Agata Chudzicka, Bożena Makselon
Sprawozdanie z II Ogólnopolskiej
Konferencji Naukowej nt.
"Bezrobotni w okresie przemian :
strategie zaradcze i wzorce pomocy
psychologicznej", Katowice 17-18
kwietnia 1997 roku
Chowanna 1, 94-97
„Chowanna” Uniwersytetu Śląskiego
Katowice 1998
(LI) (10) s. 94—97
KRONIKA
Spraw ozdanie z II Ogólnopolskiej
Konferencji N aukow ej
nt. B ezro bo tni w okresie przem ian
S tra te g ie zaradcze i w zorce
p o m o cy psychologicznej
K ato w ice 17— 18 kw ie tn ia 1997 roku
W dniach 17 i 18 kwietnia 1997 roku w auli im. K azim ierza Lepszego, w budynku R ektoratu Uniwersytetu Śląskiego, odbyła się II Ogólnopolska Konferencja Naukowa na temat Bezrobotni w okresie przemian. Strategie
zaradcze i wzorce pomocy psychologicznej. Celem konferencji zorganizowanej
przez K atedrę Psychologii Ogólnej i Psychologii Pracy Instytutu Psychologii Uniwersytetu Śląskiego było przedstawienie wyników badań nad zachowa niem się człowieka w sytuacji zagrożenia ekonomicznego wywołanego brakiem pracy.
W wielu ośrodkach naukowych kraju prowadzone są badania mające na celu ustalenie prawidłowości rządzących aktywnością zaradczą ludzi, którzy z powodów obiektywnych (przekształcenia własnościowe, restrukturyzacja wielu gałęzi przemysłu) czy subiektywnych (bezradność) utracili pracę lub jej nie uzyskali po ukończeniu szkoły. Instytut Psychologii Uniwersytetu Ślą skiego w Katowicach podjął się roli koordynatora tyćh badań.
N a konferenqi reprezentowanych było wiele instytucji naukowych prowa dzących badania nad bezrobociem w Polsce: Instytut Psychologii UAM w Poznaniu, K atedra Psychologii UL, K atedra Psychologii Pracy i Stresu
Sprawozdanie... 95
ATK w Warszawie, Instytut Socjologii UJ w Krakowie, Wydział Psychologii UW, K atedra Ergonomii Politechniki Lubelskiej, WSP w Częstochowie, WSP w Kielcach, Instytut Pedagogiki i Instytut Psychologii UŚ w Katowicach. Obecni byli także praktycy — przedstawiciele Wojewódzkiego i Rejonowego Urzędu Pracy oraz Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, w Katowicach. Głos zabrała również przedstawicielka studentów UŚ.
Poruszane w wystąpieniach kwestie koncentrowały się na kilku wątkach tematycznych: (1) różnorodność czynników wpływających na zachowania zaradcze człowieka w sytuaqi utraty pracy, (2) koszty psychologiczne pono szonych przez osoby poszukujące pracy w kontekście polityki państwa wobec bezrobocia, (3) percepcja bezrobocia i reakcji na to zjawisko w zależności od płci oraz wieku osób bezrobotnych oraz absolwentów szkół średnich i wyż szych, (4) wpływ bezrobocia na funkq'onowanie rodziny, (5) problem atyka pomocy psychologicznej i wsparcia społecznego udzielanego osobom bez robotnym. Zaprezentowano także referat poświęcony historycznq' pracy prof, dr. hab. Tadeusza Tomaszewskiego pt. Bezrobocie jako zagadnienie psycho
logiczne z okazji 60. rocznicy jej wydania.
W czasie uroczystego otwarcia obrad prof, dr hab. Zofia Ratajczak wyra ziła nadzieję, że przedstawione podczas konferenqi referaty pokażą, iż wiedza psychologiczna na temat zachowania się człowieka w sytuaqi utraty pracy zmierza w kierunku coraz głębszego i pełniejszego zrozumienia mechanizmów psychologicznych związanych z przeżywaniem oraz radzeniem sobie w sytuacji utraty pracy. Podkreśliła także element wyzwania zawarty w pojęciu utraty pracy, który odnosi się zarówno do jednostki, jak i do instytucji odpowie dzialnych za pomoc osobom bezrobotnym, także do naukowców i badaczy.
Jako pierwszy wystąpił dr Romuald Derbis (WSP Częstochowa) z refera tem nt. Zastosowanie pojęć „wolność” i „odpowiedzialność" do opisu przeżyć
osób bezrobotnych, będącym sprawozdaniem z badań przeprowadzonych
wśród młodych, bezrobotnych mieszkańców wsi. Badania dotyczyły wpływu spostrzeganej swobody działań i stopnia odpowiedzialności osób badanych na ich poczucie jakości życia. Omówienie i zinterpretowanie uzyskanych wyników A utor poprzedził wykładem na temat sposobów rozumienia pojęcia wolności i odpowiedzialności w psychologii oraz uzasadnił użyteczność tych terminów do opisu przeżyć osób bezrobotnych.
Z kolei mgr Ewa Czupała (Instytut Psychologii UŚ) w referacie pt.
Prezentacja poznawcza właściwości osobowości a ocena swojej sytuacji przez bezrobotnego przedstawiła wyniki badań, przeprowadzonych według modelu
badawczego, który zakłada, że sytuacja utraty pracy może być oceniona jako strata, zagrożenie lub wyzwanie — w zależności od interakcji pomiędzy właściwościami jednostki a zmiennymi sytuacyjnymi.
Kilka następnych wystąpień poświęconych było problematyce radze nia sobie w sytuaqi utraty pracy oraz podejmowanych strategii zaradczych.
D o tej grupy zaliczyć można referat dr Lidii Zuber-Dzikowej (Instytut Psy chologii UŚ) pt. Psychologiczna analiza czynników modyfikujących zaradność
człowieka bezrobotnego, mgr Bożeny Makselon (Instytut Psychologii UŚ) na
temat wpływu atrybuq'i przyczyn utraty pracy na podejmowane strategie zaradcze, referaty mgr Agnieszki Wilczyńskiej-Kwiatek (Instytut Psychologii UŚ) oraz Anny Pawłowskiej (studentka UŚ), dotyczące roli dystansu czasowego wobec braku pracy na zachowania zaradcze, mgr Beaty Kozak (Instytut Psychologii UŚ) ukazujący wpływ temperamentu na style radzenia sobie, а гякя» dr Renaty Stefańskiej-Klar (Instytut Psychologii UŚ), która źródło radzenia sobie w sytuacji utraty pracy upatruje w istnieniu m e ch a n izm u nadziei.
K lam rą spinającą problematykę wymienionych referatów było wystąpie nie prof, dr hab. Zofii Ratajczak (Instytut Psychologii UŚ) zatytułowane
Bezrobotni. Psychologiczne koszty zaradności, w którym A utorka przedstawiła
swoją koncepq’ç kosztów psychologicznych, łączącą poznawczy i emocjonalny aspekt psychiki człowieka. Jej zdaniem koszty psychologiczne pojawiają się na każdym etapie podejmowania aktywności, począwszy od procesu decyzyjnego poprzez wykonywanie czynności po skutki działań. A utorka podkreśliła też regulacyjną funkq'ç kosztów psychologicznych.
Specyfika percepcji i reakcji na bezrobocie w zależności od płci była tematem trzech kolejnych referatów. D r Eugenia M andai (Instytut Psychologii UŚ) poruszyła w swoim wystąpieniu nt. Bezrobocie kobiet — uwarunkowania
i atrybucje problem dyskryminacji kobiet na rynku pracy, analizując historycz
ne i społeczne przyczyny takiego stanu rzeczy. Z kolei dr Zdzisław Kobos (ATK Warszawa) w referacie pt. Stres bezrobocia a potrzeba samorealizacji
u mężczyzn przedstawił wyniki badań porównawczych, przeprowadzonych pod
kierunkiem prof. dr. hab. Jana Terelaka, wśród bezrobotnych i pracujących mężczyzn, a dotyczących możliwości i sposobu zaspokajania potrzeby samore alizacji. Tem at bezrobocia kobiet poruszyła także d r Agnieszka Pietrzyk (Instytut Psychologii UŚ) w wystąpieniu nt. Orientacja temporalna jako
psychiczny korelat długotrwałego bezrobocia kobiet na Górnym Śląsku. Celem
przeprowadzonych przez Autorkę badań było odpowiedzenie na pytanie, czy orientaq'a tem poralna jako wymiar osobowościowy utrudnia czy ułatwia wyjście z sytuaq'i długotrwałego bezrobocia oraz jak należy pomagać kobietom długotrwale bezrobotnym.
Referat m gr Agaty Chudzickiej (Instytut Psychologii UŚ) pt. Otrzymywane
wsparcie społeczne a poczucie zagrożenia i straty u osób bezrobotnych był
sprawozdaniem z badań dotyczących form wsparcia i pomocy psychologicznej, jakie otrzymują i preferują osoby bezrobotne oraz ich wpływu na łagodzenie
psychologicznych skutków pozostawania bez pracy.
Drugi dzień obrad zdominowała problematyka doradztwa i pomocy psychologicznej osobom bezrobotnym oraz wpływu bezrobocia na funk cjonowanie rodziny. Jako pierwsza wystąpiła mgr K atarzyna Ornacka,
Sprawozdanie... 97
która w zastępstwie dr Luq'ana Misia (Instytut Soqologii U J) wygłosiła jego referat pt. Bezrobocie jako zagadnienie psychologiczne Tadeusza Tomaszew
skiego na tle epoki i w perspektywie historycznej. A utor poddaje analizie treści
zawarte w historycznym dziele nestora polskiej psychologii, podkreślając jego wkład w rozwój wiedzy na temat bezrobocia.
Prof. d r hab. Henryk Skłodowski (K atedra Psychologii UŁ) w swoim wystąpieniu scharakteryzował problem doradztwa zawodowego w tzw. póź nym wieku bezrobocia. Wskazał na specyficzny dla osób starszych sposób reagowania na utratę pracy polegający — z jednej strony — na wzroście agresywności i roszczeniowości, a z drugiej — na odczuwaniu wstydu, winy, poniżenia, przejawach apatii i rezygnacji. Doradztwo zawodowe późnego wieku bezrobocia powinno uwzględniać te prawidłowości.
Referat prof, dr hab. Augustyna Bańki (Instytut Psychologii UAM ) pt.
Efektywność programów rynku pracy w wielowymiarowej analizie psycho logicznej poświęcony był sposobom badania skuteczności oraz ustalania
psychologicznych preferencji i kosztów uczestnictwa w czterech programach rynku pracy, czyli w szkoleniach, pracach interwencyjnych, robotach publicz nych i pożyczkach dla bezrobotnych.
Wystąpienia dr Ireny Pufal-Struzik (WSP Kielce) pt. Psychologiczne kon
sekwencje bezrobocia dla funkcjonowania rodziny — wybrane aspekty oraz mgr
Beaty Łukasik pt. Atmosfera i organizacja życia rodzin bezrobotnych a realiza
cja funkcji wychowawczej stanowiły relacje z badań dotyczących wpływu
bezrobocia na życie rodzinne, na wzajemne relacje między rodzicami i dziećmi. D r Anna M aria M anek (Katedra Ergonomii Politechniki Lubelskiq), dr Anna Nowak (Instytut Pedagogiki UŚ), dr D anuta Raś i dr Bogumiły Kosek- -Nita (Instytut Pedagogiki UŚ), mgr Krystyna Surowiec (Instytut Psychologii UŚ) poruszały kwestie związane ze stosunkiem młodzieży kończącq edukację R7.irr>1ną i uniwersytecką do problemu bezrobocia. Natomiast mgr Barbara Kijas (Rejonowy Urząd Pracy w Katowicach) omówiła różnorodne formy pomocy udzielane bezrobotnej młodzieży przez urzędy pracy. Swoimi spostrzeżeniami na temat kontaktów z ludźmi bezrobotnymi, zgłaszającymi się do ośrodków pomocy społecznej, podzielili się także dr Andrzej Słaboń i m gr Piotr Polok (Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Katowicach).
Prof. dr hab. Zofia Ratajczak podsumowując obrady konferencji, wyraziła nadzieję, że spotkanie teoretyków i praktyków, przedstawicieli różnych profesji — psychologów, pedagogów, soq'ologôw, pracowników soq'alnych oraz osób z tak wielu ośrodków badawczych — przyczyni się do ukierunkowania dal szych badań oraz zaowocuje współpracą.
Agata Chudzicka Bożena Makselon
