Pod znakiem wodnika. Sztuka spirytualistyczna w 3 aktach

Nr. 25

S T A N IS Ł A W W IL C Z Y Ń S K I

POD

ZNAKIEM WODNIKA

S z tu k a spirytualistyczn a w trze ch aktach

i

N a k ła d e m Red. „O d ro d ze n ia " w K atow icach

1926 C e n a 1.60 zł. 1926

•,»■■■■■ ■ ■ ■ ■ ■ M « ' B a a a a a a B a a * a a B B B B B B B a » B ! a B B a a » a B a a » a a « a a B « » « B B a » a a a B « a B » a B a a a B B » i a a ia a

STANISŁAW W ILCZYŃSKI

POD

ZNAKIEM WODNIKA

Sztuka spirytualistyczna w trcech aktach

Nakładem Red. „O drodzenia" w Katowicach 1926 r.

Cena 1.60 zł.

Szerszą publiczność proszę, aby nie czytała tej książki. Uniknie w ten sposób niesmaku czytania utworu jej niezrozumiałego, a draż­

niącego.

Książka ta przeznaczona jest tylko dla głęboko wierzących, choćby nieuczonych, a przynajmniej gorąco pragnących — wierzyć. Nie będzie im dziwnem to, co w niej znajdą.

Bo książkę tę trzeba czytać sercem i duszą i wtedy tylko stanie się ona zrozumiałą i moralną korzyść przyniesie.

Rozumiemy tylko to, co w nas samych jest, gdy więc wiary w nas niema, jakżesz utwór szczerej wiary zrozumieć byśmy mogli?

Tajemnicą powodzenia przez wszystkie wieki i czasy wielkich tragedyj strarogreckich jest, iż opiewają one to, co w piersi ludzkiej było, jest i będzie wieczne. Zrozumieć je może każdy, odczuć może każdy — stojący na pewnym poziomie — bo każdemu dostępny jest np. ból nieszczęśliwego ojca, albo miłość ojczyzny.

Są to artystyczne tematy wieczno-trwałe, popularne.

Są jednak w duszy ludzkiej inne walory, również wieczne, lecz niedostępne każdemu.

Są lśnienia duszy niezbadane, wyczuwane raczej. Drzemią one w duszach, wszystkich, lecz nie u wszystkich są tak silne, aby je spo­

strzec mogli, a cóż dopiero zrozumieć!

Dlatego też artyści, którzy chcą być zrozumiani i oklaskiwani przez masy, unikają tego tematu; stawał on między artystą a publicz­

nością.

1 stąd też pochodzi, że pewien rodzaj Sztuki, który ma odwagę zająć się tym wysokim tematem, mieć będzie charakter sztuki kapłań­

skiej — dostępny tylko wtajemniczonym.

Utwór niniejszy jest próbą w tym kierunku złożoną w pokorze na ołtarzu Ducha.

Jak każda próba — pierwsza, przynajmniej dla autora — utwór jest kompromisowym w tem znaczeniu, że posiada oprócz wysokiego tematu — jeszcze zwykłą fabułę życiową; jest to zło nieuniknione w tego rodzaju sztuce.

Fabuła przecież ma miejsce jej należne nie tylko ze względu na wymagania techniczne dramatu, ale przedewszystkiem ze względu na

z krwi i kości człowiek ze swoim odwiecznym bólem, ze swoją nie' poradnością dziecka i naiwną bezczelnością ignoranta wobec Wielkiej Sprawy, która jest w jego małej piersi. Dramaturga interesuje walka między człowiekiem-dzieckiem, człowiekiem — głupim ignorantem, czło­

wiekiem, który nie chce wiedzieć, nie chce słyszeć, nie chce widzieć, a Wielka Sprawa, która z jego piersi wstaje, wciska mu się w mózg,

w uszy, w przestraszone oczy.

1 to jest zagadnienie wieczne, choć nie dla każdego dostępne.

To też do panów krytyków i sprawozdawców, którymby przy­

padkowo ta książeczka wpadła w ręce, zwracam się z serdeczną prośbą:

o ile nie wierzycie, nie czytajcie!

Niech ta książka — drukowana w rękopisie — spocznie tylko w rękach wierzących tak głęboko, tak szczerze i poprostu, jak potrafili wierzyć pierwsi Chrześcianie, którzy krwią swoją pieczętowali Prawdę:

że jest Bóg i wyciąga do nas Rękę „Łaski, lecz my dziś Jej jeszcze nie widzimy. Ale zobaczymy i pochwycimy Ją.

P o z n a ń , w lutem 1926.

A u t o r .

Słowo od Wydawcy.

jest wiele rzeczy na niebie i ziemi, o których się ani filozofom i uczonym śniło — powiedział jeden z genjuszów ludzkości.

Drzemią w człowieku siły i moce niezbadane, przejawiające się i działające stale, aczkolwiek niewidzialne i nieuchwytne dla naszych grubo materjalnych zmysłów i ułomnych władz umysłowych. Jestto sfera niezmierzona, przegromna działania i pracy Ducha, owego od­

wiecznego Pracownika i Stwórcy wszechrzeczy —: człowiek zaś tylko najczęściej nieświadomym wykonawcą i narzędziem Ducha, pobudza­

jącym go do twórczej pracy.

A że zbliża się okres „wylania Ducha św. na wszystkie ciało“, że nadchodzi Era Władztwa Ducha nad Materją — dlatego też coraz więcej i coraz mocniej i różnorodniej przemawiają głębie Ducha — sfery Nieznanego, aby nas nieświadomych i błądzących wprowadzić na drogę poznania tej wielkiej Prawdy wypowiedzianej ongi przez naszego Króla Ducha — Juljusza Słowackiego, że „wszystko przez Ducha i dla Ducha a nic dla cielesnego celu nie istnieję” — co znaczy, że Istotą naszą, Istotą Bytu i Wszechrzeczy jest Duch nieśmiertelny, stwór­

czy i wszechmocny a Materjp— -iało nasze li tylko jego przemijającem i zmienneiTKnarzędziem, któi - n się posługuje, aoy się naszy n zmysłom i organom • materjalnym uwidom i za ich porr ? działać.

Stąd też coraz liczniej rodzące sie ri dja, snowidze, mnożące się zrzeszenia spiryfystów i bach czy zjawisk ciuchowych, córa* zęściej się przejawiających, y nas niewiernych przekonać o istni niu i dzia­

łaniu Ducha, który w nas, pr.:ez nas i wokoło nas wciąż działa i pracuje, że nasze „ja“ — tc sia:z „Duch8 nieraz się uwidomiający, matei jalizujący i wykonyv, ujący najczęście-' ■ ' ;aS ' nieświadomych nie­

pojęte rzeczy.

wadzającą do teatru zjawiska duchowe celowo, świadomie, boć dzieła naszych wielkich wieszczów zawierają już sporo takich przykładów działania „Duchów“, tylko że szersze sfery nie umieją sobie tego wy­

tłumaczyć i uważają tego rodzaju zjawiska za zabobon i niedorzecz­

ności i potępiają je — nie wiedząc co czynią, nie znając ich istoty i przyczyn.

Dlatego też nieświadomość była i jest dotychczas najstraszniej­

szym wrogiem Ludzkości i Prawdy a jej uosobieniem przeróżne Herody i Piłaty, Ananasze i Kajfasze wszystkich czasów, ktróre ją wciąż kamie­

nują i krzyżują aż do przebudzenia się i zrzucenia z oczu maski ciem­

noty, błędu i nienawiści! Aliści Światłość i Prawda musi zwyciężyć, ak powiedział nasz Król Duch:

„Zbliża się ta straszliwa chwila, że ten świat ma być rozjaśniony światłem wiedzy. Kto nie wytrzyma blasku, temu czaszka, bły­

skawicami rozerwana, rozleci się na kawałki — i będzie na łańcuchu w domu warjatów .

J. C h o b o t , wydawca.

O S O B Y :

DETA

STANISŁAW lat 36, literat PANI HANNA lat 34, rozwódka PUŁKOWNIK lat 38

SŁUŻĄCY JAN LEKARZ

Rzecz dzieje się współcześnie w wielkiem mieście.

W s z e l k i e p r a w a z a s t r z e ż o n e .

S c e n a r j u s z : W nętrze mieszkania pani Hanny. Na w prost widza drzwi w kształcie wielkiego łuku, przez który widać głąb dalszego pokoju. Ściana w prost widza ozdobiona zbiorem broni orientalnej. Po lewej i prawej ręce w idza drzwi zwyczajne. W lewym rogu pokoju wielkie okno.

Kurtyna dłuższą chwilę spuszczona. Nagły, donośny huk strzału za sceną. Krzyk strachu: „św iatła!“ — Kurtyna szybko podnosi się. Na scenie zupełnie ciemno.

K r z y k i p r z e r a ż e n i a : Światła! Światła! (Hałas p rze­

wracanego krzesła, skrzyp butów biegnącego człowieka. Na­

głe światło).

P u ł k o w n i k : (Stoi w głąbi z ręką na kontakcie elektr., więc to on dopadł i odkręcił światło).

P a n i H a n n a , S t a n i s ł a w : (przez arkadę widać sie­

dzących wokoło stołu, splecionych jeszcze za ręce. P rzez chwilę siedzą ja k skamieniali, pochyleni patrzą pytająco przez arkadę do pierw szego pokoju t. j. na przód sceny. Krzesło, z którego zerw ał się Pułkownik, przewrócone).

P u ł k o w n i k : (j. w. stoi nieruchomo, podejrzliwie rozglą­

dając się w koło)

S t a n i s ł a w : przychodząc do siebie) Co to? G o t o było?

S t a n i s ł a w , P a n i H a n n a : (zrywając się od stołu tak gwałtownie, że krzesła przewracają się. Biegną do pierw ­ szego pokoju, naprzód sceny i stają, rozglądając się w osłu­

pieniu) C o to?! Co to strzeliło?!

P u ł k o w n i k : (spostrzega, podbiega do stolika po prawej ręce w idza) Mój... brow ning?!

S t a n i s ł a w , P a n i H a n n a : (z zainteresowaniem oglądają broń).

P u ł k o w n i k : Nadzwyczajne! Uważajcież Państw o! Broń tę zabezpieczoną tak, iż nie m ogła wystrzelić, zamkniętą na rze­

myk w skórzanem etui, zostawiłem wraz z płaszczem i czapką w przedpokoju! Teraz widzicie państw o tą sam ą broń tutaj!

{ogląda) Jeden nabój wystrzelony!

P a n i H a n n a , S t a n i s ł a w : (z zabobonnym trochę sza ­ cunkiem oglądają)

P a n i H a n n a : Oglądnijmy rzeczy w przedpokoju!

P a n i H a n n a , S t a n i s ł a w : (wybiegają).

P u ł k o w n i k : (sam w zam yśleniu stoi p rzy stole, patrząc na browning trzym any w ręku) Czyżby to była zła w ró żba?

( P a u z a )

S t a n i s ł a w : (z przedpokoju wbiega podniecony, gesty­

kulując żyw o do Pani H anny) A więc jest w nas jakaś tajemna siła, która, działając na odległość, może pow odow ać eksplozję materjałów w ybuchow ych.

P u ł k o w n i k : {niechętnie) W szystko to są tylko zew nętrzne objawy, nie tłomaczące niczego. Istoty rzeczy — ludzkość nie pozna — nigdy!

P a n i H a n n a : N igdy?

S t a n i s ł a w : W każdym razie niezwykle silne medjum. N ad­

zwyczajne objawy, a... z tern wystrzałem — nawet trochę nie­

bezpieczne!

P a n i H a n n a : Kocham urok niebezpieczeństw a! Lubię się narażać! Ma pan rację, panie Stanisławie! To jakieś nad­

zwyczajne medjum! Z dum ą wyznaję: to ja je odkryłam! P rzed­

tem ta dziw na osoba nic nie wiedziała nawet o swej tajemnej sile!

S t a n i s ł a w : M uszę ją poznać! Spóźniłem się na seans.

O dy zasiadłem do stołu było już ciemno.

P u ł k o w n i k : (z lekką ironją) Jeśli to pana ciekawi: m ed­

jum pozostało w trzecim pokoju.

P a n i H a n n a : Nie! Teraz zapew ne wypoczywa. Jest to osoba bardzo tow arzysko niewyrobiona, nieśmiała.

S t a n i s ł a w : A więc nie będę przeszkadzać.

P u ł k o w n i k : (patrząc nań ironicznie) Przed chwilą oglą­

dał pan w przedpokoju skórzaną pochw ę od brow ninga, mój płaszcz i czapkę, teraz pan chce oglądać medjum. Co za dziw na ciekawość do pow ierzchności rzeczy!

S t a n i s ł a w : Chcę widzieć to, co jesteśm y zdolni widzieć i pojąć, broń Boże niczego więcej!

P a n i H a n n a : (śmiejąc się) O to jest złośliwa charaktery­

styka codziennej, zwykłej, ludzkiej ciekawości...

P u ł k o w n i k : Istnieje jeszcze inna, niecodzienna ciekawość...

ciekawość odkrycia istoty życia.

S t a n i s ł a w : (swobodnie, tonem zw ykłej rozm ow y tow a­

rzyskiej) Jaką drogą?

P u ł k o w n i k : Przez śmierć.

P a n i H a n n a : (lekko) A le! (patrząc na Stanisława) O dy życie woła, któż o śmierci myśli?

P u ł k o w n i k : (w zam yśleniu) Ja!

S t a n i s ł a w : (oburzony) Co też pan w ygaduje? Kocham życie! Kocham to, co w idzę!

P u ł k o w n i k : (w zamyśleniu) A ja — kocham to, czego nie w id z ę !

P a n i H a n n a : (śmiejąc się) I to jest między panami za­

sadnicza różnica!

P u ł k o w n i k : (po chwili, niechętnie) Kiedy człowiek prze­

stanie patrzeć na zew nętrzność życia?!

P a n i H a n n a : (/. w.) O dy umrze w nim... człowiek!

S t a n i s ł a w : Już dziś protestuję! Kobieta, w której um arłby człowiek, straciłaby dla mnie raz na zaw sze cały sw ój urok!

Przestałaby być tajemnicą!

P a n i H a n n a : (pow strzym uje uśmiech, gest karcący młodego człowieka).

P u ł k o w n i k : (półgłosem, raczej do siebie) Tajemnica życia? Czyż ona polega na tem, czego jeszcze nie znam y?

Bynajmniej! Polega na tem, iż W ieczna Tęsknota w piersiach człowieka rośnie tym bardziej, im więcej Ją zaspakajam y! (po­

p a trzył dziwnie, jakoby z żalem na P. Hanną i wolno w y­

chodzi p rze z wielkie d rzw i w prost widza).

P a n i H a n n a : (patrząc za odchodzącym) N ieznośny neurastenik! 1 znow u z tą tęsknotą! A jak patrzy na mnie, jakby chciał mnie zjeść! Ciągle biedak, robi alluzje do sw o ­ jego uczucia ku mnie.

S t a n i s ł a w : (w zamyśleniu) 1 to i... może nie to. Czy pani wie, że pułkownik podobno... za swoich młodych lat, jako gim nazjasta jeszcze, targnął się na sw oje życie... jako po w ód miał napisać na kartce coś mniejwięcej w tym rodzaju: „Tak uczyniłem z ciekawości, co jest z Drugiej Strony'1. Komiczne co ?

P a n i H a n n a : Nie wiedziałam; (po chwili żywo) Tym więcej staje mi się on wstrętny.

S t a n i s ł a w : (ubawiony) Dlaczego?

P a n i H a n n a ; Mężczyzna, który przestał odczuw ać urok życia, który jedną nogą i całem sercem — choć raz — stanął w W ieczności, — może być dla kobiety już tylko... wstrętnym . Bo kobieta — to życie!

S t a n i s ł a w : (uśmiech, gest, że nie warto o tem mówić.

Powoli siadają po lewej ręce widza w głębi.)

S t a n i s ł a w: Na czemże więc polega tajemnica życia? Czyż naprawdę... tylko — M iłość!?

(Zmiana nastroju: zachowują się wobec siebie ptaw ie nieśmiało, ja k kochankowie po długiem rozłączeniu. Coś ja k tęskna zadum a łagodnie prześwietla twarze, czyni ruchy p o ­ wolniejsze, jakby uroczystsze.

P a n i H a n n a : nalewa kieliszki. — Ręka drży ledwie dostrzegalnie).

S t a n i s ł a w : (cicho) Jak dawniej...

P a n i H a n n a : Stach! Nareszcie m ogę z tobą mówić... jak dawniej: tajemnica życia? Szczęście?... Goniliśmy... Pam iętasz?!

A tak się dziw nie potem w szystko splątało... (cichy wybuch) Jak ty m ogłeś mnie tak opuścić? Pół roku bez wiadom ości o tobie! Zgodziłam się na zerwanie, gdy... miłość w tobie „wy- gasła“. Nie mogłam się na to nigdy zgodzić, abyś nie daw ał naw et znaku życia o sobie... przez całe pół roku! Stachu! Jak ty m ogłeś?!

S t a n i s ł a w : Tylko pięć m iesięcy: podróżow ałem . C hcia­

łem zapomnieć.

P a n i H a n n a : Ja... nie zapomniałam! W ydaje mi się, że wczoraj rozstaliśm y się, że wczoraj jeszcze, a nie przed kilku miesiącami... ach, Stachu, że wczoraj jeszcze.. Tw oje pocałunki...

S t a n i s ł a w : Ale od pół roku nic nas już nie łączy. W czasie podróży ogarnęła mnie jakaś pustka. N apróżno starałem się ją zabić!

P a n i H a n n a : (głucho) O boje zabijaliśmy p u stk ę ., tę samą... coś nam w ydarto; tylko ja... mojej nie zabiłam dotąd...

aby się zagłuszyć, rzuciłam się w wir, denerw ujący wir...

S t a n i s ł a w : Jaki w ir?

P a n i H a n n a : Poniew aż istotne szczęście: miłość mi w y­

darto, szukam przynajmniej oszołom ienia: wróżki... seansy spiry­

tystyczne oto, co mnie dzisiaj jedynie zajmuje! (tajemniczo) W iesz, p odo b no mam być jeszcze szczęśliwa... w chwili śmierci...

S t a n i s ł a w : (z przykrością) Ależ, ja cię stanow czo nie poznaję! I po co to w szystko?

P a n i H a n n a : (wzruszona) ...po to, że... coś nas kiedyś łączyło...

S t a n i s ł a w : (Po chwili milczenia otrząsa się z nastroju, oowstaje szybko) Pocóż odgrzebyw ać stare wspom nienia z przed lat? Całą moją ów czesną winą było, iż mi się zdawało, że ko­

chać będę wiecznie... i żem się przyznał, gdy zauważyłem po­

myłkę. To była moja zasługa, ta szczerość.

P a n i H a n n a : (ręce zarzuca na tył głowy i wybucha nerwowym śmiechem) Zasługa? O tak! Zasługa! Ha! Ha!

S t a n i s ł a w : (Po chwili, pragnąc koniecznie zmienić te­

m at rozmowy) Od dłuższego czasu miewam dziw ne sny!

P a n i H a n n a : (patrzy na niego chwilę zdumiona tą zmianą) „Dziwne sn y “?!

S t a n i s ł a w : (w zamyśleniu) Śnię, że nademną z obłoku w yrasta —• olbrzym. W idzę starca i dw a m uskularne ramiona.

Starzec przechyla potężne wiadro. M gnienie waży się zeń nie­

bieski wał bezmiernej w ody i nagle... (urywa wzruszony dziwnie) P a n i H a n n a : (zapatrzona w mego) I nagle?!

S t a n i s ł a w : ...z amfory w ypada huczny w odospad biały od mlecznej piany...

P a n i H a n n a : Dziwne!

S t a n i s ł a w : (/. w. wzruszony, zniżając głos) Fala orze­

źwiająca, kochana pluszcze... i nagłem, chłodnem klaśnięciem...

zatapia moją twarz..!

Czuję dreszcz tego zim nego dotknięcia... Chcę krzyczeć z radości, nie mogę. Ekstaza ogrom nej ulgi ogarnia mnie; staje mi się lekko, dobrze; silny jestem, gotów do jakiegoś wielkiego czynu; czuję, że wielkie zmiany zajdą...

Chw ila jest taka św ięta; przecież stanow czy krok powziąłem w życiu! Lepszy jestem, doskonalszy, straciłem ciężar ciała...

i czuję, że lecę... lecę ponad własnem ciałem — w Bezmiar, w W ieczność, gdzie niema żrącej pustki, bólu, ani tęsknoty... (wzru­

szy ł się tak bardzo, że twarz opiera o krawędź stolika i trwa lak w milczeniu).

P a n i H a n n a : (Siedzi cicho cała zasłuchana. Po chwili wstaje, obchodzi stolik, nadchyla się nad mm i łagodn e obu dłońmi podnosi m u głowę i przechyla ku sobie jego twarz).

P a n i H a n n a , S t a n i s ł a w : (Długi pocałunek).

( P a u z a )

S t a n i s ł a w : (.Pozostając w je j objęciu, nagle podnosi głowę i bystro patrzy poprzez szeroko otwarte drzwi w głąb dalszych pokojów. Wreszcie wyjąkał zmiemonem głosem, nełnem zdumienia) Co to?!

P a n i H a n n a : (Przykro zbudzona, po chwili) Kto...?!

S t a n i s ł a w : (/. w.) Postać, która w tej chwili przeszła...

tu... za temi drzwiami...?!

P a n i H a n n a : Nikt nie przechodził.

Stanisław : (podniecony) Ależ tak! Przechodziła, a raczej przewionęła o... tam, przed twoim portretem. W drugim pokoju...

jak duch...!

P a n i H a n n a : (gest pełen bólu i pogardy, szybko wy­

chodzi).

S t a n i s ł a w : (przesuwa ręką po czole) A przecież przeszła tam żywa postać, nie duch. (biegnie).

D e ta : (wchodzi zdziwiona, patrzy za Stanisławem, uba­

wiona uśmiecha się).

( P a u z a )

S t a n i s ł a w : (powraca) Kto to m ógł być? (Spostrzega Detę, staje osłupiały) Czyżby?! (gest, że wiaziat ją tam, za drzwiami).

D e t a : (miesza się zakłopotana tem dziwnem zachowa­

niem się).

S t a n i s ł a w : (zmiemonem głosem , siląc się na spokój) Przepraszam, nie miałem jeszcze sposobności być pani przed­

stawionym. Spóźniłem się na seans. Przyszedłem, gdy już było ciemno.

D e t a : (milczy obserwując go, dziwnie zaniepokojona).

S t a n i s ł a w : (zmieszany tem milczeniem, czy spojrzeniem dziewczynki) Jestem... Stanisław Różyc... (niezgrabny ukłon).

D e t a : (Podnosi twarz. Patrzy nań bystro. Potem lekki, pełen zamyślenia pytający ukłon — główką).

( P a u z a )

S t a n i s ł a w , D e t a : (Stoją naprzeciw siebie dziwnie mile zmieszani i zatrwożeni.)

S t a n i s ł a w : To pani stała przed chwilą tam, w drugim pokoju, przy portrecie pani Hanny... gospodyni d omu?

D e t a : Nie.

S t a n i s ł a w : (zdumiony) Jakto? Czyżby był tu ktoś, na tem zebraniu, łudząco do pani p o d obny? Ależ ja z pew nością widziałem panią tam, przed tym portretem... przed chwilą.

D e t a : To niemożliwe. Przed chwilą rozmawiałam z kimś...

właśnie o tym samym portrecie. Zrobił on na mnie duże w ra­

żenie, myślałam o nim, ale rów nocześnie siedziałam przecież fam w małym sa lo n ik u !

S t a n i s ł a w : (■zamyślając się) Myślała pani o tym portre­

cie... pani Hanny... przed chwilą... A ja panią widziałem tam.

Czyżbym widział tylko... zatrzymaną tam myśl pani?!

D e t a : (poważniejąc) Nie wiem... Nie chciałabym.

S t a n i s ł a w : (żartobliwie) Czyż można widzieć myśl czy­

jąś? (z uśmiechem) różow ą, szarą, niebieską?!

D e t a : (milczy, m e przecząc).

S t a n i s ł a w : [nagle uspokojony, wesoło) A to dopiero zaintrygowała mnie pani! Tak sobie żartować z bliźniego... czy to ładnie?!

( P a u z a ) A czy m ogę zgadnąć pani i mi ę?

D e t a : (wesoło) Proszę?

S t a n i s ł a w : (Po chwili namysłu, cicho, pytającoj Szczę­

ście?!

( P a u z a )

D e t a : (nieco zmienionym głosem) Proszę zgadyw ać dalej.

S ta n isław : (z żartobliwym uporem) Tak, jak powiedziałem.

D e t a : Imię moje brzm i: Dezyderata.

S t a n i s ł a w : (cicho) „Upragniona,,?! Ta, za którą tęsknią?!

D e t a : Ale m ówią mi „D eta“, panie Stanisławie.

S t a n i s ł a w , D e t a : (oostępu/ą ku sobie bezwiednie krok i zatrzym ują się zawstydzeni ja kb y lym odruchem. Uśmie­

chają się tylko do siebie).

S t a n i s ł a w : (półgłosem) Mam takie w tej chwili wrażenie, jakbym znał panią dawniej, niż w szystkie te panie tam, w salo­

nie, razem wzięte. Chyba, że znamy się... z miljon lat?

D e t a : (w nagłem zamyśleniu) A może — jeczcze dawniej?

S t a n i s ł a w : (rozbawiony) A więc w takim razie jakie sto miljonów lat!

D e t a : (niby urażona) O, bardzo proszę: to chyba pan taki stary, bo ja nie.

S t a n i s ł a w : (nie mogąc znaleść odpowiedniego wyrazu) Tak mi dziwnie... Jakoś dziwnie... panno...

D e t a : (podpowiada) „D eto“,

S t a n i s ł a w : Kiedy nie mogę. Nie! J as i ę do tego imienia nigdy nie przyzwyczaję.

D e t a : D laczego?

S t a n i s ł a w : Ja nie m ogę tak panią nazywać. To brzmi jak... jak... (cicho) pieszczota!

D e t a : (mile zmieszana) M uszę już iść.

S t a n i s ł a w : A c h ! D e t a : Co ?

S t a n i s ł a w : Jaką pani ma dziw ną rękę!

D e t a : (poważnie) Wiem o tem, panie Stachu!

S t a n i s ł a w : (zaskoczony) Co ?

D e t a : (trochę tajemniczo) Pan się dziwi mojej ręce...

S t a n i s ł a w : ...Wszystkiemu.., pani stylowi, pani... całej od stóp do głów ! Pani taka... inna, niż... cały świat!

D e t a : (tajemniczo, trochę smutno) M uszę już iść!

S t a n i s ł a w : (z przykrością) Ach? — Czy m ogę pani tow arzyszyć?

D e t a : (słodko, ale stanowczo) Teraz — nie! O dy po­

myślę, że chcę tego, pan do mnie — przyjdzie!

S t a n i s ł a w : (znowu zaskoczony niespodzianką) C o? Nie zrozum iałem !?

D e t a : (Prawie rozkazująco, bez cienia zalotności, ra­

czej w zamyśleniu, ja kb y czytała przyszłość) Będzie pan myślał o mnie, panie Stachu!

S t a n i s ł a w ; (/. w. w rosnącem zdumieniu) Jakto? C o ? (Po chwili odetchnąwszy, wybucha) Kto pani jest?

D e t a : (z smutnym uśmiechem) Tajemnica! (Odchodzi).

S t a n i s ł a w : (po chwili szepce zdumiony, patrząc za nią) „Tajemnica"? (Nagle żywo poruszony) Tak... Szczęście jest zawsze... tajemnicą! (Stoi, w nagłem rozmarzeniu wykonywa nieokreślony, tęskny gest).

P a n i H a n n a : (wbiega, szepce gwałtownie) Panie Stachu!

Panie Stachu! O bserw ow ałam was! Podsłuchiw ałam ! Tak! Nie w stydzę się tego. Stachu! Przez... przyjaźń naszą! Przez pa­

mięć daw nych w spom nień! Przez te ofiary, które dla ciebie poniosłam!... Przez tę otchłań, w którą dla ciebie wpadłam. Pa­

miętaj na zmarłą matkę twoją... jakby się zmartwiła! Stachu!

Uciekaj! U ciekaj!

S t a n i s ł a w : (osłupiały) Przed czem ? Przed kim?

P a n i H a n n a : (twardo) Przed nią! O na zły urok rzuciła na ciebie! O na mi porywa ciebie!

S t a n i s ł a w : (broniąc się) Ależ... co się stało?!

P a n i H a n n a : Uciekaj od niej! Ona cię opląta: M usisz wyjechać, zapomnieć o niej!

S t a n i s ł a w : Dlaczego?

P a n i H a n n a : W niej — nieszczęście! Przez nią — moja śmierć! Przeczuwam!

S t a n i s ł a w : (przekornie, z gniewem) A ja przeczuwam.

— — przez nią moje wybawienie!

P a n n i H a n n a : (zadrżała, cicho wyrzuca bezładne słowa) „Zbawienie"?! Przez nią?! Kłamstwo! O na zjawia się w śród nas, aby nas zniszczyć: ciebie, mnie! Jakiś niepokój, ja­

kieś dziw ne zapytania budzi ona w duszy... Jakiem prawem weszła tu, między nas?

S t a n i s ł a w : powoli, ja kb y z trudnością, m e posiadając się z gniewu) O na w chodzi tu, między nas, aby wskazać nam, że istnieje świat wyższy, ponad ten, który dotychczas w idzie­

liśmy! Nigdy nie byłem od ciebie dalszy, niż jestem dziś! Nasza

„miłość11 była tylko brudnym szałem z m y słó w !

P a n i H a n n a : (głuchy jęk, po chwili dysząc) Zawładnęła tobą! Rozporządza mocami, których uczciwa kobieta nie posiada!

Nie chcę się z nią mierzyć! Za dum na jestem! I dlatego wła­

śnie — m usisz wyjechać! Jeżeli nie posłuchasz mnie... natych­

miast, jeżeli dopuścisz., nas obie do walki — stanie się... rzecz straszna...!

S t a n i s ł a w : {zaskoczony) „N ieszczęście"?! (mgnienie stoi niemile poruszony),

Pani H anna: (powoli, dziwnem rozdrganym głosem) Pa­

miętaj co Ci teraz powiem! Pamiętaj dobrze, na życie całe!

Pamiętaj choćby nawet to, co usłyszysz — przez dziesięć lat jeszcze się niespełniłoL. Wbij sobie w pamięć każde moje słowo!

S t a n i s ł a w : (pobłażliwie, lekko ironicznie) C óż takiego?!

P a n i H a n n a : (cichem, urywanym głosem) Kobieta taka jak ja... za doznane krzywdy... mścić się potrafi... wtedy właśnie, gdy się czuć będziesz najbardziej szczęśliwym... Tak: W tedy w łaśn ie!

S t a n i s ł a w : (zdumiony) Ależ... jakie krzywdy?!

P a n i H a n n a : Przestałeś mnie k o c h a ć — myślisz o innych kobietach — to (wybucha zajadle) ...starczy! (odwraca się doń plecami.)

S t a n i s ł a w : (pochyla się naprzód, wyciągając z zaumie- m a szyję. Czeka tak chwilę przed plecami dawnej kochanki.

Zachoazi w nim zm iana: niemiłe uczucie jakby lęku ustępuje lekkomyśnej pobłażliwości) Po tylu miesiącach rozłąki, zupeł­

nego zerwania — taki wybuch... zazdrości?! (lekko wzrusza ramionami, g est głową, że nic nie wmień. Potem nagle z łobuzerskim błyskiem w oczach, cicho na palcach wychodzi.

Dywan głuszy jego kroki.)

P a n i H a n n a : (do siebie, ja k przez sen) Czyżby mi na­

praw dę pozostaw ała już tylko — zem sta?! (Po chwili z uporem) Nie! Nie! A może się jednak mylę?!

P u ł k o w n i k : (z rękami w kieszeniach, staje na progu; w twa­

rzy zwykły wyraz smutnej, tęsknej zadumy. Zobaczywszy panią Hannę, zwróconą don plecami, zmienia się: twarz wypogadza się, oczy nabie­

rają dziwnego blasku: błyskawiczna decyzja, wyraz radości; podbiega cicho, staje tuż za panią Hanną, patrzy na jej postać z lubością.)

P a n i H a n n a : (oo chwili, głucho, namiętnym szeptem — raczej do siebie) Myśli wirują... Krew huczy w uszach... Całą moją młodość., gotowam rzucić na ołtarzu miłości.. Wielkiej miłości. Czyż taki płomień, to rzecz codzienna? Czyż można przejść mimo niego — obojętnie?

P u ł k o w n i k : (zaskoczony milczy. Nagły skurcz namiętności ściąga mu muskuły i pochyla go naprzód, policzki drgają. Całość robi wrażenie człowieka opętanego przez straszliwą, zwierzęcą namięt­

ność.)

P a n i H a n n a : (/. w. trzymając się krawędzi stolika, jakby bała się upaść, wiaać drży cała. Po chwili barazo drżącym, pełnym zgrozy szeptem) Czyż miłość moja godna jest - - pogardy?

P u ł k o w n i k : (Tracąc panowanie nad sobą, wydaje zduszony okrzyk) Nigdy. (Gest)

P a n i H a n n a : (Odwraca się, soostrzega pułkownika,, osłupiała) Ha ?

P u ł k o w n i k : (Odskakuje przerażony swą śmiałością).

P a n i H a n n a , P u ł k o w n i k : (stoją naprzeciw siebie, dysząc ciężko. Milczenie. Słychać tylko przyspieszony oddech obojga).

P a n i H a n n a : (zaczyna powoU) Przed chwilą deklam o­

wałam mój ulubiony wierz... a raczej... wypowiadałam... pew ne nastroje,., rozum ie się, literackie... Nie zauważyłam, że (z obu­

rzeniem) ...pan?! (z pogardą) C zego pan może chcieć odem nie?

( C i s z a)

P u ł k o w n i k : (Cała gama uczuć przewija się po jego twarzy, od zmieszania, do radosnego zadowolenia z nadarzającej się chwili.

Spojrzenie jego pada na odsłoniętą szyję pani Hanny i zatrzymuje się na niej.)

P a n i H a n n a: (mimiwolny gest, jakby chciała zasłonić szyję przed tem palącem spojrzeniem.)

P u ł k o w n i k : (zaczyna przez zaciskające się zęby) „Czego ja m ogę chciec od p an i?“ Ja... (nagle rysy przybierają dziki wyraz, wyrzuca chrapliwie) ...chcę ciebie! (gwałtownie poryw a panią Hannę w ramiona).

P a n i H a n n a : (wyrywając się, zduszonym głosem) Jak pan śm ie?

P u ł k o w n i k : (trzymając j ą w objęciach) Kocham ! Kocham!

P a n i H a n n a : (zdyszana, walcząc) jak pan śm ie? Prze­

mocą?! (wyrwała się nareszcie, wzburzona mierzy go wzrokiem najwyższej pogardy. Stoją naprzeciw siebie, dysząc ciężko ze zmęczenia.)

P u ł k o w n i k : (wyraz zmieszania, wstydzi się swego wybuchu.)

P a n i H a n n a : (wygląda ja kb y chciała — pełna oburze­

nia — srogo skarcic zuchwalca, po chwili ochłonąwszy wesoło.) A wie pan, — nie myślałam, że pan to tak... (gest.)

P u ł k o w n i k : (namiętnie, postępując krok (Kocham, bądź moją!

P a n i H a n n a : (ieszcze oddychając szybko z zadyszania.) Kocha pan?! — — — Domyślałam się... wiedziałam raczej... ale myślałam, że pan... kocha nudnie... poważnie... pan zaw sze taki zamyślony... A tymczasem., pan aż tak... prosto z mostu... Proszę!

P ro s z ę ! Nie myślałam !

P u ł k o w n i k : (radośnie) Moja ty... (oostępwe krok) P a n i H a n n a : (wymykając się zręcznie) O, nie tak za­

raz! (z błyskiem złośliwym w oczach) Jeszcze nie powiedzia­

łam tak! Przed tem, niż dam odpow iedź, musi mi pan udzielić...

pewnej rady!

P u ł k o w n i k : Rady?! Ja! Ależ z radością!

P a n i H a n n a : (zaczyna nieco drżącem głosem) Te niezwykłe objawy telepatyczne podziwialiśmy wszyscy na dzisiej­

szym seansie. Praw da?

P u ł k o w n i k : (nieco zaskoczony) Tak... pow inszow ać można pani... odkrycia takiego doskonałego medjum!

P a n i H a n n a : O tóż właśnie! Dziś jednak żałuję... tego

„odkrycia"!

P u ł k o w n i k : Żałuje pani?! Dlaczego?

P a n i H a n n a : (dziwnie zmieszana) Ta młoda osoba...

otrzymała już od kilku z pośród moich gości... zaproszenia na seansy u nich... A... jeśli to... oszustka?!

P u ł k o w n i k : C o za przypuszczenie?!

P a n i H a n n a : (j- w.) W szyscy powiedzą, że to z mojej rekomendacji... Ja przecież na poprzednim wieczorze w prow adzi­

łam ją w świat... Pew nego rodzaju moralna odpowiedzialność.,.

(utywa zmieszana).

P u ł k o w n i k : {zdumiony) Skądże te skrupuły?

( P a u z a )

Czyż ma pani przynajmniej jakie podstaw y do podejrzeń?

P a n i H a n n a : (oo chwili walki, nagle z zawziętością) T ak!

P u ł k o w n i k : A?!

P a n i H a n n a : Co mi pan radzi?

P u ł k o w n i k : Nie mieszać się do niczego!

P a n i H a n n a : Już się wmieszałam. Dzisiejszy seans odbył się u mnie... Urządziłam tej hypokrytce w spaniałą reklamę.

Polecałam ją gorąco kilku osobom...

P u ł k o w n i k : Ha, w takim razie należy się tym bardziej wycofać ze wszystkiego. Niechże się Tow arzystw o Telepatyczne zajmie oceną tego medjum.

P a n i H a n n a : (niezadowolona) Nie! Nie! Mam inną myśl: urządzę w najbliższych dniach now y seans tu, u mnie.

Seans odbędzie się z całą ścisłością kontroli... Zaproszę kogo należy. W tedy zdemaskuję oszustkę, (z drżeniem w głosie) C zy m ogę liczyć na pańską pom oc?

P u ł k o w n i k : (zdziwiony, obserwując ją) Ależ oczywiście?

P a n i H a n n a : (,/• w.) Nawet, gdyby w grę wchodził...

pański honor?!

P u ł k o w n i k : [odstępując krok) Mój honor...?!

P a n i H a n n a : [zalotnie) Przecież... pan mnie... kocha?

P u ł k o w n i k : (j. W.) A cóż ma seans spirytystyczny, czy też próba zdem askowania oszukańczego medjum... do mojego honoru?!

P a n i H a n n a : (}, w. zbliżając się kusząco) Miałam...

dać odpowiedź...

P u ł k o w n i k: [gorąco) Tak! Tak!

P a n i H a n n a : (j. w. cicho) Czy dałby pan... za mnie...

za moją miłość swój honor?!

P u ł k o w n i k : [przesuwa ręką po czole jak w czasie naj- większeego upału, szepce cicho) A może... to tylko... próba bez znaczenia...?

P a n i H a n n ą : [j- w. coraz ponętniej) Za miłość... honor?

P u ł k o w n i k : {trzym ającją w objęciach zdyszanym gło­

sem) Dałbym w szystko: h onor i życie!

P a n i H a n n a : (odstępując krok) S ło w o?

P u ł k o w n i k : Przysięgam! {dysząc, usiłuje j ą objąć znowu) P a n i H a n n a : {wymyka się) Dam odpow iedź po seansie.

{Biegnie ku drzwiom).

P u ł k o w n i k : (przytomniejąc nieco, zatrzym ując j ą nie­

mal szorstko) Masz moje słowo... w ypow iedziane w chwili unie­

sienia. Nie cofam go! Nie wiem o co chodzi, do czego ci to moje słow o było potrzebne. Ufam pani bez granic: będzież przecież moją żoną. Ale to jedno m uszę powiedzieć: chwila, w którejbym zwątpił o pani... byłaby chwilą mojej śmierci...

P a n i H a n n a : {wzruszona z wyrazem ja kb y zawstydze­

nia) Drogi przyjacielu... niegodna jestem... {szybkiem ruchem całuje go w rękę).

P u ł k o w n i k : {wyrywa) A?!

P a n i H a n n a : Idź już! Idź! Chcę być sama... myśli p o ­ zbierać...

P u ł k o w n i k : (pocałunkami okrywa jej ręce, potem twarz, piersi, nogi, ią całą)

P a n i H a n n a : (oszołomiona, brom się słabo) Pamiętaj...

seans...!

P u ł k o w n i k : Chciałbym, żeby moja wielka miłość stała się złotą strzałą, któraby utkwiła ci w s e rc u ! Chciałbym (okrywa azikiemi pocałunkami całą)

P a n i H a n n a : (olśniona ja k ą ś myślą) „Strzałą"?! {odpy­

cha go silnie i zrywa się)

P u ł k o w n i k : (chwyta się za głowę i — pijany szczę­

ściem — wybiega).

P a n i H a n n a : (szybko poprawia włosy, staje w zam y­

śleniu przea ścianą udekorowaną oryentalną bronią) Strzała

—- nie! {zrywa ze śc.any krzywy, wielki nóż wschodni) ...Ale jataganem! O strym sztyletem ! (ogląda broń) Tak nagle błysła mi ta m y ś l ! --- Zatruty... {gest, ja kb y zadawała pchnięcie, Nagle podniesione do ciosu ramię zaczyna się zwolna wygi­

nać w tył tak, jakby ktoś stojący z tyłu wydzierał je j broń) A?! C o to? Kto mi rękę...?! — Ależ pani...! Panno Deto...

Proszę mi natychm iast puścić rękę! To był tylko żart... Nie pomyślałam przecież nic złego: ja wcale panią — — — {sztylet wypada ze zmartwiałej, wykręconej boleśnie w tył ręki. Pani Hanna błyskawicznie odwraca się z fałszywym, ukrywającym zm ieszan.'\ cichym śmieszkiem. Nie ujrzawszy napastniczki.

Osłup ałi Przesuwa ręką po czole — Nagle parska swo­

bodnym, innym ju ż zupełnie — śmiechem ulgi).

Ha! Ha! Ha! Zwykły kurcz ramienia — w yjątkow o s iln y ! a ja przypuszczałam... jakąś tajemniczą napaść... W y­

raźnie czułam za plecami... zyjąś obecność... Och, z temi ner­

wami! ’ i ! Ha! Ha! (Biegnie ao arugiego pokoju, gdzie

$fę ptz< uwają goście) Mam z a s / c y t zaprosić szanow nych

państw a na drugi seans u mnie, w czwartek... naturalnie, o ile nasze medjum...

S t a n i s ł a w — P u ł k o w n i k :

(2

P a n i H a n n a : (oddala się w głąb mieszkania) ( P a u z a . S c e n a p r z e z c h w i l ę p u s t a ) D e t a : (podniecona szybko wchodzi)

S t a n i s ł a w : (biegnie za mą)

D e t a : Tak się boję... Tak się boję...!

S t a n i s ł a w : (zdumiony) C zego się pani boi? Przed chwilą przecież przyjęła pani zaproszenie... tak śmiało odważnie...?!

D e t a : W styd mi powiedzieć: ja nigdy takich rzeczy ni­

komu nie m ów iłam ; to było moje własne, moje! Najbardziej moje! Ukochane? Własne...!

S t a n i s ł a w : Lecz co?

D e t a : Niech pan się nie dziwi. Niech pan nie szydzi ze mnie. Ja przecież z tego powodu... taka nieszczęśliwa!

S t a n i s ł a w : „Nieszczęśliwa?" Pani, panno Deta? Pani?

Ależ dlaczego?

D e t a : Czasem mi się zdarza... niespodziane dla mnie sa­

mej... gdy się w kogoś bardzo wczuję...

S t a n i s ł a w : (cicho) Pani drży cała?!

D e t a : Taką jestem tem przejęta... patrzałam na głowę osoby, której... której... instynktow nie nie lubię...

S t a n i s ł a w : Domyślałem się: właścicielki... tego portretu...

tam!

D e t a : Tak... i nagle ta głow a otwarła mi się, jak łupina orzecha i,..

S t a n i s ł a w : Pani drży cała?!

D e t a : ...i wykwitł z niej szary dymek... G łow a tej pani, jak przez mgłę... aż do brwi i uszów stała się praw ie niewi- doczLą... bo zakryła ją mała, szara chm ura; z pod niej prześw ie­

tlało „z oczów zielonkawe, trupie światło..." (zakrywa twarz, czym spowiedź z trudem) ...Bo ja, bo ja cudze myśli widzę barw am i; małe chmurki brunatne... niebieskie, srebrzyste... różow e;

długie smużki świetlne tryskające z palców... (nagły rozdziera­

jący, cichy krzyk) C o to jest?! Kto ja jestem ?! Do jakieg®

celu we mnie to jest?... Kto chce, abym była taka nieszczęśliw a?!

S t a n i s ł a w : (tuli j ą bezradnie, ze współczuciem) ( C i s z a )

D e t a : (cicho dygocąc) Boję się... Boję się...!

S t a n i s ł a w : (j. w.) Biedactwo! Biedactwo moje! Roz­

budzono w tobie jakieś dziw ne moce, kazano pokazywać się ku zabawie bezmyślnych, żądnych wrażeń, ludzi, a nie pomy­

ślano o duszy ludzkiej, o tem, że cierń wbijają w serduszka maleńkie, żywe...

D e t a : (ciszej, ja kb y ukołysana) Boję się...

S t a n i s ł a w : (iłomaczy łagodnie) Panno D etoi Przecież nie jeden człowiek zazdrościłby pani.,, tej zdolności intuicji,

zdolności przeczuwania... Nie byłoby wojen, podstępów , intryg dyplomatycznych, (nie wiedząc dlaczego je s t wzruszony, sili Sie na żartobliwość) ...gdyby każdy z nas m ógł przeczuć z góry tak, jak pani...

D e t a : (zaczyna lekko drżeć) Tak sobie m yślę: są na świecie ludzie, rośliny, zwierzęta. — Czy nic w ięcej?! — Nikt więcej?

S t a n i s ł a w : Zapew ne Moce, które stw orzyły i stw arzaja ludzi, rośliny i zwierzęta...

( P a u z a )

D e t a : (j, w.) Czy... te Moce... mają tw arze?

S t a n i s ł a w : Jakto?

D e t a : Czy... Te Siły., są w śród n a s? Żywe... jak m y?

S t a n i s ł a w : Nigdy nie zastanawiałem się nad tem, je­

dnak myślę, że skoro ludzie mają sw ój kształt, to i te Siły chyba m uszą mieć jakąś postać?

( M i l c z e n i e )

D e t a : (powstając z wysiłkiem) A więc... czy może się stać takie... nieszczęście? Czy może... Tajemna, Straszna Siła...

ubrana być w kształt... w ejść w ciało... nic nie wiedzącej o ni- czem, biednej jakiejś dziewczynki?

S t a n i s ł a w : (zaskoczony rozkłada ręce) ( C i s z a )

D e t a : (rozdzierający krzyk trwogi) Kto „Ja“ jestem ?!

(stoją naprzeciw siebie wstrząśnięci niewypowiedzianą myślą) K U R T Y N A .

KONIEC AKTU PIERW SZEGO.

A K T D R U G I .

S c e n a r i u s z : k a w a l e r s k i e m i e s z k a n i e S t a n i s ł a wa . S t a n i s ł a w : (leży na kilimie, obok szezlonga i pisze pamiętnik) Rozpusta jest jedną z form Tęsknoty za bóstw em . Ma ona tę dobrą stronę, że szybko budzi przesyt: słabych ona niszczy, silnych zbliża do bóstw a. Silny więc, aby znaleźć się blisko sw ego Boga, pow inien oddalić od Niego przez rozpustę.

(Przerywa pisanie) A to mi się udało! Bajecznie napisałem!

Po mojej śmierci pensjonarki będą rozchw ytyw ały ten mój pa­

miętnik!

Czy ja znalażłem się już blisko m ego b o ga? (zamyśla się smutny uśmiech, potem znów pisze, nagle rozdyma nozdrza i odwraca się zdziwiony) Co za cudow ny zapach?!

(Patrzy chwilę trochę niespokojnie — w kierunku nyży, po pra­

wej ręce widza, gdzie płonie mała lampka wisząca na wysokości bran­

żowych stóp smukłego, sztywnego posążku. Tylko surowe stopy i twardy trójkąt brody bogini — oświetlony z dołu — zarysowuje się ostro na tle czarnej bryły ciemności).

(Powstaje z kilimu, czy też z puszystej skory, na której leżał i z zainteresowaniem zbliża się do nyży)

Czyżby?! (przystaje twarzą do bogini, profilem do widza, wy­

ciąga szyję i z lubością wciąga powietrze w nozdrza) Aa...!

(Żartobliwie a jednak niespokojnie szepce do posążku Izis) Tysiące lat pobytu w ciemnościach... w grobow cu faraona Tutenham e, nie starło z ciebie zapachu róż?!... Zapachu, którym przesiąkłaś trzymana kurczow o w naperfum ow anej — po śmierci

— dłoni... czarnej mumii królewskiej małżonki?

( P a u z a . O n w dycha zapach)

(Nagle innym, zwyczajnym nieco zawiedzionym głosem) Ach, to pewnie ten nieznośny Jan stłukł znow u flakon?! (Z miną znu­

żoną pochyla się ku wnęce).

(Lampka: nagle coś w niej drgnęło, zaskwierczało).

(Nerwowy gest, potem bagatelizująco) O ch, te nerwy... to tylko ćma w padła do lam pki! (skierowuje się z powrotem, wyciąga rękę po swój ,,pamiętnik“).

(Lampka: na tle czarnej bryły ciemności w której kontury po­

sążku zatarły się, majaczy teraz jakaś wydłużająca się — jakby w mały kształt człowieczy — świetlana plama, ciepła i fascynująca: malinowego koloru żywych młodych warg ludzkich).

( C i s z a )

(Nagle zrozumiał, drży lekko z rozkoszy pożądania) To ty, Lilith ? Jakżeś tu weszła?! Jakżeś się ukryła, że ciebie przed tem nie zauważyłem ? Ha! Ha! Długo już chyba tu jesteś ?!

G o?! Co za rozkoszny pom ysł!

(Nagła zmiana tonu. Nagła decyzja pożądania) Ach, bo...

!(skacze na lampkę i w objęcia chwyta — ciemność).

(Równocześnie przewrócił coś widocznie, bo słychać z nyży stu­

kot przewracanego postumentu. Tylko lampka zerwana z łańcucha —

zostaje mu rękach. On osłupiały podnosi się z upadku, gest, że się potłukł — i niesie tę zapaloną lampkę ostrożnie na przód sceny, w obu dłoniach. Lampka różowo prześwietla mu przez palce. On mówi głosem złamanym, pełnym ukochania).

Niosę w dłoniach ciepłe jeszcze serce... (zdumiony, przera­

żony, oglądając się ku nyży) Ależ jej już niema...

(Z refleksją) Lilith nigdy przecież nie istniała, to tylko było złudzenie, że szczęście trzymam w ręku i... tak całe moje życie!

(złamany siada na szezlongu, wpatrując się w czerwoną lampkę pło­

nącą mu w obu dłoniach. Potem ciężkim krokiem powraca do wnęki, podnosi kulę lampki na wysokość piersi i zawiesza ją z powrotem na dawnem miejscu — u stóp posążku. Twarz bogini Izis oświetlona z dołu uśmiecha się znowu dobrotliwie, niesamowicie).

(C i s z a )

(Stojąc przed lampką, przeciera sobie oczy) Jeszcze mi się w oczach mieni... Ach, głupia historja! Niema o czem myśleć!*)

(Chce się odwrócić do pamiętnika). i

(Lampka: świetlna plama poświaty odrywa się od lampki — jak słoneczne światełko rzucone zwierciadełkiem na mur przez dzieci,

leci szybko po ścianie mrokn i w głąb — ku wyjściu).

(W najwyższej tęsknocie goni zapamiętale za tą złudą. Świetlna plama ginie przy drzwiach, on potyka się o jakiś przedmiot i pada na fotel. Siedzi w pozycji wyrażającej wielkie przygnębienie i rozterkę, dyszy ciężko, potem przesuwa ręką po czole. Nagle woła z przerażenia).

Janie! Na pom oc! Janie!

J a n : (Co się stało?!

S t a n i s ł a w : (przychodzi do siebie, dysząc, potem wstaje, z zimnym gniewem zbliża się do służącego, mierząc go oczyma).

J a n : (zaniepokoił się).

S t a n i s ł a w : (po chwili zimno) Co to znow u znaczy mój Janie?

J a n : Co, proszę pana?

S t a n i s ł a w : (j. w.) Zapowiadam ci, że noga młodej ko­

biety w moim dom u nie pow stanie więcej! A ty — co? Z pew ­ nością za grubym napiwkiem w puszczasz tu niew iadom o kogo...

pozw alasz jej ukrywać się, ot tu, w tej nyży...!

J a n : (żegna się) W imię Ojca...?!

( D z w o n e k za s c e n ą ) S t a n i s ł a w : (gest).

J a n : (wybiega).

S t a n i s ł a w : (W zamyśleniu) Przypuszczam, żeby się cie­

szyła, widząc, że tak stanow czo odwracam się od... mego do­

tychczasow ego boga! ( P a u z a )

*) G d yb y reżyser o b a w ia ł się, że ten trudny fragm ent, który m u si b yć zagrany su b teln ie przez su b te ln eg o artystę, z braku ta k ieg o artysty, w y w o ła tylko śm iech kulturatnych w id z ó w , m ożn a fragm ent ten o d s łó w („chce się odw rócić") do s łó w („w ielk ie p rzygn ęb ien ie i rozterkę") — w ykreślić, a na to m iejsce w p isa ć: („chce się o d w ró cić z p o w ro tem , lecz rap tow n ie rzuca się) A jednak tu ktoś jest (jakby ujrzał co s n ie zw y k łeg o , w y c ią g a ręce w najw yż­

szej tęsk n ocie. M ilczenie). (On dyszy ciężko, p rzesu w a ręką p o czole, n agle w o ła z przerażeniem ) [anie! N a p o m o c! la n ie!

J a n : [staje na progu, wyraz twarzy bardzo pow ażny) Jakaś pani chce się widzieć z panem.

S t a n i s ł a w : ) zdumiony) Pani? Jaka pani?

J a n : Młodziutka.

S t a n i s ł a w : [j. w.) Ogłupiałeś do reszty, mój stary!

J a n ! (zakłopotany) Pan już tyle razy przysięgał...

S t a n i s ł a w : Tym razem dotrzym am ; przysiągłem, że noga młodej kobiety więcej w moim dom u nie stanie — i przysięgi d o ­ trzymam! (oobłażliwie) Tak, mój stary, kobiety nie dają szczęścia!

J a n ! (dobrodusznie) Czy mam to zameldować tej pani co czeka?

S t a n i s ł a w : (otwierając swój „pam iętnik“) Tylko bez ironji, stary!

J a n : (uparcie) Ta pani kazała, a ma coś takiego rozkazu­

jącego w oczach...

S t a n i s ł a w : (wściekły, rzuca książkę na drugi koniec pokoju) C o? Obietnicę napiwku?...

J a n : (z godnością) Taki wyraz nakazujący... nieugięty.

S t a n i s ł a w : (Przysiada, patrzy na starego bacznie) Mój Janie. Z tych kilku słów widzę, że to nie jest kobieta taka — zwyczajna?...

J a n : Uchowaj Boże. To pańskie dziecko.

S t a n i s ł a w : Pow iedz jej, że bardzo żałuję, ale niema mnie w domu. Zresztą może to jakaś pomyłka? Czy ja wiem... niech zostaw i sw ój bilet wizytowy.

J a n : Rozumiem, (wychodzi)

S t a n i s ł a w : (sam) Janie... stój... Z tym biletem wizytowym to... nie wypada... głupstw o Janie... nie wypada... Janie... Nie słyszy. (Niechętnie) Z pew nością znow u jakaś aw antura miłosna.

Nie chcę... Nie jestem usposobiony... (ręce podgłowę) Ten sen...

ten dziw ny sen... W oda leje się z przechyloneg© wiadra...

J a n : (wraca, podaje ćwiartkę papieru) Ta pani napisała coś na tej kartce.

S t a n i s ł a w : Zwykła ćwiartka papieru. Ależ tu niema pisma. (zdziwiony) Jakiś rysunek. (Patrzy coraz uważniej na kartkę. Wy/raz twarzy zmienia mu się: najmerw zdumieniey potem przestrach. Nagle kartka wypada mu z ręki) Mój... sen.

(Gwałtownie podnosi kartkę znowu, przygląda się jej.) Tak — Tak. Te kilkanaście kresek... to... ramiona... To... broda. Starzec przechyla amforę., w oda wylewa się z wiadra... (osmpiał, p o d ­ nosi oczy) Zupełnie jakby obraz m ego sennego widziadła leciał w przestrzeń i tam natrafił na... aparat fotograficzny, który... ten lecący obraz... schwycił...? (Pod nadmiarem wrażenia siada na szezlongu i obu dłońmi zakrywa oczy. Kartka wypada mu z rąk). ( M i l c z e n i e )

J a n : (przestraszony patrzy chwilę to na swego pana, to na ćwiartkę papieru, leżącą na podłodze. Nagle podnosi ją, przypatruje się, potem szepce z przerażeniem) Sen panow y?

(Z zabobonnym strachem delikatnie kładzie kartkę na brzegu stołu i odsuwa się nieznacznie).

S t a n i s ł a w : (zrywa się, chwyta kartkę i woła) Prosić!

Prosić! Prosić!

J a n : [do siebie) Jakiż dziw ny wyraz oczów ? C zegóż się boję! Ech, lepiej nie poproszę! [wybiega).

S t a n i s ł a w : [z kartką w ręku, w naprężonem oczeki­

waniu, patrzy w kierunku drzwi) ( C i s z a )

( Z m i e r z c h z a p a d a )

D e t a : [staje u progu, ubrana skromnie, pełna dziwnego,

tajemniczego uroku). *

S t a n i s ł a w : [drgnął) ...Panna De... ta?! [patrzy w naprę­

żeniu pochylając się nieco naprzód, ja kb y ciągniony ja k ą ś siłą ku m ej tak, iż trzym a się stołu).

( D ł u g a c h w i l a mi i c z e | n i a )

D e t a : [zaskoczona zachowaniem się Stanisława, drżą­

cym głosem) Panie... Stachu. [Krok naprzód)

S t a n i s ł a w : [op ano wszy się nieco, prosi gestem, aby usiadła).

D e t a : [nieśmiało siada) Ja przyszłam... [przestraszona

urywa), ( C i s z a )

S t a n i s ł a w : [po chwili, milcząc pokazuje je j ową kartkę).

D e t a : [oatrzy chwilę z dziw o na - to na kartkę, to na Stanisława, nagle parska wesolem śmiechem) Ach, to z tego p o w o d u ?

S t a n i s ł a w : [tłumionym głosem) Co... to... jest? [palcem wskazuje na rysunek)

D e t a : [rzucając jeszcze raz okiem na podaną sobie kartkę) Sama nie wiem... narysowałam to machinalnie... w po­

śpiechu.

S t a n i s ł a w : [gwałtownie) D laczego?!

D e t a : [nieco przestraszona wybuchem) Czy ja wiem.

Służący pana m ówił mi, że pana niema w domu, panie Stachu — i prosił, abym zostaw iła sw ój bilet wizytowy. Nie miałam go przy sobie. W yrwałam kartkę z notesu, wzięłam ołówek, aby wypisać na niej moje nazwisko... Nagle przemknął mi jakiś błysk przez głowę... Zamyśliłam się i... ręka w ykonała te kilkanaście kresek rysunku... sama...

S t a n i s ł a w : [gest.)

D e t a : To takie proste, panie Stachu... Czy pan nigdy nie kreślił w zamyśleniu laską po piasku, albo ołówkiem po papierze tak, że ręka sama szła, jakby ją kto prowadził...?

S t a n i s ł a w : [cicho) ...Jakby ją kto prowadził...?

D e t a : Tak. Czy pan zaw sze wie: co robi?

S t a n i s ł a w : [gest zdziwienia).

D e t a : A widzi pan. O tóż w takich chwilach, gdy ja sama przestaję kierować mą myślą, kieruje nią kto inny...

i s z 3) S t a n i s ł a w : (j. w.) Kto?!

D e t a : [powstając, nieco zgorszona, Po chwili — ulegle, po kobiecemu) Czy trzeba Go... nazwać?!...

S t a n i s ł a w : (zdumiony, Dowstaje również) Proszę o to!

D e t a : (poważnie — naiwnie) Lepiej nie wymieniać imienia Jego głośno, w rozm owie zwykłej! Tak mnie uczył mój ojciec.

S t a n i s ł a w : (żywo) To nie jest dla mnie rozm ow a zwykła!

Z największą czcią w olno pani pow iedzieć: kto pania kieruje?

D e t a : (/■ w. po chwili wachama naiwnie, trochę uro­

czyście) Mój — D obry D u c h ! ( Pa u za)

S t a n i s ł a w : (łagodnie bierze j ą za rękę, sadza, mówi stłumionym głosertfy Siadaj, Dziwne Tajemnicze Dziecko. Ody dotknąłem ręki pani, czuję lepiej, że istniejesz. Kto był twój ojciec?

D e t a : Był on Tym, który przeczuwa...?

S t a n i s ł a w : ...Tym, który przeczuwa..?

D e t a : (poważnie) Tak — to było wiadomo.

S t a n i s ł a w : (dziwnie) Cóż... dalej?

D e t a : (swoboanie) Nic a nic. Mój ojciec na łóżu śmierci kazał mi iść w życiu za pierwszym impulsem — zaw sze i w szę­

dzie. Mówił, że impuls, pierw szy poryw, pierwsze tchnienie jakiegoś postanow ienia, to we mnie, specjalnie w moim charak­

terze, jest głos pierwszej, najstarszej w arstw y mojej duszy, za którym iść powinnam, jeśli chcę być szczęśliwą.

S t a n i s ł a w : (z uśmiechem) D obra zasada — trochę nie-- bezpieczna dla młodej, niedośw iadczonej osoby.

D e t a : (jakby nieco wyuczonym tonem, naiwnie) Pierwszy impuls — zastępuje dośw iadczenie indywidualne. Bo ten im ­ puls — to dośw iadczenie daw nych pokoleń, które w arstw ą uło­

żyło się na dnie mojej duszy.

S t a n i s ł a w : Dziwnie w ychow yw ał panią ten jej ojciec. W dzisiejszem wychowaniu... nie zaczyna się od... takiego alfabetu.

D e t a : Także w wyborze ludzi, którym ufam i z którymi chcę utrzym ywać stosunki — polecił mi on kierować się — przedewszystkiem przeczuciem. A czy istnieje prostszy sposób jak ten, aby iść do pana i to w szystko w p rost panu opow ie­

dzieć, panie Stachu?

S t a n i s ł a w : (po namyśle z powagą) Tak: konw enanse nie zaw sze dadzą się zastosow ać w takich warunkach. (Życzliwie) Jestem z całym szacunkiem i z całą życzliwością dla pani, panno Deto. Od pierwszej chwili odczułem, że należy się pani pewna...

jakby to określić... pewna jakaś specjalna — pieczołowitość.

D e t a : (radośnie składając rączki) O, jak to dobrze, panie Stachu. W ięc się nie myliłam, że pan tak właśnie będzie się odnosił. To, co mi kazało tu przyjść, to była pew ność, co jest w duszy pana.

S t a n i s ł a w : (z uśmiechem, nieco zmieszany, ja kb y roz­

rzewniony) Dziękuję pani...

D e t a : (j. tv.) O tóż panie Stachu, aż mi śmielej całą rzecz przedstaw ić. Sprawa jest taka, jak pan słusznie zaznaczył: jestem sama, samiuteńka w tem dużem mieście, nikogo bliżej nie zn am : próbow ałam się zbliżyć już do kilku osób, do kilku pań, które okolicznościow o poznałam, ot, naprzykład na zebraniu u pani

Hanny. Lecz czy pan sobie wyobrazi panie Stachu? Te panie odsuw ały się odem nie: Czyżby uważały, żem zanadto — inna?

S t a n i s ł a w : Z pew nością jedna z nich ma córkę na w y­

daniu, inna uważa, że jej uroda traci w tow arzystw ie pani...

D e t a : A pani H anna?

S t a n i s ł a w : (zakłopotany) Pani Hanna ?

D e t a : {wstrząsając się) Jakiś mróz mnie przejmuje, gdy ona patrzy na mnie.

S t a n i s ł a w : {oo chwili, cicho, patrząc w ziemię) to...

niech się pani do niej nie zbliża.

D e t a : W ięc do kogo m ogę się zbliżać? Ja potrzebuję ciepła, przyjaźni, życzliwości. Mnie zimno — samej, ciągle samej.

( C i s z a )

S t a n i s ł a w : (patrząc na nią dziwnie) Tak. Ma pani słuszność. Z pani usposobieniem , pani subtelnością... Panno Deto. Pani potrzebuje środow iska o wysokiej kulturze... prze- dew szystkiem uczucia... A być sam ą — dzisiaj — w śród ludzi obcych, podejrzliwych...

D e t a : A więc musi pan być moim opiekunem, panie Stachu. Po to tu przyszłam.

S t a n i s ł a w : {siląc się na powagę) Tak, innego wyjścia niema. (Parska śmiechem) Ależ ten mój opiekun, to stary lew salonow y, znany flirciarz, kobieciarz, czycha tylko, jak pająk; na now ą jakąś ofiarę.

D e t a : Nie wierzę. Pan Stach... to ufność i... pewność.

S t a n i s ł a w : Jagnię oddaje się pod opiekę wilkowi. Ha! Ha!

{Po chwili poważnie) Świat zna tylko ogólnie utarte formy o p iek i:

Jakąż może być więc forma opieki mojej... m łodego człowieka, nad panią, młodą przecudną osobą? Nie: moja opieka tylko za­

szkodzić pani może w opinji świata. Świat nam nie uwierzy, że wykraczając przeciw jego konw enansow ym formom, zacho­

wujemy treść najczystszą, najpiękniejszą, iaka być może. Tak, trzeba przestrzegać starych form świata więcej nawet, niż treści.

D e t a : {gorąco, naiwnie) Nie rozumiem tego. Co świat m ógłby nam zarzucić? Dlaczegóżby my właśnie nie mielibyśmy

— dla siebie wywalczyć zupełnie nowej formy życia?

S t a n i s ł a w : Świat nas złamie.

D e t a : (i- w) My złamiemy świat, {energiczny gest.) S t a n i s ł a w : (parska cichym śmiechem: coś fak tęskne rozrzewnienie drga w tym śmiechu) Ha ha ha!

D e t a : (j■ w. składając rączki) Czyż ludzkość widzi p o ­ stę p tylko w nowych m aszynach? Nowych wynalazkach? Czyż w świecie ducha, w świecie duchow ych drgnięć łączących i dzie­

lących ludzi... w rodzinie... w przyjaźni... w tow arzystw ie — nie m ożna stw arzyć nic n o w e g o ? N apraw dę nic n o w ego? Nic już uszlachetnić nie można?

Czyż człowiek, czy duch, napraw dę nie jest lepszym, pięk­

niejszym, niż temu lat tysiąc, gdy zabijał ludzi... inny duch? {Ze złożonemi rączkami, z zapartym oddechem, czeka naiwnie — oapowiedzi.)

S t a n i s ł a w : (po chwili cicho) Mam dziwnie miłe w ra­

żenie, jak ten, co wstrzym uje oddech, aby nie spłoszyć cudnego motyla, bo czuje się lepszym, świętszym, gdy nań patrzv.

( P a u z a )

D e t a : Panie Stachu... Czekam odpow iedzi?

S t a n i s ł a w : (opanowawszy się — poważnie) W ięc d o ­ brze... Nie określajmy formy tej opieki, którą wykonyw ać mam

nad panią. ( P a u z a )

(Z pewnem zakłopotaniem) M ówm y więc teraz konkretnie, co ja mam w łaściw ie robić z panią? (Zbliżył się, drzy cały z pragnienia, ręce trzym a za sobą, ja kb y się bał, że mimowoli

ulegną rozkosznej chęci objęcia tej cuanei panienki.)

D e t a : (poważnie, nie spostrzegając niczego) Jestem sa­

m otna i młoda — rw ę się do życia. Ciekawi mnie ono i lękam się go... Gdy nie będę czego wiedziała, pan mi udzieli rady.

G dy będę miała wątpliwości jaką iść drogą - pan mi ją wskaże;

gdy źle coś zrobię, pan mnie zgani, gdy źli ludzie zechcą mnie skrzyw dzić — pan mnie obroni.

(C i s za)

S t a n i s ł a w : (ledwie dostrzegalny uśmiech przez łzy, dziwnego, słodkiego wzruszenia) To bardzo dużo. Jednak sądzę, że w ytarguję zm niejszenie ciężarów. Zapewniam cię jednak, duże dziecko, że w szystko gotów jestem dla pani zrobić, (siląc się na wesołość) o ile nic robić nie będę potrzebował, zwłaszcza

coby szkodziło... mojei wygodzie.

D e t a : (wesoło) Żadnych targów ! (Nagle parskają oboje śmiechem.) ( C i s z a )

S t a n i s ł a w : Nie. Co za rozkoszna sytuacja. Ale nie tfaćmy czasu. Ułóżmy plan tej mojej... opieki... z tęczowej bajki.

D e t a : (poważnie, nieco tajemniczo) Po co? W szystko i tak zapisane...

S t a n i s ł a w : (nie rozumiejąc) Jakto? Gdzie zapisane?

D e t a : (j- w.) W gw iazdach, panie Stachu.

S t a n i s ł a w : Nie rozumiem. Później mi to pani wytło- maczy. T e r a z — niema czasu. Trzeba tw orzyć plan działania — to konieczne. Jestem człowiekiem czynu i błyskawicznej decyzji.

Gdzie pani m ieszka? (wyjmuje notes).

D e t a : Ulica Świętej Cecylji Nr. 44.

S t a n i s ł a w : (notując) Z czego pani żyje?

D e t a : Przyjęłam posadę w szkole muzycznej. Pani Hanna proponuje mi obranie sobie zaw odu medjum spirytystycznego.

S t a n i s ł a w : (j, w. gorliwie) Jeszcze nie wiemy czy „Opie­

kun" się na to zgłodzi! A obecnie czy dochody starczą pani na utrzym anie?

D e t a : (Z poważnym uśmiechem, wcale nie urażona, ra­

czej ujęta) Tylko o m oralną opiekę prosiłam. A co do docho­

dów , zarabiam tyle, że mi wystarczy.

S t a n i s ł a w : (z westchnieniem) To więcej pani zarabia, niż ja.