacji w półoknie tektonicznym między Węglówką i Krasną

ukazują się głębsze serie płaszczowiny węglowieckiej, która poza tym pokryta jest niemal .zupełnie przez płaszczowinę czarnorzecką. Półokno wspomniane okalają od

południa, wschodu i zachodu masy jednostki wyżej'ległej, od północy zaś zamyka je płat bonal1."owiecki".

Swoje ba-dania mikrofaunistyczne ograniczyłam ,tylko do jednostki

Węglówki, zwan.ej przez H. Teisseyre'a węglowie:cką (fig. 1).

H. Te.isseyre ustala dla niej następują>cy schemat stratygraficzny:

a)d.olne 'czarne łupki (barrem?) o miąższości ponad 200 m; . ,b) piaskowce z Węglówki (apt?, alb?) o ,miąższości 200-300 m; .

<:) ma-rgle z Węglówki z serią przejściową łupków seledynowo-zie- lonych, wmtóry<:h znalazł skorupy inoceramów i których górno-kredowy wiek roaje się nie ulegać wątpliwości (otwornice danu, mastrychtu i kam- panu). Przy,pus~oza również, że będą one' odpowiądały całej górnej kre ...

dzie ze w~ględu na obserwowaną 'ciągłość sedymentacji. Na 'ich miąższość

pozostawałoby 300-5{)O m, wolbec ocenienia przez H. TeLsseyre'a całlkowi­

tej miążsrości osadów Węglówki ~naHO{)..;1000 m.

Jeśli chodzi o tektonikę tej Jednostki, to H. Teisseyre (1947, str. 220)

wyróżnia w niej

" .. .dwie antykliny, północną i połudillio·wą. Obie te antykJiIliy zbudowane są'

z utworów d'Olno-'kr·edowych (barrem'!, apt'!, alb?) i otulone górno-kredowymi pstry- mi marglami. Margle te wypełniająr6wnież łęk, prz,edzielający powyższe antykli- ny '" Antyklina północna stanowi element zbudowany na powierzchni dość syme- trycznie. Falista intersekcja jej zewnętrznego skrzydła, pozbawionego wyraźnych

uskoków, pozwala jednakże przypuścić, że element ten jest w głębi złuskowany

i nasunięty stosun'kowopolasko na margle węglowieckie swego przedpola".

PB

r'~'

oIIIIIUIII. .1IIJlljl)I .,

. t

ł

,

~

~

( .

^.

CDr ,

,

~./ _I

^{/ / p' . .... .}

y.. """ . .,., . ,.,' ~ :-:: "" :t

"." ... ~2;r."". .•.. . .

f

^{A'" " ( _}

, / " / . I

·-···~·~·~'''Im'.I. ~hE-1

A / B"

"""'1""-..

^l

," I I C/_

D3 EJ2

_1

. . . . 4 F-3@5 A ... .A6

;0 Y

Fig. 1

KZ

,

_,

6 .

,

),

~

ł . .i'f((Jl'.~ .:

Szkic geologiczny okolicy . Węglówki' na !podstawie mapy H. Teisseyre'a (1947) Geologicalsketch map of the Węglówka area

Jednostka Węglówki: l czarne łupki;' 2 piaskowce Węglówki, 3 iły margliste ("margle węgl.") - kreda górna, 4. brzegi

nasunięć, 5 wiercenia, 6 linie przekrojów geologicznych, JCz jednostka czarnorzeckaj PB płat Bonarówki jednostki

czarnorże<;·kiej, JW jedn'ostka Węglówki

Unit

ot

Węglówka: 1 black shales, 2 Węglówka sandstori.es, 3 marly clays ("Węglówka marls") - Upper Cretaceous, 4 margins of overthrusts, 5 deep borings, 6' geological sections, JCz Unit of Czarnorzeki, PB Bonarówka nappe

of the Czarnorzeki Unit, JW Unit of W.ęglówka

'1:0)

""

~ ~

8 >-

S

~.

STRATYGRAFIA WĘGLówKI NA PODSTAWIiE MIKROFAUNY 33

Antyklina ta zanurza się stopniowo ku północnemu zachodowi ł dość gwałtownie ku południowemu wschodowi. Antyklina południowa,słabo rozwinięta i zanurzona w północno-zachodniej części, wynurza się silnie na odcinku między Czarnym Potokiem a Małą Krasną. Jest to antyklina:

obalona.

Dochodzą tu następnie uzupełniające podany obraz rozważania

J. Czernikowskiego (i949a), który uważa fałdy Węglówki za niezależną jednostkę tektoniczną, płaszczowinową, o nieokreślonym . bliżej zasięgu i zarysie, ciągnącą się przez Pilzno, Wadowice i na z'achód od Wadowic (Skoczów, Simoradz, Dębowiec). Margle węglowieckie zalioCza on do po-- ziomów: alb.,.- cenoman - turon dolny- turon górny ..

Z przeglądu dotychczasowej litera.tury widzimy, że ustalenie wieku tzw. margli węglowieckichnastręczało trudności. Dopiero znalezione przez H. Swidzińskiego w r. 1942 okruchy inocerama, potwierdzone przez H. Teisseyre'a, pozwoliły im na określenie wieku warstw jako senon.

W roku 1943 Hiltermann wskazuje na równorzędność mikrofauny z głębszymi częściami warstw czarnorzeckich, a na pod,stawie występo-:­

wania globotrunkan i flabellin oraz innych (Verneuilina szajnochae i Textularia excolata) przydziela je ostatecznie, do górnej kredy (ma-:- strycht - dan).

J. Czernikowski (1949a) kwestionuje określenie przez Hiltermanna wieku pstrych iłów Węglówki jako mastrycht-dan. Zwraca uwagę na po-

dobieństwo i identyczność mikrofauny form aglutynujących w marglach

węglowieckich i· w warstwach gódulskich. Twierdzi, że margle węglo~

wieckie w. całej swej miąższości zawierają bogatą mikrofaunę wapienną

globotrunkan, na których podstawie można je przydzielić do poziomów cenoman - turon dolny - turon górny. Również warstwom godulskim mimo braku globotrunkan (spowodowanym - jak sądzi - warunkami paleogeograficznymi) przypisuje wiek cen oman-turon, powołując się na

występowanie w nich form Arenobulimina sp., Verneuilina szajnochae, Textularia subhaeringensis występujących · także- według niego- w marglach węglowieckich z Globotruncana appenninica i Globotruncana lineana. Najniższy poziom z Arenobulimina sp. może być, według· niego, górnym albem. Uważa nawet gatunek Verneuilina szajnochae za charak- terystyczny dla· cenomanu, Textularia subhaeringensis dla turonu, a Arenobulimina sp. dla albu,.o ile występują w odpowiednim zespole.

Badaniamiktof~unist~czne

innych warstw jednostki

Węglówki

po- za pstrymi marglami nie były ,dotychczas przeprowadzane.

Acta. GeolOgica Polonica, vol. VII - 3

34. FELICJAHU~

PRZEBIEG OBECNYCH BADAŃ

Przeprowadzone przez przemysł naftowy ,blidan~a, dostarczyły ma- teriału, który - jak się zdaje - poz:wol~ naznac~ne \lzupełnienie oimi.zu: tekton~ki i stratygrafii jednostki Węglówki, a być }lloie ina :rozwią~?~~

nie tych problemów. . " ' " .

: Uzyskane tu duże piop.owe profilep()zwoliły m.inl:i pobranit:!'wsPO:':' sób ciągły próbekdó badań mikrofa:unisŁycznych, li po'z:walając śle4zić n~tępstwo oraz ułożenie bad.anych· ri:rlkrofaunistyczni'e . ~atstw,umózli~:

~.iłytektonikom dóldądne odtworzenie budowy głębszychcżęśc'i Jednostki;

węglówIii. Szcż-egóły . tej tekton*i przedstawił na swoich rękopiśmien-~

o ' , • • • " _ • • o", . ' , \

nych przekrojach Z. R. Olewicz (195f .. lQ52); jeden z tyc.h prżektójów zo~

stał opublikowany . (Bohdanowicz 1953,; str. 165," ffg.35j:'· .. ,;. . : . 'J.;~

Antyklina. Węglówki, .interpretowaI)a jako większa jednostka, tek- toniczna o przefałdówanym' cZęś<:iowo j ąc;ir;ze . (siodło Krasnej ^j

W

ęglów­

ki), była początkowo 'bardzo stromo· tlst!iwioria i prźypfetana<lo priedd poia na skutek nacisku od południa. Wską:tek'tego· nacisku najpierW' wy~

pływały i P<>dnosi.ły się

ku

górze plastyczne masy iłów górnej .ki-~y ótu;;;

laJą'cef dolitó-'lITedowe:j ądr& .'., antyklilty. ·Równocześnie :

na '

półlHłCnym skrzydle antykliny tworzyły się. wtórne fałdy z iłów eocenu:przylegają~

cych do łupków menilitowych i i tyeh' ostatnich; plasty<:zrilejsżyeh, od leżących . na iewną:tr:{' iłowców ·warstw krośnień.skich, '"jjrzegradzany.ch

piaskowcami. " "- " " '

W . następnej fa'zienasunięcie 'j edn-ostki czarnol2)eckiej, , zagą.rnęło spiętrzo~e w szczytowej ^części antykliny, wtórp.ie !jfałdową.nemasy pla:7 stycznych 'iłów górnej kredy, obaliło je~nad pr?:ędpolę1'1l i ponad wtórj

nylllifałdamipółnocnego skr?:ydła 'antykliny,'przykrywając płatenl Bo-;-

narówkL' . _{. '}

Ten' ogólny ^pro~tY'obraz został ·Ut:'pzmą.iconyprzęzpoprzeczne pod":' niesienie części antykliny ~ędzy:Węg19Wką ,a .Krasną.eW tej partU: dQI: no-kredowe -j-ądro . antyklinyuka?:uje' się na P9wierzchni, będącstr,orno

ustawione i' w sz'Czytowejczęściobalone na północ;· W -l{rasnejobserwuje

się silniejsze już·obalertie jądra fałdu;'

Stosunki l1:e ilustrują następujące przekroje geologiczn,e Z . .R. Ole"'

wicza: .: "t"

1) przekrój 'Zachodni'·przeprowadzony w poprzek okna tektoni~z~

nego Węglówki, na z'achód od cerkwi przez największe poprzeczne o'bnh

żenie fałdu, mniej więcej tak, jak !przekrój 1-1 H. Teisseyre'a (1947~

str:. 188),' (przekrój A-A, fig. 2);

: . 2) . przekrój przeprQwadzQny p;rzez_ bardziej. wschodnią część (B-B,

fig. 3); . ... . . . ,

3) przekz.:ój przeprowadzony ,tuż na 'zach;6dOd przekroju 2-2 H. Teisseyre'a (1947, str, 188), (przekrój C-C, fj,g.4);

. 'J.~ ~~ ,,"

K2

. :,.:;.

/ ,/

·/ .

...,

^{. ..,.}

/

./ A-T

r;~.;,

,.,;~

/ . ' /.

.

/ /

.

JW

/.

// /1

. I/I

/ 'I

E/,

"

^.

"

"

l, ' II 'I

"

A-2

^,4-3

FW--

- - , - I

I '

, '

"

"

"

t

/,

I I I I "

I I

) /or/

Fig. 2

A-4

}(2

pOI.m. .

Objaśnienia p'l'ofil6w fig. ,2~7: JW jednostka Węglówki: K-babarreII)., 'K-ap apt, K-abal!?, :K-c cenoman, K-t turon, K-kn koniak; K-st santon, K-kp kampan, K-m mastrycht, K-d dan,Pa paleocen, El, E2, Es eocen dolny, śroąkowY i górny, OE łupki menilitowe, O oligocen (w-wy krośnieńSkie); JCz jednostka czar-,' norzecka: KLkred~ dolna, K2 kreda górna, K! warstwy gadulskie,' Ks piaskowce CUł'norzeckie i Suchej Góry;

A-A, F-F przekroje (ob. fig. l); A-l, E-G wiercenia (ob. fig. 1), poz.m. poziom morza , Explanation of sections, fig. 2-7: JW Unit of Węglówka: K-ba Barremian, K-ap Aptian, K-ab Albian, K-c Ce- nomanian, K-t Turonian, K-kn Cogniacian, K-st Santonian, K-kp Campanian, K-m'Maastrichtian, K-d Da- nian, ^Pa Paleocene, El, ^E2, E3 Eocene. (Lower, Middle and Upper), OE menilitic shales, O Oligocene (Krosno beds); JCz Unit oj Czarnorzeki: Kl Lawer Cretaceous, K2 Upper Cretaceous, K! .Godula beds, Ks sandstones

of CzarnoQr~i and Sucha Góra; A-A, F-F sections (see fi'g. 1); A-l, F-G bo.rings (see fig. 1); poz; m, Sea

· ~v~

rn ~ '

:>

~

~

:>

'I:J ....

:>

~ ~

.O =S

~ ....

z

:>

~ fil

8

~

Ei.!

iS:-'

I ~

.01 c..

36

B-B

FELICJA HUSS

-- --

^.-.-.--=:-...-=:-::::::~--

,.,- ...

----

~ ^...

-- ----

/ /' ... ...

--

'-

--

/ "

Ks

Kt B-l

-

~~---~--~~~.=--_.--_.--_.~:---!

.--:;,.--';::::=łf=ł::=::::::""':: ''''' ^{. poz.m .}

sw C-C .

JW

I

. ,. oe

/.(s

/~~~

^{_ _ I}

.I / -f~ [

1'")

1

-===;::--ór)

I I; /' - - -

., II /

1 / / I I I 1/ I /.1 , / I f I

/ I

,1 ,/

Fig. 3

Objaśnienia patrz fig. 2 Explanations see fig. 2.

r-~~ ______________ ~C-~I __ ~

' ....

/ ' - -

/ I / /

I I

Fig. 4

Objaśnienia patrz fig. 2 Explanations see fig. 2

N[

STRATYGlRAFIA WĘGLÓWKI NA PODSTAWIE MIKlWFAUNY 37

D-D sw

sw E-E

I I I I I I

I

poz. m

Fig. 5

Objaśnienia patrz fig. 2 Explanations see fig. 2

_._ .

..-.----~--=:..::.~---~-

Nr

.--. ...

---

^{. ..,.,., "} ...

::.---- / . --.--

^{"\ ...}

^-

^...

^-

/ / [;., f-Z .".

, / / /

I /

I

I

^J

I i

poz. m

Fig. 6

Objaśnienia patrz fig. 2 Explanations see fig. 2

38

/ I I

i

I

ł

i.

j

I I

\

\

\

\

\

\

\

\ / /

\

\

;' /

\

\ /

\ -

\

\ /

/

<c:>

... I

/ I

ja.!... k-.

,,'

I I /

,-

\

\

\

\

\

\

\

\

i"". , ,,

\

I I

r"

,

I _\<!.

-

\

, _,

, _,

,

_\

' "

_'-.

\

\

\

\

, _,

,

FELICJA HUSS

~:12

[----y,/,'

.AI

/ /

,.

^"

.

/- ",,,,,,"' , I

.

^/

"

^..,...-

^.

. / I

~ _... ;

. :----' I

'<::I

'1 \

\

\

STRATYGRAFIA WĘGLÓWKi

NA

PODSTAWIE MIKROFAUNY 39

4) '

p~zekrój elewowanejczęści fałdu, przebiegający równolegle

do

,poprzedniego, a bardziej zbliżony do przekroju 2-2 H. Teisseyre'a (D-D,

fig. 5);

5) przekrój" przeprowadzony -tuż na z'achód od wystąpień dolnej kredy Węglówki na powierzchni, a odpowiadający przekrojowi 3,..3 H. Teisseyre'a (1947, str. 188), (przekrój E-E, fig. 6);

6Jprzekrój przeprowadzony przez Krasną, a odpowiadający prze;..

~rojowi 8:"8 H. Teisseyre'a (1947, str. 223), (przekrój F-F, fig. 7).

Położenie tych przekrojów znaczę (fig. -1) na kopii wycinka opu:bli- kowanej mapy geologicznej H. Teisseyre'a (1947, str. 148). Na tej samej mapie znaczę miejsca pobrania próbek. Pionowe rozmiesz'czenie miejsc pobrania próbek opisuję w odniesieniu do wspomnianych przekrojów

o geologicznych.

Próbki z serii czarnych łupków i piaskowców Węglówki pobrałam

z wgłęl:mego profilu oznaczonego jako E-2 na przekroju E-E. Głębokoś-ci

pobrania próbek podaję na ~ykresie mikrofaunistyc:mym tablicy I (z te- go profilu wgłębnego pochodzą także próbki z eocenu; których mikrofaunę

przedstawiam na wykresie 5).

Z drugiego profilu wgłębnego (E-l) pochodzą próbki z warstw bez::' wapiennych czerwonych i zielonych, których mikrofaunę pNedstawia~

na tablicy II, na której zaznaczona jest także głębokość pobrania próbeK:

Próbki do zbadania inwentarza mikrofaunistycznego tych samych i wyższych warstw górnej kredy pobrałam z profilu ozna'czonego jako D-l na przekroju D-D. Głębokość pobrania tych próbek jest zaznaczona pa tablicy III.·

, '. Mikrofaunę warstw paleocenu i dolnego eocenu oznaczyłam w prób;- kach pobranych w profilu wgłębnym określonym jako F-2 na przekrojU geologieznym F-F, Głębokość pobrania tych próbek oznaczyła~ n:a wY~

kresie mikrofauni$tyczny~ tablicy IV. . ' .

Próbki, w których znalazłam ,mikrofaunę młodszych warstw eocenu,

pochodzą z opisanego już miejsca na przekroju geologicznym E-E.Głę­

bokość'ich pobrani~ podaję na tabłicyV.

Celem bardziej szczegółowego zbadania inwentarza mikrofauni'- stycznego serii łupków menilitowych i warstw krośnieńskich pobrał arii . próbki' z 'profilu wgłębnego oznaczonego jako D..;.2 w przekroju geologtcz- ilytn D-D. Głębokość ich pobrania podaję na tablicy VI.

Oprócz próbek specjalnie wybranych dla zestawienia mikrofaun:i- stycznych profilów oznaczyłam mikrofaunę w całym szeregu próbek po- branych sys!ematycznie z profilów wgłębnych występujących w prze- krojach A-A, B-B, C-C, D-D, E-E, F-F dla wykorzystania oznaczeń wie::'

FELICJA HUSS

ku warstw, szczególnie warstw mało zróżnicowanych litologicznie, dla zestawienia przekrojów geologicznych.

Utrzymujący się we wszystkich przekrojach zasadniczy obraz tek- toniczny utwierdza 'mnie w przekonaniu, że wszystkie zbadane przeze mnie p~óbki, zarówno zestawione w profilach mikrofaunistycznych jak i wykorzystane tylko dla określenia wieku warstw, pochodzą z jednej

większej jednostki antyklinalnej (Węglówki), z partii szczytowej i z pół­

nocnego skrzydła, czasem wtórnie sfałdowanego. W tych wtórnych sfał­

dowaniach występują m. i. pod warstwami krośnieńskimi i łupkami me- nilitowymi charakterystyczne margliste iły eocenu, litologicznie nie od-

różniające się od starszych od nich iłów zawierających mikrofaunę gór-

no-kredową. Typową mikrofaunę paleocenu oznaczyłam z warstw pół­

nocnego skrzydł-a przylegających do warstw górno-kredowych a Wraz z nimi - do warstw dolnej kredy jądra fałdu.

Mikrofaunę górnej kredy zestawiłam dla warstw występujących

w obalonym szczycie antykliny, a mikrofaunę warstw przylegających do czarnych łupków i piaskowców W ęgl6wki _. dla południowej i północ~

nej części szczytu sfałdowania warstw dolnej kredy .. Wreszcie pTóbki serii czarnych łupków i piaskowców Węglówki pobrałam z najlepiej poznane'"

go odcinka szczytu antykliny, aby nie nlieć wątpliwości -co do umiejsco- wienia. zbadanego inwentarza mikrofaunistycznego.

MIKRlOF,AUNA SERII STRATYGRAFICŻNYCH WĘGLóWKI

Mikrofauna dolnej kredy

Najniższym poziomem stratygraficznym Węglówki są warstwy czarnych łupków zwane przez H. Teisseyre'a (1947) dolnymi czarnymi

łupkami .. W profilu wgłębnymE-2 są to łupki szaro-czarne przewarstwio- ne cieinnoszarymi łupkami, nie burzące z kwasem solnym, zawierające. wkładki łupków zielonych oraz czarne słabQ burzące iłowce i żwirowce.

tj. iły zlepieńcowate,zawierające ziarna kwarcu, okr-uchy węgla itp.Zwi-

rowcezawierają liczne ułamki skorup małżów.

Zbadany został około i50 metrowy odcinek tych' warstw; ~~e .ogól~

na ich. miąższość zdaje się tu przekraczać kilkaset metr6~' (według H. Teisseyre'a (1947) ponad 200 m).

H. Teisseyre (1947) skłania się do określenia wieku tych w·arstw jako bar-rem, a M. Kokoszyńska (1949) na. podstawie znalezionej w ni.ch Astarte numismalis określa zdecydowanie ich wiek jako barrem ..

Warstwy te obfitowały w liczne epistominy, robulusy, lentikuliny, gyroidiny oraz trocholiny. W szczególności rozpoznałam następujące ga- . tunki, które podaję w kolejności systematycznej według Cushmana:

STRATYGRAFIA WĘGLóWKI NA PODSTAWIE M!KJROFAUNY 41

Robulus intermedius (Reuss) , R. 1nacrodiscus (Reuss)

R. cf. trinitatensis (CuShman

& Jarvis)

Lenticulina biexcavata Myatliuk L. circumcidane(l (Berth.)

L. karreri (Rzehak) L. pLanicosta (Hag..) L. rotulata (Lam.) L. secans (Reuss)

L. osnabriigensis .(Miinst.) Lenticulina sp.

Darbyella sp.

PLanuLaria flabellijbrmis (Deelre) Planulina compLa'Yl4ta (Reuss) , Marginulina cf. diversicostata

Liszka

M., jonesi (Reuss) M. truncatuLata (Berlh.) Dentalina legumen ReusiS, Nodosariacommunis d'Orb.

Nodosaria sp. (ułamek)

Polymorphina ventricosa Terquem Trocholina conica (Schlumberger) Epistommina ornata Roemer E. partschiana (d'Orb.) E. spinuHfera (Reuss)

Oprócz otwornic znalazłam kilka młodocianych form ślimaków

i małżów.

Ilość gatunków, jak widzimy ze spisu, jest dość liczna, jednak ilość

okazów poszczególnego gatunku jest niewielka. Wszystkie wymienione gatunki posiadają skorupkę wapienną. Charakterystyczny zespół mikro- faunistyczny tych warstw przedstawia fig. 1 na pl. 1.

Zespół tych form porównywałam z mikrofauną kredy doJnej pół­

nocnych Niemiec opisaną przez Eich,enberga (1933}. Z barremu Eichen- berg przytacza kristelarie (dawna nazwa ^łącząca robulusy i lentikuliny), epistominy oraz no dos arie, lecz inne gatunkowo, ^aniżeli znalezione w ^Wę­

glówce. Ogólnie. jednak charakter zespołu· jest podobny.

Noth (1951) w swej pracy dotyczącej dolnej kredy serii helweckiej i fliszu Alp Wschodnich nie ,podaje fauny z barremu.

. W tym samym profilu wgłębnymwnad opis~mymi czarnymi łup­

kailU występuje seria piaskowców z węglówki o ogólnej miąższości około 350 m. Seria ta składa się z ławic jasnoszarych średnioziarnistych i drob- noziarnistych piaskowców przegradzanych. czarnymi, 'często słabo burzą­

cymi łupkami. Niek~óre ławice gruboziarniste mająchatakter piaskow- ców zlepieńcowatych.

W stropie serii Występują cienkie wkładki zbitych piaskowc6w i łupki czarne zawierające okruchy skorup małżów.

W tej serii wyróżniam dwa poziomy mikrofaunistyczne: poziom .

niższy, obejmujący około 100 m profilu,zawiera faunę całkowicie aglu- .

tynującą z rodzin: Astrorizidae, Hyperamminidae, Reophacidae, Ammodi- scidae i Lituolidae. Szczeg6łowa lista oznaczonych otwornic przedstawia

aię następuj ąco:

42 FELICJ A. HUSS

Rhabdammina Sp. (ułamki) Ammodiscus planus Loeblićh

Hyperammina gaultina ten Dam Haplophragmoides globosa Lozo Hippocrepina vertebralis Marie H. frasseri Wickenden

H. depressa Vasicek H. linki Nauss

Litu6tuba sp. H. platus Loeblidh

Reophax minutissimus Plummex Haplophragmoides sp. ' .;

Reophax s.p. (ułamek) Bigenerina variabilis Vasiceik Ammodiscus gaultinus Berthelin Tritaxia compressa Egger

Zespół tej mikrofauny jest przedstawiony na pl. I, fig. 2. W zespole

zwracają uwagę dwie formy: Hippocrepina depressa i Bigenerina varia,;.

bilis Vasicek, opisane przez Vasicka z "hluckiej kredy". Vasicek (1947) wydziela osobny poziom ,bigenerynowy nie określając bliżej piętra',

w którym on występuje.

W górnej ,części serii piaszczystej, obejmująeej pozostałych około

250 m profilu, występuje drugi poziom, w którym stwierdziłam następu­

jące formy:

Rhabdammina sp. Horn/,Osina ovulum (Grzyb.) Ammodiscus ex grUiP. incertus Reophax cf. minuta' Toappan

, (d'Orb.) Haplophragmoides sp.

Placentammina placenta (Grzyb.) Ataxophragmium globulare Trochammina globigeriniformis '(Reuss) .

(J. & P.) Plectorecurvoides alternans Noth

Dommują w tym poziomie i.gły gąbek i radiolarie (pl. II, fig. 1). Dla Dkreślenia piętra tych warstw ma znaczenie ,tylko Plectorecurvoides alternan$, którego występowanie ogranicza Noth (1952) do albu-cenoma:- nu. Według N otha wymienionemu gatunkowi towarzyszą w niewielkiej

ilóści:, Ammodisc1Ls sp., Lituotuba sp., Hormosina sp., Hyperammina sp .. , Placentammina (GrzY'b.). .

. :Zatem wiek ~rii piaskowców z Węglówki należałoby umieści(! mię-

,dzy aptem a cenomanem, a wiek górnej części tej serii, tj. piaskowców

gezowych - między albem a cenomanem. ..

. - ,

Mikrofauna górnej kredy

~ .~

Wspomniane przez H~ Tei:ssey,re'a (1947) przejściowe . iły seledyno;

.wo-:zielone, leżące ponad piaskowcami z Węglówki, są to bezwapienn.e

iły, najpierw twarde ciemnozielone, a następnie jaśniejsze, o miąższośt? .

około 55 m. Nad tymi iłami nie zaczynają się jeszcze tzw. margle węglo:"

wieckie. Iły zielone przechodzą stopniowo w iły czerwone (z zieionymi plamami) również bezwapienne, a dopiero' po około 35 m staj ą się one .

całkowicie margliste. Seria iłów marglistych o przeważającym zabarwii- niu czerwonym mierzy od 100 do 200 m. Nad nią występuje okołą 150m

iłów marglistych zielonych z częstymi wkładkami twardych margli. ' .

STRATYGRAFIA WĘGLÓWKI NA PODSTAWIE MIKROFAUNY 43

W naj niższym Z wymienionych poziomów w zielonych· iłach bez- wapiennych, w pierwszych metrach fauna jest b. uboga lub nie ma jej

zupełnie. Wyżej ilość osobników 'coraz szybciej wzrasta. Z reguły. są .to ótwornice o skorupce aglutynującej z rodzin: Astrorisidae, Saccaminidae, Reopha'cidae, Ammodiscidae, LituoJidae, Placopsilintdae{pl. II, fig. 2):

Rhabdammina sp. Haplophragmoides bulloides

Bathysiphon sp. (Beissel)

PLacentammina placenta :(Grzy'b.) Recurvoides waZteri (Grzyb.) . Reophax ci. minuta Tappan Thalmannammina subturbinata Hor'TTiosina ovulum (Grzyb.) (Grzyb.)

Ammodiscus planus Loeblich Plectorecurvoides alternans Noth A .. ex gr .. incertus (d'Orlb.) Uvigerinammina jank6i Majzon Glomospira charoides (J ones Clavulinoides gaultinus Morozowa

& Parker) Dorothia filiformis (Berthe1in)

1'rocholina elev.atą. Paalzow Placopsilina mi1!:ima T,appan T. lenticularis var. minima P. cenomana (d'Onb.)

Hensoill Trita:ria trioarinata (Reuss)

. Obok wymienionych, jakkolwiek bardzo rzadko, pojawiają się:

$c:hac1wina cenomana(Schaoko), Rotaz?'pora appenninica (Henz). . Oprócz otwornic występują jeszcze,. w. wąskiej strefie, masowo wa- pienne ciała o 'budowie kulistej (pl. III,

fig.

^{-1), ktore}·";" lLteratur.zeznane

są pod różnymi nazwami, . a których przynależność systematyczna jest do

dziś nieustalona .. Glaessner (1948) obszernie pisze o tych problematY.cz':' . nych formach,. zaliczany.ch niesłusznie pr;z;ez. różnych ... badacz:y do kilku rodzajów otwornic, proponującstosowaćdó· n!ch nazwę . Oligosteginil,

użytą przez Kaufmanna już w roku 1895,· a wskrzeszoną

w

podręcznikll Gall'o~aya w r. 1933. Dalej . Glae.ssner stwierdza, ie jakkolwiek zasięg

stratygraficzny oligostegin ^jes~duży (od albudQ górnegosęnonu) jest rze·:- czą godną podkreślenia, że rodzaj ten nie 'był nigdy· VfYkry.ty._ w barremte i w starszych osadach. Kule oligostegip. w Europ!e występują··najlicziiiej

w wapieniach pochodzenia pelagićżiiego ·ż:początku okresu górno-kredo- wego.

Schackoina cenomana, opisana przez Schacko z warstw cenomanu okolic Meklemburga, uważana jest za cenomańską otwornicę Krymu i Kau~azu przez Kellera (1939). Gatunek Rotalipora appennińicaznajdtiją

Renz (1936), Bolli· (1944); Glaessner (1948), Książkiewicz (1~5Ó)~ Alexan- drowicz (1956) oprócz cenomanuniekiedy i w turonie. .

Sporadycznie, a nawet niekiedy w większej ilości występują okazy

z

^rodzaju Trocholind, jak Trocholina elevataorai T. lenticularis var. mi- nima. Ja~kolwiek trocholiny z gatunku Trocholina conica (Schlumberger)

wymieniłam już z ,czarnych łupków dolnej kredy, szerzej zajmę się nimi w tym miejscu, ponieważ są one ważne dla określenia wieku opisywany~h

FELlCJA Hl,JSS

warstw. Paalzow (1932) podaje zasięg występowania rodzaju Trocholina od jury do cenomanu, lecz Cushman {1948) ogranicza je od jury do dolnej kredy. Henson (1948) identyfikując rodzaj Trocholina z ~odz,ajem Coscino- conus, który Cushman umieszcza od permu do jury, podaje występowanie­

trocholiny od permu do cenomanu(wg Ellis & Messina 1940). Jak dotych- czas, żaden z badaczy nie wspomina o występowaniu trocholinypowyżej

cenomanu. trochoZina eZevata jest opisana z albu, a Trocholina lenticu- Zaris var. minima z dolnego cenomanu.

Placopsilina cenomana (d'Orb.), opisana z cenoma.nu, jest często uwa-

ża~a za przewodnią dla cenomanu lub nawet turonu. Warto jednak zazna-

czyć, że pod ^{tą nazwą} mylnie oznaczone figurują różne plakopsiliny.

W pracy mej oznaczyłam znalezione okazy. według gatunku opisanego przez Reussa (1854).

Opierając się więc na gatunkach:

Schackoina cenomana (Schacko) ,T. lenticularis v. m~mma Henson Rotalipora appenninica (Renz) Placopsilina cenomana (d'Orb.) Trocholina elevata Paalzow

można zaliczyć op~ane warstwy (zielone iły bezwapienne) do cenomanu.

W iłach bezwapiennych ,czerwonych leżących w stropie opisanych

warstw zachodzą następujące żmhiny: .

Gatunki:

Placopsilina ce7Umiana Reophax cf. minuta Tappan P. minima

występują w coraz mniejszej ilości, aż wreszcie znikają 'zupełnie, Natomiast gatunki:

Recurvoides walteri _ Uvigerinammina 'jank6i Thalrtuinnammina subturbinata Haplophragmoides bulloides

zyskują na ilości osqqników tak, że w górnej części iłów występują ma'::'

sowo (pl. III, fig. 2 ) . ' .

Oprócz dotychczas poznanych zjawiają s.ię,tu jeszcze:

1'rochamminoides walteri (Grzyb.) Spiroplectoides praelonga. (Reuss) ClavulinOides amorphus (Cushm.) Pseudogaudryinella capitosa '.

(Cushm.)

Pseudoclavulina subparisiensis (Grzyb.)

Gaudryina serrata (Wedekind) Eggerella sp. .

Dorothia lenis (Grzy:b.) D. digitalis (Grzyb.)

StensiOinapraeexculpta (Kellel') (pl. IV, fig. 1).

Pewne światło na wiek górnej części iłów rzuca występowanie w nich gatunków:

. StensiOina praeexculpta Spiroplectoides praelonga

Gaudryina serrata

---- ------- - -------- ---

STRATYGRAFIA WĘGLOWKI NA PODSTAWIE MIKlROFAUNY 45

Hiltermann (1949), Vasicek (1951) i Pożaryska (1954) podają gatunek .8tens. praee;x:culpta ja,ko przewodni dla ,turonu i koniaku.

Gatunek Spiroplectoides praelongazostał opisany przez Reussa (1845) z turonu północnych Czech (PHinermergel). W' dostępnej mi litera-

turze spotkałam notatkę o jego występowaniu w pracy Wolosziny (1954), gdzie wykazany jęst jako występujący jedynie w turonie. W Węglówce

Spiroplectoides praelonga poza tym piętrem nie był obserwowany.

Gaudryina serrata jest według Hiltermanna (1949) skamieliną prze-

wodnią dla turonu Niemiec Północnych.

Wyżej leżąca marglista część iłów czerwonych posiada swoistą ogól-

ną chara~terystykę mik,rofaunistyczną, widoczną na tle wykazu gatun- ków występującY'ch w całej ąerii iłów maiI'glistych (zob. tabelę 1).

Przy określaniu częstotliwości występowania· poszczególnych form zastosowano sclhemąt M. Glaessnera (1948, p. 217). .

R (= rare) F (= few) C (= common) A (= abundant) ,

- 3 do 5 okazów w próbce - 6 do 10 "

"

- 1(J do 25

" "

- ponad 25 . "

"

Podobnie jak popI'2:ednio powoli zani.kają dotycl1.clzasowe gatunki, .a równocześnie zjawia się coraz więcej gatunków o skorupce wapiennej z rodzin Rotalidae, Ellipsoidinae, Lagentdae, Polymorphinidae, Chilosto- mellidae i Anomalinidae oraz otwornice pelagiczne: Globigerinidae i Glo-

borotalidae. Dominują tu:

Hormosina ovulum (Grzyb.) ,Spiroplectammina subhaeringensis

(Grzyb.)

Pseudoclavulina subparisiensis (Grzyb.)

Cystammina. . pauciloculata (Brady) Dorothia trochoid es (Marsson)

(pl. IV, fig. 2)

tworząc 'bardzo ,charakterystyczne ,tło dla występujących w mniejszej ilo-

ści osobników z wyżej wymieniony,ch rodzin. Sposób występowania po- .szczególnych gatunków charakteryzuje zamieszcz'ony wykaz.

Wiek tych' warstw mogą określić globotrunkany a ^ezęściowo globi- geryny.

Na specjalną uwagę zasługują:

Globotruncana lapparenti bulloi- des Vogler

G. lapparenti' lapparenti BolIi

G. lapparenti coronata Bolli G. ventricosa Brotzen

których zasięg na podstawie dotychczasowych prac ustala się od turonu do santonu (Glaessner, 1948; Bolli, 1944; Książkiewicz, 1950; Alexand.ro,:,

46 : FĘLICJ1\ RUSS Tab'ela 1 .

Częstość występowania ._ ,--_I-=Iy margliste - - - -- - _.-

r. ' ... - - - _... . .

Ótwo~nice wg .. ~~

systematy~j. Cushmana. -~ _ ______

. . ' I

" 1

Rhabdammina ex. gr. discretą (Brady) Psammogphaera fiLsca Schtilze

Proteońina complanata (Franke) P., diflugiformis (Brady)

Placentammina pla,centa (Grzyb.)

.1

. I

·1

I

'

Saccamina sphaerica Sa·rs Thurammina' fidki Ftanke

HlIpera~m~a elqnllata {Brady). H. dilatata Grzyb.

. . ! '

"

Reophax bacilaris (Brady) .

R. duple~. Grzyb ..

' T

R. guttifera .(Brady) R. minuta ~appan

R. scalaria (Grzyb.) R. subnodulosa Grzyb.

NodeHum velascoense CCtishm.) 1formosina ovulum (~zyb.) Ammodiscus incertus (d'Orb.) A. cretaceus (Reuss)

A turbinatus Cushm.

Glomospira charoides (Jon. & Park.) G, gordialis (Jon. &. Park.)

G. irregularjs (Grzyb.) Lituotuba lituiformis (Brady)

Ammolagena clavat.a (jon . . & Park.) Trochamminoides irregularis White T. elegans (Rzehak)

T. contortus (Grzyb.) T. proteuB (Karrer)

Haplop~ragmoides bul10ides (Beissel) H.coronata (Brady)

H. crassa· (d'Orb.) H. canariensis (d'Orb.) H. egge.ri Cushm.

H. kirki Wickenden H. subcoronatus (Grzyb.) Recurvóides . walteri (Grzyb.) Plectorecurvoides sp.

Thalmannammina subturbinata (Grzyb.) Cribrostomoides trinitatensis (Cushm. & Jarv.) Ammobaeulites agglutinans (d'Orb.)

Ammobaculites ~.

I

czerwone

cześć

dolna .2

A" I

_i

R R F

, R C R R C

R R. R R R

F C F

R R

F C R C

F C

, .

I I

'1

I

l

I :

I r

!

i

I

^I

!

I

I

I

j

I

część

górna

~

3

I

F

R

i

R

.R _R

I

R /.

I

!

F

i

A

.1

R ⁱ R R C R R R R R R R F R F F R R R F

C

i

i

·1

i

_i

zielone

część.

dolna 4

A F F R R .R R R R C R

R R C A R A R F A R R R R H R F F F R H H F

A

I

I

I I

I

I

I

cżęśc·. :' górna . 5 ^{.. ,}

A ^....

F -F H H R H R R- C R- R R C

C ^.>

R-e ^..

R F C R- R , R H R F

F -

F' ^J

c