Zasady ustroju politycznego państwa

(1)

Zasady ustroju

politycznego państwa

SNA II (1)

Prezentację przygotowała mgr Iwona Dyś iwona.dys@prawo.uni.wroc.pl

Zajęcia nr 1

(2)

Pojęcie ustroju państwowego i zasad ustroju

• Ustrój państwowy oznacza całokształt organizacji państwa i metod działania władzy państwowej

• Konstytucja jako akt określający ustrój państwowy

• Zasady ustroju to naczelne, najważniejsze rozstrzygnięcia charakteryzujące ustrój państwowy

• Zawarte są w Konstytucji, jeśli państwo taka posiada ( zasady konstytucyjne)

(3)

Zasady normatywne i opisowe

Zasady normatywne - wiążące prawnie normy, należące do danego systemu prawnego, jednakże w jakimś sensie nadrzędne w stosunku do innych norm tego systemu, a przy tym takie, którym wyznacza się w tym systemie role szczególne, odmienne od ról, wyznaczonych

pozostałym normom tego systemu”. S. Wronkowska, Z Ziembiński, Zarys teorii prawa, Poznań 2001, str. 187

Zasady opisowe -odnoszą się do wzorców określonych przedmiotów unormowania i wskazują sposób rozstrzygnięcia danej kwestii,

wyróżnionej z określonego punktu widzenia, albo tez wzorzec

ukształtowania jakiejś instytucji prawnej.

(4)

Konwencjonalność zasad ustrojowych

• Brak jednolitego, zamkniętego katalogu zasad ustrojowych w Konstytucji

• Zasady ustrojowe należy wyinterpretować z postanowień Konstytucji

• Najczęściej wyodrębniany katalog zasad ustrojowych:

1. Zasada demokratycznego państwa prawa 2. Zasada zwierzchnictwa Narodu

3. Gwarancje praw i wolności jednostki 4. Podział władz

5. Istnienie samorządu terytorialnego

6. Uznanie społecznej gospodarki rynkowej opartej na wolności działalności

gospodarczej i własności prywatnej za podstawę ustroju politycznego

(5)

• Zasady ustrojowe określają podstawowe zasady organizacji i funkcjonowania państwa

• Utrudniona procedura zmiany zasad z Rozdziału I Konstytucji

• Zasady ustrojowe stanowią wytyczne interpretacyjne dla rozumienia innych przepisów

„(…) nie może to prowadzić do obejścia konkretnych rozwiązań konstytucyjnych, choć oczywiście te ostatnie (szczegółowe postanowienia konstytucyjne), musza być

interpretowane w zgodzie z podstawowymi zasadami ustroju, a nie w oderwaniu od nich”. TK z dnia 29.04.2003r., SK 24/02

• „normatywna treść zasad ustrojowych wyrażona w rozdziale I jest z reguły

konkretyzowana i precyzowana (…) w dalszych przepisach Konstytucji. (…)Interpretacja zasad Konstytucji winna być prowadzona zgodnie z założeniem, w myśl którego jeżeli określona problematyka uregulowana jest przez bardziej szczegółowe (…) normy

konstytucyjne to są one właściwym wzorem kontroli zgodności z Konstytucją ustaw

dotyczących tej problematyki”. TK z dnia 29.04.2003r., SK 24/02

(6)

Zasady ustrojowe w innych państwach

Ustawa zasadnicza Polski – „Rzeczpospolita”

Ustawa zasadnicza Niemiec – „Prawa podstawowe”

Ustawa zasadnicza Czech – „Zasady podstawowe”

Ustawa zasadnicza Litwy – „Państwo litewskie”

Ustawa zasadnicza Ukrainy – „Zasady ogólne”

Ustawa zasadnicza Białorusi – „Podstawy ustroju konstytucyjnego”

Słowacja- Rozdział I, brak zatytułowania zasad ogólnych

(7)

Konstytucyjny system źródeł prawa

• Źródło prawa – każdy akt prawotwórczy zawierający chociaż jedną normę generalną lub abstrakcyjną

• System źródeł prawa – źródła prawa i ich grupy:

1. Akty prawa międzynarodowego i wewnętrznego,

2. Akty prawa miejscowego i akty prawa obowiązującego na całym terytorium państwa

3. Akty ustawowe i podstawowe

4. Akty prawa powszechnie obowiązującego i akty wewnętrznie obowiązujące

(8)

Źródła prawa powszechnie obowiązującego

• Źródło prawa, które potencjalnie służyć ma tworzeniu norm prawnych wiążących wszystkich adresatów prawa

• Reguluje ono prawa i obowiązki obywateli i osób prawnych, ustrój oraz zakres działania organów władzy publicznej

• Tworzą one zamknięty system

• Zamknięcie przejawia się na dwóch płaszczyznach:

1. W zakresie form aktów, w których można je stanowić: (art. 87, art. 91 ust. 2, art. 188 pkt 1-3, art. 234)

 Konstytucja

 Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie

 Ustawa i rozporządzenie z mocą ustawy

 Umowa międzynarodowa, dla ratyfikacji której nie jest wymagana zgoda wyrażona w ustawie

 Rozporządzenie

 Akty prawa miejscowego

2. W zakresie katalogu podmiotów uprawnionych do ich wydawania.

• Zasada hierarchicznej struktury

(9)

Źródła prawa wewnętrznie obowiązującego

• Tworzą one katalog otwarty ( art. 93)

 uchwały Rady Ministrów,

 zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów

• Konstytucja wskazuje na cechy aktów wewnętrznie obowiązujących:

1. mają one charakter wewnętrzny, tzn. że obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty,

2. nie mogą być podstawą wydania decyzji wobec obywateli, osób prawnych i innych podmiotów.

3. podlegają kontroli ( materialnej jak i proceduralnej ) co do ich zgodności z prawem powszechnie obowiązującym,

4. zarządzenia wydawane są tylko na podstawie ustawy.

System otwarty ( TK K21/98 z dnia 1 grudnia 1998r.)

(10)

Kontrowersje:

1.Regulaminy obu izb parlamentu (61 ust.4)

2.Układy zbiorowe pracy (SN z dnia 28.5.1998, I PKN 138/98) 3.Tzw. przepisy administracyjne

4.Akty wydawane przez NBP (TK K 25/99 z dnia 28 czerwca 2000r.)

5.Uchwały Sejmu (TK U 4/06 z dnia 22 września 2006r.)

(11)

Prawo międzynarodowe i prawo UE w systemie źródeł prawa RP

Prawo międzynarodowe:

•Umowy międzynarodowe

•Zwyczaj międzynarodowy

•Zasady ogólne prawa międzynarodowego Prawo Unii Europejskiej:

•Prawo pierwotne

•Prawo wtórne

(12)

Umowy międzynarodowe:

•Art. 87 ust. 1 – źródła prawa powszechnie obowiązującego

•Art. 89 ust. 1 – zgoda wyrażona w ustawie

•Art. 90 ust. 1 – recepcja norm prawa międzynarodowego przez prawo krajowe

•Art. 91 ust. 2 – miejsce umowy ratyfikowanej za zgoda wyrażoną w ustawie

•Umowa ratyfikowana bez zgody wyrażonej w ustawie – za ustawami, przed rozporządzeniem Prawo zwyczajowe i ogólne zasady prawa:

•Art.9 – przestrzeganie wiążącego prawa międzynarodowego ( umowy + zwyczaj + ogólne zasady

prawa )

(13)

Prawo Unii Europejskiej

• Prawo pierwotne

 Orzecznictwo TSUE (dawny ETS) a orzecznictwo TK – konflikt Zasada pierwszeństwa prawa UE w świetle orzecznictwa TSUE:

1. Costa v. E.N.E.L: „ Prawa wynikające z Traktatu będącego niezależnym źródłem prawa nie mogą być ze względu na ich szczególny i oryginalny charakter

uchylane przez postanowienia prawa krajowego, w jakiejkolwiek formie, bez pozbawienia traktatu jego charakteru jako prawa wspólnotowego oraz bez zakwestionowania podstaw prawnych samej Wspólnoty”.

2. Internationale Handelsgesellschaft mbH v. Einfuhr- und Vorratsstelle für

Getreide und Futtermittel: „ prawo mające swe źródło w Traktatach, będące

samodzielnym źródłem prawa, nie może być ze względu na swój charakter

uchylane przez normy prawa krajowego niezależnie od ich rangi”.

(14)

TK z dnia 11.05.2005r., K 18/04

„(…)Kolizja taka w żadnym wypadku nie może być rozwiązana

przez uznanie nadrzędności normy wspólnotowej wobec

normy konstytucyjnej. Nie mogłaby też prowadzić do utraty

mocy obowiązującej przez normę konstytucyjną i zastąpienia

jej normą wspólnotową ani do ograniczenia zakresu

stosowania normy konstytucyjnej do obszaru nieobjętego

regulacją prawa wspólnotowego. W takiej sytuacji Naród jako

suweren lub organ władzy państwowej konstytucyjnie

upoważniony do reprezentowania Narodu, musiałby podjąć

decyzję albo o zmianie Konstytucji, albo o spowodowaniu

zmian w regulacjach wspólnotowych, albo – ostatecznie – o

wystąpieniu Polski z Unii Europejskiej”.

(15)

Sądownictwo a prawo UE

Orzeczenie Van Gend en Loos v. Nedelandse Administratie der Belastingen 26/62

„(…)państwa uznały, że prawo wspólnotowe może być powoływane przez podmioty indywidualne przed sadami krajowymi.

Można z tego wyciągnąć wniosek, że Wspólnota stanowi nowy porządek prawa międzynarodowego, na rzecz którego państwa członkowskie ograniczyły, choć w ograniczonym zakresie, swoje suwerenne prawa i którego treść wiąże nie tylko państwa członkowskie, ale i ich obywateli. Niezależnie od ustawodawstwa