Podstawy procesu karnego

Podstawy procesu karnego

Zajęcia nr 2

-Przesłanki procesowe- -Strony procesowe-

Mgr Paulina Ogorzałek

Przesłanki procesowe

Przesłanka procesowa= „stan prawny, warunkujący dopuszczalność

wszczęcia i toku procesu lub poszczególnej czynności procesowej”.

(S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2016, s. 463)

Przesłanki procesowe Przesłanki czynności procesowych

Art. 17. § 1. Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:

1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia;

2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa

3) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma;

4) ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze;

5) oskarżony zmarł;

6) nastąpiło przedawnienie karalności;

7) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się;

8) sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych;

9) brak skargi uprawnionego oskarżyciela;

10) brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie

pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej;

11)zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.

Rodzaje przesłanek procesowych

Pozytywne

= muszą zaistnieć, aby proces mógł zostać wszczęty lub

mógł się toczyć

Negatywne (przeszkody procesowe)

= w razie ich wystąpienia proces nie może się toczyć

Warunkiem bytu procesu jest istnienie przesłanek dodatnich oraz brak przesłanek ujemnych

Konsekwencje zaistnienia przesłanek negatywnych

W zależności od etapu postępowania:

-odmowa wszczęcia postepowania przygotowawczego, -umorzenie postepowania przygotowawczego,

-umorzenie postepowania głównego lub apelacyjnego,

-uniewinnienie (tylko w postepowaniu głównym na rozprawie, postepowaniu

przejściowym lub apelacyjnym oraz wyjątkowo kasacyjnym i w postepowaniu

o wznowienie postepowania)

- pozostawienie środka odwoławczego bez dalszego biegu lub bez rozpoznania,

- oddalenie kasacji,

- umorzenie postepowania wykonawczego.

Przesłanki ogólne i szczególne

Ogólne

Szczególne

stany prawne, warunkujące proces w trybie zwyczajnym.

stany prawne, warunkujące tryb szczególny procesu.

 Szczególne: W większości wypadków występują obok przesłanek ogólnych – dodatkowo,

chyba że ustawa odstępuje od przesłanek ogólnych (w danym trybie). Mogą być takie przesłanki szczególne, które w jednym trybie postępowania są przesłanką pozytywną

(np. nieletniość w postępowaniu z nieletnimi) albo negatywną (np. nieletniość w postępowaniu przyspieszonym).

Przesłanki materialne i formalne

I) Przesłanki materialne – warunkują odpowiedzialność karną określoną

przepisami prawa materialnego. Wystąpienie tzw. negatywnej przesłanki materialnej decyduje o braku odpowiedzialności, dlatego dalsze postępowanie jest

bezprzedmiotowe.

Dzielą się na:

Przesłanki uniewinnienia wyrok uniewinniający (stwierdzenie, że oskarżony czynu nie popełnił)

Przesłanki umorzenia umorzenie: decyzja niezezwalająca na dalsze prowadzenie postępowania, bez oceny czynu oskarżonego

(od momentu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, wcześniej tylko umorzenie postępowania)

Przesłanki uniewinnienia

a)

•

•

podejrzenie jego popełnienia – nie ma dostatecznego

prawdopodobieństwa, że czyn popełniła podejrzana osoba b) Brak przestępczości czynu (art.17§ 1 pkt 2 k.p.k.) Czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego lub Ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa (np.

kontratypy z KK- obrona konieczna)

Przesłanki umorzenia

1. Znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu

Art.1§2 kk „Nie stanowi przestępstwa czyn, którego społeczna szkodliwość jest znikoma”

2. Brak karalności czynu – ustawa stanowi, ze sprawca nie podlega karze (art.17§1 pkt 4) np. czynny żal

3. Przedawnienie karalności

4. Abolicja – darowanie i puszczenie w niepamięć określonego przestępstwa w drodze tzw. ustawy amnestyjnej lub abolicyjnej.

5. Immunitety materialne - wyłącza całkowicie

odpowiedzialność karną. Nie wyłącza odpowiedzialności dyscyplinarnej (np. adwokat, poseł, senator).

Przesłanki formalne

- Nie przesądzają braku odpowiedzialności karnej, decydują o niedopuszczalności procesu  gdyż w przypadku zaistnienia

negatywnej przesłanki formalnej oznacza to, że proces nie może się toczyć ze względu na przeszkody niezależne od samego czynu

oskarżonego,

• 1. Powaga rzeczy osądzonej (res iudicata) (art.17§1 pkt 7) – postępowanie co do tego samego czynu i tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone.

• 2. Zawiłość prawna sporu – postępowanie co do tego samego czynu tej osoby już się toczy (zaczyna się od przedstawienia zarzutów określonej osobie)

3. Śmierć oskarżonego

4. Niepodleganie orzecznictwu polskich sądów karnych- np. Prezydent RP, osoby chronione

immunitetem dyplomatycznym.

5. Skarga uprawnionego oskarżyciela- np.

wniesienie aktu oskarżenia

6. Brak zezwolenia na ściganie- uzyskanie zgody właściwego organu na ściganie, bądź

kontynuowanie takiego postępowania – np.

immunitet formalny (sędziowie, RPO, posłowie i senatorowie)

7. Brak wniosku o ściganie- żądanie wszczęcia i kontynuowania ścigania przez uprawniony

podmiot.

Pojęcie uczestników procesu

 „kategoria zbiorcza obejmująca każdą osobę, która w procesie spełnia funkcję wyznaczoną jej przez prawo procesowe”

(S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2016, s.

153)

 Mogą to być osoby, które przeprowadzają czynności procesowe lub tylko w nich uczestniczą;

Uczestnicy postępowania

Strony procesowe

Przedstawiciele procesowi stron

Osobowe źródła dowodowe

Przedstawiciel społeczny

Pomocnicy organów procesowych

Strony procesowe

• podmioty posiadające interes prawny w korzystnym dla nich rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu

(S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2016, s. 180)

 Interes prawny: interes własny podmiotu, oparty na prawie materialnym, którego ochrona wynika z przepisów prawa procesowego

Podziały stron procesowych

Strony w

postępowaniu przygotowawcz

ym

Pokrzywdzony podejrzany

Strony w postępowaniu

sądowym Oskarżony Oskarżyciel

(publiczny/posiłko wy/

prywatny)

Podziały stron procesowych

Czynne Bierne

Strony czynne i bierne

•

rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności zgodnie z ich interesem prawnym;



•

 np. oskarżony, skazany

Rodzaje oskarżycieli

Publicz

ny Prywatny Posiłkowy

=organ państwa, który wnosi akt oskarżenia w sprawach o przestępstwa ścigane z

oskarżenia publicznego

= pokrzywdzony

Wnosi i popiera akt

oskarżenia w sprawach ściganych z oskarżenia prywatnego

a. uboczny- działa obok oskarżyciela publicznego

b. subsydiarny- działa zamiast oskarżyciela publicznego

Oskarżyciel publiczny

- Zasadniczo przed wszystkimi sądami jest nim prokurator (art. 45 § 1

k.p.k.);

-  Wyjątkowo funkcję tę może pełnić również inny podmiot, co wynika z przepisów szczególnych

- (np. Policja, Państwowy Inspektor Pracy, Naczelnik Urzędu

Skarbowego)

-  Reprezentuje interes państwa w ściganiu przestępstw

Pokrzywdzony

Art. 49. § 1. Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.

§ 2. Pokrzywdzonym może być także niemająca osobowości prawnej:

1) instytucja państwowa lub samorządowa;

2) inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.

§ 3. Za pokrzywdzonego uważa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia.

Pokrzywdzony

Ofiara przestępstwa

 wynika z przepisów prawa materialnego

(kryterium bezpośredniości pokrzywdzenia)- np. art. 178a k.k. =nietrzeźwy kierowca – brak pokrzywdzonego

 ma status strony w postępowaniu

przygotowawczym (art. 299 § 1 k.p.k.)

 aby być stroną w postępowaniu sądowym musi złożyć oświadczenie o działaniu jako oskarżyciel posiłkowy uboczny (art. 54 § 1 k.p.k.) lub wnieść prywatny akt oskarżenia w sprawach o przestępstwa ścigane z

oskarżenia prywatnego

Art. 53. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może

działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok (uboczny) oskarżyciela

publicznego lub zamiast niego (subsydiarny)

Art. 54. § 1. Jeżeli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel publiczny,

pokrzywdzony może aż do czasu rozpoczęcia

przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze

oskarżyciela posiłkowego.

Inni uczestnicy postępowania

• REPREZENTANCI STRON PROCESOWYCH – osoba działająca za stronę w jej imieniu na mocy odpowiedniego tytułu prawnego ( np. pełnomocnik)

• RZECZNICY INTERESU SPOŁECZNEGO – osoby niezależne od stron w procesowych, działające w procesie na rzecz interesu społecznego (np.

Rzecznik Praw Obywatelskich)

• OSOBOWE ŹRÓDŁA DOWODOWE – osoby wezwane przez organ procesowy do dostarczenia środka dowodowego (np. osoba poddana oględzinom ciała)

• POMOCNICY ORGANÓW PROCESOWYCH - osoby ułatwiające organowi procesowemu wykonywanie jego funkcji (np. tłumacz).