Materiały edukacyjne dla pacjentów i ich opiekunów

(1)

Służba zdrowia

Materiały edukacyjne

dla pacjentów i ich opiekunów

Praktyczne wskazówki wspierające edukację zdrowotną w pediatrii

Zespół autorów pod redakcją Krystyny Piskorz-Ogórek

(2)

Wydawnictwo Verlag Dashofer Sp. z o.o. ul. Krakowska 271, 02-133 Warszawa

tel.: (022) 559 36 00 do 05, faks: (022) 829 27 00, 829 27 27 www.dashofer.pl

Redaktor odpowiedzialny: Magdalena Pisarczyk

e-mail: pisarczyk@dashofer.pl

Opracowanie edytorskie: Magdalena Borysewicz

Sk∏ad: Dariusz Ziach

ISBN 978-83-7537-066-9

(3)

Spis treÊci

Wykaz autorów... 4 Wykaz piktogramów ... 6 1.1. Materia∏y edukacyjne dla dzieci z rozpoznanà cukrzycà

oraz ich rodziców i opiekunów (Agnieszka Oliƒska) ... 7 1.2. Materia∏y edukacyjne dla dzieci z rozpoznanà bia∏aczkà

oraz ich rodziców i opiekunów (Danuta Janiszewska) ... 10 1.3. Materia∏y edukacyjne dla dzieci z rozpoznanà padaczkà

oraz ich rodziców i opiekunów (Ewa Jankowska) ... 14 1.4. Materia∏y edukacyjne dla dzieci z rozpoznanym zespo∏em

nerczycowym oraz ich rodziców i opiekunów

(Dorota Âniecikowska-Szczotka) ... 18 1.5. Materia∏y edukacyjne dla dzieci z zapaleniem oskrzeli

oraz ich rodziców i opiekunów (Bogus∏awa Spycha∏a) ... 20 1.6. Materia∏y edukacyjne dla dzieci z ostrà biegunkà infekcyjnà

oraz ich rodziców i opiekunów (Dorota Kosiorek) ... 22 1.7. Materia∏y edukacyjne dla dzieci z problemami zaparcia stolca

oraz ich rodziców i opiekunów (Danuta Âwiderska) ... 24 1.8. Przygotowanie dziecka do ewentualnego pobytu w szpitalu

(Ewa Romankiewicz) ... 27 1.9. Materia∏y edukacyjne dla matek karmiàcych piersià

(Iwona Nadratowska) ... 29 1.10. Materia∏y edukacyjne dla dzieci z oty∏oÊcià prostà

oraz ich rodziców i opiekunów (Anna Hinburg) ... 33

(4)

Wykaz autorów

Redaktor prowadzàca

dr n.med. Krystyna Piskorz-Ogórek – piel´gniarka, doktor nauk

medycz-nych, specjalista I stopnia medycyny spo∏ecznej i II stopnia oÊwiaty zdro-wotnej; absolwentka studiów podyplomowych i uczestniczka licznych kur-sów z zarzàdzania w ochronie zdrowia; doÊwiadczenie zawodowe: praca piel´gniarki w oddziale chirurgii dzieci´cej, piel´gniarka Êrodowiska na-uczania i wychowania, wojewódzka instruktorka ds. medycyny szkolnej w wojewódzkim dziale metodyczno-organizacyjnym, naczelna piel´gniarka, dyrektor ds. piel´gniarstwa, obecnie dyrektor naczelny Wojewódzkiego Specjalistycz-nego Szpitala Dzieci´cego w Olsztynie i adiunkt w katedrze piel´gniarstwa Wydzia∏u Nauk Medycznych UWM w Olsztynie; pe∏ni funkcj´ Krajowego Konsultanta w Dzie-dzinie Piel´gniarstwa Pediatrycznego oraz jest wizytatorem OÊrodka Akredytacyjnego CMJ w Krakowie; autorka licznych publikacji z dziedziny piel´gniarstwa pediatrycz-nego, jakoÊci w ochronie zdrowia oraz zarzàdzania w ochronie zdrowia.

Zespó∏ autorski:

mgr in˝. Anna Hinburg – absolwentka Wydzia∏u Nauk o ˚ywnoÊci UWM w Olsztynie,

kierunek: technologia ˝ywnoÊci i ˝ywienie cz∏owieka oraz Dietetyki w Medycznym Studium Zawodowym w Dzia∏dowie; dietetyk w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpi-talu Dzieci´cym w Olsztynie; zajmuje si´ edukacjà ˝ywieniowà pacjentów szpitala, rodziców i opiekunów; prowadzi poradni´ dietetycznà dla dzieci i doros∏ych; jest autorkà publikacji do magazynu „Glukomag” oraz „Informatora dla Diabetyków”.

Danuta Janiszewska – piel´gniarka, specjalistka w dziedzinie piel´gniarstwa

pedia-trycznego; piel´gniarka oddzia∏owa oddzia∏u hematologiczno-onkologicznego Woje-wódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dzieci´cego w Olsztynie; aktywnie wspó∏pracuje z organizacjami pozarzàdowymi: Stowarzyszeniem „Jestem, Pomagam, Wspieram”, które zajmuje si´ m.in. wolontariatem, pozyskiwaniem potencjalnych dawców komórek macierzystych oraz z Fundacjà „Mam Marzenie”, która spe∏nia marzenia dzieci z cho-robami nowotworowymi; wieloletni wyk∏adowca na kursach dla piel´gniarek z zakresu piel´gniarstwa pediatrycznego i opieki nad dzieckiem z chorobà nowotworowà; wspó∏-autorka licznych publikacji z zakresu piel´gnacji pacjentów z chorobà nowotworowà.

mgr Ewa Jankowska – mgr piel´gniarstwa, specjalistka w dziedzinie piel´gniarstwa

pediatrycznego, piel´gniarka oddzia∏owa oddzia∏u neurologii dzieci´cej Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dzieci´cego w Olsztynie; posiada uprawnienia do wykony-wania badaƒ EEG; opiekun zaj´ç praktycznych studentów kierunku piel´gniarstwo Wydzia∏u Nauk Medycznych Uniwersytetu Warmiƒsko-Mazurskiego w Olsztynie.

mgr Dorota Kosiorek – mgr piel´gniarstwa, absolwentka studiów podyplomowych

z organizacji i zarzàdzania, w trakcie specjalizacji z piel´gniarstwa ratunkowego; pie-l´gniarka oddzia∏owa oddzia∏u pediatrycznego V – chorób zakaênych Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dzieci´cego w Olsztynie; opiekun zaj´ç praktycznych studen-tów kierunku piel´gniarstwo Wydzia∏u Nauk Medycznych Uniwersytetu Warmiƒsko--Mazurskiego w Olsztynie.

(5)

mgr Iwona Nadratowska – piel´gniarka, mgr pedagogiki spo∏ecznej, specjalistka

pie-l´gniarstwa pediatrycznego, absolwentka kursu kwalifikacyjnego z dziedziny piel´g-niarstwa neonatologicznego i studiów podyplomowych z zakresu zarzàdzania i marke-tingu w ochronie zdrowia, Mi´dzynarodowy Dyplomowany Konsultant Laktacyjny (IBCLC ); doÊwiadczenie zawodowe: Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dzieci´cy w Olsztynie – praca na stanowisku asystenta ds. promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej; zajmuje si´ edukacjà rodziców dzieci hospitalizowanych na oddzia∏ach w zakresie kar-mienia piersià i piel´gnacji noworodka; prowadzi Poradni´ Laktacyjnà i Wspomagania Rozwoju Dziecka; autorka kilkunastu publikacji w fachowych czasopismach medycznych.

mgr Agnieszka Oliƒska – mgr piel´gniarstwa; czynnie zajmuje si´ edukacjà

diabeto-logicznà dzieci chorych na cukrzyc´ i ich opiekunów/rodziców; piel´gniarka oddzia-∏owa oddzia∏u pediatrycznego VI – reumatologiczno-endokrynologicznego Wojewódz-kiego Specjalistycznego Szpitala Dzieci´cego w Olsztynie; opiekun zaj´ç praktycznych studentów kierunku piel´gniarstwo Wydzia∏u Nauk Medycznych Uniwersytetu War-miƒsko-Mazurskiego w Olsztynie oraz wyk∏adowca kursów dla piel´gniarek z zakresu piel´gniarstwa pediatrycznego i opieki nad dzieçmi z cukrzycà.

mgr Ewa Romankiewicz – piel´gniarka, mgr wychowania zdrowotnego, specjalista

II stopnia higieny, absolwentka studiów podyplomowych z zakresu planowania i zarzà-dzania w ochronie zdrowia oraz z zakresu zarzàzarzà-dzania jakoÊcià; doÊwiadczenie zawo-dowe: praca piel´gniarki w oddziale intensywnej terapii, piel´gniarki epidemiologicznej i kierownika sterylizatornii, obecnie zast´pca dyrektora ds. piel´gniarstwa Wojewódz-kiego Specjalistycznego Szpitala Dzieci´cego w Olsztynie; autorka licznych publikacji i opracowaƒ z zakresu piel´gniarstwa epidemiologicznego i epidemiologii szpitalnej; wyk∏adowca na kursach dla piel´gniarek i innych pracowników medycznych z zakresu epidemiologii, organizacji pracy i zarzàdzania oraz autorka programu specjalizacji w dziedzinie piel´gniarstwa epidemiologicznego.

Bogus∏awa Spycha∏a – licencjat piel´gniarstwa, specjalistka w dziedzinie piel´gniarstwa

pediatrycznego, piel´gniarka oddzia∏u pediatrycznego IV – wielospecjalistycznego Woje-wódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dzieci´cego w Olsztynie.

mgr Dorota Âniecikowska-Szczotka – piel´gniarka, magister pedagogiki terapeutycznej,

specjalistka w dziedzinie piel´gniarstwa pediatrycznego; piel´gniarka oddzia∏owa w od-dziale pediatrycznym II Wielospecjalistycznym z Pododdzia∏em Kardiologii Dzieci´cej Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dzieci´cego w Olsztynie; opiekun praktyk zawodowych studentów kierunku piel´gniarstwa Wydzia∏u Nauk Medycznych UWM w Olsztynie.

Danuta Âwiderska – licencjat piel´gniarstwa, w trakcie studiów magisterskich;

doÊwiad-czenie zawodowe: praca w Sto∏ecznym Centrum Rehabilitacji w Konstancinie, w Zjed-noczonych Emiratach Arabskich w Centrum Rehabilitacji jako piel´gniarka odcinkowa, koordynujàca i oddzia∏owa, obecnie piel´gniarka w oddziale pediatrycznym VI – reuma-tologiczno-endokrynologicznym Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dzieci´cego w Olsztynie; ukoƒczy∏a mi´dzynarodowy kurs z dziedziny edukacji diabetologicznej z tytu∏em ekspert trener nowego interaktywnego programu edukacyjnego „Mapa Konwersacji”.

(6)

(7)

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z rozpoznanà

cukrzycà oraz ich rodziców i opiekunów

I. Zalecenia dla podró˝ujàcych

● Poinformuj organizatora wyjazdu o chorobie, sposobie leczenia, spo˝ywania

posi∏ków, udzielania pomocy.

● Podaj numery telefonów kontaktowych do diabetologicznego zespo∏u

terapeu-tycznego.

● W przypadku wyjazdu zagranicznego przygotuj informacj´ w j´zyku

angiel-skim. Zabierz polis´ ubezpieczeniowà.

● Zabierz ze sobà identyfikator (bransoletka/∏aƒcuszek) wskazujàcà, ˝e jesteÊ

chory na cukrzyc´,

● Zabierz dodatkowy pen, zapas insuliny rozdzielony do ka˝dej sztuki baga˝u,

termometr do sprawdzenia temperatury w lodówce, termometr do mierzenia temperatury cia∏a, glukometr i paski do mierzenia glikemii, paski do mierze-nia ketonów w moczu, nak∏uwacze i lancety, tabletki i ˝el glukozowy.

● W ciep∏ych krajach unikaj: kostek lodu, lodów, ciastek, majonezu,

skorupia-ków, rozcieƒczonych soskorupia-ków, surowego mi´sa, ry˝u gotowanego na parze, jedzenia przygotowanego na ulicy.

● Podr´czna apteczka powinna zawieraç: tabletki przeciw chorobie

lokomocyj-nej, glukagen, leki przeciwgoràczkowe, krople do nosa, leki przeciw bie-gunce, doustne p∏yny nawadniajàce w tabletkach lub w proszku, antybiotyki na biegunk´ przy podró˝ach do po∏udniowej Europy, Azji, Afryki, Ameryki Po∏udniowej.

UWAGA!

Mijanie stref czasowych

Post´powanie przy insulinoterapii metodà wielokrotnych wstrzykni´ç:

● Podró˝ujàc na zachód (d∏u˝szy dzieƒ) weê dodatkowà dawk´ insuliny o krótkim

czasie dzia∏ania do podania z 1-2 posi∏kami.

Zwyk∏a dawka insuliny podawana przed snem – „nowa” nocna.

● Podró˝ujàc na wschód (krótszy dzieƒ) zmniejsz iloÊç posi∏ków.

Zwyk∏a dawka insuliny podawana przed snem – „nowa” nocna.

II. Wskazówki dotyczàce wysi∏ku fizycznego

● 1-2 godziny przed rozpocz´ciem wysi∏ku fizycznego zjedz posi∏ek i przyjmij

insulin´ (w przeciwnym razie najwi´kszy spadek glikemii przypadnie na poczàtku wysi∏ku). Przy stosowaniu insulin szybkodzia∏ajàcych (Humalog, Apidra, NovoRapid) nale˝y zmniejszyç dawk´ o 1-2 jednostki, gdy rozpocz´cie çwiczeƒ nastàpi 1-2 godzin od wstrzykni´cia.

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z rozpoznanà cukrzycà oraz ich rodziców i opiekunów

CUKRZY

(8)

● Przy poziomie glikemii poni˝ej 5-6 mml/l (oko∏o 100mg/dl) nale˝y zjeÊç 1-2 WW i dopiero wtedy rozpoczàç trening. Je˝eli dodatkowo pojawià si´ zwiàzki ketonowe (w moczu aceton), jest to oznakà g∏odowania komórek. Nale˝y poczekaç a˝ poziom glikemii wzroÊnie.

● Gdy st´˝enie glukozy wynosi 15-16 mml/l (270-290 mg/dl), nale˝y zmierzyç

aceton w moczu. W przypadku dodatniego wyniku, nale˝y podaç korekt´ dawki insuliny i od∏o˝yç wysi∏ek na 1-2 godziny.

● Je˝eli wysi∏ek trwa d∏u˝ej ni˝ 30 minut nale˝y spo˝yç 1-2 WW (np. banan).

Nale˝y te˝ mierzyç pozom cukru, zapisywaç dla przysz∏ego rozeznania.

● Po wysi∏ku fizycznym nale˝y zjeÊç posi∏ek o du˝ej zawartoÊci

w´glowo-danów (np. kanapki).

● Je˝eli celem treningu fizycznego jest utrata wagi, nale˝y zmniejszyç

odpo-wiednià dawk´ insuliny zamiast spo˝ywaç dodatkowy posi∏ek.

● Po treningu nale˝y zmniejszyç dawk´ insuliny do wieczornego posi∏ku o 1-2

jed-nostki. Insulin´ podawanà przed snem (d∏ugodzia∏ajàcà) o 1-2 do 4 jednostek. Osoby, które podajà insulin´ pompà mogà zmniejszyç baz´ o 10-20%. Regu-larnie podejmowany wysi∏ek 3-4 razy w tygodniu zwi´ksza insulinowra˝li-woÊç. Nie b´dzie wtedy koniecznoÊci a˝ tak znacznego zmniejszenia dawek. W przypadku uprawiania sportów sezonowych zmniejszenie ca∏kowitych da-wek dobowych insuliny b´dzie konieczne tylko w czasie treningów. W czasie gry w hokeja na lodzie dawk´ zmniejsza si´ nawet do 40%.

III. Wskazówki dotyczàce post´powania w przypadku wystàpienia dodatkowej choroby

● Leczenie bie˝àcej choroby – dzieci chore na cukrzyc´ diagnozowane i leczone

sà w taki sam sposób jak inne dzieci.

● Leczenie objawowe – w przypadku pojawienia si´ goràczki podanie leków

przeciwgoràczkowych.

● Zwolnienie ze szko∏y – goràczka i zaka˝enie wp∏ynà na zwi´kszenie poziomu

cukru i z∏e samopoczucie.

● Nale˝y podawaç wi´ksze iloÊci p∏ynów do picia. Ryzyko odwodnienia

wzroÊ-nie, gdy do∏àczà si´ wymioty i biegunka.

● Dieta dziecka powinna zawieraç w´glowodany, sk∏adniki od˝ywcze. Nale˝y

podawaç pokarmy, które lubi i zechce zjeÊç. Nie nale˝y przerywaç podawa-nia insuliny!

● Monitorowanie glikemii cz´Êciej, badanie moczu na obecnoÊç acetonu.

● Nie nale˝y zbyt gwa∏townie obni˝aç poziomu cukru – dawk´ korekcyjnà nale˝y

roz∏o˝yç na 2 lub 3 mniejsze dawki.

● Gdy wystàpià równie˝ cz´ste wymioty, wysoka glikemia (mimo podawania

insuliny nie obni˝a si´), narastajàce zwiàzki ketonowe – zadzwoƒ do lekarza lub jedê do szpitala.

● W przypadku wystàpienia u dzieci choroby infekcyjnej, wysoki poziom glukozy

w krwi jest bezwzgl´dnym wskazaniem do podawania korekcyjnych dawek insuliny (nawet wówczas, gdy dziecko nie chce jeÊç).

CUKRZY

(9)

IV. Wskazówki dotyczàce od˝ywiania

● Posi∏ki i przekàski spo˝ywaj regularnie.

● Na przekàsk´ najlepiej nadaje si´ Êwie˝y owoc (a nie sok).

● Jedz mniej podczas ka˝dego posi∏ku je˝eli masz nadwag´.

● Zadbaj, aby twoje posi∏ki by∏y bogate w b∏onnik

● W zale˝noÊci co b´dziesz robi∏ danego dnia (np. çwiczenia, d∏ugotrwa∏e

sie-dzenie), zaplanuj por´ i sk∏ad posi∏ków.

● Je˝eli jesteÊ na przyj´ciu i zjadasz du˝o s∏odyczy – przyjmij dodatkowà dawk´

insuliny.

CUKRZY

(10)

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z rozpoznanà

bia∏aczkà oraz ich rodziców i opiekunów

I. Wskazówki dotyczàce u˝ytkowania cewników centralnych

Ka˝dy dost´p do cewnika centralnego wià˝e si´ z ryzykiem wystàpienia k∏opotów podczas jego u˝ytkowania, które dotyczà g∏ównie:

● braku dro˝noÊci,

● roz∏àczenia si´ portu (konieczna jest wówczas interwencja chirurgiczna),

● rozerwania cewnika,

● urwania (w przypadku cewnika typu Broviac lub Groshong),

● uszkodzenia cewnika podczas jego nak∏uwania (dotyczy vascuportu),

● samoistnego przesuni´cia si´ cewnika,

● wysuni´cia si´ cewnika (w przypadku cewnika typu Broviac),

● wysuniecia si´ ig∏y z portu (dotyczy cewnika typu Vascuport),

● roz∏àczenia linii infuzyjnej i cofni´cia si´ krwi do cewnika.

Zasady:

● nale˝y przestrzegaç procedur u˝ytkowania cewników centralnych,

● obs∏uga wk∏uç centralnych powinna odbywaç si´ tylko w oÊrodkach do tego

przygotowanych (sprz´t, wyszkolony personel),

● nale˝y systematyczne oglàdaç miejsca i okolic´ wk∏ucia (wysi´k, krwawienie,

zaczerwienienia, ból),

● okolica ujÊcia zewn´trznego (cewnik typu Broviac) powinna byç

zabezpie-czona opatrunkiem,

● typ opatrunku mo˝e si´ zmieniaç w zale˝noÊci od pory roku i temperatury

otoczenia; w goràce dni opatrunek typu tegaderm mo˝e si´ odklejaç na skutek nadmiernego pocenia si´ dziecka,

● nale˝y unikaç cofni´cia si´ krwi do cewnika, która mo˝e byç spowodowana

np. nadmiernà aktywnoÊcià dziecka lub zmianà pozycji cia∏a,

● w przypadku braku dro˝noÊci nale˝y sprawdziç, czy wszystko zosta∏o

wyko-nane poprawnie, czy zacisk zosta∏ zwolniony, czy cewnik nie zosta∏ przygi´ty lub przyciÊni´ty,

● przy zakoƒczeniu wlewu cewnik musi byç zablokowany roztworem heparyny,

● je˝eli dojdzie do wysuni´cia si´ cewnika nale˝y za∏o˝yç opatrunek i

natych-miast skontaktowaç si´ z lekarzem,

● kàpiel dziecka jest wskazana, ale po ka˝dej kàpieli nale˝y wykonaç

piel´g-nacj´ okolicy ujÊcia zewn´trznego,

● nigdy nie nale˝y zdejmowaç korka z ujÊcia zewn´trznego cewnika przed

uprzednim zaciÊni´ciem zacisku,

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z rozpoznanà bia∏aczkà oraz ich rodziców i opiekunów

(11)

● nale˝y zwracaç szczególnà uwag´ na dzieci podczas zabawy np. z u˝yciem no˝yczek do wycinanek, kleju, farb czy flamastrów,

● nie nale˝y dopuszczaç do skr´cania linii infuzyjnej lub siadania na niej,

● dziecko nie powinno oddalaç si´ od pompy infuzyjnej i naciàgaç po∏àczeƒ,

● przed∏u˝acz i trójnik nie powinien znajdowaç si´ blisko pod∏ogi,

● trzeba zwracaç szczególnà uwag´ na dzieci, które lubià bawiç si´ po∏àczeniami,

koreczkiem i zaciskiem,

● dziecko nie powinno dotykaç i drapaç okolicy ujÊcia cewnika,

● rodzice i dzieci nie mogà obs∏ugiwaç pompy infuzyjnej,

● w celu dodatkowego zabezpieczenia cewnika zewn´trznego (Broviac) dobrze

jest uszyç dziecku woreczek, w którym umieszcza si´ jego koƒcówk´ – wore-czek powinien byç zawieszony na tasiemce i luêno utrzymywaç cewnik.

II. Zasady ˝ywienia dziecka w czasie chemioterapii

Od˝ywianie ze wzgl´du na dostarczanie niezb´dnych substancji od˝ywczych jest jednà z podstawowych funkcji organizmu. U leczonych dzieci konieczna jest ocena stanu od˝ywienia i wczesna ocena zagra˝ajàcych zaburzeƒ. Dla rodziców chorego dziecka problemy ˝ywienia sà jednym z najwa˝niejszych aspektów choroby. Zdarza si´ jednak, ˝e mogà pope∏niaç b∏´dy dietetyczne, które pogar-szajà stan dziecka. Konieczne jest wi´c przestrzeganie nastepujàcych zaleceƒ:

● sta∏a kontrola tego, co rodzice podajà dziecku,

● ka˝dorazowa konsultacja z lekarzem i piel´gniarkà przed podaniem

przynie-sionego pokarmu,

● konsultacja z dietetykiem,

● korzystanie z dostarczonych przez piel´gniark´ i dietetyka tabeli produktów

dozwolonych i zabronionych,

● stosowanie tylko zaleconej przez lekarza diety,

● pokarmy powinny byç Êwie˝o przygotowane,

● pokarmy powinny byç spo˝yte bezpoÊrednio po przyniesieniu,

● dopuszczalne jest podgrzanie w kuchence mikrofalowej,

● napoje powinny byç spo˝yte w ciàgu kilku godzin od otwarcia kartonu,

● w okresie upa∏ów napoje mogà byç pite tylko bezpoÊrednio po otwarciu kartonu,

● pozosta∏oÊci po spo˝ytych pokarmach i napojach powinny byç usuni´te z

oto-czenia dziecka,

● zalecane sà ma∏e porcje pokarmów i ma∏e pojemnoÊci opakowaƒ z napojami,

● w´dliny powinny byç Êwie˝e i najwy˝szej jakoÊci,

● zalecane sà sery chude, hermetycznie paczkowane, o odpowiednim terminie

wa˝noÊci,

● dozwolone sà owoce gotowane lub surowe wy∏àcznie te, które sà pokryte

twardà pow∏okà i obrane ze skórki (jab∏ko, banan),

(12)

● jajka powinny byç ugotowane na twardo,

● w okresie stosowania diety wàtrobowej powinno si´ podawaç dziecku tylko

bia∏ko z jajka,

● desery powinny byç gotowane lub pieczone,

● sól i cukier zalecane sà w umiarkowanych iloÊciach,

● zabronione jest podawanie dzieciom sa∏atek rybnych i mi´snych w konserwach,

● niedozwolone jest stosowanie przypraw i daƒ kupowanych w barach

(zapie-kanki, frytki, keczup, pikantne sosy, majonez),

● nie podajemy dzieciom lodów z automatu i ciast z cukierni,

● zabrania si´ podawania napojów kapslowanych, oran˝ady, napojów gazowanych.

III. Wskazówki dotyczàce utrzymania czystoÊci w domu

Higiena osobista

● myj r´ce myd∏em (najlepiej myd∏o w p∏ynie), ciep∏à bie˝àcà wodà przez

20 sekund przed i po ka˝dym posi∏ku,

● myj r´ce dziecka przed jedzeniem i po skorzystaniu z ubikacji, dotykaniu

przed-miotów lub zwierzàt,

● osuszaj r´ce r´cznikiem papierowym,

● pami´taj o utrzymaniu w czystoÊci zabawek dziecka,

● zmieniaj cz´sto szczoteczki do z´bów i gàbki, je˝eli ich u˝ywasz,

● nie u˝ywaj ostrej szczotki do paznokci i pumeksu,

● zmieniaj cz´sto r´czniki i nie u˝ywaj ich w stanie wilgotnym,

● nie rób peelingu skóry, nie wyciskaj ropnych zmian na skórze,

● nie stosuj Êrodków depilujàcych oraz golarek.

Sprz´t kuchenny

● deska do krojenia powinna byç plastikowa lub szklana, szczególnie ta

prze-znaczona do krojenia surowego mi´sa, w´dlin, sera,

● w przypadku pojawienia si´ rys lub p´kni´ç nale˝y desk´ wymieniç,

● po ka˝dym u˝yciu desk´ nale˝y umyç bie˝àcà wodà z u˝yciem detergentu.

Ma∏e AGD i blaty kuchenne

● po ka˝dym u˝yciu kuchenki mikrofalowej, tostera, miksera nale˝y je umyç,

● sprawdê czy toster, patelnia lub inne naczynia teflonowe posiadajà

nieuszko-dzonà pow∏ok´,

● nie pozostawiaj resztek jedzenia na blatach kuchennych,

● przechowuj w pobli˝u myd∏o do mycia ràk i r´czniki papierowe,

(13)

● u˝ywaj chusteczek nasàczonych Êrodkiem dezynfekcyjnym, przeznaczonych do pomieszczeƒ kuchennych,

● u˝ywaj Êwie˝ych i czystych Êciereczek do naczyƒ, cz´sto je zmieniaj,

● gàbki do mycia naczyƒ zmieniaj 2 razy w tygodniu

Lodówka

● zachowaj czystoÊç w lodówce, likwiduj szybko zacieki, sprawdzaj i usuwaj

resztki pokarmów,

● dezynfekuj pó∏ki i drzwi lodówki,

● sprawdzaj temperatur´ w lodówce (powinno byç 5°C),

● sprawdzaj terminy wa˝noÊci serów, jogurtów, mas∏a.

Spi˝arnia

● przechowuj przetwory w pomieszczeniu do tego przeznaczonym,

● pomieszczenie powinno byç czyste, pozbawione owadów i gryzoni,

● usuƒ przetwory z objawami zepsucia, wybrzuszone, ze Êladami p´kni´cia,

przecieku, wgniecenia,

● przestaw bli˝ej przetwory, które nale˝y zu˝yç w pierwszej kolejnoÊci.

(14)

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z rozpoznanà

padaczkà oraz ich rodziców i opiekunów

I. Podstawowe zalecenia

● Leki przeciwpadaczkowe powinny byç przyjmowane w okreÊlonej dawce

i o sta∏ych porach. W przypadku preparatów o przed∏u˝onym dzia∏aniu (chrono i retard), lek powinien byç przyjmowany co 12 godzin np. o godz. 7.00 i 19.00.

● O skutecznoÊci leczenia równie˝ decyduje regularny tryb ˝ycia: k∏adzenie si´

spaç o tej samej porze, unikanie nieprzespanych nocy, nadmiernego zm´cze-nia oraz gwa∏townej rannej pobudki.

● W przypadku pojawienia si´ objawów ubocznych, np. wysypka, bóle g∏owy,

nadmierna sennoÊç, nale˝y bezzw∏ocznie powiadomiç lekarza, nie nale˝y samemu odstawiaç leku.

● Nale˝y unikaç czynników prowokujàcych napady, takich jak: brak snu, alkohol,

stres, migajàce Êwiat∏a itp.

● Nale˝y prowadziç kalendarzyk, w którym odnotowujemy wszystkie napady

i dawki przyjmowanych leków, co znacznie u∏atwi sposób leczenia.

● Nale˝y unikaç zaka˝eƒ, przegrzaƒ cia∏a oraz podwy˝szonej temperatury, gdy˝

zwi´ksza to ryzyko wystàpienia napadu.

● Nale˝y stosowaç diet´ odpowiednià do wieku dziecka, z ograniczeniem soli

kuchennej, ostrych przypraw i czosnku oraz du˝à zawartoÊcià witamin i soli mineralnych.

● Nale˝y regularnie spo˝ywaç niezbyt obfite posi∏ki, ostatni posi∏ek nale˝y

spo˝yç nie póêniej ni˝ 2 godziny przed snem.

● Nale˝y ograniczyç spo˝ycie s∏odyczy, ich nadmiar przy ma∏ej iloÊci t∏uszczy

mo˝e staç si´ czynnikiem wystàpienia napadu.

● Nale˝y dbaç o regularne wypró˝nienia.

● Picie alkoholu nie jest wskazane, poniewa˝ obni˝a on poziom leków

przeciw-padaczkowych we krwi i mo˝e wywo∏aç napad.

● Nale˝y regularnie odbywaç badania kontrolne z krwi (morfologia, próby

wàtrobowe).

● Nale˝y regularnie zg∏aszaç si´ na zaplanowane wizyty w poradni neurologii

dzieci´cej.

● Nale˝y pami´taç przy ka˝dej wizycie u lekarzy innych specjalnoÊci, aby

infor-mowaç o fakcie przyjmowania leków przeciwpadaczkowych, poniewa˝ za-chodzi mo˝liwoÊç reakcji z innymi lekami.

● Nale˝y unikaç sytuacji stresujàcych dziecko.

● Dzieci i m∏odzie˝ dotkni´ta padaczkà muszà si´ uczyç stosownie do swoich

mo˝liwoÊci.

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z rozpoznanà padaczkà oraz ich rodziców i opiekunów

P

(15)

● Nale˝y poinformowaç najbli˝sze otoczenie dziecka (wychowawc´ klasy, przed-szkola itp.) o jego chorobie oraz o sposobie post´powania w razie ewentual-nego napadu.

● W przypadku problemów, mo˝esz zwróciç si´ o pomoc i wsparcie do

psycho-loga, pedagoga szkolnego.

● Dzieci mogà normalnie bawiç si´, uprawiaç sport, ale z pewnymi

ogranicze-niami, wynikajàcymi z choroby i stopnia jej opanowania.

● W przypadku szpitalnego leczenia dziecka, nale˝y dostarczyç kopie wypisu

ze szpitala do lekarza rodzinnego.

● Podczas napadu padaczkowego u dziecka nale˝y zachowaç si´ – w zale˝noÊci

od jego przebiegu – wed∏ug zasad post´powania, opisanych poni˝ej.

II. Post´powanie w czasie napadu

Napady nieÊwiadomoÊci

Na ogó∏ polegajà na nag∏ej utracie ÊwiadomoÊci, bez upadku, ze znierucho-mieniem. Napady sà bardzo krótkie, wiele osób nie jest w stanie ich zauwa˝yç i zorientowaç si´, ˝e u dziecka wystàpi∏ napad. Natomiast dziecko cz´sto przy-nosi uwagi ze szko∏y czy przedszkola, ˝e nie uwa˝a, nie wykonuje poleceƒ.

W jaki sposób pomóc?

● zachowaj spokój i nie reaguj raptownie,

● zakomunikuj dziecku, ˝e si´ na krótko wy∏àczy∏o, zagapi∏o,

● powtórz polecenie, informacj´, która dziecku umkn´∏a.

Uogólnione napady toniczno-kloniczne

Jest to najlepiej znany typ napadu. Napad rozpoczyna si´ krzykiem, dziecko traci przytomnoÊç, upada, staje si´ sztywne, pojawia si´ sinica wokó∏ ust, a nast´pnie drgawki; po napadzie dziecko mo˝e oddaç mocz lub ka∏.

Niektóre dzieci przed napadem mogà byç marudne, rozdra˝nione, odczuwaç l´k, dziwny smak w ustach, nieprzyjemny zapach, zawroty g∏owy, nudnoÊci – jest to tzw. aura, czyli zapowiedê napadu. U innych wy˝ej wymienione sygna∏y poprze-dzajàce napad mogà nie wystàpiç i pojawia si´ on niezapowiedzianie.

● zachowaj spokój, zwróç uwag´ ile trwa napad, wi´kszoÊç napadów zwykle

ust´puje po 2-3 minutach, jeÊli si´ przed∏u˝a powy˝ej 10-15 minut wezwij karetk´,

● bàdê przy dziecku w czasie napadu, pilnuj ˝eby nie dozna∏o obra˝eƒ, usuƒ

przedmioty, o które mog∏oby si´ uderzyç,

P

(16)

● po upadku pod∏ó˝ pod g∏ow´ coÊ mi´kkiego – post´puj delikatnie, aby w czasie drgawek nie dosz∏o do jej mechanicznych urazów,

● uniemo˝liw gromadzeniu si´ gapiów,

● poluzuj ubranie wokó∏ szyi, zdejmij okulary, jeÊli je ma, pilnuj aby mia∏o

dro˝ne drogi oddechowe,

● pozwól by napad toczy∏ si´ swoim rytmem,

● gdy skoƒczà si´ drgawki po∏ó˝ w tzw. pozycji bezpiecznej, by zgromadzona

Êlina i piana na ustach mog∏a mieç drog´ odp∏ywu (wystàpienie Êladów krwi jest normalnym objawem spowodowanym przygryzieniem np. policzka); w tej pozycji ∏atwiej jest oddychaç,

● poczekaj z dzieckiem a˝ skoƒczy si´ napad i ustàpi okres splatania i dezorientacji.

Czego nie nale˝y robiç w czasie napadu?

● nie przenosiç dziecka w trakcie napadu, chyba ˝e mo˝e to wp∏ynàç na jego

bezpieczeƒstwo,

● na poczàtku napadu dziecko mo˝e nie oddychaç nawet do 20-30 sekund,

to normalne – nie stosowaç wówczas sztucznego oddychania,

● nie kr´powaç ruchów cia∏a dziecka i powstrzymywaç si∏à drgawki,

● nie wk∏adaç nic do ust i mi´dzy z´by,

● nie podawaç ˝adnych leków doustnie,

● nie podawaç picia, dopóki nie jesteÊmy pewni, ˝e napad ca∏kowicie ustàpi∏

i dziecko nie jest ju˝ zdezorientowane,

● nie ingerowaç w zachowanie dziecka w czasie, gdy jest jeszcze w stanie

dezorientacji, poniewa˝ mo˝e to niekiedy prowadziç do jego agresji,

● nie przeszkadzaç dziecku w odpoczynku po napadzie – to by∏ dla jego

orga-nizmu du˝y wysi∏ek.

Jak post´powaç z dzieckiem, u którego wystàpi∏y drgawki?

● drgawki nie sà niebezpieczne, staraj si´ zachowaç spokój,

● dziecko u∏ó˝ na boku w miejscu, gdzie wystàpi∏y drgawki usuwajàc rzeczy,

o które mog∏oby si´ uderzyç, ma∏e dziecko mo˝esz wziàç na r´ce,

● jeÊli dziecko si´ broni i masz trudnoÊci z u∏o˝eniem go no boku postaraj si´

u∏o˝yç na bok g∏ow´, aby u∏atwiç mu oddychanie i aby zapobiec zakrztusze-niu si´ Êlinà,

● zobacz, czy nie ma niczego w buzi, je˝eli tak, to postaraj si´ to usunàç, aby

nie doprowadziç do zach∏yÊni´cia,

● zwróç uwag´ na oddech oraz zabarwienie skóry, staraj si´ zapewniç dop∏yw

Êwie˝ego powietrza, np. rozpinajàc guziki przy szyi.

P

(17)

Napady cz´Êciowe proste

Napady przebiegajàce z symptomatologià ruchowà spowodowane sà obecnoÊcià ogniska padaczkowego w korze ruchowej. Zwykle napady dotyczà okreÊlonej okolicy, np. r´ki lub ust i mogà rozprzestrzeniaç si´ na inne grupy mi´Êniowe. ÂwiadomoÊç w czasie napadów jest na ogó∏ zachowana.

● zostaƒ z dzieckiem i zapewnij mu wsparcie dopóki napad nie minie, jest

to wa˝ne gdyby napad rozwinà∏ si´ do napadu cz´Êciowo z∏o˝onego lub toniczno-klinicznego.

Napady cz´Êciowe z∏o˝one

Niektórym tego typu napadom mogà towarzyszyç zaburzenia ÊwiadomoÊci o charakterze omamów i z∏udzeƒ z towarzyszàcymi im ró˝nymi automatyzmami (np. cmokanie, ˝ucie, ruchy j´zyka itp.). U dzieci mogà wyst´powaç napady mani-festujàce si´ klinicznie bólami brzucha, g∏owy, omdleniami, napadami l´ku itp.

● spróbuj umieÊciç dziecko w bezpiecznym miejscu,

● obserwuj napad, nie starajàc si´ wp∏ynàç na jego przebieg,

● po napadzie, kiedy ÊwiadomoÊç jest jeszcze zmàcona, staraj si´ ∏agodnie

wp∏y-nàç na jego zachowanie, np. powstrzymaç od wyjÊcia z domu,

● oka˝ mu wsparcie nie wyolbrzymiajàc faktu wystàpienia napadu.

P

(18)

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z rozpoznanym

zespo∏em nerczycowym oraz ich rodziców

i opiekunów

I. Podstawowe zalecenia dla rodziców i opiekunów

● Wnikliwie obserwuj swoje dziecko pod kàtem wystàpienia objawów choroby

i zwiàzanych z nià powik∏aƒ.

● W przypadku wystàpienia obrz´ków kontroluj ich wielkoÊç, obserwuj czy nie

narastajà.

● Codziennie wa˝ swoje dziecko, a wyniki zapisuj w za∏o˝onym przez siebie

zeszycie.

● Prowadê notatki, w których oprócz kart informacyjnych i wyników badaƒ

znajdà si´ aktualne wyniki wykonywanych przez Ciebie pomiarów.

● W przypadku zaostrzenia choroby monitoruj iloÊç przyj´tych i wydalonych

przez dziecko p∏ynów (prowadê dobowy bilans p∏ynów).

● Dbaj o higien´ ca∏ego cia∏a dziecka.

● W przypadku wystàpienia objawów Êwiadczàcych o nawrocie choroby

nie-zw∏ocznie skontaktuj si´ z pediatrà.

● Podawaj leki zgodnie z zaleceniami lekarza, nie zmniejszaj sam dawek,

reaguj, gdy pojawià si´ objawy uboczne.

● Chroƒ swoje dziecko przed kontaktem z osobami chorymi.

● W okresie zwi´kszonej zachorowalnoÊci na infekcje unikaj du˝ych skupisk

ludzi.

● Pami´taj o systematycznej kontroli w Poradni Nefrologicznej i wykonywaniu

badaƒ kontrolnych.

● W okresach remisji zach´caj swoje dziecko do zwyk∏ej aktywnoÊci ruchowej,

kontaktuj z rówieÊnikami.

● W punkcie szczepieƒ informuj osoby wykonujàce szczepienie o chorobie

dziecka, obserwuj je pod kàtem ewentualnych powik∏aƒ.

● Dbaj o racjonalne i zdrowe od˝ywianie dziecka.

● Nie wprowadzaj do diety za du˝o produktów bia∏kowych – szkodzà nerkom.

● Wzmacniaj u dziecka pozytywne emocje, bàdê z nim blisko, rozmawiaj,

przy-tulaj, wyjaÊniaj jego wàtpliwoÊci – ono tego potrzebuje.

II. Podstawowe zalecenia dla pacjenta

● Ucz si´ obserwowaç w∏asne cia∏o.

● Kiedy zauwa˝ysz u siebie niepokojàce objawy (np. obrz´ki, oddajesz mniej

moczu ni˝ zwykle, ma on nieprawid∏owy wyglàd itp.) powiedz o tym rodzicom.

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z rozpoznanym zespo∏em nerczycowym oraz ich rodziców i opiekunów

ZESPÓ¸

NERCZY

(19)

● Pami´taj o dok∏adnym myciu ca∏ego cia∏a i delikatnym osuszaniu skóry.

● Codziennie za pomocà pasków testowych badaj swój mocz na zawartoÊç

w nim bia∏ka.

● Pami´taj, ˝e przyjmowane przez Ciebie leki majà Ci pomóc. Nie zapomnij

o przyj´ciu ich kolejnej dawki.

● Unikaj kontaktu z osobami chorymi.

● Cz´sto myj r´ce.

● W okresie zwi´kszonej zachorowalnoÊci na choroby sezonowe unikaj miejsc,

gdzie jest du˝o ludzi (hipermarkety, baseny kàpielowe, sale widowiskowe, kina).

● Gdy czujesz si´ dobrze, aktywnie wypoczywaj na Êwie˝ym powietrzu,

prze-bywaj ze swoimi rówieÊnikami.

● Gdy pojawiajà si´ obrz´ki staraj si´ mniej piç i spo˝ywaç mniej soli kuchennej.

● Swój jad∏ospis wzbogacaj o Êwie˝e warzywa i owoce.

● S∏uchaj tego, co zleca Ci twój lekarz i rodzice – oni chcà Ci pomóc.

● Rozwijaj swoje zainteresowania i pasje.

● W przypadku wystàpienia jakichkolwiek objawów ubocznych pami´taj, ˝e

w chorobie nie jesteÊ sam, a rodzice kochajà Ci´ takiego, jakim jesteÊ.

● W trakcie pobytu w szpitalu, gdy masz wàtpliwoÊci, boisz si´, nie wiesz, co

Ci´ czeka – pytaj, masz do tego prawo.

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z rozpoznanym zespo∏em nerczycowym oraz ich rodziców i opiekunów

ZESPÓ¸

NERCZY

(20)

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z zapaleniem

oskrzeli oraz ich rodziców i opiekunów

I. Rozpoznawanie choroby

Starsze dzieci same potrafià zaobserwowaç zmiany w sposobie oddychania, wi´kszà m´czliwoÊç, gorsze samopoczucie, poczucie dusznoÊci, nasilenie kaszlu. U ma∏ych dzieci objawami wskazujàcymi na zapalenie oskrzeli sà:

● niepokój lub apatia,

● przyspieszony, sp∏ycony oddech,

● napadowy, m´czàcy, niekiedy uporczywy kaszel,

● zbledni´cie pow∏ok skórnych, czasami z zasinieniem okolicy nosa i ust,

● widoczny ruch skrzyde∏ek nosa z zaciàganiem mi´Êni mi´dzy˝ebrowych

i przepony w przypadku dusznoÊci,

● m´czliwoÊç nasilajàca si´ w trakcie p∏aczu i wysi∏ku zwiàzanego np. z

kar-mieniem,

● przy dusznoÊci oddech charczàcy, s∏yszalne mogà byç furczenie i rz´˝enie.

W przypadku zaobserwowania powy˝szych objawów zaleca si´ wizyt´ u lekarza, który podejmie decyzj´ o sposobie leczenia i dalszego post´powania lub hospitalizacji.

II. Post´powanie w czasie choroby

● Zapewnienie odpowiedniego mikroklimatu (18-20°C), nawil˝anie

pomiesz-czeƒ, dop∏yw Êwie˝ego powietrza

● Nieprzegrzewanie dziecka, ubieranie w przewiewne bawe∏niane ubrania,

cz´sta zmiana bielizny osobistej i poÊcielowej.

● Codzienna kàpiel dziecka.

● Uk∏adanie w pozycji wysokiej lub pó∏wysokiej.

● Uspokajanie dziecka, zapewnienie dziecku spokoju.

● Karmienie dziecka cz´Êciej w mniejszych iloÊciach, z przerwami na

odpo-czynek oraz cz´ste pojenie

● Dbanie o systematyczne wypró˝nianie.

● Udro˝nianie dróg nosowych poprzez toalet´ nosa (p∏ukanie solà fizjologicznà,

oczyszczanie nosa w razie potrzeby za pomocà Frydy).

● U∏atwianie odksztuszania wydzieliny poprzez inhalacje z wody destylowanej

lub soli fizjologicznej za pomocà inhalatora lub nebulizatora (wa˝ne jest, aby wykonywaç je w odpowiednich porach – godzin´ przed lub po posi∏ku i 2 godziny przed snem).

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z zapaleniem oskrzeli oraz ich rodziców i opiekunów

ZAP

ALENIE

(21)

● Zastosowanie çwiczeƒ oddechowych

● Wykonywanie drena˝u u∏o˝eniowego po inhalacjach (u∏o˝enie dziecka pod

kàtem 45 stopni, g∏owà w dó∏ w ∏ó˝eczku lub na kolanach).

● Âcis∏e stosowanie si´ do zaleceƒ podawania leków wziewnych i innych

zgod-nie z zaleceniami lekarskimi i piel´gniarskimi.

III. Profilaktyka

Bardzo wa˝na jest profilaktyka. Zmniejsza ona ryzyko wyst´powania objawów choroby.

By nie dopuÊciç do powstania infekcji nale˝y:

● cz´sto przebywaç na Êwie˝ym powietrzu,

● cz´sto wietrzyç pomieszczenie w domu i dbaç o w∏aÊciwy mikroklimat i

wil-gotne powietrze,

● nie przegrzewaç dziecka,

● dbaç o higien´ dziecka i jego otoczenia,

● dok∏adnie myç r´ce,

● unikaç pluszowych zabawek i przedmiotów gromadzàcych kurz,

● unikaç przebywania z dzieckiem w du˝ych skupiskach ludzi,

● unikaç kontaktu z osobami chorymi,

● stosowaç szczepienia ochronne,

● w∏aÊciwie od˝ywiaç dziecko, stosownie do jego wieku,

● nie paliç papierosów przy dziecku i w pomieszczeniach, gdzie b´dzie ono

przebywa∏o.

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z zapaleniem oskrzeli oraz ich rodziców i opiekunów

ZAP

ALENIE

(22)

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z ostrà biegunkà

infekcyjnà orach ich rodziców i opiekunów

I. Zapobieganie

Aby zapobiegaç pojawieniu si´ biegunki o charakterze zakaênym, wa˝ne jest przestrzeganie nast´pujàcych zasad:

● dziecko powinno myç r´ce przed ka˝dym posi∏kiem, a tak˝e po powrocie do

domu z podwórka czy po wyjÊciu z toalety,

● zawsze nale˝y myç warzywa i owoce przed spo˝yciem, w szczególnoÊci te,

które sà spo˝ywane na surowo,

● zaleca si´ unikania jedzenia w poÊpiechu, dok∏adne prze˝uwanie pokarmu,

● nale˝y myç dok∏adnie i odka˝aç sprz´t kuchenny, który ma kontakt z ˝ywnoÊcià,

● zawsze nale˝y pami´taç o tym, aby ˝ywnoÊç surowa nie mia∏a kontaktu z

˝yw-noÊcià ju˝ ugotowanà, najlepiej wydzieliç miejsce w lodówce na surowy drób, mi´so i jaja, aby nie styka∏y si´ z innymi produktami,

● w trakcie gotowania, zw∏aszcza drobiu lub jaj, wskazane jest, aby temperatura

wrzenia wynosi∏a powy˝ej 70°C,

● przygotowane produkty w temperaturze pokojowej przechowywaç przez okres

nie d∏u˝szy ni˝ 2 godziny,

● zamro˝onà ˝ywnoÊç najlepiej jest rozmra˝aç poprzez zanurzenie w ciep∏ej

wodzie lub kuchence mikrofalowej, nie nale˝y rozmra˝aç i ponownie zamra-˝aç ˝ywnoÊci,

● nale˝y pami´taç, ˝e produkty pokarmowe nie mogà byç przechowywane zbyt

d∏ugo w lodówce,

● do picia nale˝y u˝ywaç wody, która wczeÊniej zosta∏a poddana gotowaniu,

● wskazane jest spo˝ywanie potraw gotowanych i duszonych (a nie pieczonych

i sma˝onych),

● zalecane jest utrzymywanie urozmaiconej diety bogatej w sk∏adniki spo˝ywcze

oraz spo˝ywanie tylko Êwie˝ej i zdrowej ˝ywnoÊci,

● nie nale˝y jeÊç ˝ywnoÊci, która ju˝ utraci∏a dat´ wa˝noÊci,

● nale˝y unikaç kontaktu z czynnikami chorobotwórczymi oraz kontaktu z

oso-bami chorymi,

● nale˝y cz´sto myç zabawki dziecka, szczególnie te, które wk∏ada ono do buzi.

II. Post´powanie w czasie choroby

W przypadku, gdy dziecko zachoruje na ostrà biegunk´ infekcyjnà:

● Nie powinno chodziç do ˝∏obka ani do przedszkola. Najlepiej, by jeszcze

przez tydzieƒ po ustàpieniu biegunki rotawirusowej nie kontaktowa∏o si´ z rówieÊnikami. W czasie trwania choroby szczególne Êrodki ostro˝noÊci

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z ostrà biegunkà infekcyjnà orach ich rodziców i opiekunów

OSTRA

BIEGUNKA

INFEK

(23)

nale˝y przedsi´wziàç w domu, by biegunkà nie zarazili si´ wszyscy domow-nicy. W kale dziecka znajdujà si´ wirusy, którymi mogà zaraziç si´ inni domownicy. Dlatego natychmiast po przewini´ciu dziecka starannie umyj r´ce, a brudnà pieluszk´ owiƒ torebkà foliowà i od razu wyrzuç, najlepiej do zamykanego pojemnika znajdujàcego si´ poza domem.

● Szczególnà uwag´ nale˝y zwróciç na okolic´ krocza dziecka, poniewa˝ cz´ste

oddawanie stolca przez dziecko mo˝e spowodowaç odparzenia.

● Dziecko powinno otrzymywaç jak najwi´cej p∏ynów do picia. Najlepiej by

wypija∏o 3/4 szklanki p∏ynu na kg masy cia∏a. P∏yny powinny byç ch∏odne (ciep∏e mogà pot´gowaç wymioty) – woda mineralna niegazowana, herbatka lub rozgotowane jab∏ka z wodà, nie wolno podawaç dziecku soków oraz gazo-wanych napojów. Bardzo dobrze by∏oby, gdyby dziecko pi∏o dost´pne w aptece preparaty do nawadniania, uzupe∏niajàce tracone wraz z p∏ynami elektrolity. Zalecane produkty pokarmowe dla dziecka w czasie trwania ostrej biegunki infekcyjnej to produkty lekkostrawne i ∏agodne w smaku:

● ry˝, chrupki kukurydziane, bu∏ki pszenne,

● gotowane chude mi´so, chude w´dliny,

● zupy jarzynowe, krupnik ry˝owy, purée z ziemniaka lub marchewki,

● owoce takie jak banany, tarte jab∏ko, kisiel,

● jogurty naturalne, mleka acidofilne.

Produkty niewskazane:

● potrawy t∏uste, sma˝one, t∏uste w´dliny i sery,

● owoce takie jak: Êliwki, czereÊnie, wiÊnie, truskawki, gruszki, cytrusy,

● warzywa takie jak: groch, fasola, kapusta, kiszone ogórki, pomidory,

● s∏odycze, szczególnie te, które zawierajà sztuczne barwniki, czekolada.

W czasie trwania choroby nie ma powodu, by u dziecka z biegunkà i wymiotami stosowaç g∏odówk´, najcz´Êciej jednak dzieci mogà nie mieç ochoty na obfite posi∏ki, dlatego te˝ nie nale˝y ich zmuszaç do jedzenia.

UWAGA!

W razie niepokojàcych objawów nale˝y zg∏osiç si´ z dzieckiem do lekarza rodzinnego. Nale˝y bezzw∏ocznie udaç si´ do lekarza w przypadku pojawienia si´ któregoÊ z poni˝szych objawów:

● wybitnie wzmo˝one pragnienie lub niech´ç do picia,

● zapadni´te ga∏ki oczne, p∏acz bez ∏ez, rzadkie i skàpe oddawanie moczu,

● liczne wolne i tryskajàce stolce lub stolce z krwià,

● intensywne wymioty, wysoka goràczka.

JeÊli jedno z dzieci jest chore, nale˝y w miar´ mo˝liwoÊci izolowaç od niego rodzeƒstwo.

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z ostrà biegunkà infekcyjnà orach ich rodziców i opiekunów

OSTRA

BIEGUNKA

INFEK

(24)

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z problemami

zaparcia stolca oraz ich rodziców i opiekunów

I. Przyczyny i rozpoznanie zaparcia

Zaparcia nale˝à do cz´stych zaburzeƒ przewodu pokarmowego wieku dzieci´-cego i wià˝à si´ z nawracajàcymi bólami brzucha. Zaparcia sà sygna∏em niepra-wid∏owo przebiegajàcych procesów w przewodzie pokarmowym, jak równie˝ w ca∏ym organizmie. Du˝a ró˝norodnoÊç przyczyn oraz chorób powodujàcych zaparcia obliguje do powa˝nego traktowania tej dolegliwoÊci, wymaga rozpo-znania przyczyny i jej rozwiàzania.

Przyczyny wyst´powania zaparç u dzieci:

● b∏´dy ˝ywieniowe, wynikajàce ze stosowania diety ubogoresztkowej

(ograniczona iloÊç b∏onnika, zbyt ma∏a iloÊç p∏ynów, zbyt du˝a iloÊç t∏uszczów i cukrów),

● zmiana trybu ˝ycia (unieruchomienie spowodowane np. chorobà, d∏u˝sza

podró˝, zmiana klimatu, rozpocz´cie zaj´ç w przedszkolu/szkole),

● przyjmowanie Êrodków farmakologicznych (np. preparaty ˝elaza, wapnia,

antyhistaminiki, diuretyki),

● zaparcia w przebiegu ró˝nych chorób:

– przemiany materii (hiperkalcemia, hipokaliemia, hipomagnezemia, mocz-nica, cukrzyca, porfilia, amyloidoza),

– uk∏adu dokrewnego (niedoczynnoÊç tarczycy, nadnerczy, przysadki móz-gowej),

– uk∏adu mi´Êniowo-nerwowego choroby nerwów obwodowych, uszkodzenie rdzenia kr´gowego, mózgowe pora˝enie dzieci´ce, guzy mózgu,

– choroby psychiczne – anorexia nervosa, depresje endogenne.

Mo˝e to byç jeden objaw, jak oddawanie ka∏u rzadziej ni˝ trzy razy na tydzieƒ, ale najcz´Êciej jest to zespó∏ objawów, takich jak: stolec o wzmo˝onej konsys-tencji, niepe∏ne wypró˝nienie, wzmo˝one i cz´sto bolàce parcie, ból lub krwawie-nie towarzyszàce wypró˝krwawie-nieniom. U chorych na zaparcia spotyka si´ wszystkie te objawy, jednak niekiedy poszczególne z nich mogà nie wyst´powaç.

Niektóre dzieci mówià otwarcie o swoim problemie z zaparciami, a inne tego nie zrobià, g∏ównie dlatego, ˝e si´ wstydzà lub bojà interwencji. Na szcz´Êcie istnieje wiele objawów, które Êwiadczà o problemie z wypró˝nieniem, które mo˝na zaobserwowaç u dziecka. Sà to:

● mniej ni˝ 3 wypró˝nienia w tygodniu,

● epizod popuszczania stolca przynajmniej raz w tygodniu,

● przyjmowanie przez dziecko pozycji cia∏a sprzyjajàcej wstrzymaniu defekacji

– obserwuje si´ prostowanie nó˝ek i stawanie na palcach nóg; dziecko cz´sto

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z problemami zaparcia stolca oraz ich rodziców i opiekunów

ZAP

ARCIA

(25)

przerywa zabaw´, zastyga w bezruch albo trzyma si´ mebli i ko∏ysze si´ do przodu i do ty∏u; po ustàpieniu parcia dziecko wraca do zabawy a˝ do nast´p-nego czucia parcia,

● ból przy wypró˝nieniu.

● zbite stolce,

● stolce o du˝ej obj´toÊci, które mogà zatykaç muszl´ klozetowà.

UWAGA!

W przypadku pojawienia si´ zaparç zaleca si´ wizyt´ u lekarza, który jest w stanie dobrze zdiagnozowaç przyczyn´ oraz dobraç odpowiednie leczenie. Nieleczone zaparcia mogà wp∏ywaç niekorzystnie na dalszy rozwój fizyczny dziecka, a do-∏àczajàce si´ z czasem brudzenie bielizny z przepe∏nienia niekorzystnie wp∏ywa na samoocen´ dziecka, obni˝a poczucie w∏asnej wartoÊci.

II. Zasady pomocy dziecku z zaparciem stolca

● Wsparcie emocjonalne – wyjaÊnij dziecku, ˝e problem zaparcia stolca jest

naturalny i dotyczyç mo˝e ka˝dego cz∏owieka; spraw, aby poczu∏o si´ zrozu-miane ze swoim problemem; nie nale˝y dziecku stawiaç nadmiernych wyma-gaƒ, tj. pospieszaç przy defekacji, zmuszaç do szybkiego odzwyczajania si´ od pieluszki lub ulubionego nocnika – takie dzia∏anie w konsekwencji mo˝e prowadziç do wytworzenia si´ u dziecka odruchów wstrzymania defekacji.

● Zmiana nawyków ˝ywieniowych i modyfikacja diety – zastosowanie diety

bogatroresztkowej wprowadzenie wi´kszej iloÊci p∏ynów i zmniejszonej iloÊci t∏uszczów i cukrów.

● Zwi´kszenie aktywnoÊci fizycznej – ruch wzmaga przemian´ materii i

pobu-dza jelita do pracy. Osoby systematycznie uprawiajàce sport rzadko miewajà k∏opoty z wypró˝nieniem.

● Zwi´kszenie aktywnoÊci fizycznej u pacjentów le˝àcych:

– cz´sta zmiana pozycji (w miar´ mo˝liwoÊci uk∏adanie na brzuchu), çwicze-nia mi´Êni t∏oczni brzucha, çwiczeçwicze-nia oddechowe,

– masa˝ brzucha kilka razy dziennie d∏onià przez 2-3 minuty, z zastosowa-niem ruchów g∏aszczàcych w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara (wokó∏ p´pka, poprzez coraz szersze kr´gi i wzd∏u˝ przebiegu jelita grubego).

● Wyrabianie nawyków defekacji:

– 2-4 razy dziennie, o tej samej porze zach´caj dziecko do skorzystania z toalety najlepiej 15-20 minut po jednym z posi∏ków,

– przeprowadê z dzieckiem krótkà gimnastyk´ przed wypró˝nieniem w celu pobudzenia pracy jelit,

– posadê dziecko na ubikacji/nocniku w wygodny sposób, aby kolana znaj-dowa∏y si´ nieco powy˝ej poziomu krocza, a podeszwy stóp ca∏kowicie opiera∏y si´ o pod∏og´,

– zapewnij dziecku intymnoÊç, jeÊli takiej potrzebuje.

ZAP

ARCIA

(26)

Profilaktyka

Bardzo wa˝na jest profilaktyka, która zmniejsza ryzyko pojawienia si´ zapraç, jak równie˝ pozwala przejÊç z ostrych zaparç na przewlek∏e. Sà to przede wszyst-kim: odpowiednia dieta bogatoresztkowa roz∏o˝ona na 5 posi∏ków podawanych w sta∏ych porach, przyjmowanie du˝ej iloÊci p∏ynów, prawid∏owy rytm snu, wyrobienie nawyku wypró˝niania si´ o tym samym czasie, dostateczna iloÊç ruchu fizycznego, gimnastyka codzienna, spacery – szczególnie u osób z siedzà-cym trybem ˝ycia.

III. Wskazówki u∏atwiajàce regularnoÊç wypró˝niania

● nale˝y piç du˝o wody mineralnej niegazowanej, kompotów, Êwie˝o

wyciÊni´-tych soków,

● oprócz mleka nale˝y piç jogurty, kefiry, maÊlanki – mo˝na je spo˝ywaç z

do-datkiem otr´bów pszennych lub siemienia lnianego,

● s∏odycze powinny zostaç zastàpione przez bogatob∏onnikowe przekàski, np.

orzechy, migda∏y,

● nale˝y ograniczaç spo˝ycie czekolady i s∏odyczy z dodatkiem czekolady,

● wskazane jest aktywne sp´dzanie czasu, przynajmniej 30 min. dziennie,

● dbaj o regularnoÊç posi∏ków spo˝ywajàc je w ciàgu dnia w iloÊci od 4 do 5,

● posi∏ki nale˝y spo˝ywaç regularnie i bez poÊpiechu – gdy po˝ywienie jest

nie-dok∏adnie pogryzione i prze˝ute, wp∏ywa to negatywnie na procesy trawienne,

● nale˝y zaczynaç dzieƒ od p∏atków owsianych i otr´bów,

● nale˝y zjeÊç przynajmniej 1 owoc dziennie,

● nale˝y spo˝ywaç Êwie˝e i/lub gotowane warzywa,

● korzystaç z toalety 15-20 minut po jednym z g∏ównych posi∏ków,

● nie nale˝y si´ spieszyç – jelito grube wykazuje najwi´kszà aktywnoÊç w

godzi-nach rannych, dlatego warto wstaç wczeÊniej i sp´dziç troch´ czasu w toalecie,

● nale˝y zadbaç, by dziecko mia∏o dostatecznie du˝o czasu na wypró˝nienie –

nie ponaglaj,

● w razie potrzeby wypró˝nienia si´ nie nale˝y si´ powstrzymywaç, nale˝y udaç

si´ do toalety, gdy˝ powstrzymywanie odruchu wypró˝nienia mo˝e spowo-dowaç zaparcia.

ZAP

ARCIA

(27)

Przygotowanie dziecka do ewentualnego

pobytu w szpitalu

I. Zalecenia dla rodziców wybierajàcych si´ do szpitala z dzieckiem

● Przed przyj´ciem dziecka do szpitala w trybie planowym rodzic powinien

zgromadziç ca∏à potrzebnà dokumentacj´ dotyczàcà: – poprzedniego pobytu w szpitalu;

– wykonywanych w ostatnim okresie badaƒ; – ksià˝eczk´ zdrowia dziecka;

– skierowanie do szpitala.

● Przed przyj´ciem dziecka do szpitala rodzic powinien przygotowaç niezb´dne

rzeczy:

– przybory toaletowe; – r´czniki;

– w przypadku niemowlàt – jednorazowe pieluchomajtki; – bielizn´ osobistà dziecka;

– wygodne ubrania, kapcie; – ulubionà zabawk´;

– przybory do rysowania; – ksià˝ki do czytania; – gry i zabawki.

● Przed przyj´ciem dziecka do szpitala rodzic powinien przygotowaç dziecko

do hospitalizacji:

– wyjaÊniç dziecku koniecznoÊç pobytu w szpitalu,

– spakowaç wspólnie z dzieckiem niezb´dne rzeczy do szpitala, – staraç si´ ograniczyç swój stres,

– przy u˝yciu zabawki lub ilustracji pokazaç dziecku jak b´dà przebiegaç zabiegi i procedury medyczne w szpitalu,

– nie nale˝y sk∏adaç dziecku obietnic, których nie b´dzie mo˝na zrealizowaç, – zapewniç dziecko o mo˝liwoÊci posiadania w∏asnych rzeczy (zabawki,

przytulanki),

– wyjaÊniç dziecku prostym i zrozumia∏ym j´zykiem, jakim zabiegom zosta-nie poddane,

– czytaç dziecku ksià˝eczki dostosowane do wieku, które pomogà mu poznaç i zrozumieç opisywane czynnoÊci odbywajàce si´ w szpitalu,

– zapewniç dziecko, ˝e oprócz niego w szpitalu jest du˝o innych dzieci, z którymi b´dzie mog∏o rozmawiaç i bawiç si´,

Przygotowanie dziecka do ewentualnego pobytu w szpitalu

(28)

– wyt∏umaczyç dziecku, kiedy rodzic b´dzie przy nim, a kiedy i z jakiego powodu b´dzie musia∏o zostaç samo,

– wyjaÊniç dziecku, ˝e w czasie nieobecnoÊci rodziców zawsze mo˝e do nich wykonaç telefon,

– zaproponowaç dziecku wspólnà wycieczk´ do szpitala, celem pokazania oddzia∏u, w którym b´dzie przebywa∏o,

– zaproponowaç dziecku (wiek m∏odszy szkolny) spotkanie i rozmow´ z rówieÊnikami, którzy przeszli podobne badanie, leczenie czy operacj´, – na pytanie dziecka udzielaç odpowiedzi zgodnie z prawdà,

– zapytaç dziecko, czy zrozumia∏o omawiane zagadnienia,

– zadaç dziecku kilka pytaƒ, aby sprawdziç jakie ma wyobra˝enie o szpitalu.

II. Zalecenia dla rodziców przebywajàcych w szpitalu z dzieckiem

● Przestrzegaj regulaminu szpitala i zaleceƒ piel´gniarki i lekarza.

● Bàdê jak najbli˝ej swojego dziecka podczas pobytu w szpitalu.

● Powstrzymuj swoje negatywne emocje.

● Przestrzegaj zaleceƒ medycznych i wspó∏pracuj z personelem szpitala.

● Zapewnij dziecku wsparcie emocjonalne.

● Staraj si´ ograniczyç stres dziecka zwiàzany z pobytem w szpitalu.

● Zapewnij dziecku poczucie bezpieczeƒstwa.

● Uczestnicz w procesie piel´gnacji i leczenia dziecka.

● Staraj si´ zachowaç tak samo jak w domu i nie przenoÊ na dziecko swego

niepokoju o stan jego zdrowia.

● Skoncentruj si´ na tym, by dziecko czu∏o si´ lepiej i jak najszybciej wróci∏o

do domu.

● Przeka˝ dziecku kilka rad, jak zachowaç si´ w trudnych sytuacjach, np. gdy

nie mo˝e zasnàç w oddziale.

Przygotowanie dziecka do ewentualnego pobytu w szpitalu

(29)

Materia∏y edukacyjne dla matek

karmiàcych piersià

I. Zalecenia konsultanta laktacyjnego dla matek karmiàcych i deklarujàcych ch´ç karmienia dziecka pokarmem kobiecym

1) Przystaw dziecko do piersi w ciàgu 2 pierwszych godzin po porodzie, opóê-nienie tego aktu mo˝e spowodowaç problemy ze ssaniem.

2) Nastaw si´ pozytywnie do karmienia piersià i wzmocnij wi´ê mi´dzy Tobà a dzieckiem. Musisz wiedzieç, ˝e niewielki problem, który mo˝e pojawiç si´ w czasie karmienia piersià nie oznacza jego zakoƒczenia. JednoczeÊnie musisz mieç pewnoÊç, ˝e Twoje dalsze dzia∏ania zapewnià w∏aÊciwy przyrost masy cia∏a dziecka, oraz spokój i komfort psychiczny w czasie karmienia. 3) Zastosuj i umiej´tnie wykorzystaj ró˝ne pozycje karmienia piersià w

zale˝-noÊci od sytuacji. PowinnaÊ karmiç stosujàc pozycj´: klasycznà, spod pachy, krzy˝owà, le˝àcà.

● Pozycja klasyczna – podeprzyj plecy, stopy u∏ó˝ na pod∏odze lub

pod-nó˝ku, dziecko przytul brzuszkiem do swojego brzucha, g∏ówk´ oprzyj na zgi´ciu ∏okciowym, Twoje przedrami´ musi podtrzymaç plecy dziecka, a d∏oƒ poÊladki. Jest to pozycja, którà najcz´Êciej b´dziesz stosowa∏a.

● Pozycja krzy˝owa – dziecko u∏ó˝ jak w pozycji klasycznej, podtrzymuj je

r´kà przeciwnà do piersi, z której jest karmione. Twoja d∏oƒ musi podeprzeç g∏ówk´ dziecka, przedrami´ jego plecy.

● Pozycja spod pachy – dziecko nale˝y u∏o˝yç brzuszkiem tak, aby by∏o

zwrócone do Twojego boku. Nó˝ki zaÊ muszà znaleêç si´ pod pachà. Twoja d∏oƒ musi podtrzymaç g∏ówk´ dziecka, a przedrami´ – jego plecy.

● Pozycja le˝àca – u∏ó˝ si´ na boku, rami´ oprzyj na pod∏o˝u, g∏owa powinna

znaleêç si´ nieco wy˝ej na poduszce. Pod plecy i mi´dzy kolana w∏ó˝ ma∏e poduszki. Dziecko musi le˝eç przy Tobie (brzuszek do brzucha), oparte na ramieniu lub bezpoÊrednio na pod∏o˝u. Warto podeprzeç dziecko podusz-kà, by nie odsuwa∏o si´ od Ciebie w czasie ssania. Ta pozycja umo˝liwi Ci odpoczynek w czasie karmienia. Mo˝esz jà szczególnie stosowaç w czasie karmienia nocnego, a tak˝e po ci´ciu cesarskim.

● Pozycja le˝àca po ci´ciu cesarskim – u∏ó˝ si´ na plecach, g∏ow´ podeprzyj

doÊç wysoko, dziecko u∏ó˝ na sobie, z boku podtrzymaj je ramieniem i podeprzyj poduszkami tak, by jego g∏owa znajdowa∏a si´ na wysokoÊci piersi. Pozycj´ t´ zastosuj w pierwszych godzinach po ci´ciu cesarskim w znieczuleniu przewodowym, kiedy dolna cz´Êç Twojego cia∏a jest bezw∏adna.

UWAGA!

Pami´taj o zmianie zasad pozycji swojej i dziecka w czasie karmienia piersià. Dobierz odpowiednià pozycj´ cia∏a w czasie karmienia uwzgl´dniajàc mo˝li-woÊci swoje i dziecka.

Materia∏y edukacyjne dla matek karmiàcych piersià

KARMIENIE

(30)

4) Musisz opanowaç umiej´tnoÊç przystawiania i upewniaç si´, ˝e dziecko przystawione do piersi ciàgnie jà efektywnie, a nie tylko „le˝akuje” przy niej. JeÊli dziecko ssie pierÊ prawid∏owo i efektywnie, to odg∏os po∏ykania jest s∏yszalny przynajmniej przez 10 minut.

5) Karm dziecko tak d∏ugo, jak tego b´dzie potrzebowa∏o, musi byç aktywne przy piersi Êrednio 15-20 minut. Zapewni to dobre opró˝nienie piersi, a dziecko otrzyma mleko II fazy.

6) W czasie karmienia z jednej piersi, musisz obserwowaç czy z drugiej widocz-ny jest odruch wyp∏ywu pokarmu – jeÊli tak jest, Êwiadczy to, ˝e w czasie karmienia jesteÊ zrelaksowana.

7) Dziecko po karmieniu powinno byç rozluênione (zasypia lub spokojnie czuwa), przez przynajmniej 4 godziny w ciàgu doby jest aktywne, ˝ywo reaguje. 8) Wypracuj nawyk regularnego karmienia dziecka wed∏ug potrzeb swoich

i dziecka, ale nie mniej ni˝ 8-12 razy na dob´. Kontroluj przerwy mi´dzy karmieniami, które w ciàgu dnia nie powinny przekraczaç 3 godz., zaÊ w nocy 4 godz.

9) Nie zapominaj, ˝e w pierwszych dobach wyst´puje fizjologiczna utrata masy cia∏a do 10% masy urodzeniowej, najpóêniej po 14 dniach noworodek powi-nien osiàgnàç mas´ urodzeniowà.

Po karmieniu musisz odczuwaç wyraêne rozluênienie piersi, jest to odczu-walne w pierwszych tygodniach po porodzie, po 6 tygodniu (po ustabili-zowaniu laktacji ) piersi sà mniej napi´te przed karmieniami.

Obserwuj iloÊç oddanych stolców u dziecka. Maluch musi oddaç przynaj-mniej 3-4 lub wi´cej stolców w ciàgu doby. Stolce mogà byç luêne, papko-wate, ˝ó∏te (od 5 doby); od oko∏o 6 tygodnia stolce mogà pojawiç si´ raz na kilka dni, ale nie rzadziej ni˝ jeden raz na 7-10 dni.

Licz iloÊç zmoczonych pieluszek w ciàgu doby. Musi ich byç przynajmniej 6 (od 3 doby). Mocz powinien byç jasny, bezwonny.

Karm dziecko wy∏àcznie pokarmem kobiecym, bez pojenia i dokarmiania (dopuszczalne jest podawanie leków i preparatów witaminowych kroplo-mierzem lub ∏y˝eczkà). Dokarmianie preparatem sztucznym zastosuj wy∏àcz-nie po konsultacji z lekarzem lub konsultantem laktacyjnym i tylko w sytuacjach, kiedy masz zbyt ma∏à iloÊç pokarmu kobiecego. Dokarmianie preparatem sztucznym stosuj do momentu wytworzenia wystarczajàcej iloÊci mleka kobiecego.

Musisz wiedzieç, ˝e podawanie butelki ze smoczkiem, smoczka lub zastoso-wanie do karmienia kapturka silikonowego, zaburza prawid∏owy odruch ssania, po ich zastosowaniu dziecko mo˝e odmówiç ssania piersi.

W sytuacji kiedy masz ma∏o pokarmu lub Twoje dziecko ssie ma∏o efektyw-nie, zacznij odciàgaç pokarm kobiecy r´cznie lub mechanicznie za pomocà laktatora, przynajmniej 8 razy na dob´.

(31)

W przypadku dokarmiania dziecka Êciàgni´tym pokarmem kobiecym, zastosuj metody alternatywne: kubeczek, kieliszek, ∏y˝eczka, zestaw ∏y˝eczek, cewnik do karmienia niemowlàt, mi´kka pipetka do karmienia – po∏àczona ze strzy-kawkà, podaje si´ jà do buzi razem z palcem karmiàcego (pami´taj, aby przed rozpocz´ciem karmienia za∏o˝yç na d∏onie r´kawiczki; palec wskazujàcy, zwrócony opuszkiem do podniebienia górnego, wprowadê na g∏´bokoÊç 3-4 cm); system wspomagajàcy karmienie SNS (specjalny system do karmienia przy piersi firmy Medela), z∏o˝ony z pojemnika na pokarm zawieszonego na szyi i dwóch cewników do karmienia; cewnik ze strzykawkà do karmienia nie-mowlàt przy piersi (dziecko ssie pierÊ razem z koƒcówkà po∏àczonà do strzykawki).

Kontroluj regularnie wag´ swojego dziecka analizujàc uzyskane przyrosty masy cia∏a. Musisz umieç oceniç czy uzyskana przez dziecko waga jest w∏aÊ-ciwa (dziecko dobowo powinno przybieraç 17-20 g).

Naucz si´ oceniaç wype∏nienie Twoich gruczo∏ów piersiowych.

Karm dziecko piersià mimo choroby swojej lub dziecka, przyjmowania leków i innych sytuacji trudnych. JeÊli masz wàtpliwoÊci, czy w danej sytuacji mo˝esz kontynuowaç karmienie, skonsultuj si´ z lekarzem lub konsultantem laktacyjnym.

Dzieci do 6 miesiàca ˝ycia karmimy wy∏àcznie pokarmem kobiecym. O wczeÊ-niejszym w∏àczeniu (4-5 miesiàc ˝ycia) posi∏ków uzupe∏niajàcych do diety ma∏ego dziecka mo˝e zdecydowaç tylko lekarz w sytuacji niedostatecznego przyrostu jego masy.

To matka decyduje o kontynuowaniu karmienia swojego malucha i czasie zakoƒczenia karmienia piersià!

II. Technika r´cznego odciàgania pokarmu kobiecego:

● u∏ó˝ kciuk powy˝ej otoczki, palec poni˝ej (2-3 cm od podstawy brodawki);

● przyciÊnij delikatnie ca∏à pierÊ do klatki piersiowej, nie przemieszczajàc palca;

● nast´pnie zbli˝ palec do siebie lekko obracajàc, nie mo˝esz przesuwaç palców

po skórze, tylko masowaç tkank´ piersi obj´tà palcami;

● zwolnij ucisk, nie puszczajàc piersi;

● ruchy 2,3,4 rytmicznie powtórzyç zmieniajàc u∏o˝enie palców wokó∏ brodawki;

● pokarm zaczynie wyp∏ywaç po pewnym czasie, a nie od razu po rozpocz´ciu

Êciàgania pokarmu.

UWAGA!

Niedopuszczalne jest forsowane wyciskania pokarmu z piersi, poniewa˝ powo-duje uszkodzenie p´cherzyków mlecznych i prowadzi do zapalenia piersi!

(32)

III. Przechowywanie i podgrzewanie pokarmu kobiecego:

Pokarm musisz podgrzaç do temperatury oko∏o 36°C wstawiajàc pojemnik do naczynia z ciep∏à wodà. Nie mo˝esz u˝ywaç kuchenek mikrofalowych, ani sta-wiaç naczynia z mlekiem bezpoÊrednio na ogniu. Pokarmu nie mo˝esz dopro-wadzaç do wrzenia, bo ulegnà zniszczeniu biologicznie czynne sk∏adniki i pokarm straci swojà drogocennà wartoÊç.

WARUNKI PRZECHOWYWANIA POKARMU KOBIECEGO WG NEHRING-GUGULSKIEJ, 2004

KARMIENIE

PIERSIÑ

Temperatura pokojowa do 12 godz. do 1 godz.

Torba lodówka do 24 godz. tylko do transportu mleka z lodówki

Lodówka (+4°C) 2-5 dni 48 godz.

Zamra˝alnik lodówki wspólne 2 tygodnie 1 tydzieƒ drzwi (-18°C)

Ch∏odziarko-zamra˝arka (-14°C) 3 miesiàce kilka tygodni Zamra˝arka (-18 do -20°C) 6-12 miesi´cy 3-6 miesi´cy

Warunki przechowywania pokarmu

Pokarm dla dzieci urodzonych o czasie

(33)

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z oty∏oÊcià prostà

oraz ich rodziców i opiekunów

I. Podstawowe zalecenia ˝ywieniowe w nadwadze i oty∏oÊci dzieci

● Spo˝ywaj od 4 do 5 posi∏ków dziennie w ustalonych porach, co u∏atwi

unikanie podjadania i b´dzie zapobiega∏o odk∏adaniu si´ t∏uszczu „na zapas” w postaci tkanki t∏uszczowej.

● Nie spo˝ywaj posi∏ków „telewizyjnych”, dla towarzystwa i nudy, gdy˝ b´dà

one wielokrotnie przewy˝sza∏y energi´ zalecanà organizmu.

● Ka˝dy dzieƒ rozpoczynaj od Êniadania spo˝ywajàc je w czasie godziny po

przebudzeniu. Nie jedz póênych, obfitych kolacji.

● Unikaj cukru i s∏odyczy. Jako przekàski s∏odkie wybieraj owoce suszone,

orzechy, galaretk´ owocowà, kisiel z owocami, budyƒ, musy owocowe, ciasto dro˝d˝owe, koktajle mleczno-owocowe.

● S∏odkie soki i napoje zast´puj wodà mineralnà niegazowanà lub wodà

z cytrynà.

● Unikaj produktów zawierajàcych t∏uszcz „ukryty”, tj. sery podpuszczkowe

i topione, parówki, pasztety, kie∏basy, t∏uste w´dliny i mi´sa, konserwy mi´sne.

● Wybieraj mleko 2% pasteryzowane i produkty mleczne bez dodatku cukru.

● Spo˝ywaj produkty bogate w b∏onnik pokarmowy, tj. pieczywo

pe∏noziar-niste, grube kasze, p∏atki owsiane lub j´czmienne, warzywa surowe i owoce.

● Unikaj pieczywa pszennego i cukierniczego, bia∏ych makaronów i

oczysz-czonego ry˝u zast´pujàc je chlebem razowym lub ˝ytnim, makaronem razo-wym i bràzorazo-wym ry˝em.

● Zrezygnuj z sosów i zasma˝ek, majonezów i ostrych przypraw. Ogranicz

spo˝ycie soli i s∏onej ˝ywnoÊci, gdy˝ jej nadmiar wp∏ywa na zatrzymywanie wody w organizmie.

● Unikaj sma˝enia potraw, wybierajàc techniki kulinarne dozwolone, tj.

goto-wanie (w wodzie i na parze), pieczenie w folii i pergaminie, duszenie bez obsma˝ania.

● Dbaj o kontrol´ masy cia∏a, lecz nie cz´Êciej ni˝ raz w tygodniu.

● Bàdê aktywny ruchowo! Codzienny 30-minutowy wysi∏ek fizyczny wp∏ynie

na popraw´ samopoczucia i utrzymania prawid∏owej masy cia∏a.

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z oty∏oÊcià prostà oraz ich rodziców i opiekunów

OTY¸

OÂå

PROST

(34)

II. Wykaz produktów dozwolonych i przeciwwskazanych w ˝ywieniu dzieci z oty∏oÊcià

1. Pieczywo:

● zalecane: pieczywo razowe, ˝ytnie, pe∏noziarniste, typu graham;

● niewskazane: pieczywo pszenne, maÊlane, tostowe, pieczywo cukiernicze

(bu∏ki s∏odkie, rogaliki, ciasta).

2. Dodatki do pieczywa:

● zalecane: chude w´dliny, chude mi´so, pasty z mi´sa i warzyw, ryby, jaja

gotowane, jajecznica, sery twarogowe, serki ziarniste, mas∏o, margaryna mi´kka;

● niewskazane: sery podpuszczkowe i topione, pleÊniowe, pasztety,

pasztetowa, salceson, parówki, konserwy mi´sne, t∏uste kie∏basy.

3. Napoje:

● zalecane: mleko 2%, jogurty naturalne, kefiry, maÊlanka, koktajle

mleczno-owocowe, herbata, kawa zbo˝owa, soki warzywne, kakao natu-ralne (w ograniczonych iloÊciach);

● niewskazane: wszystkie napoje s∏odzone cukrem, herbata i kakao

rozpusz-czalne s∏odzone, mleka i jogurty smakowe s∏odzone, napoje z owoców, s∏odkie soki, napoje sztucznie barwione, gazowane i s∏odzone.

4. Zupy sosy:

● zalecane: zupy na wywarach jarzynowych, zaprawiane mlekiem, jogurtem

naturalnym lub kefirem, sosy na wywarach z warzyw, owocowe nie-s∏odzone;

● niewskazane: zupy na wywarach z koÊci i t∏ustych mi´sach, z zasma˝kami,

z du˝à iloÊcià wysokoprocentowej Êmietany, owocowe z cukrem, sosy zawiesiste, t∏uste, s∏odkie.

5. Dodatki do zup:

● zalecane: kasze gruboziarniste, ry˝ bràzowy, makaron razowy, p∏atki

owsiane i j´czmienne, ziemniaki,

● niewskazane: makrony bia∏e, zacierka, kluski, ry˝ bia∏y, kasza manna,

groszek ptysiowy, grzanki pszenne.

6. Mi´so, drób, ryby, jaja:

● zalecane: mi´so i ryby o Êredniej zawartoÊci t∏uszczu, mi´so i ryby

gotowane, pieczone bez wczeÊniejszego obsma˝ania na t∏uszczu, pieczone w folii lub pergaminie, na grillu, w kombiwarze, jaja gotowane i w formie jajecznicy,

● niewskazane: mi´so t∏uste, potrawy z mi´sa i ryb sma˝one lub duszone

w tradycyjny sposób, jaja sma˝one.

Materia∏y edukacyjne dla dzieci z oty∏oÊcià prostà oraz ich rodziców i opiekunów