R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X I X , N R 2, W A R S Z A W A 1978
STANISŁAW KOWALIŃSKI, DANUTA DROZD, JERZY DROZD, JAN KACZ MAREK, MICHAŁ LICZNAR, STANISŁAW A E. LICZNAR, ADAM WILCZYŃSKI
W PŁY W ZN IEK SZTA ŁC EN IA PR O FILÓ W NA NIEK TÓRE W ŁA Ś CIW OŚCI I ŻYZNOŚĆ GLEB 1
Zakład Gleboznawstwa Instytutu Chemii Rolniczej, Gleboznawstwa i M ikrobio logii A kadem ii Rolniczej w e Wrocławiu
WSTĘP
W zrost uprzem ysłow ienia k ra ju w ym aga rozbudow y u rządzeń e n er getycznych, w śród k tó ry ch pow ażny udział stanow ią m ag istra le gazo ciągowe. P rz y u k ład a n iu gazociągów w y k o ny w an e są prace ziem ne zw ią zane przede w szystkim z kopaniem row ów o szerokości około 1,5 m i głębokości 1,2-1,5 m, a następ n ie z zasypyw aniem rurociągu. W trakcie- kopania row ów w ydostaje się na pow ierzchnię obok utw orów glebow ych poziom u Ax rów nież u tw o ry podglebia o raz podłoża nie zm ienionego przez procesy glebotw órcze. P rz y zasy p yw an iu ru ro ciąg u ciężkim sprzętem m echanicznym n a stę p u je silne przem ieszanie w szystkich utw orów w y stęp u jący ch w p ro filu glebow ym i podłożu, co zniekształca p ierw o tn ą budow ę i w łaściw ości gleb w pasie szerokości 8-10 m [1-5]. W okresie ty ch prac ziem nych g ru n ty użytkow ane rolniczo w yłączone są okresow o z p ro d u k cji rolniczej, a ich u żytkow nicy o trzy m u ją odpow iedni ekw i w alen t za poniesione s tra ty w u p raw ach rolniczych i n ak ła d y na ren o w ację po k ry w y glebow ej n a zniszczonym obszarze.
P rz y ocenie szkód pow stałych p rzy budow ie gazociągu w y stę p u ją często różnice poglądów dotyczących stopnia zniszczenia żyzności gleby oraz w p ływ u n a plonow anie ro ślin u p raw n y c h w lata ch n astęp n y ch . W ynika to najczęściej z b ra k u odpow iednich b a d a ń w tym zakresie. D la tego zasadniczym celem naszych b adań było określenie zm ian n iek tó ry ch w łaściw ości gleb o raz p orów nanie plonów ro ślin u p raw n y ch na glebach n a tu ra ln y c h i zniekształconych w sk u tek robót ziem nych prow adzonych
1 Badania w ykonano w ramach umowy nr 37/1-R/75 finansow anej przez D ol nośląskie Okręgowe Zakłady G azownictwa w e Wrocławiu.
;80 S. Kowaliński i in.
przy budow ie gazociągu. B adania prow adzono w pierw szym roku po ■wykonaniu gazociągu.
OBIEKTY I METODY BADAN
Szczegółowym i b ad an iam i objęto gleby różnych kom pleksów ro ln i czej przydatności (tab. 1), w ystępu jące na terenie:
— PG R Godzięcin k. O bornik Śląskich: gleba płow a w y tw orzona z piasku słabo gliniastego na glinie lekkiej ( 2 profile) oraz gleba płowa
w ytw orzona z gliny lekkiej na glinie śred n iej ( 2 profile);
— SH R Sadków k. W rocław ia: czarn a ziem ia w ytw orzona z gliny ś re d n ie j na glinie lek k iej ( 2 profile) oraz c zarn a ziem ia w ytw orzona z
gliny śred n iej na glinie ciężkiej ( 2 profile).
i а и e I a 1 C h a r a k t e r y s t y k a badanych o bi e k tó w C h a r a c t e r i s t i c s o f th e o b j e c t s i n v e s t i g a t e d :.'ift j jco.vo dć I.ocp.iity ■Ir p r o f i l u P r o f i l e 2io. Kompleks glebowo- r o l n i c z y S o i l - a g r i c u l t u r a l complex Symbole tak so no m ic z ne g le b n a t u r a l n y c h Taxonomic d e n o t a t i o n s o f n a t u r a l s o i l s R o ś l i n a uprawna Crop PGR G o d z ię c in . î t a t e far.?. G o ćz i yc in i’GK G o d z ię c in S t a t e form G o d z ię c in SilK Sadków B r ee d in g S t a t i o n . -\dk6r» SitR Sadków • P l. in t Br ee di ng S t a t i o n lladkôvj 1 i 2 3 i ^ 5 i 6 5 - ż y t n i dobry 5 - good ry e complex 2 - p sz enn y dobry 2 - good wheat complex 2 - pszen ny dobry 2 - ьсоэ wheat complex 3 - zbożowo-pastewny mocny 3 - s t r o n g c e r e a l - f o d d e r complex 5 A - p s : g l / R .IV b / 2 A - g l . g ś / R . I I I a / 2 D - g s : g l / R . 1 1 / 3D- g3 :gc / n . i : I ?./ ł u b i n na z i a r n o lu p i n e f o r g r a i n p s z e n i c a j a r a wheat p c - c n i c a ozima w i n t e r wheat liul:urydza na z i e l o n o r.air.e f o r g r e e n
Na podstaw ie szczegółow ych b ad ań tereno w ych z każdego kom pleksu .glebow o-rolniczego w ytyp o w an o do b adań porów naw czych po 2 profile,
z k tó ry c h pobrano p róbki do analiz lab o ra to ry jn y c h . Je d e n p ro fil re prezento w ał zawsze gleby o układzie n a tu ra ln y m , zn ajdu jące się około
1 0 m od lin ii gazociągu, drug i zaś o układzie zaburzonym , w y stęp u jące
rów nolegle na osi rurociąg u . W pró b k ach glebow ych z 8 profilów w y
konano w lab o rato riu m następ u jące oznaczenia:
— składu m echanicznego m etodą aerom etryczną Bouyoucosa C asa- g ra n d e ’a w m odyfikacji Prószyńskiego;
— w łaściw ości fizycznych: ciężar w łaściw y m etodą pikno m etryczn ą, -ciężar objętościow y rzeczyw isty m etodą Kopeckyego, porow atość na podstaw ie ciężaru w łaściw ego i objętościow ego, m ak sy m aln a k a p ila rn a pojem ność w o d na m etodą K opeckyego, w spółczynnik higroskopow ości W h m etodą Nikoła'jewa, na podstaw ie którego obliczono ilość w ody fi zjologicznie nieużytecznej dla ro ślin w edług w zoru H = W h X 2, połow a
Wpływ zniekształcenia profilów gleby na jej właściwości 81
pojem ność w odna P P W k a p ila ry m e tre m p rzy podciśnieniu 345 cm słupa H20 , w oda d o stęp na d la ro ślin W d obliczona na podstaw ie różnicy m ię
dzy P P W i H, porow atość k a p ila rn a w zakresie porów od 0 3000 do 8,5 \)m określona k a p ila ry m e tre m , ilość porów w zakresie od 8,5[xm do 0 , 2 jum
p rzy ję to za rów n ą procentow ej zaw artości w ody dostępnej Wd, n ato m iast po ry o 0 < O, 2 /um p rzy jęto za rów ne procentow ej zaw artości wo
dy fizjologicznie nieużytecznej H\
— pH w H 20 i 1,0 N KC1 — potencjo m etry cznie;
— w ęgla organicznego m etodą oksydom etryczną T iu rin a, a na tej podstaw ie obliczono zaw artość próchnicy stosując w spółczynnik 1,724:
— N ogółem m etodą K jeld ah la;
— p rzy sw ajaln y ch fo rm K 20 i P205 m etodą E gnera-R hiem a;
— w łaściw ości sorpcyjnych: kw asow ość hyd ro lity czn a H h m etodą K appena, k atio n y w ym ienne zasadow e S m etodą P allm an a; pojem ność sorpcyjną i stopień w ysycenia zasadam i V obliczono na podstaw ie H h i S.
OMÓWIENIE WYNIKÓW
S K Ł A D M E C H A N IC Z N Y
W większości b ad an y ch gleb n astąp iło w yrów nanie sk ład u m echa nicznego, w yn ik ające z p rzem ieszania m asy glebow ej, w tra k c ie zasy p y w an ia w ykopów p rzy użyciu ciężkiego sp rz ę tu (tab. 2). Szczególnie
w yraźnie zjaw isko to w y stęp u je w pro filach 1 i 2 położonych na tere n ie
PG R Godzięcin. P ro fil n a tu ra ln y p rzed staw ia glebę niecałkow itą w ytw o rzoną z piasku słabo gliniastego zalegającego na glinie lekkiej. W p ro filu zniekształconym zaznacza się w zrost ilości części sp ław ialn y ch do przedziałów c h a ra k te ry sty c z n y c h dla p iasku gliniastego lekkiego oraz ich w y rów n anie w e w szystkich w a rstw a c h badanego profilu. Podobne zm iany zw iązane z przem ieszczaniem tw o rzyw a glebow ego poszczegól nych poziom ów g enetycznych zachodzą rów nież w pozostałych p ro fi lach zarów no w G odzięcinie, jak i w Sadkow ie.
We w szystkich analizow anych obiektach reg u łą jest zw iększony udział utw oró w podścielających w kształto w an iu się składu g ran u lo m et- rycznego nowo u tw orzonych poziom ów A t . Z m iany te w p ływ ają ró w nież na k ształto w an ie inn y ch w łaściw ości gleb, decydujących o ich żyz ności.
W Ł A Ś C IW O Ś C I F IZ Y C Z N E
P race inw esty cy jn e prow adzone podczas budow y gazociągów z n a jd u ją rów nież sw oje odbicie we w łaściw ościach fizycznych gleb (tab. 3). Zw iązane jest to głów nie ze zm ianą w składzie m echanicznym o raz p rze m ieszczeniem m asy glebow ej z poziom u A 1 bogatej w su bstan cję o
S k ła d g ran u lo m etry c z n y badanych g le b - G ra n u lo m e tric c o m p o s itio n o f th e s o i l s i n v e s t i g a t e d T a b e l a 2 L o k a liz a c j a i n r p r o f i l u L o c a tio n and p r o f i l e No. Poziomy g e n e ty c z ne w g l e bach n a tu r a ln y c h G e n e tic h o riz o n s i n n a t u r a l s o i l s G łębokość p o b ra n ia p r ó b k i cm S am pling d e p th cm P ro c e n t c z ę ś c i
% o f p a r t i c l e s C o n te n t o f e a r t h y p a r t i c l e s , mm i n d i aZ aw arto ść c z ę ś c i z ie m is ty c h о ÇS w mm Sum o f f r a c t i o n sSuma f r a k c j i
z ie m i s ty c h e a r th y > 1 ram s z k i e l e towych s k e l e to n ^ 1 1ПЩ 1 - 0 ,5 -0 ,2 50 , 5 - 0 ,2 5 --0 ,1 - 0 ,0 5' 0 , 1 - 0 ,0 5 -- 0 ,0 2 -0 ,0 2 -0,006 0 ,0 0 6 -- 0 ,0 0 2 < 0 ,0 0 2 1 -0 ,1 - 0 ,0 20 , 1 - -CO,02 1 2 3 4 5 6 1 8 9 10 11 12 13 14 15 16 PGR 1 A1 5-15 9 1 ,4 8 ,6 1 5 ,0 2 9 ,С 3 1 ,0 1 1 ,0 5 0 1 8 7 5 ,0 16,0 8 ■Godzięcin S ta te farm A3 35-45 8 9 ,3 1 0 ,7 1 4 ,0 3 0 ,0 3 1 ,0 1 1 ,0 6 0 1 7 7 5 ,0 1 7 ,0 9 G o d z ięc in B3 60-70 94,5 5 ,1 7 ,0 13 ,0 1 9 ,0 2 4 ,0 10 3 4 20 39 ,0 3 4 ,0 27 D 90-100 8 9 ,5 1 0,5 9 ,0 18,0 2 2 ,0 1 5 ,0 6 5 4 21 4 9 ,0 2 1 ,0 30 2 5-15 9 1 ,5 8 ,5 1 2 ,0 31 ,0 3 0 ,0 1 1 .0 4 0 3 9 7 3 ,0 1 5,0 12 35-45 92,0 8 ,0 1 2 ,0 2 9 ,0 3 4 ,0 1 0 ,0 4 1 2 8 7 5 ,0 1 4 ,0 11 60-70 8 1 ,7 1 8 ,3 1 9 ,0 3 3 ,0 2 3 ,0 1 0 ,0 1 4 4 6 7 5 ,0 1 1 ,0 14 90-100 91,5 8 ,5 2 3 ,0 4 2 ,0 1 7 ,0 3 ,0 0 5 2 8 3 2 ,0 3 ,0 15 3 A1 5-15 9 0 ,4 9 ,6 9 ,0 2 0 ,0 2 6 ,0 1 4 ,0 8 6 4 13 5 5 ,0 2 2 ,0 23 A3 30-40 9 5,5 4 ,5 8 , 0 13 ,0 2 0 ,0 1 0 ,0 3 10, 5 31 4 1 ,0 13 ,0 46 B3 50-70 93,8 6 ,8 8 , 0 1 3 ,0 2 2 ,0 1 5 ,0 7 4 5 26 4 3 ,0 2 2 ,0 35 D 90-100 9 3 ,7 6 ,3 6 ,0 1 0 ,0 1 8 ,0 1 7 ,0 10 4 7 28 3 4 ,0 2 7 ,0 39 4 5-15 90 ,5 9 ,5 8 ,0 16,0 2 3 ,0 13 ,0 7 4 5 24 4 7 ,0 2 0 ,0 33 30-40 9 0 ,7 9 ,3 9 ,0 15,0 2 5 ,0 1 7 ,0 7 8 13 6 4 9 ,0 2 4 ,0 27 50-70 8 7 ,0 1 3,0 8 , 0 17,0 2 4 ,0 1 2 ,0 10 4 6 19 4 9 ,0 2 2 ,0 29 90-100 9 4,0 6 ,0 1 0 ,0 1 4 ,0 1 0 ,0 1 9 ,0 5 9 5 28 3 4 ,0 2 4 ,0 42
cd. tabeli 2 1 2 3 4 5 6 7 3 9 10 11 12 13 14 15 16 SHR Sadküv: 5 Ai 5-1C 9 7 ,8 2,1 5 ,0 10,0 9 ,0 10,0 23 16 3 17 2 4 ,0 3 3 ,С 33 P la n t Ai 20-25 97,1 2 ,9 6 ,0 9 ,0 9 ,0 9 ,0 28 17 6 16 2 4 ,0 3 7 ,0 39 B re e d in c I o t a t i o n A-/B 45-50 9 8 ,8 1 ,2 4 ,0 8 ,0 9 ,0 9 ,0 30 17 4 19 2 1 ,0 39 ,0 40 Sadków 1 В 65-75 3 9 ,5 - , ь 1 1 ,0 2 0 ,0 1 9,0 9 ,0 11 6 3 21 5 0 ,0 2 0 ,0 30 D 50-100 9 6 ,3 3 ,7 11 ,0 2 5 ,0 2 3 ,0 1 1 ,0 4 2 3 21 5 9 ,0 15,0 26 6 5-10 9 7 ,0 3 ,0 9 ,0 1 5 ,0 1 4,0 8 ,0 21 15 3 15 3 3,0 2 9 ,0 33 20-25 9 5 ,2 4 ,8 1 0 ,0 1 4,5 16,5 9 ,0 20 11 3 16 4 1 ,0 2 9 ,0 30 45-50 9 7 ,9 2,1 1 3 ,0 2 3 .0 15,0 2 ,0 13 7 3 13 5 1 ,0 21, j 28 65-75 9 6 ,7 3 ,3 11 ,5 19 ,5 13,0 3 ,0 14 10 3 16 4 9 ,0 2 ,0 30-100 9 6 ,0 4 ,0 9 ,0 1 5,0 1 4,0 9 ,0 19 14 3 17 33,0 ,0 7 A1 5-20 9 4 ,3 5 ,7 1 0 ,0 8 ,0 9 .0 3 ,0 23 17 7 13 :?,o 31,0 A1 25-30 9 ::,3 7 ,7 1 0 ,0 9 ,0 7 ,0 1 3 ,0 23 17 4 17 ?.u , Ü 3 6 ,0 3-A1 35-60 9 4 ,3 5,1 7 ,0 7 ,0 6 ,0 1 1,0 2 3 17 7 ?2 2 С, С ?-:,c - ii D ЭС-100 9 2 ,5 7, 5 6 ,0 10,0 J,G 10,0 16 11 ’•. j i i i i 3 5-20 90 7 9 ,3 7 ,0 6 , с 7 ,0 12,0 19 1ó 3 7.5 2'J, 0 i i , u : ; 25-30 9 3 ,3 6 ,? 7 ,0 7 ,0 5 ,0 13,0 15 19 1 1 2 3 IV,'.- -3 ,0 iI 55-60 9 7 ,9 2,1 7 ,0 5 ■ 0 5 ,0 8 ,0 22 27 7 19 17,0 30 ,0 9^-100 c4-, 7 10, 3 6 ,0 ó , 0 u ,c 3 ,0 19 19 3 LiO 18,0 2 7 ,0 „ 00 00 W p ły w z n ie k sz ta łc e n ia p ro fil ó w gl eb y na je j w ła śc iw o śc i
W ł a ś c i w o ś c i f i z y c s n -з b a d a n y c h g l e b P h y s i c a l p r o p e r t i e a i n v e ß t i g a t e d T a b e l a 3 00 L o k a l i z a c j a i n r p r o f i l u L o c a t i o n and p r o f i l e No. G ł ę b o k o ś ć cm C i ę ż a r o b j ę t o ś c i o w y . "ł Maksymalna k a p i l a r n a p o je m n o ś ć wodna Maximum c a p i l l a - r ;/ w a t e r c a p a c i t y i-'o Iowa p o je m n o ś ć wodna F i e l d wa t e r c a p a - c i t y .Voda d o s t ę p n a ï / a t e r a - v a i 3 V û lo t o p l a n t s Po ro wa t o ś ć o g ó l n a T o t a l p o r o s i t y . i.laksymalna h i g r o s k o -powość Maximum h i g r o s c o -p i c i t y P r o c e n t porów o ś r e d n i c y \чj \ m c/i o f y o r o n , ja m i n Q ia D e p th cm g/cm Bu lk d e n s i t y > 3000 3 00 0 -- 3 0 3 0 - 8 , 5 8,5-0,2 -<£0,2 g / o m J % o b j ę t o ś c i o w e - volume Vo PGR 1 0 - 2 5 1 . 5 2 2 4 , 9 1 2 , 7 1 1 , 4 4 1 , 5 0 , 6 5 1 6 , 6 9 , 4 2, 8 1 1 , 4 1 , 3 G o d z ię c in S t a t e farm G o d z ię c in 2 5 - 5 0 5 0 - 1 0 0 1 , 5 9 1 , 7 3 2 5 , 4 2 6 , 2 1 0 , 5 1 9 , 0 9 , 4 1 3 , 8 3 9 , 7 3 4 , 0 0 , 5 5 2 , 6 0 1 4 , 3 7 , 8 1 0 , 7 4 , 8 4 , 2 2 , 4 9 , 4 1 3 , 8 1,1 5 , 2 2 0 - 2 5 1,60 2 7 , 6 1 4 , 4 1 3 , 4 3 9 , 6 0 , 5 0 1 2 , 0 10,0 2 , 8 1 3 , 4 1,0 2 5 - 5 0 1 , 5 9 2 5 , 5 1 2 , 5 11,5 3 9 , 7 0 , 5 0 1 4 , 2 1 0 , 3 2 , 7 1 1 , 5 1,0 5 0 - 1 0 0 1 ,5 6 2 5 , 9 1 6 , 4 1 3 , 0 4 0 , 2 1 , 7 0 1 4 , 3 8 , 3 1, 2 1 3 , 0 3 , 4 3 C-20 1 , 6 3 30,2 1 9 , 0 1 3 , 7 3 7 , 7 2 , 6 5 7 , 5 9 , 8 1 , 4 1 3 , 7 5 , 3 2 0 - 5 0 1 , 7 7 2 9 , 1 2 6 , 7 1 5 , 5 3 2 , 6 5 , 6 0 3 , 5 1 , 3 1, 1 1 5 , 5 1 1 , 2 5 0 -1 0 0 1 , 8 0 3 0 , 9 3 0 , 4 1 8 , 3 3 0 , 9 6 , 0 5 0, 0 0 , 1 0 , 4 1 8 , 3 12, 1 4 0 -2 0 1, 71 3 2 ,1 2 6 , 6 1 6 , 0 3 4 , 6 5 , 3 0 2 , 5 2 , 9 2 , 6 1 6 , 0 1 0 ,6 2 0 -5 0 1 , 7 4 3 1 , 2 2 8 , 5 1 7 , 7 3 4 , 0 5 , 4 0 2 , 8 1,1 1 , 6 1 7 , 7 10,8 5 0 -1 0 0 1 , 6 3 2 9 , 3 2 4 , 9 1 5 , 5 3 0 , 9 4 , 7 0 9 , 6 2, 1 2 , 3 1 5 , 5 • 9 , 4 SHR Sadków P l a n t B re e d i n g 5 0 - 2 5 2 5 - 5 0 5 0 - 1 0 0 1 , 5 2 1 , 5 7 1, 71 3 6 , 2 3 4 , 0 2 6 , 8 2 8 , 6 2 9 . 4 2 0 . 4 2 4 , 3 2 5 , 0 1 4 , 6 4 2 , 2 4 0 , 5 3 5 , 0 2 , 1 5 2 , 2 0 2 , 9 0 6 , 0 6 , 5 8 , 2 5 . 0 3 . 0 5 .1 2 , 6 1 , 6 1 , 3 2 4 , 3 2 5 , 0 1 4 , 6 4 . 3 4 . 4 5 , 8 Station Sadków 6 0 - 2 5 1 , 5 6 3 3 , 3 2 2 , 5 1 9 , 3 4 0 , 5 1,60 7 , 2 8,6 2,2 1 9 , 3 3 , 2 2 5 - 5 0 1 , 5 0 3 3 , 2 20,6 1 6 , 8 4 2 , 7 1 , 9 0 9 , 5 11, 1 1 , 5 1 6 , 8 3 , 8 5 0 - 1 0 0 1 , 5 9 2 9 , 9 2 2 , 9 1 8 , 9 3 9 , 2 2,0 0 9 , 3 4 , 5 2 , 5 1 8 , 9 4 , 0 7 0 - 3 0 1 , 4 4 3 5 , 2 2 9 , 4 2 2 , 0 4 3 , 8 3 , 7 0 8 , 6 3 , 8 2 ,0 2 2 ,0 7 , 4 3 0 - 6 0 1 , 3 9 40., 2 3 3 , 2 2 3 , 1 4 5 , 9 5 , 0 5 5 , 7 4 , 9 2 , 1 2 3 , 1 10,1 60-100 1 , 6 5 3 0 , 9 2 6 ,2 2 0 , 4 3 7 , 7 2 , 9 0 6,8 2 , 5 2,2 2 0 , 4 5 , 8 8 0 - 3 0 1 , 3 4 4 0 , 4 3 1 , 0 1 8 , 6 4 9 , 0 6,20 8,6 7 , 1 2 , 3 1 8 , 6 1 2 , 4 30-60 1 , 4 0 38,2 2 7 , 7 2 0 ,2 4 6 , 9 3 , 7 5 8 , 7 7 , 4 3 , 1 20 ,2 7 , 5 6 0 -1 0 0 1 , 3 8 4 0 , 4 3 5 , 9 2 3 , 8 4 8 , 5 6 , 0 5 8,1 3 , 0 1 , 5 2 3 , 8 12,1 S . K o w a li ń sk i i in .
Wpływ zniekształcenia profilów gleby na jej właściwości 85
ganiczną. W zależności od sto pn ia w ym ieszania różnych poziom ów w łaś ciwości fizyczne u k ład a ją się odm iennie.
Na obiekcie w G odzięcinie obejm ującym gleby piaszczyste (profile
1 i 2) odznaczające się ogólnie n iek o rzy stn y m i w łaściw ościam i, w sk u
tek w zbogacenia górnych ich p a rtii w części spław ialne, nastąpiło w y raźne popraw ienie właściwości fizycznych. W yraża się to w zrostem m ak sy m aln ej k a p ila rn e j pojem ności w odnej, polowej pojem ności wodnej, ilości w ody dostępnej dla ro ślin oraz zm ianam i porow atości. K orzystne zm iany stosunków p o w ietrzno-w odnych obserw ow ać m ożna rów nież na glebach g liniasty ch kom pleksu pszennego dobrego na te re nie Godzięcina (profile 3 i 4), w k tó ry ch w sk u tek zm iany składu m asy glebow ej na głębokości 0-50 cm n astąpiło w yraźne popraw ienie w spom n ianych w łaściwości fizycznych.
N a obiekcie SH R Sadków w ystępow ały gleby o bardzo dobrych w łaś ciw ościach fizycznych, m ające szczególnie k o rzy stn y u kład stosunków pow ietrzno -w od ny ch (profile 5 i 7). W skutek zm iany w układzie m asy glebow ej zachodzącej pod w pływ em zniszczenia gleby n a tu ra ln e j obser w ujem y w nich w y raźn e zróżnicow anie p ro cen tow ej zaw artości róż nych porów.
P rzep ro w adzo ne b ad ania w łaściw ości fizycznych pozw alają stw ie r dzić, że najw iększe zm iany dotyczą porow atości ogólnej oraz rozdziału porów , co w yw iera z kolei siln y w pływ n a kształto w an ie właściwości w odnych ro zp a try w a n y ch gleb. Z m iany te m ogą rów nież w skazyw ać na stopień zagęszczenia gleby w yrażony ciężarem objętościow ym tw orzyw a glebowego. Porow atość ogólna (tab. 3) w skazuje, że górne w a rstw y gleb zniekształconych m ają z reg u ły ten d en cję do zagęszczenia, w y n ikającą głów nie z dw uczłonow ości odpow iadających im profilom gleb n a tu ra l nych. W y jątk iem jest p ro fil 8, gdzie porow atość ogólna w w arstw ie orn ej
gleby zniekształconej była w iększa niż gleby n a tu ra ln e j. W ydaje się, że o szybkości zagęszczenia decydow ał w ty m przy p ad k u skład m echaniczny. W iększa zaw artość części sp ław ialn y ch i zw iązana z tym agregatow ość m asy glebow ej spow odow ała w olniejsze osiadanie gleby w p o rów n aniu do pozostałych profilów uboższych w części spław ialne. W iększą po ro w atość ogólną w ykazyw ały rów nież głębsze w a rstw y profiló w gleb zniekształconych w sto sun k u do gleb n a tu ra ln y c h .
W p ro filach gleb zniekształconych n a stą p iły rów nież w y raźne zm ia ny w rozkładzie porów zróżnicow anych w edług wielkości. Ilość porów > 8 ,5 [xm decydujący ch o przew iew ności gleb uległa bow iem w y raźnem u zw iększeniu. W iększa ilość tych porów w pro filach gleb zniekształconych oraz w zrost w ich dolnych w arstw ach porow atości ogólnej może św iad czyć o tym , że proces osiadania ty ch gleb w okresie prow adzonych ob serw acji nie uległ zakończeniu. W - m ia rę osiadania gleb zniszczonych pow inna się zm niejszać ilość porów o średn icy > 8 ,5 \im. A naliza w yn i ków w y raźnie w skazuje, że w p ro filach zniekształconych (profile 2 i 4)
86 S. Kowaliński i in.
n a obiekcie w G odzięcinie n a stą p ił w y raźn y w zrost liczby porów o śred - nicy 8,5-0,2|im, decy d u jący ch o k o rzy stniejszych dla rozw oju ro ślin w a
ru n k a c h w odnych oraz zm niejszenie ilości tej g ru p y porów w glebach zniekształconych na te re n ie SHR Sadków (profile 6 i 8).
Z m iany w rozkładzie porów spow odow ały rów nocześnie zm ianę w łaś ciw ości w odnych gleb. W yraża się ona w zrostem ilości w ody dostęp nej w pro filach zniekształconych n a obiek tach w Godzięcinie (tab. 4). N a j w iększy w zrost ilości w ody d ostępnej obserw u je się w zniekształconych
T a b e l a 4
Woda dostępna d la r o ś l i n - Water a v a i la b le to p la n ts
L o k a liz a c ja Location Głębokość cm Depth cm
P r o f i l gleby P r o f ile o f s o i l Różnica w z aw a rto śc i wody d o stęp n e j d la r o ś l i n w stosunku do p ro f i l u n a tu ra ln e g o : D iffe re n c e i n th e c o n te n t o f wa t e r a v a i la b le to p la n ts i n r e l a t i o n to n a tu r a l p r o f i l e n a tu r a ln e j n a tu r a l z n ie k s z ta łc o n e jdeformed n r p r o f i l u p r o f i l e No. mm n r p r o f i l u p r o f i l e No. mm mm % PGR G odzięcin S ta te farm G odzięcin 0-25 25-50 50-10C 0-100 1 29 23 69 121 2 34 29 65 127 + 5 + 6 - 4 + 6 + 17 + 26 - 6 + 5 0-25 25-50 50-100 0-100 3 27 47 91 165 4 32 53 77 162 + 5 + 6 - 14 - 3 + 18 + 13 - 15 - 2 SHR Sadków P la n t B reeding S ta ti o n Sadków 0-25 25-50 50-100 0-100 5 61 62 73 196 6 48 42 • 86 . 176 - 13 - 20 + 13 - 20 - 21 - 32 + 17 - 10 0-30 7 66 8 56 - 1C - 15 30-60 69 61 - 8 - 11 60-100 82 95 + 13 + 16 0-100 217 212 - 5 - 2
profilach 2 i 4, gdzie w poziom ach A i i środkow ych w arstw ac h p ro filu
w ynosi on 13-26% . Na tej podstaw ie m ożna przypuszczać, że w b a d a nych p ro filach o zakłóconej budow ie gen etycznej istn ieć m ogą lepsze w a ru n k i do zao p atry w an ia ro ślin w wodę, a tym sam ym procesy inw es ty cy jn e nie w płyn ęły w ty m p rzy p ad k u u jem nie na a k tu a ln ą żyzność gleb, w y n ikającą z ich stosunków w ilgotnościow ych.
Z upełnie inaczej p rze d staw ia się powyższe zjaw isko w glebach na tere n ie obiektu SHR Sadków (tab. 4). W p ro filach zniekształconych (pro file 6 i 8) nastąpiło w y raźn e zm niejszenie ilości w ody 'dostępnej d la
roślin, sięgające w górn y ch i środkow ych w arstw ach profilów 11-32% . T ak w y raźn y sp ad ek tej form y w ody w glebie może być pow ażnym czynnikiem o graniczającym p ro d u k cję roślin ną n a obszarze gleb znisz czonych.
Wpływ zniekształcenia profilów gleby na jej właściwości 87
O D C Z Y N
W poziom ach A i profilów gleb położonych n a te re n ie P G R Godzię- cin odczyn je st bardzo kw aśn y (profil 1) lub lekko k w aśn y (profil 3) i z reg u ły w z ra sta w yraźn ie w dolnych częściach gleb n a tu ra ln y c h (tab. 5). Na tere n ac h robót ziem nych w górnych poziom ach gleb odczyn
jest lekko k w a śn y (profil 2) lub obo jętn y (profil 4). Takie u k ład y od
czynu spow odow ane są w ydobyciem na pow ierzchnię utw orów zalega jących głębiej, o dznaczających się zdecydow anie w yższym pH, a n a stę p nie dużym przem ieszczeniem m asy glebow ej zachodzącym w tra k c ie za sy pyw an ia rurociąg u. O dm iennie p rze d staw ia ją się zm iany odczynu gleb położonych n a tere n ie SH R Sadków . W ystępujące tam czarn e ziem ie odznaczają się z reg u ły zasadow ym lub o bojętnym odczynem we wszy stk ich poziom ach genetycznych. Spow odow any on jest znaczną z aw ar tością CaCo3 nie tylko w dolnych, ale górn ych poziom ach ty ch gleb
(profile 5, 7). D uża zaw artość C a C 03 w całych p ro filach decy du je o ich
odczynie obojętny m lub zasadow ym . W ty ch w a ru n k a ch przem ieszcza nie m asy glebow ej nie w y w iera zasadniczego w pływ u n a zm iany od czynu b ad an y ch gleb.
M ożna więc stw ierdzić, że prow adzone ro boty ziem ne w p rzy p a d k u gleb o podglebiu lub podłożu zasobnym w C a C 03 przyczynić się mogą
do k o rzy stn e j zm iany odczynu glebowego, co w y raźnie zaznaczyło się w glebach położonych nao tere n ie PG R Godzięcin.
Z A W A R T O Ś Ć С i N
We w szystkich b a d an y ch obiektach obserw ujem y różnice w za w a r tości w ęgla organicznego m iędzy glebam i n a tu ra ln y m i i zniekształco nym i budow ą gazociągu {tab. 5). W yraża się to głów nie w zm niejszonej zaw artości w ęgla organicznego w poziom ach górnych gleb zn iek ształ conych, w ah ającej się od około 16% do 45°/o С ogółem. Rów nocześnie kosztem zm n iejszen ia ilości С organicznego w g ó rn ych w a rstw ac h gleb zniekształco n ych o b serw ujem y zw iększenie zaw artości zw iązków orga nicznych w środkow ych i dolnych w arstw ach .
Szczególnie duże różnice w bezw zględnej zaw artości w ęgla obser w u jem y na obiektach SHR Sadków , rep re z en tu ją c y c h czarne ziem ie (pro file 7 i 8 oraz 5 i 6). Pow yższe zjaw isko może być przyczyną obniżenia
żyzności tych zasobnych w próchnicę gleb.
Podobnie jak w ęgiel o rganiczny zm ienia się rów nież ogólna ilość azotu w g órnych poziom ach p rofilów glebow ych. W glebach n a tu ra ln y c h zaw artość N ogółem jest w yższa w poziom ach A x w p o rów n aniu z tą sam ą głębokością odpow iedniego p ro filu zniekształconego.
Z jaw isko to jest zw iązane z przem ieszczeniem i w ym ieszaniem subs ta n c ji organicznej oraz p o tw ierd za ogólną regułę, uzależniającą ilość N w glebie od zaw artości zw iązków próchnicznych.
88 S. Kowaliński i in.
N ie k tó re w ła śc iw o śc i fizykochem iczne i chem iczne badanych g leb
L o k a liz a c ja i n r p r o f i l u L o c a tio n and p r o f i l e No, Poziomy g en ety czn e w g le b a ch n a t u r a l nych G en etic h o riz o n in n a t u r a l s o i l G łębokość p o b ra n ia p ró b k i S am pling depth cm pH CaC03 % h2o 1 ,0 N KC1 PGR 1 G o d zięcin S ta te farm G o d zięcin A1 A3 3 3 D 5 - 1 5 35 - 45 60 - 70 90 - 100 5 .6 5 .4 5 .5 7.5 4 .4 4 ,2 4,1 7 .5 1,18 2 5 - 1 5 5 ,3 4 ,7 _ 34 - 45 6 ,0 4 ,5 -60 - 70 5 ,9 5,1 -90 - 100 5 ,8 4 ,5 -3 A1 5 - 1 5 6 ,5 6,1 _ A3 3 0 - 4 0 7 ,5 6 ,3 -B3 5 0 - 7 0 7 ,5 6 ,2 -D 90 - 100 7 ,4 6 ,2 -4 5 - 1 5 7 ,8 6 ,6 _ 3 0 - 4 0 7 ,5 6 ,7 -50 - 70 8 ,0 7,1 -90 - 100 8 ,0 7 ,3 -SHR 5 A1 5 - 1 0 7 ,9 7 ,6 2 ,5 3 Sadków 1 A1 20 - 25 8 ,0 7,6 2 ,7 4 P la n t B reed in g A1/B 45 - 50 7 ,9 7 ,4 0 ,3 0 S t a t i o n В 65 - 75 8 ,2 7,1 0 ,21 Sadków D 90 - 100 7 ,5 7 ,0 0 ,21 6 5 - 1 0 8 ,1 7 ,6 ' 0,21 20 - 25 8 ,1 7 ,2 0,21 45 - 50 8 ,2 7 ,4 1,26 65 - 75 8 ,0 7 ,4 2,3 2 90 - 100 7 ,9 7 ,4 2 ,5 3 7 A1 5 - 2 0 7 ,9 7 ,3 0,21 A 25 - 30 7 ,8 7 ,3 0 ,2 1 A1 55 - 60 7 ,8 7 ,3 0 ,4 2 D 90 - 100 8 ,3 7 ,9 11,6 8 5 - 2 0 8 ,0 7 ,2 1,05 25 - 30 8 ,0 7 ,2 4 ,6 4 55 - 60 7 ,5 7,1 9 ,7 2 90 - 100 7 ,5 7 ,2 5,07 P R Z Y S W A J A L N E FO R M Y P 20 5 I K 20
B adane gleby z Sadkow a rep rezen to w an e przez czarn e ziem ie są za sobniejsze w p rzy sw aja ln y fosfor i potas niż analizow ane gleby z Go- dzięcina. P on ad to zasobność ty ch gleb w potas jest n a ogół w yższa niż w fosfor. P rz y sw a ja ln e form y fosforu i p otasu w glebach n a tu ra ln y c h i zniekształconych w yk azują z reg u ły najw yższe w artości w poziom ach
Wpływ zniekształcenia profilów gleby na jej właściwości 89» T a b e l a 5 Some p h y s i c a l - c h e m i c a l and c h e m i c a l p r o p e r t i e s o f th e c o i l s i n v e s t i g a t e d Hh K ationy wymienne Exchangeable c a tio n 3 S T V С N Ÿô С : II P2o 5 к 2о ;
:ig2+ K+ Na+ mg/100 g g leb y :
2i g / l00 g o f s o i l т .е ./Ю О g gleby s o i l 2,76 0,0 8 1.43 0,2 4 0 ,0 2 1,77 4.5 3 39,1 0 ,5 9 2 0,0 5 9 10,03 6 ,8 12,5’ j 1,88 0,2 6 0 ,5 4 0,03 0 0 ,3 3 2,71 30,6 0,102 0,019 5,37 1,8 2 ,5 ; 2 ,2 3 3,62 1,77 0,2 0 0 ,0 8 5,67 7 ,9 0 71.8 0,090 - - 0,1 7,5 ; 0 ,7 4 9,74 2,35 0 ,1 7 0 ,2 8 12,54 13,23 94,4 0,079 - - 2 ,9 6 ,5 2,76 0 ,3 0 1,66 0,2 3 0,01 2,20 4,96 44 ,3 0,489 0,056 8 ,7 3 6 ,2 12,0 : 1,62 0 ,7 3 0 ,4 6 0 ,0 3 0 ,0 2 1.24 . 2,86 4 3,3 0 ,1 1 3 0,016 7,06 1,4 5 ,0 1 1.31 3,15 2,14 0,1 2 0 ,0 3 5,49 6,8 0 8 0 ,7 0,075 - - 0 ,7 5,5 . 1,34 2,82 1,92 0,11 0 ,0 8 4,93 6,7 7 72,8 0,038 - - 2 ,9 8 ,5 : 1,66 2,67 1,34 0 ,1 9 0 ,0 5 4,85 6,51 74,5 0,7 3 2 0 ,0 9 2 7,96 8 ,3 10,5 . 1,05 7,60 2, 30 0,2 8 0 ,1 7 10,35 11,40 90,8 0 ,2 5 4 0,044 5,77 0 ,1 16,0 : 0 ,6 6 7.44 2,07 0,1 9 0,16 9,86 10,52 93,7 0,099 - - 0 ,3 10,0 j 0 ,7 9 9,51 2,65 0 ,2 2 0 ,3 2 12,71 13,50 94,1 0,141 - - 1,2 8 ,0 ' 0,9 6 7,09 2,19 0,31 0 ,2 4 9 ,8 3 10,79 91,1 0 ,395 0 ,058 6,81 5 ,8 16,0 0 ,7 0 8 ,0 6 2,28 0 ,2 4 0 ,2 4 10,82 11,52 93,9 0,606 0,056 10,82 4 , 2 - 11,0 0 ,7 9 7 ,0 7 1,97 0,2 3 0 ,1 7 9,40 10,28 9 2 ,3 0,536 - - 5,8 14,0 ; 0 ,8 0 8,01 2 ,70 0 ,2 2 0 ,2 9 11,22 12,02 93,3 0 ,5 2 4 - - 0 ,9 6,0 ! 0,61 10,12 2 ,69 0 ,6 5 0,31 13,77 14,38 95,8 1,072 0 ,118 9,08 25,0 25,0 0 ,4 4 10,12 2,66 0 ,8 3 0 ,2 4 13,85 14,29 96,9 0,931 0,1 0 4 8 ,9 5 25,0 39,0 0 ,5 2 6 ,5 3 1.93 0 ,4 2 0,16 9,04 9 ,56 94,6 0,3 5 7 - - 6 ,2 17,0 0 ,5 2 6,5 0 1,67 0,30 0 ,2 2 3 ,6 9 9,21 9 4,3 0,1 9 2 - - 1,0 14,5 0,61 6 ,3 7 2,0 9 0 ,2 0 0 ,2 9 8 ,9 5 9,56 93,6 0,068 - - 2 ,2 8 ,0 0 ,5 7 7,31 1,69 0,81 0 ,2 0 10,01 10,58 94,6 0,658 0,076 8 ,6 6 19,1 36,0 0,4 8 5,76 1,59 0 ,1 5 0 ,1 4 7,64 8 ,1 2 94,1 0,451 0,056 8 ,0 5 13,6 12,0 0 ,5 7 7 ,1 2 1,96 0 ,2 2 0 ,2 0 9,50 10,07 9 4 ,3 0,4 3 4 - - 10,9 10,5 0 ,5 7 8 ,0 7 1,34 0,21 0 ,2 0 10,32 10,89 94,8 0 ,4 1 4 - - 11,5 10,5 0 ,4 4 3 ,1 7 1,73 0,41 0 ,3 2 10,63 11,07 96,0 0 ,6 7 7 - - 17,0 19,0 0 ,7 9 12,28 4,4 0 0 ,4 0 0 ,4 5 17,53 18,32 95,7 2,200 0 ,185 11,89 12,5 18,0 0 ,7 4 12,53 3,72 0,3 8 0 ,4 5 17,08 17,82 95,3 2,143 0,201 10,66 1б,0 14,5 0 ,7 0 12,60 4 ,88 0,21 0 ,4 7 18,16 13,76 96,8 1,720 - - 1 ,3 7 ,5 0 ,3 9 16,32 3,36 0 ,1 2 0 ,4 4 20,24 20,63 93,1 0,316 - - 0 ,3 3 ,0 0 ,4 4 14,32 6 ,2 7 0 ,5 0 0 ,5 3 21,62 22,06 98,0 1,523 O vOo 9,52 15,5 16,5 0 ,5 7 14,70 8 ,0 6 0 ,3 5 0 ,6 9 23,80 24,37 9 7,7 0,846 0,101 8 ,3 3 2 ,3 11,5 0 ,4 8 13,08 4,27 0 ,1 9 0 ,5 2 18,06 18,54 97,4 0,602 - - 0 ,1 4 ,0 0 ,5 7 15,33 6 ,7 4 0,31 0 ,5 0 22,88 23,45 97,6 1,255 - - 4 ,2 11,0
Ai. Na igół c h a ra k te ry z u ją się one zbliżoną zaw artością P2 0 5 i K2O r
odpow iadającą z reg u ły zasobności śre d n ie j lub dobrej. W p ro filach 1 i 2 oraz 3 i 4 n a te re n ie G odzięcina o b se rw u je m y p raw ie podobne roz
m ieszczenie P2O5 i K20 , n ato m iast w glebach n a te re n ie S adkow a (pro
file 4 i 5 o raz 6 i 7) stopień zasobności b a rd z ie j uzależniony jest od
30 S. Kowaliński i in.
W Ł A ŚC IW O Ś C I S O R P C Y J N E
N ajw yższą kw asow ość h y d ro lity czn ą H h oraz jej zróżnicow anie stw ierd zo n o w glebach n a te re n ie G odzięcina (tab. 5) rep rezen to w an y ch przez p ro file 1-4, p rzy czym w zniekształconym pro filu 4 zaznaczyły się najw iększe zm iany w artości H h, G leby z rejo n u Sadkow a ze w zglę
du na zaw artość C a C 03 m ają n iew ielką ilość hyd ro lity czn y ch jonów
H, a zn iekształcenie nie w yw arło w iększego w pływ u n a zm iany k w a sowości h yd ro lity czn ej w profilach.
N ajw iększe zm iany we w łaściw ościach so rp cyjn ych ob serw ujem y w obsadzie kationow ej kom pleksu sorpcyjnego. Dotyczy to szczególnie ilości w ym ien n y ch k atio n ów Ca n a poszczególnych głębokościach profilów glebow ych.
Z reg u ły ilość w apnia w ym iennego w pow ierzchniow ych w arstw ach gleb zniekształconych ulega pew nem u zw iększeniu w sk u tek p rzem iesz czenia m asy glebow ej bard ziej zasobnej w k a tio n y m etaliczne. D latego udział katio n ów zasadow ych w p rofilach gleb zniekształconych w zra sta w g ó rn ych w arstw ach, czego w y razem jest zm ieniający się stopień w ysycenia kom pleksu sorpcyjnego gleb katio nam i o c h a ra k te rz e zasa dowym .
Na ogół m ożna stw ierdzić, że stopień w ysycenia V w z ra sta z reg u ły w górn y ch w arstw ach p ro filó w gleb zniekształconych w p o ró w n an iu z glebam i n a tu ra ln y m i. Z jaw isko to zw iązane jest z w pływ em utw orów podglebia i podłoża; k tó re pod w pływ em robót ziem nych p rzed o stają się do górnych części profilów . Szczególnie w y raźnie zaznaczyło się to w glebach na tere n ie G odzięcina (profile 1 i 2 oraz 3 i 4).
P L O N O W A N IE N IE K T Ó R Y C H R O Ś L IN U P R A W N Y C H
B adania porów naw cze wysokości plonu k ilk u ro ślin u p raw n y ch w y konano w 1975 r. na tych sam ych k om pleksach glebow ych w PG R Go dzięcin oraz SHR Sadków , zn ajd u jący ch się w pierw szy m roku uży tk o w an ia po zakończeniu budow y gazociągu. D ośw iadczenie założono na polach p ro d u k cy jn y ch m etcd ą losow anych bloków w 5 pow tórzeniach, p rzy czym wielkość poletek na obiekcie w Godzięcinie w ynosiła 20 m 2, n ato m iast w SHR Sadków 4 m 2. P o letk a zakładano rów nolegle, p rz y czym jedno znajdow ało się na glebie zniekształconej, drugie, stanow iące k o n trolę, usytuow ano na glebie n a tu ra ln e j w odległości około 1 0 m od linii
gazociągu. W arun ki upraw y, naw ożenia i pielęgnacji roślin na poszcze gólnych po letk ach b yły identyczne.
Ś re d n ia ogólna plonu ziarn a pszenicy ja re j z 1 0 p oletek w ynosi
8,21 kg, co w przeliczeniu stan ow i 41 q/ha. A naliza w a ria n c ji o trz y m a nych w yników w ykazała b rak isto tn y ch różnic w ilości zebranego z iarn a z poletek na glebach zniekształconych i n a tu ra ln y c h (tab. 6, 7).
Wpływ zniekształcenia profilów gleby na jej właściwości 91
Ś re d n ia ogólna plo nu łu b in u dla 10 poletek w ynosi 3,34 kg/20 m 2, co w przeliczen iu stanow i 16,7 q/h a. A naliza w a ria n c ji o trzy m an y ch w y n i ków w y k azała rów nież u łu b in u b ra k isto tn y ch różnic w wysokości p lon u m iędzy poletkam i k o n tro ln y m i na glebie n a tu ra ln e j a poletk am i na glebie o p ro filu zniekształconym .
T a b e l a 6
'.7y30kość plonowania p szenicy j a r e j w PGR G odzięcin Sommer wheat g r a in y ie ld s a t the s t a t e farm G odzięcin
Pow tórzenie R e p lic a tio n Plony z ia rn a w kg/20 m2 G rain y ie ld s i n k g /20 m z p o le te k na g leb ach 2 i from p l o t s on s o i l s zn ie k sz ta łc o n y c h - deformed n a tu ra ln y c h - n a t u r a l 1 3,28 8 ,3 2 2 8 ,0 3 8,1 7 3 3,31 8 ,2 3 4 iI 8 ,4 3 8,26 5 3,03 7,79 S r e in ie - Mean 8 ,2 3 8 ,1 9 T a b e l a 7
A n aliza w a ria n c ji plonu z ia rn a p szen icy j a r e j w PGR G odzięcin A n aly sis o f v a ria n c e o f sunmer wheat g r a in y ie ld s a t the s t a t e farm G odzięcin
Zmienność V a r i a b i l i t y Liczba s to p n i swobody Number o f de- prppq o f freedom ś r e d n i kwadrat Mean square P obliczeniow e F c a l c u la te d P te o re ty c z n e F t h e o r e t i c a l p = 0,05 Całko.v it a Total 9 0,0913 Obiektów O b iects 1 0,0056 0,0034 7,71 Bloków Blocks 4 0,0379 0,928 6 ,39 Bł°du Z rro r 4 0-, 1661 T a b e l a 8
Wysokość plonów z ia rn a łu b in u odmiany Popularny w PGR G odzięcin Y ields o f lu p in e g ra in o f the Popularny v a r i e t y a t the s t a t e farm G odzięcin
Pow tórzenie R e p lic a tio n Plon z ia rn a w kg/20 m2 G rain y ie ld s i n kg/20 n z p o le te k na glebach 2 i from p l o t s on s o i l s z n ie k sz ta łc o n y c h - deformed n a tu ra ln y c h - n a t u r a l 1 3,44 3,35 2 3,00 2,85 3 3,35 3,53 4 3,30 3,29 5 3,89 3,46 ś re d n ie - Mean 3,39 3,29
92 S. Kowaliński i in.
Podobne plony pszenicy ja re j i łu b in u o trzym ane w PG R Godzię cin na p o letkach gleb n a tu ra ln y c h k o n tro ln y ch i n a glebach zn iekształ conych św iadczą o tym , że gospodarstw o nie poniosło s tr a t w wysokości plonu ro ślin u p raw ia n y c h w pierw szy m rok u u żytkow ania gleb o pro fi lach zniekształconych. Powyżs'ze dane k o resp o n d u ją ściśle z w ynikam i badań gleboznaw czych, k tó re w ykazały, że przem ieszczanie m asy gle bowej zachodzące w tra k c ie budow y gazociągu nie spow odow ało w za sadzie n iek o rzy stn y ch zm ian n iek tó ry ch w skaźników żyzności gleby na teren ie PG R Godzięcin.
W SHR Sadków w ykonano podobne b ad an ia wysokości plonów w od niesieniu do pszenicy ozim ej oraz k u k u ry d zy na zieloną m asę, w y b ie ra jąc losowo po 5 p o letek na tere n ie gleb zniekształconych oraz n a n a tu ra ln y c h k o n tro ln y ch (tab. 9 i 10).
T a b e l a 9
ï/ysokosd plonów pszen icy ozim ej odmiany Kaukaz w SHR Sadków Y ield s o f w in te r wheat g r a in o f the Kaukaz v a r ie ty a t the
P la n t B feeding S ta tio n Sadków
Pow tórzenie R e p lic a tio n P lon z ia rn a w kg/4 m2 : G rain y ie ld s in k g/4 m2 z p o le te k na glebach from p lo t в on s o i l s z n ie k sz ta łc o n y c h - deformed n a tu ra ln y c h - n a t u r a l 1 0 ,5 2 0,8ô 2 0 ,4 4 1,10 3 0,34 1,22 4 0,72 1,08 5 0,41 0,63 ś re d n ie - Ыеап 0,4 3 0,9 7 T a b e l a 10 A naliz;: w a ria n c ji w ysokości plonów pszen icy ozim ej w SHR Sadków
A n aly sis c f v a ria n c e o f the w in te r wheat g ra in y ie ld s a t the P la n t B reeding S ta tio n Sadków
Ir. i o nność V a r ia b ility J.iczba s to p n i swobody liunber o f de g re e s of freedom ś re d n i kwadrat Mean square P obliczeniow e F c a l c u la te d F te o re ty c zn e F t h e o r e t i c a l p = 0,05 Całkow ita Го t a 9 - - -Cbio к tć-.v O o io ctr 1 0,6052 16,53 7,71 3 loków r lo ck s Л 0,0392 1,07 6,39 błędu Z rro r 4 0,0366 ~ “
Wpływ zniekształcenia profilów gleby na jej właściwości 93
Test F d la p — 0,05 w ykazał isto tn e różnice w plonie z iarn a pszenicy ozim ej n a po rów n y w an y ch poletkach. P rz ec iętn y plon zia rn a z poletek n a glebie zniszczonej w ynosił średnio 1 2 , 2 q/ha, n ato m iast na p oletkach
k o n tro ln y c h 24,2 q/ha. P rzed ział ufności d la różnicy śred n ich z poletek na glebie zniszczonej i k o n tro ln y c h p rzy poziom ie ufności p = 0,05 m a postać 0,15 k g < u 2—гхх<0,81 kg. Św iadczy to, że plon ziarn a na polet k ach o glebach n a tu ra ln y c h (kontrolnych) jest w yższy niż plon ziarn a z p o letek na glebach zniekształconych co n ajm n ie j o 0,15 kg/4 m2 i co
najw yżej o 0,81 k g / 4 m 2. W przeliczeniu na 1 h a plony z ia rn a pszenicy ozim ej na glebie zniekształconej i n a tu ra ln e j różniły się w g ran icach 3,7-20,2 q.
D rugą ro ślin ą b ad an ą na polach SH R Sadków była k u k u ry d za silo sow a (tab. 11). Po przeliczeniu na 1 h a plon zielonej m asy k u k u ry d zy na p o letk ach gleb zniekształconych w ynosił 282 q, a na glebach n a tu
-T a b e l a 11
Plony kukurydzy silo so w e j w SHR Sadków
Y ield s o f maize fo r s ila g e a t the P la n t B reeding S ta tio n Sadków
Pow tórzenie R e p lic a tio n
Plon z ie lo n e j rcasy w kg/4 EJ2 na p o letk ach g leb Green m a tte r y ie ld s in kg/4 m from p lo ta on s o il*
z n ie k sz ta łc o n y c h - deformed n a tu ra ln y c h - n a t u r a l 1 7 ; 20 20,50 2 10,40 13,70 3 10,30 15,20 4 11,50 17,90 5 12,30 19,80 śre d n ie - Mean 10,34 13,42 T a b e l a 12
An-iDizG. w a ria n c ji plonów kukurydzy g ilosow ej A ra iy o is of v a ria n c e of the y ie ld s o f maize fo r s ila g e
::;r.ienno:;J V n ria b i]i ty Liczba sto p n i swobody Ninber o f de g re e s o f freedom i r e dni k.vadrat Mean square F obliczeniow o F c a lc u la te d F te o re ty c z n e F t h e o r e t i c a l p = 0,05 Całkow ita T o tal 9 - - -Obiektów Obiec tr. 1 163,22 32,19 7,71 Bloków Blocke 4 2,93 0,58 6,39 Błędu E rro r 4 5,07 - “
94 S. Kowaliński i in.
raln y c h (k ontrolnych) 460 q. N a podstaw ie w ykonanej an alizy w a ria n c ji stw ierdzono isto tn ą różnicę w p lo no w an iu k u k u ry d zy , co p o tw ierdziły w ykonane obliczenia staty sty czn e (tab. 1 2). P rzed ział ufności w ynosi
5,26 < Uj —u2 < 10,90, co w skazuje, że plon zielonej m asy k u k u ry d z y
n a poletk ach gleb n a tu ra ln y c h (kontrolnych) jest w yższy o 5,26- -10,9 kg/4 m 2. W przeliczeniu na plon z 1 h a w artości te odpow iadają w pierw szy m p rzy p ad k u 105, a w dru gim 272 q.
P rzep ro w adzon e obserw acje na polach SH R Sadków w ykazały w y raźne obniżenie się plonów ro ślin nie tylko na glebach zniszczonych,, ale częściowo i p rzyległych do tra s y gazociągu. Zjaw isko to w yw ołane zostało zniszczeniem urządzeń m elio racy jn y ch w toku budow y gazocią gu, a ich w adliw a n a p ra w a spow odow ała w ym oknięcie pszenicy ozim ej w okresie prow adzon ych bad ań oraz w y raźn ą obniżkę plonów na b ad a nych obiektach. Spadek produkcyjności ty ch gleb wiąże się rów nież ściś le z w ynikam i bad ań gleboznaw czych, k tó re w skazały na w yraźne obni żenie się ilości w ody dostępnej w p ro filach gleb zniekształconych na te renie SHR Sadków . W skutek tego pogorszyła się praw dopodobnie zdol ność z a o p atry w an ia ro ślin na ty ch glebach w wodę dostępną, co ogólnie w płynęło na obniżenie ich żyzności.
WNIOSKI
N a podstaw ie p rzep ro w ad zo ny ch bad ań gleboznaw czych i plonow a nia n iek tó ry ch ro ślin w pierw szym ro k u u ży tko w an ia po w ykonanych robotach ziem nych w yciągnięto n astęp u jące wnioski.
1. K ształtow an ie się żyzności gleb zniekształconych w pierw szym ro k u
użytko w an ia w arunk o w ane jest głów nie przez typ, g a tu n e k oraz budo wę m orfologiczną p ro filu gleby n a tu ra ln e j. W znacznym sto p n iu n a plo n y roślin u p raw n y c h w p ływ a zniszczenie poziom u akum ulacyjn ego o raz przem ieszczenie, w ym ieszanie i rozłożenie m ate ria łu w obrębie p ro filu gleby zniekształconej.
2. Na kom pleksach glebow ych w PG R Godzięcin re p re z en tu ją c y c h
gleby płow e, żytnie dobre i pszenne dobre o budow ie dw uczłonow ej po m im o zm ian w łaściwości fizycznych i chem icznych gleb nie zaobserw o w ano pogorszenia ich żyzności, co w k onsekw encji nie w płynęło na o bni żenie plonow ania badanych upraw .
3. N a kom pleksach SHR Sadków , re p re z en tu ją c y c h czarne ziem ie n a leżące do gleb pszennych dob ry ch i pastew no-zbożow ych zaobserw ow ano w skutek przeprow adzonych prac ziem nych pogorszenie się właściwości w odnych, w yrażone m iędzy inn y m i zm niejszeniem się ilości wody do stęp n ej dla roślin, co spowodow ało w k o nsekw encji znaczną obniżkę plo nów u p raw ian y ch tu roślin.
4. W czasie robót ziem nych p rzy budow ie gazociągu zachodzą do datkow e zniekształcenia żyzności gleb w yw ołane zniszczeniem u rządzeń
Wpływ zniekształcenia profilów gleby na jej właściwości
m elioracyjnych. T en typ bezpośrednich i pośrednich zniekształceń sto sunków w od no-pow ietrznych gleb posiada d łu g o trw ałe u jem ne sk u tk i następcze nie tylko w obrębie tra s y gazociągu, ale także i na te re n a c h przyległych.
5. K ształtow anie się w tó rn ej żyzności gleb jest procesem złożonym i w ym aga prow adzenia w lata ch następ n y ch dalszych badań. B adania t e pow inny szczególnie uw zględnić zm iany w łaściw ości układów w odno- -p o w ietrzn y ch w yn ik ający ch z osiadania m asy glebow ej.
LITERATURA
[1] G r e s z t a J., M o r a w s k i S.: R ekultyw acja nieużytków przem ysłowych. PWRiL, Warszawa 1972, 264.
[2]. K e m p e r W. D. t S t e w a r d В. A P o r t e r L. K.: Effects of compaction on soil nutrient status, (in:) Compaction of agricultural soils. ASAE, Michigan 1971, 178-189.
[3] K o n t a n k i e w i c z K.: The (influence of deform ation on pore size distribution in the soil of various moisture. Zesz. probl. P.N.R. 168, 1975, 211-221.
[4] K o z i с z J.: W pływ ugniatającego działania kół w różnym stopniu obciążonego- ciągnika na w łaściw ości fizyczne gleby oraz na wzrost, rozwój i plon n iek tó rych roślin uprawnych. Zesz. probl. P.N.R. 112, 1971, 67-75.
[5] S k a w i n a T.: Procesy zniekształcenia gleb w okręgach górniczych i prze m ysłowych. Rocz. glebozn., dod. do t. 7, 1958, 131-148.
С. К О В А Л И Н Ь С К И , Д . Д Р О З Д , E. Д Р О З Д , Я . К А Ч М А Р Е К , М . Л И Ч Н А Р , С. Е . Л И Ч Н А Р Г А . в и л ь ч ы н ь с к и ВЛИЯНИЕ ДЕФОРМАЦИИ ПРОФИЛЕЙ НА НЕКОТОРЫЕ СВОЙСТВА И ПЛОДОРОДИЕ ПОЧВ Отделение почвоведения Института агрохимии, почвоведения и микробиологии, Сельскохозяйственная академия во Вроцлаве Р е з ю м е Цель работ состояла в определении некоторых физических ф изико-хим и- ческих и химических свойств почвы и сравнения урожая культурных растений «а естественных (-ненарушенных) почвах и на почвах деформированных вслед ствие про-ведения земляных работ при постройке газопровода. Сравнительные исследования были проведены в первом году после прокладки газопровода на комплексах буроземных лессированных почв (Голендзин) и черных земель (Сад ков). Исследования приводят к следующим заключениям: 1. Воспроизведение плодородия деформированных почв в первом году их пользования обусловлено в главном типом, видом и морфологическим строением профиля естественной (ненарушенной) почвы. В значительной степени .на уро ж ае культурных растений сказывается разруш ение аккумуляционного гори зонта, а такж е дислокация, размешивание и перераспределение материала в пределах профиля деформированной почвы. 2. На комплексах рж алы х хороших и пшеничных хороших лессированных почв с двучленным строением профиля не отмечено под влиянием деформации
9 6 S. Kowaliński i in. понижения урожаев зерна люпина -и яровой пшеницы. На черных землях при надлежащ их к комплексам пшеничным хорошим и кормово.-зерновым обнару жилось понижение урожая озимой пшеницы и кукурузы ,на зеленый корм в последствии ясно выраженного ухудш ения водного режима почвы. 3. Во время выполнения земляных работ при постройке газопровода имеют место добавочные деформации вызванные уничтожением мелиоративных со оруж ений. Этот вид непосредственных и косвенных деформаций изменяет вод но-воздушный режим почв и оказывает длительное отрицательное последствие не только в пределах трассы газопровода но и на смежных площ адях (терри ториях). Проявляется это отчетливым падением урожаев вследствие избыточ ной увлажненности почв, что имело место на черных землях в Садкове. K O W A L IŃ S K I, D. D R O Z D , J. D R O Z D , J. K A C Z M A R E K , M. L IC Z N A R , S . E. L IC Z N A R , A . W IL C Z Y Ń S K I
THE EFFECT OF DEFORMATION OF SOIL PROFILES ON SOME PROPERTIES AND FERTILITY OF SOILS
Department of Soil Science, Institute of Agricultural Cnemistry, Soil Science and Microbiology, Agricultural U niversity at Wrocław
S u m m a r y
The aim of the work was to determ ine changes of some physical, physico-che m ical and chem ical properties of soil and comparison of crop yields on natural
soils and soil deformed in consequence of earth works carried out at the gas piping construction. The cam parative investigation w ere carried out in the first year after the gas piping execution on com plexes of soils lessivés (the state farm Godzięcin) and of black earths (the Plant Breeding Station Sadków). The in ve stigations enabled to draw the follow ing conclusions:
1. The fertility form ation of deformed soils in the first utilization year depends principally on type, king and morphological structure of the natural soil profile. The yields of crops are affected to a considerable degree by destruction of the accum ulation horizon as w ell as by translocation, m ixing and distribution of m a terial w ithin the profile of non-deform ed soil.
2. On good rye and (or) w heat com plexes of soil lessivés of a tw o-layered structure no decrease of lupine and summer w heat grain yields took place under influence of the soil profile deformation. On black earths belonging to good wheat and fodder-cereal com plexes a decrease of w inter wheat grain and maize green matter yields occurred in connection w ith a distinct w orsening of w ater proper ties of the soils investigated.
3. During earth works at the gas pipeline construction additional deformations o f the soil fertility occur, caused by destruction of reclamation network. This type of direct and indirect deformations results in changes of w ater and air conditions of soils and leaves behind prolonged negative aftereffects, not only w ithin the gas pipeline route, but also on adjacent areas. It m anifests itself w ith a distinct decrease of yields due to a stronger w aterlogging of soil, as was the case on the area of black earths of the Plant Breeding Station Sadków.
P r o f . d r h a b . S t a n i s l a w K o w a l i ń s k i I n s t y t u t C h e m i i R o l n i c z e j , G l e b o z n a w s t w a i M i k r o b i o l o g i i A R
