Władza sądownicza w Unii Europejskiej

Jakub Kosowski

Władza sądownicza w Unii

Europejskiej

Studenckie Zeszyty Naukowe 9/12, 80-90

2006

Jakub Kosowski

W ładza sąd ow nicza w U nii Europejskiej

1. U w a g i w s tę p n e

Obecnie w U nii Europejskiej, w ram ach szeroko rozum ianego wy­ m iaru sprawiedliwości, możemy mówić o dwóch płaszczyznach regula­ cji. Po pierw sz,e m ożna wyróżnić współpracę w ram ach tzw. III filaru, czyli W spółpracę Policyjną i Sądową w Sprawach Karnych. Katalog źró­ deł praw a w tym filarze obejmuje wspólne stanow iska, decyzje ramowe, decyzje oraz konwencje. Doskonałym przykładem współpracy w ram ach III filaru je st decyzja ram ow a z dnia 13 czerwca 2002 r. dotycząca euro­ pejskiego nakazu aresztow ania. W związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej konieczna była więc zm iana kodeksu postępowania k arn e­ go, co zostało dokonane ustaw ą z dnia 18 m arca 2004 r. D ruga płaszczy­ zna opiera się n a instytucjach wspólnotowych, działających w oparciu o uregulow ania trak ta to w e (T rak tat U stanaw iający W spólnotę E u ro ­ pejską w wersji nicejskiej), a przewidzianych także w T raktacie Konsty­ tucyjnym U nii Europejskiej. Mam tu taj n a myśli Europejski Trybunał Sprawiedliwości oraz Sąd Pierwszej Instancji. T ra k ta t Konstytucyjny nie wprow adza rewolucyjnych zm ian w funkcjonow aniu instytucji są­ dowych Unii Europejskiej. Istotne zm iany wprowadził natom iast tra k ­ ta t nicejski, o czym będę pisał. Do najważniejszych m ożna zaliczyć: zm ia­ nę nazw organów sądowych (m.in. ze względu n a likwidację „system u filarowego” w przyszłej Unii i przyznanie jej osobowości prawnej), roz­ szerzenie zakresu dokonywanej przez T rybunał kontroli działalności organów unijnych oraz powołanie „kom itetu konsultacyjnego” do opi­ niow ania kandydatów n a sędziów i rzeczników generalnych.1 T ra k ta t K onstytucyjny m a także doniosłe znaczenie w zw iązku z przew idzia­ nym katalogiem gwarancji procesowych. W części II ty tu le VI „Wymiar sprawiedliwości” zaakcentow ane są gwarancje przyjęte przez systemy praw ne państw członkowskich, co daje możliwości skuteczniejszego ich dochodzenia przed sądem wspólnotowym. Gwarancje te dotyczą m.in.

1 C. H erm a, N ajw ażniejsze postanow ienia system ow e T raktatu K onstytucyj­ nego U n ii Europejskiej (część I), Biuro A naliz UKIE nr 14, UKIE, Warszawa 2004, www.ukie.gov.pl, s. 17.

Studenckie Zeszyty N aukow e N r 12

praw a do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu (art. 11-107), dom niem ania niewinności i praw a do obrony (art. 11-108), zasady legalności oraz proporcjonalności czynów zabronionych pod groźbą kary i k ar (art. 11-109), zakaz ponownego sądzenia lub k aran ia w postępow aniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary - czyli powaga rzeczy osądzonej (art. 11-110).

U regulow ania dotyczące władzy sądowniczej zostały zaw arte w czę­ ści I, art. 1-29 i nast. - T rybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej; w części III, ty tu le III, rozdziale IV, sekcja 3-5 - W spółpraca sądowa w spraw ach karnych, cywilnych oraz policyjna; oraz tytule VI, rozdzia­ le I, sekcji 1, podsekcji 5 - T rybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

2. W ładza są d o w n ic z a UE n a g ru n cie tr a k ta tu n ic e js k ie g o 2.1. E u ro p ejsk i T ryb u n ał S p r a w ied liw o śc i

Europejski T rybunał Sprawiedliwości m a siedzibę w Luksem burgu, zaś został utw orzony na podstawie T ra k ta tu Ustanawiającego EWWiS z dnia 18 kw ietnia 1951 r. Z czasem stał się organem wspólnym dla wszystkich trzech wspólnot, którego funkcjonowanie regulują: tra k ta ­ ty założycielskie, T ra k ta t o Unii Europejskiej z dnia 7 lutego 1993 r., S ta tu t T rybunału Sprawiedliwości (na podstawie art. 245 TWE) oraz Regulam in ETS.2 W skład ETS wchodzi jeden sędzia z każdego państw a członkowskiego, czyli obecnie ETS liczy 25 sędziów. ETS je s t wspo­ m agany przez ośmiu rzeczników generalnych. Sędziowie i rzecznicy ge­ neralni są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mających kwalifikacje wymagane w ich państw ach do zajm owania naj­ wyższych stanow isk sądowych lub są praw nikam i o uznanej kom peten­ cji. Są oni m ianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich na okres 6 lat z prawem do reelekcji. N atom iast, co 3 lata następuje częściowe odnowienie składu sędziowskiego i rzeczników ge­ neralnych. Sędziowie wybierają spośród siebie P rezydenta ETS, który posiada liczne kom petencje procesowe związane z przygotowanie prze­ wodu sądowego, k o n tro lą nad przebiegiem postępow ania, w yznacza­ niem terminów, wydawaniem zarządzeń, o charakterze desygnacyjnym oraz nieprocesowe: o ch a rak terze notyfikacji oraz adm inistracyjne.3 Sędziowie posiadają liczne przywileje, ale także obowiązują ich liczne ograniczenia. Należy tu taj wspomnieć o zakazie zajm owania innych s ta ­ nowisk, który w praktyce może być ograniczony tylko w przypadku p ra ­

2 R. Skubisz, E. Skrzydło-Tefelska (red.), Prawo europejskie. Zarys wykładu, Lublin 2003, s. 100-101.

3 M. Perkowski (red.), Wymiar Sprawiedliwości U n ii Europejskiej - wybrane zagadnienia, Warszawa 2003, s. 81-83.

cy naukowej w szkołach wyższych. Ponadto, dysponują im m unitetem oraz przywilejem podatkowym (zwolnienie z opodatkowania wynagro­ dzenia sędziego). Podobnie ja k w polskim porządku praw nym , możliwe je st wyłączenie sędziego. Może to mieć miejsce z mocy praw a (iudex in- habilis) oraz n a wniosek (iudex suspectus).

ETS posiada rozbudow aną adm inistrację - S ekretarza, S ek retariat, referendarzy, d y rektoriaty oraz asy sten ta sprawozdawcę.4 Do podsta­ wowych zadań ETS należy czuwanie nad poszanowaniem praw a w wy­ kładni i stosow aniu T ra k ta tu . Jurysdykcja T rybunału opiera się na tzw. zasadzie kom petencji przyznanych (powierzonych, principe de compé­ tence d ’attribution), co oznacza, że może korzystać wyłącznie z kom pe­ tencji przyznanych przez Traktaty, a więc władny je st działać w oparciu o k o n k re tn ą podstaw ę jurysdykcyjną.5 Jurysdykcja ETS może mieć cha­ ra k te r sporny oraz niesporny.6 W ram ach jurysdykcji spornej możemy wyróżnić skargi przeciwko: państw u członkow skiem u o niewywiązy- wanie się ze zobowiązań wspólnotowych (art. 226-227 TWE), in sty tu ­ cjom wspólnotowym o stw ierdzenie nieważności ak tu praw a wspólno­ towego (art. 230 TWE), instytucjom wspólnotowym na ich bezczynność (art. 232 TWE), instytucjom wspólnotowym o odszkodowanie (art. 288 TWE), między funkcjonariuszam i a WE - pracownicze (art. 236 TWE). Do jurysdykcji niespornej zaliczyć można: orzekanie o zgodność umowy międzynarodowej, k tó rą zam ierza zawrzeć WE z TWE (art. 300 TWE) oraz w spraw ach p y tań prejudycjalnych kierowanych przez sądy krajo­ we (art. 234 TWE).

Niezwykle isto tn ą rolę w praktyce odgrywają tzw. „case-law”, czyli orzeczenia przełomowe. Tezy tych orzeczeń stały się i są powszechnie uznane za obowiązujące praw o.7 N a podstawie tych orzeczeń doktryna wyprowadziła wiele zasad, którym i rządzi się prawo wspólnotowe (np. bezpośrednia skuteczność praw a wspólnotowego - spraw a Van Gen den Loos8 ; nadrzędność praw a wspólnotowego nad prawem krajowym - sp ra­ wa Costa v. E N E L 9). D oktryna wskazuje n a potrzebę sform ułow ania zasad praw nych, których brakuje w Traktacie, a które konieczne są do n adania praw u wspólnotowemu efektywności i niezależności.10

4 Por. M. Perkowski (red.), op.cit., s. 90-93.

s Ib id em , s. 106-108.

6 R. Skubisz, E. Skrzydło Tefelska (red.), op.cit., s. 103-104; J. Barcz (red.),

Praw o U nii E uropejskiej. Z agadn ien ia system ow e, Warszawa 2002, s. 264.

7 M. Drobysz (w:) C. M ik (red.), W ym iar S p raw iedliw ości w U nii E uropejskiej, Toruń 2001, s. 69.

8 Sprawa 26/62, Van G end en Loos v. N ederlan dse A d m in istra tie d er B elastin-

gen , ECR 1963, s. 1.

9 Sprawa 6/64, F. C osta v. E nel, ECR 1964, s. 585. 10 M. Drobysz (w:) C. M ik (red.), Wymiar..., s. 74.

Studenckie Zeszyty N aukow e N r 12

2.2. S ąd P ier w szej In sta n c ji

Sąd te n został utw orzony decyzją Rady UE z 1988 r. T ra k ta t Nicejski w art. 220 przyznał m u sta tu s autonom icznej instytucji wspólnotowej, gdyż wcześniej nie był on traktow any jako instytucja odrębna. T ra k ta t Nicejski w art. 224 i 225 zaw iera także podstawowe uregulow ania doty­ czące funkcjonow ania Sądu. W skład Sądu wchodzi co najm niej jeden sędzia z każdego państw a członkowskiego, zaś ogólną liczbę sędziów określa S ta tu t T ryb un ału Sprawiedliwości. T ra k ta t przew iduje także możliwość funkcjonow ania rzeczników generalnych przy Sądzie. Ka­ dencja oraz system częściowego odnaw iania składu Sądu je s t analo­ giczny, ja k w przypadku ETS. Sąd wybiera swojego P rezesa, zaś jego kom petencje określa regulam in proceduralny Sądu. Sąd obraduje w try ­ bie ciągłym, i - podobnie ja k ETS - nie pracuje w okresie wakacji i świąt. Początkowo do kom petencji Sądu należały spory pracownicze, spory osób fizycznych i praw nych ze Wspólnotami, dotyczące praw a konku­ rencji i antydum pingu, spory między Komisją a przedsiębiorcam i w sp ra­ wie stw ierdzenia nieważności decyzji.11 N a gruncie T ra k ta tu Nicejskie­ go Sąd je st właściwy do rozpoznawania w I instancji skarg z art. 230, 232, 235, 236,238 TWE - jeśli skargi te wnoszą osoby fizyczne lub praw ­ ne. Ponadto S ta tu t może przyznać Sądowi Pierwszej Instancji właści­ wość w innych kategoriach skarg (art. 225 TWE). Co niezwykle istotne, Sąd je st właściwy do rozpoznaw ania pytań prejudycjalnych przedkłada­ nych n a mocy art. 234, w poszczególnych dziedzinach określonych w S ta­ tucie. Jeżeli jed n ak Sąd uzna, że spraw a wymaga orzeczenia co do zasad, k tóre mogą mieć wpływ na jedność i spójność praw a wspólnotowego, może on przekazać tę sprawę do rozpoznania Trybunałow i Sprawiedli­ wości. Ponadto Sąd je st właściwy do rozpoznawania skarg wniesionych przeciwko orzeczeniom izb sądowych, utworzonych n a mocy art. 225a TWE.

2.3. Izb y są d o w e

Instytucję tą wprowadził T ra k ta t Nicejski w art. 225a. Izby Sądo­ we12 (judicial panels) rozpoznają w I instancji niektóre kategorie skarg wniesionych w szczególnych dziedzinach. Są one tworzone przez Radę (jednomyślnie) n a wniosek Komisji i po konsultacji z Parlam entem E u­ ropejskim i Trybunałem Sprawiedliwości, bądź n a żądanie T rybunału

11 R. Skubisz, E. Skrzydlo-Tefelska (red.), op.cit., s. 105-106.

12 W pracach nad reform am i wym iaru spraw iedliw ości U E pojawiła się także propozycja utw orzenia zespołów odwoławczych/sądowych organów apelacyj­ nych {ju dicial boards o fa r re a l), jeśli w danej dziedzinie występow ałaby odpo­ wiednio duża liczba spraw - w szczególności w odniesieniu do spraw pracow ni­ czych. Szerzej o tym pisze J. Barcz (w:) C. Mik (red.), Wym iar..., s. 42 i nast.

Sprawiedliwości i po konsultacji z P arlam entem Europejskim i Komi­ sją. Decyzja ustanaw iająca izbę sądową określa zasady organizacji izby i zakres przyznanej jej właściwości. Członkowie izb sądowych są wybie­ ra n i spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mogących zaj­ mować stanow iska sądowe. Są oni m ianowani przez Radę, stanowiącą jednom yślnie. Od orzeczeń wydanych przez izby sądowe przysługuje prawo odwołania się do Sądu Pierwszej Instancji (o czym pisałem wy­ żej), ograniczone do kw estii praw nych łub - jeżeli je st to przewidziane w decyzji ustanaw iającej izbę - obejmujące również kwestie faktyczne.

2.4. P r o k u r a to r eu ro p ejsk i

P aństw a członkowskie niechętnie oddają wspólnocie część swej su­ w erenności w ram ach tzw. III filaru. Dlatego też nie są podejmowane bardziej zaawansow ane prace nad pełną integracją w dziedzinach wy­ m iaru sprawiedliwości. Zbyt duża jest różnica porządków prawnych po­ szczególnych państw członkowskich, a co za tym idzie modeli i instytucji w nich przewidzianych. W zjednoczonej Europie mam y wszakże do czy­ nienia z system em praw a kontynentalnego i common law, co wydaje się nie do pogodzenia. Czasem pojawiają się jednak propozycję wprowadza­ n ia pojedynczych instytucji w ram ach współpracy policyjnej i w spra­ wach karnych. Dobrym przykładem jest tutaj europejski nakaz areszto­ wania, upraszczający w sposób znaczny procedury ekstradycyjne. Innym przykładem je st propozycja powołania prokuratora europejskiego. Miał­ by on jed n ak kom petencje związane z ochroną interesów finansowych Unii, nie ingerowałby zaś w sposób znaczny w suwerenność danego p ań ­ stwa. Wiele lat doświadczeń pokazało, że często ogromne środki prze­ znaczane dla państw członkowskich, są sprzeniewierzane lub trafiają do organizacji przestępczych (tzw. afera m aślana we Włoszech w 2000 r.).13 Problem kontroli wydatkowanych środków zwiększył się w związku z po­ szerzeniem UE aż o 10 nowych państw w 2004 r. Kompetencje prokura­ to ra europejskiego zw iązane byłyby z uregulow aniam i art. 280 TWE, który stanowi, iż W spólnota zwalcza nadużycia finansowe i wszelkie inne działania nielegalne naruszające interesy finansowe Wspólnoty za po­ mocą środków, które m ają skutek odstraszający i zapewniają skuteczną ochronę w państw ach członkowskich. P ro k u rato r europejski miałby za zadanie skutecznie egzekwować postanowienia ww. artykułu. Obecnie z uwagi n a 25 krajowych porządków prawnych, w których organy wy­ m iaru sprawiedliwości upoważnione są do działania jedynie n a własnym terytorium , ściganie przestępców działających w kilku państw ach człon­ kowskich wydaje się niezwykle utru dnione.14 P ro k u rato r europejski był­

13 K. Karski (w:) C. M ik (red.), Wymiar..., s. 80. 14 Ib id em , s. 80-81.

Studenckie Zeszyty N aukow e N r 12

by więc odpowiedzialny za wykrywanie oszustw na szkodę UE oraz za oskarżanie w tych sprawach przed sądami krajowymi. P ro k u ra to r m iał­ by być powoływany n a wniosek Komisji przez Radę UE za zgodą P arla­ m entu, zaś jego kadencja wynosiłaby 6 lat bez praw a reelekcji. Wprowa­ dzenie urzędu „europrokuratora” byłoby jednak przekazaniem kolejnej porcji suwerenności państw członkowskich Wspólnocie.15 Być może z te ­ go powodu pomysł ten nie został zaakceptowany na konferencji w Nicei i T ra k ta t nicejski nie przewiduje istnienia takiej instytucji. Pierw otnie instytucję ta k ą przewidywał projekt T ra k ta tu Konstytucyjnego w art. III—170), jedn ak po dyskusjach wprowadzono art. III—274, który przy­ znaje Radzie możliwość powołania ustaw ą europejską P ro k u rato ra E u ­ ropejskiego w oparciu o Eurojust, zaś wymaga to zgody P arlam entu .16

Reformy Nicejskie spowodowały wzrost roli Sądu Pierwszej In sta n ­ cji, a co za tym idzie przyznanie m u upraw nień równorzędnych z upraw ­ nieniam i T rybunału Sprawiedliwości. Ponadto wprowadzono izby sę­ dziowskie, z zakresem kompetencji każdorazowo ustalanym przez Radę w decyzji o powołaniu izby. Zmiany te niewątpliwie m ają odciążyć prace w Trybunale, który był nadm iernie obciążony skargam i, w szczególno­ ści w kontekście poszerzenia Unii Europejskiej o 10 państw w 2004 r.17 J. Barcz zwraca jed n ak uwagę, iż reform y nicejskie dotyczące system u sądowego nie m usiały być podejmowane jako rozstrzygnięcia politycz­ ne, z uwagi n a fakt osiągnięcia daleko idącego konsensusu już u progu Konferencji.18 Przedstawiciele doktryny zwracają jedn ak uwagę na b rak typowej, jasnej instancyjności sądów, k tórą z kolei przewiduje T ra k ta t Konstytucyjny, o czym będę pisał niżej.19

2.5. P o stę p o w a n ie p rze d organ am i sąd ow y m i

Przebieg postępowania uregulow any jest w regulam inach postępo­ w ania ETS i SPI, w Statucie ETS oraz szczątkowo w TWE. Postępowa­ nie składa się z dwóch części: pisemnej i ustnej. Podstawowe znaczenie m a rozbudow ana faza pisem na. Składa się n a nią przekazyw anie wnio­ sków, memoriałów, argum entów obrony i uwag oraz odpowiedzi n a nie, a także wszelkich ak t i dokum entów stanowiących dowody w sprawie lub ich uw ierzytelnionych odpisów.20 W związku z tym istotn e znacze­ nie m a tu taj rozbudowany ap a rat adm inistracyjny sądów.

15 Ibidem .

161. Skom erska-M achowska (w:) C. Mik (red.), U nia Europejska w dobie reform, Toruń 2004, s. 298-301.

17 M. Perkowski (red.), op.cit., s. 101. 18 J. Barcz (w:) C. Mik (red.), W ymiar..., s. 57. 19 S. Majkowska (w:) C. Mik (red.), U nia..., s. 355.

20 R. Skubisz, E. Skrzydło-Tefelska (red.), op.cit., s. 107. Szerzej o postępowaniu przed sądam i w spólnotowym i pisze: M. Perkowski (red.), op.cit., s. 102 i nast.

Postępowanie może toczyć się w każdym z języków oficjalnych UE, zaś językiem roboczym je s t język francuski.

P ań stw a członkowskie oraz instytucje wspólnotowe w postępow a­ niu są reprezentow ane przez pełnomocnika. Osoby fizyczne lub praw ne są zm uszone korzystać z usług adw okata lub radcy prawnego, jedn ak te sam e praw a m ają nauczyciele akademiccy, jeśli ustawodawstwo krajo­ we przyznaje im takow e upraw nienia.

Postępow anie inicjuje w niesienie pisem nej skargi. Po w niesieniu Prezes sądu kieruje ją do określonej izby, wyznacza sędziego sprawoz­ dawcę, zaś Pierwszy Rzecznik Generalny wyznacza rzecznika, który musi przygotować opinię w danej sprawie. Pozwany w term in ie jednego m ie­ siąca może odpowiedzieć n a skargę. Istnieje także możliwość złożenia repliki przez wnoszącego skargę oraz dupliki przez pozwanego. N astęp­ nie sędzia przygotowuje sprawozdanie wstępne, w którym przew idzia­ ny je st dalszy to k postępowania. Spraw a może być rozpoznana w izbie, plenarnie, bądź może być przeprowadzone postępowanie wyjaśniające. Po zakończeniu postępow ania wyjaśniającego rozpoczyna się faza u s t­ n a - rozprawa. W jej trakcie mogą być przesłuchiw ani świadkowie, bie­ gli oraz strony. N a zakończenie rzecznik generalny przedstaw ia swoją opinię. Po zam knięciu rozpraw y następuje etap wyrokowania.

Wyrok wydawany je st w im ieniu całego sądu i - co ciekawe - zdania odrębne są niedopuszczalne. Wyroki ETS są ostateczne i tylko w nie­ licznych sytuacjach przysługuje od nich rewizja (np. w przypadku ujaw ­ n ienia okoliczności mogących mieć isto tn e znaczenie, k tó re nie były dotychczas znane). Przew idziany jest jednak krótk i term in przedaw nie­ nia - 3 miesiące od powzięcia wiadomości, nie później niż 10 lat od wyda­ nia wyroku. Od wyroków Sądu Pierwszej Instancji przysługuje odwoła­ nie do ETS. T erm in do w niesienia odw ołania wynosi 2 m iesiące od zaw iadom ienia o orzeczeniu. Odwołania mogą dotyczyć tylko kwestii prawnych: b ra k właściwości, naruszenie procedury, n aruszenie praw a wspólnotowego (art, 58 S ta tu tu ). W przypadku uchylenia orzeczenia Sądu Pierwszej Instancji, ETS może samodzielnie wydać ostateczne orze­ czenie lub skierować sprawę do ponownego rozpatrzenia, zaś Sąd jest wówczas związany orzeczeniem ETS, co do kw estii prawnych.

Studenckie Zeszyty N aukow e N r 12

3. W ładza są d o w n icza UE n a gru n cie T rak tatu K on stytu cyjn ego

T ra k ta t Konstytucyjny zdecydowanie szerzej reguluje problem aty­ kę w ym iaru sprawiedliwości n a płaszczyźnie wspólnotowej. W spomina­ łem już o gwarancjach procesowych, Karcie P raw Podstawowych Unii oraz Współpracy w ram ach dotychczasowego III filaru. W system ie or­ ganów władzy sądowniczej T ra k ta t Konstytucyjny wprowadził pewien porządek, uprościł system ochrony sądowej21 (wszystkie uregulow ania dotyczące funkcjonow ania T rybunału zaw arte są w art. III—353—381). Przyszły T rybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmie „właści­ wy” T rybunał Sprawiedliwości, Sąd oraz sądy wyspecjalizowane two­ rzone przy Sądzie. A rtykuł III—359 przewiduje możliwość utw orzenia przy Sądzie sądów wyspecjalizowanych, do rozpoznaw ania w pierwszej instancji niektórych kategorii skarg wniesionych w szczególnych dzie­ dzinach. Może to nastąpić w ustaw ie europejskiej przyjętej na wniosek Komisji i po konsultacji z Trybunałem Sprawiedliwości albo n a wnio­ sek T rybunału Sprawiedliwości i po konsultacji z Komisją.

Zadania T rybunału pozostaną niezm ienione - zapewnienie posza­ now ania praw a w wykładni i stosowaniu Konstytucji. A rtykuł 1-29 prze­ widuje trzy grupy kompetencji: w zakresie skarg wniesionych przez p ań ­ stw a członkowskie, instytucje oraz osoby fizyczne i praw ne; w trybie prejudycjalnym, n a wniosek sądów państw członkowskich, o wykładni praw a Unii lub ważności aktów przyjętych przez instytucje; w innych spraw ach przew idzianych w K onstytucji (kontrola legalności aktów organów i jednostek organizacyjnych Unii, które zm ierzają do wywar­ cia skutków praw nych wobec podmiotów trzecich - art. III—365 ust. 1 TK; rozpatryw anie skarg na bezczynność powyższych organów - art. III—367 TK oraz kontrola środków restrykcyjnych stosowanych wobec osób fizycznych i prawnych, przyjętych przez Radę na podstawie ogól­ nych przepisów dotyczących działań zewnętrznych U nii22 - art. III—322 TK). Oprócz ww. kom petencji T ra k ta t Konstytucyjny zaw iera jeszcze kilka kompetencji, które są związane stricte ze wzmożonym stopniem integracji w ram ach UE. Mam tu taj na myśli chociażby orzekanie na mocy klauzuli arbitrażow ej umieszczonej w umowie praw a publicznego lub prywatnego, zawartej przez Unię lub w jej im ieniu (art. III—374); sporach dotyczących Europejskiego B anku Inw estycyjnego (art. III— 373). Sposób uregulow ania kompetencji T rybunału, zastosow any w art. 1-29, wydaje się nie przełamywać tzw. zasady kompetencji powierzonych. Pomimo wym ienienia szczegółowych kompetencji w podsekcji 5, sekcji

21 S. Majkowska (w:) C Mik (red.), U nia..., s. 355.

22 Mimo w yłączenia Wspólnej Polityki Zagranicznej i B ezpieczeństw a spod ju rys­ dykcji Trybunału o czym pisze: C. Herma, op.cit., s. 19.

1, rozdziale I, ty tu le VI, części III, przepis art. 1-29 nie pozostawia swo­ body mówiąc o skargach wniesionych przez państw a członkowskie, in­ stytucje oraz osoby fizyczne i prawne. Uregulow ania szczegółowe wy­ ra ź n ie w sk azu ją n a z a k res skargi i podm ioty legitym ow ane do jej wniesienia. Zastanaw iające są jed nak skonstruow ane w sposób nega­ tywny a rt. III—376 ust. 1 oraz art. III—377, co mogłoby wskazywać n a kom petencje o charakterze generalnym .23

T ra k ta t K onstytucyjny wyraźnie reguluje niektóre kwestie proce­ duralne zw iązane z funkcjonowaniem T rybunału. A rtykuł III—353 sta­ nowi, iż obraduje on w izbach, w składzie wielkiej izby lub w pełnym składzie. J e s t wspomagany przez 8 rzeczników generalnych (choć ich liczba może być zwiększona decyzją europejską przez Radę UE). Rolą rzecznika generalnego je s t publiczne przedstaw ianie, przy zachowaniu całkow itej b e z stro n n o ści i niezależności, uzasad n io n y ch wniosków w sprawach, które zgodnie ze S tatu tem T rybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, wym agają jego interwencji. Regulacje dotyczące kadencji i częściowego odnaw iania składu są analogiczne, ja k w T raktacie Nicej­ skim. N ovum je s t powołanie kom itetu, którego zadaniem je s t opiniowa­ nie kandydatów do wykonywania funkcji sędziego i rzecznika general­ nego w T ry bun ale Sprawiedliwości i Sądzie przed ich m ianow aniem przez rządy państw członkowskich. K om itet składa się z 7 osobistości wybranych spośród byłych członków T rybunału Sprawiedliwości i Sądu, członków krajowych sądów najwyższych i prawników o uznanej kom pe­ tencji, przy czym jed n ą z kandydatu r proponuje P arlam ent Europejski, zaś R ada decyzją europejską u stan aw ia reguły jego funkcjonow ania. M ianowanie członków kom itetu odbywa się przez Radę n a wniosek P re ­ zesa T rybun ału Sprawiedliwości.

T ra k ta t Konstytucyjny, podobnie jak T ra k ta t Nicejski przyznaje Są­ dowi prawo do rozpoznaw ania w I instancji określonych spraw (także do rozpoznawania pytań prejudycjalnych - art. III—358 ust. 3), z wyjątkiem skarg przydzielonych sądom wyspecjalizowanym, utw orzonym na pod­ stawie art. III—359 lub skarg zastrzeżonych na mocy S ta tu tu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dla Trybunału Sprawiedliwości. Od orzeczeń Sądu przysługuje prawo odwołania się do T rybunału Sprawie­ dliwości, ograniczone do kwestii prawnych, co je st analogiczne do roz­ wiązań nicejskich. Ponadto Sąd je st właściwy do rozpoznawania skarg wniesionych przeciwko orzeczeniom sądów wyspecjalizowanych.

23 O ile na gruncie Traktatu Nicejskiego pogląd o braku kompetencji o charakte­ rze generalnym wydawał się uzasadniony (o czym opisałem wyżej), to obecnie m ogą rodzić się wątpliwości. Jednakże nie spotkałem się z poglądami doktry­ ny na ten tem at w ujęciu rozwiązań Traktatu Konstytucyjnego.

Studenckie Zeszyty N aukowe N r 12

4. U w agi k o ń c o w e

P rzedstaw ione wyżej reformy, jakie niesie T ra k ta t Konstytucyjny, należy ocenić pozytywnie. Dopełnią one reform y zapoczątkow ane w N i­ cei, jednakże w jeszcze większym stopniu uproszczą system ochrony są­ dowej w Unii Europejskiej. Na uwagę zasługują także regulacje T ra k ta ­ tu K onstytucyjnego dotyczące podstawowych gw arancji procesowych, a także rozw iązania w zakresie współpracy policyjnej i sądowej w sp ra­ wach karnych. Kom petencje U E w tym zakresie dotyczą współpracy sądowej w sprawach karnych, harmonizacji praw a karnego procesowe­ go i m aterialnego, działań prewencyjnych oraz współpracy policyjnej.24 Według mnie, je s t to posunięcie dosyć ryzykowne i może wzbudzić sprze­ ciw w niektórych państw ach członkowskich. Je s t to wszakże zbyt dale­ ko idąca harm onizacja, jak że zróżnicow anych porządków praw nych poszczególnych państw. A rtykuł III—271 przewiduje, iż europejskie u s ta ­ wy ramowe mogą ustanow ić norm y m inim alne odnoszące się do okre­ ślania przestępstw oraz k a r w dziedzinach szczególnie poważnej prze­ stępczości o w ym iarze transgranicznym . T ra k ta t wym ienia w u st. 2 tegoż arty kułu te dziedziny, jednakże Rada może przyjąć decyzję europej­ ską określającą inne dziedziny przestępczości. J e s t to pierwszy przejaw ta k daleko idącej integracji w sfery, które pozostawały do tej pory poza kom petencjam i wspólnot. O ile harm onizacja praw a w zakresie np. p ra ­ wa handlowego, czy też praw a konkurencji je st w pełni zrozum iała i z pewnością będzie się rozwijać, to harm onizacja praw a karnego (zarów­ no m aterialnego, ja k i procesowego), nasuw a sporo wątpliwości i rodzi niesłychanie wiele trudności. Jednakże czas pokaże, czy postulow ane rozw iązania znajdą u zn an ie w oczach przedstaw icieli doktryny oraz praktyki. Odrzucenie T ra k ta tu Konstytucyjnego przez Francję i H olan­ dię oraz deklaracje innych państw o w strzym aniu procesu ratyfikacji, z pewnością p rzesu ną w czasie planowane reform y w zakresie współ­ pracy w spraw ach karnych oraz harm onizacji praw a karnego.

L ite r a tu r a :

Barcz J. (red.), Praw o Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, W ar­ szawa 2002

H erm a C., Najważniejsze postanow ienia systemowe T ra k ta tu Konsty­ tucyjnego Unii Europejskiej (część I), Biuro Analiz UKIE n r 14, UKIE, W arszawa 2004, www.ukie.gov.pl

Mik C. (red.), U nia Europejska w dobie reform , T oruń 2004

Mik C. (red.), W ym iar Sprawiedliwości w U nii Europejskiej, T oruń 2001 Perkowski M. (red.), W ymiar Sprawiedliwości Unii Europejskiej - wy­

b ra n e zagadnienia, W arszawa 2003

Skubisz R., Skrzydlo-Tefelska E. (red.), Praw o europejskie. Zarys wy­ kładu, Lublin 2003