P. Rudniewski
"Synthetic materials used in
conservation of cultural property",
Rzym 1963 : [recenzja]
Ochrona Zabytków 18/1 (68), 68-69
F izy k o ch em iczn e (Laboratorium 'badawcze utworzono w 1958 r. Program em badań objęto zagadnienia tech nika m uzealnej {ogrzewanie, w entylację, oświetlenie, utrzym anie czystości itd.), m ateriałoznaw stw o i obrób kę {rzem iosło, rzem iosło artystyczne, technologię, w łaściw ości fizyczne i chem iczne m ateriałów i surow ców), konserw ację, restau rację, badania analityczne, technologiczne, badania nieniszczące i analizę śladów. Stosow anie do zakresu program u, w yposażono bogato laboratorium w najnow ocześniejszy sprzęt i ap ara tu rę. Dla poszczególnych m etod badawczych zakupiono zespoły przyrządów i aparatów , m. in. sp ektrograf z pełnym w yposażeniem pomocniczym, spektrofotom etr o szerokim zakresie z wyposażeniem , rentgen stru k turalny z zespołem urządzeń pomocniczych, w yposa żone w fotograficzne kam ery, m ikroskopy oraz a p a raty do m ikrorentgenografii, pH -m etrii i elektrofo rezy, rep rezen tujące najw yższy św iatow y poziom p re cyzji. Skom pletow ano również najnow szą literaturę w postaci podręczników, m onografii, odbitek, tłum a
czeń artykułów , streszczeń i w yciągów (ponad 3600 .pozycji). W zebraniu i opracow aniu literatury korzy stano z pom ocy Institut f. K un stw issenschaft w Zu rychu, Doerner Institut w Monachium i IIC w L on dynie. L aboratorium pomieszczono w 9 pokojach o
łącznej powierzchni 230 m-. Poszczególne p okoje zn a lazły następujące przeznaczenie: 1. .pokój — b adan ia fizyczne: sztuczne starzenie, obserw acje i pom iary wpływu św iatła, wilgoci, ciepła, przygotow yw anie próbek, zatap ian ie, szlifow anie, polerowanie, tra w ie nie; 2. pokój — laboratorium chemiczne: p race nad m etodam i kon serw acji, badania chemiczne, p re p a r a tyka, badania chemiczne drewna, urządzenia do prób konserw acji żyw icam i sztucznym i i poliglikolem e ty lenowym ; 3. pokój — biuro kierownika, kartoteka w y ników badań, korespondencja ; 4. .pokój — biblioteka podręczna, zbiór literatury, m iejsce konferencji rob o czych; 5. .pokój — laboratorium m ikroskopii, m ik ro fotografii, m ikrospektrofotom etrii; 6. .pokój — sp e k trofotom etria, chrom atografia bibułowa, elektroforeza, pH -m etria; 7. pokój — analiza sp ek traln a; 8. p o kój — rentgenograficzne badania stru k tu raln e; 9. po kój — ciem nia.
Taki sposób sform ułow ania zadań laboratorium badawczego, w arunki lokalow e, jak i w yposażenie w sprzęt i pomoce w skazuje na to, że twórcy nowo p o w stałej placów ki m ieli na uwadze zapew nienie je j d o brego startu i pom yślnego rozwoju.
J. Lehm ann
S. LO REN TZ, L a protection des m onuments hi
storiques en Pologne. „Inform ations U N ESCO ” , B u lle
tin bim ensuel destiné à la p resse et à la radio, nr 447, P aris, le 30 octobre 1964, s. 11—13.
W w ydaw anym co dwa m iesiące biuletynie p ra sowym U N ESCO z października 1964 r. ukazała się w zw iązku z ogłoszeniem przez tę organizację m iędzy narodow ej kam panii na rzecz ochrony zabytków sy n tetyczna n otatka prof, dra S. Lorentza, poświęcona ochronie i kon serw acji zabytków w Polsce. Zasłużony dla ochrony polskiego m ienia kulturalnego wieloletni dyrektor Muzeum Narodowego w W arszawie i w pierwszych latach powojennych kierownik Naczelnej D yrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków, przypom niaw szy ogrom str a t kulturalnych, poniesionych na sk u tek zniszczeń wojennych w Polsce, scharakteryzow ał minione dw udziestolecie jako okres w ysiłków p odej mowanych dla zachowania w szystkiego, co było m oż liwe do uratow ania, oraz d la utrw alenia pam ięci o
tym, co uległo zagładzie. Główne kierunki działania w rozpatryw anym okresie autor określa jako ochronę zabytków istniejących i rekonstrukcję obiektów 0 w artości historycznej, ich zespołów, a naw et całych dzielnic m iejskich, ważnych dla kultury narodow ej. Przechodząc do założeń program ow ych kon serw ator stw a polskiego w powojennym dwudziestoleciu, przy tacza liczne argum enty, uzasad n iające znaczenie r e konstrukcji dla zapew nienia ciągłości ew olucji k ultu raln ej w szczególnych w arunkach stan u posiadan ia 1 zakresu zniszczeń w Polsce, ja k również kładzie n a cisk na potrzebę ochrony zespołów zabytkow ych oraz ich otoczenia. Po stw ierdzeniu stosow ania należytego w yboru obiektów rekonstruow anych i w prow adzania nowej zabudowy na m iejsce nie p osiad ającej w artości zabytkowych, kończy w yrażeniem przekonania ô słuszności rekon strukcji zabytków , których brak stw orzyłby istotną lukę w historii kultury polskiej.
Z. Bieniecki
*
SY N T H E T IC M A T E R IA L S U SE D IN C O N SER
V A TIO N O F C U L T U R A L PR O PER TY (M ateriały
syntetyczne stosow ane w konserw acji m ienia kultu ralnego). W orks and publications, V (wyd. Internatio
nal Centre for the Stu dy of the P reservation and the Restoration of C ultural Property), Rzym 1963, str. 67.
P u b lik acja je st zwięzłym zbiorem inform acji o m ateriałach syntetycznych, głównie z grupy tworzyw sztucznych, dostępnych na rynkach zachodnich, a m o gących znaleźć zastosow anie w pracach konserw ator skich. K rótki w stęp zazn ajam ia czytelnika z szeregiem podstaw ow ych pojęć i term inologią z dziedziny zw iąz ków w ielkocząsteczkowych. W .podrozdziałach om ó wiono stru k tu rę chemiczną żywic syntetycznych, p la styfikatory, form y w jakich w ystępują produkty han dlowe, odw racałność polim erów oraz .podano biblio grafię złożoną z 13 podstawowych pozycji literatury fachow ej. W rozdziale I — W erniksy term oplastyczne omówiono kilka żywic takich, ja k polioctan winylu, polialkohol winylu, poliacetale winylowe, polim eta krylany oraz żywice policykloheksanonowe. Inform a cje .podane są w edług stałego schem atu zaw ierające
go: w zór strukturaln y oraz takie w łaściw ości, jak trw ałość, rozpuszczalność, w łaściw ości mechaniczne, tem peraturę m ięknienia i lepkość. Dla polialkoholi i polioctanów winylowych zam ieszczone są tabele różnych produktów handlowych, uszeregowanych w e dług w zrastających lepkości ich roztworów. Roz dział II — A rkusze przezroczyste om aw ia przydatność m ateriałów tego typu w p racach konserw atorskich. Z dużej liczby wyrobów w ystępujących w postaci płyt i folii, podano .charakterystykę polim etakrylanów m etylu, pochodnych celulozowych 1 tereftaian u po lietylenowego. W rozdziale III — K leje i substancje
w zm acniające dokonano k la sy fik a c ji spoiw w zależ
ności od sposobu ich w iązania. N astępnie wymieniono kilka rodzajów klejów term oplastycznych takich, ja k polialkohole, polioctany i poliacetale winylowe, żyw i ce akrylow e, gumy syntetyczne, pochodne celulozy i rozpuszczalny nylon. Spośród spoiw term o- i chemo- utw ardzalnych podano żyw ice: mocznikowo form alde hydowe, m elam inow o-form aldehydow e i epoksydowe. W grupie środków stosow anych do wzmocnienia (utwardzenia) wymienione są m . in. w oski m ikrokry staliczne i w oski otrzym yw ane przez polim eryzację
glikolu etylenow ego, ro»ztwory żywic syntetycznych oraz żyw ice ciekłe. Rozdział IV — M ateriały różne zaw iera in form acje o środkach pochłaniających p ro m ienie pozafioletow e, m ateriałach stosow anych do w ykonyw ania odlewów i tkaninach z włókien sy n te tycznych. N a końcu zn ajdu ją się dwa skorowidze.
Pierw szy zaw iera sp is różnych nazw handlowych m a teriałów syntetycznych, stosowanych w kon serw acji, dnugi spis firm produkujących tego rodzaju m ateriały oraz ich adresy.
P. Rudniew ski
*
P A M IA T N IK I K U L T U R Y — Issledovan je i re-
staw racija. Wyd. M inisterstw o K u ltu ry Z SR R — R ada M etodyczno-Naukow a K onserw acji i R estau racji M u zealnych Zabytków Sztuki, M oskw a—Leningrad. Poprzednie tomy (t. I w ydany w 1959 r., t. II w 1960 i t. III w /1961 r.) w ydane zostały przez Radę M etodyczno-Naukową Ochrony Zabytków. Od t. IV „P am iatn iki K u ltu ry ” w ydaw ane będą wspólnie z W szechzwiązkowym Centralnym Laboratorium N au kow o-Badaw czych. Obie placów ki są instytucjam i M i nisterstw a K u ltu ry ZSR R . Pozwoli to na umieszczenie obok artykułów opisujących konserw ację zabytków architektury rów nież opracow ań poświęconych kon serw acji eksponatów m uzealnych.
T om IV (1963).
W. W. К o s t о с z к i n, A. A. D r a g i , K oster
posadnika Jak o w a w Korele (Baszta „posadnika” Ja
k o w a w tw ierd zy k orelsk iej), s. 5 -4 8 , il. Wyniki prac badaw czych i opis konserw acji »baszty obronnej fo rte cy korelskiej (od 1617 — Keksholm , od 1Θ48 — Prio- zersik), położonej na niedużej w yspie na rzece Uzer- w ie niedaleko je j u jścia od jeziora L adoga. Na pod staw ie analizy źródeł historycznych, prac w ykopali skow ych na terenie fo rty fik acji i badania sam ej b asz ty autorzy stw ierd zają, że baszta pochodzi z X IV w., a m ianow icie w zniesiona została w 1364 r. przez no w ogrodzkiego „posadn ika” Jakow a.
E. D. b o b r o w o l s k a j a, W chodojerusalim ska-
ja cerkow Jaro sław skogo Spasskogo M onastyrja
(?>Wchod«i>jerusalimskaja” c e r k ie w ja r o sła w sk ie g o
klasztoru Z b aw iciela), s. 19—43, il. Cerkiew „Wcho-
do jer usai im sk a ja ” zbudowana w 1218 r., przebudow a na w 1617 r. została z kolei zastąpiona w 1831 r. cerk wią „Czudotw orcew ’. W czasie p rac konserw atorskich W 1958 r. odkryto liczne fragm enty cerkw i „Wchodo- je ru sa lim sk ie j” z 1617 r. Szereg z nich zachowano i uwidoczniono w narożnych ścianach cerkw i z 1831 r. Na podstaw ie znalezionych fragm entów i badań prze prow adzonych podczas konserw acji w 1958 r. zrekon struow ano w rysunkach i m odelu cerkiew z 1617—»19 r. A. A. T i e , K am ennyje żyły je doma X V II — na-
czało- X V III w eka w Gorochowce (K am ienne dom y
m ie sz k a ln e X V II — pocz. X V III w. w G orochow cu),
s. 44 55, il. Liczące 800 lat m iasto Gorochowiec nad rzeką K liaźm ą m iało złoty w iek architektury w koń cu X V II i pocz. X V III w. A rtykuł om aw ia orchitek- turę zachowanych z tego okresu, unikalnych na tym terenie »domów m ieszkalnych zbudowanych z kam ie nia.
L. W. A n d r e j e w a , C arskie czertogi Troice-
-Sergiew oj Ław ry (Pałac carski T roice-Sergiew oj Ł a
w ry), s. 56—74, il. Na przykładzie carskiego pałacu-
-czertogi w T roice-Sergiew oj Ła»wrze autorka om awia zagadnienie czertogi i porów nuje ją z innymi znany m i. Stw ierdza, że czertogam i nazyw ano tylko niektó re w spaniałe ,pałace będące w łasnością rodziny c a r sk iej.
J u. I. G r e n b e r g , N adw ratn aja kołokolm a Donskogo M onastyrja w Moskwę (D zw onnica n ad-
bram na K lasztoru D oń sk iego w M osk w ie), s. 75— 106,
il. Dzwonnica nad bram ą Dońskiego K lasztoru w M o
skw ie stanow i typowy przykład architektury mo skiew skiej z poł. X V III w. A rtykuł zajm u je się h i storią, ikonografią i analizą stylistyczną dzwonnicy. P o daje inw entaryzację i projekt konserw acji.
N. A. E w s i n a , Z dan ija K azanskogo Uniw ersi-
teta (B udow le u n iw ersytetu kazańskiego), s. 107—127,
il. Qpis architektury gmachów uniw ersytetu w K a z a niu pochodzących z pierw szej poł. X I X w. w raz z ry sunkiem rekon strukcji zespołu gmachów w g stan u z 1847 r.
V/. W. F i ł a t o w, O kraskach russkich chudoż-
nïkow X V I—X V II w. (Farby artystów rosyjskich
z X V I— X V II w .), s. 128—141, il. W czasie kon serw a
cji ikony „Pierw szy sobór ekum eniczny” nieznanego autora z przełam u X V I—X V II w. z Muzeum H istorii i Sztuki w Jaro sław iu , w Centralnym Laiboratorium K onserw acji im. I. E. G ra b arja w M oskwie odkryto pod olejnym i przem alow aniam i literowe oznaczenia farb, którym i były pokryte p artie obrazu. Przestudio wano przekazy pisane (m. in. sp isy farb użytych do m alow ania ścian cerkwi na K rem lu w M oskwie w poł. X V II w.), przeprowadzono analizy farb ikon i fr e sków z X V I i X V II w. i ustalono jakim i farb am i by ła m alow ana ikona i co znaczą podane na ikonie oznaczenia. Wyniki badań zestawiono w przejrzystej tabeli.
N. A. N i к i f о г а к i, Ob izmenenii kom pozycji
ikony „ Czudo G eorgija o zm ie” (Zmiana kom pozycji
ik on y „Czudo G eorgija o zm ie”), s. 142—148, il. B a d a nia XV -w iecznej ikony „Czudo G eorgija o zmie ’ z G alerii T retiakow skiej w prom ieniach podczerw o nych przy użyciu elektronowo-optycznego przetw or nika typu EOP. A utor w ykazał, że pierw otna kom po zycja ikony została w trakcie dawnych kon serw acji i przem alow ań dość znacznie zmieniona. B adan ie w prom ieniach podczerwonych pozwoliło na odtworzenie pierw otnej postaci ikony i stw ierdzenie deform ujących przem alow ań w sześciu m iejscach.
W. W. F i ł a t o w, Ob ukrepleni m iniat ju r na
pergam ente »(Wzmacnianie m iniatur na pergam inie),
s> 1 4 9—1 5 4, ii. Omówienie różnych sposobów zabez pieczania m iniatur na pergam inie. P odaje sposób za bezpieczania przy użyciu m ieszaniny bielonego w osku i żywicy pistacjow ej.
A. W. W i n n e r , M. F. I w a n o w - С z u r o n o w, S. G. Ł u z a n o w, Technika żiw opisi K. F.
Ju on a i sochrannost’ ego proizwedenij (T echnika
ob razów K. F. Juona i stan zach ow an ia je g o d zieł),
s. 155— 163, il. W w iększości obrazy Juon a zachow ały się dobrze. Je st jednak »kilka m alowanych na grun tach przew ażnie fabrycznych, gdzie w arstw a m ala r sk a łuszczy się z gruntu z powodu słabego zw iązania. A. W. I w a n o w a , O nowych kleewych weszcze-
stwach w restaw raeji »(Nowe m ateriały k lejące w
k o n serw acji), s. 169—-/178. Omówienie stosowanych
w pracow niach konserw atorskich ZSR R klejów op ar tych na żyw icach sztucznych. Podano ich nazw y, sk ład chemiczny i sposoby przyrządzania. W tab eli zesta w ienie zastosow ania do sk lejan ia i konserw acji za bytków m uzealnych.
J. Lehm ann
