Nowak, Zenon
"Der Krieg zwischen dem Deutschen
Orden und Polen-Litauen im Jahre
1422", Sven Ekdahl, "Zeitschrift für
Ostforschung" 13, [1964], h. 4 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 485-486
RECEN
ZJE I O
M
Ó
W
IEN
IA
S v e n E k d a h l , D e r K r ie g z w is c h e n d e m D e u ts c h e n O r d e n u n d P o le n - L i t a u e n i m J a h re 1422, Z e its c h r if t f ü r O stfo rs c h u n g , 13 J h g ., H . 4, M a r b u rg /L a h n ss, 614— 651. A u to re m w y m ie n io n e g o s tu d iu m j e s t m ło d y h is to r y k s z w e d z k i S v e n E k d a h l , k t ó r y od p e w n e g o c za su i n te r e s u je s ię h is to r ią p a ń s tw a k rz y ż a c k ie g o w P ru s a c h , p o ś w ię c a ją c te m u z a g a d n ie n iu k i l k a a r t y k u ł ó w 1. T y m ra z e m z w ró c ił o n u w a g ę n a w a ż n y f r a g m e n t w d z ie ja c h s to s u n k ó w p o ls k o -k rz y ż a c k ic h je sz c z e d o tą d n ie w y c z e rp a n y w h is to r io g r a f ii p o ls k ie j i n ie m ie c k ie j, o p r a c o w u ją c k o n f li k t p o ls k o - lite w s k i z z a k o n e m k rz y ż a c k im w 1422 r., k t ó r y z a k o ń c zy ł s ię w ie c z y s ty m p o k o je m m e ln e ń s k im . W aż n o ść te g o p o k o ju p o le g a n a ty m , że p rz y n ió s ł o n P o ls c e i L itw ie p ie rw s z e t e r y to r ia ln e k o rz y ś c i p o W ie lk ie j W o jn ie . A r t y k u ł S. E k d a h la s k ła d a się z k r ó tk i e g o w s t ę p u (ss. 614— 615)) o ra z z tr z e c h ro z d z ia łó w . W e w s tę p ie a u t o r u w a ż a , że szc z eg ó ło w e o m ó w ie n ie w o jn y 1422 r. p o z w o li t r a f n i e j u w id o c z n ić s ła b o ś ć g o s p o d a r c z ą i m i l i t a r n ą Z a k o n u p o k lę s c e g r u n w a ld z k ie j. P o d s ta w ą b a d a w c z ą j e s t m a t e r i a ł z a c h o w a n y w a rc h iw u m p o k rz y ż a c k im w G e ty n d z e . Z w ła s z c z a d z ię k i b o g a te j k o r e s p o n d e n c ji k rz y ż a c k ie j a u t o r m ó g ł u z u p e łn ić l u b s p r o s to w a ć w ia d o m o śc i o t e j w o jn ie z a w a r te w H is to r ii P o l s k ie j J a n a D łu g o sza , k t ó r e d o ty c h c z a s s ta n o w iły g łó w n ą b a z ę ź ró d ło w ą d o d z ie jó w 1422 r. R o z d z ia ł p ie rw s z y , z a t y tu ło w a n y : P r o b le m y Z a k o n u po G r u n w a ld z ie (ss. 615— 617) o p ra c o w a n o b a r d z o p o b ie ż n ie n a p o d s ta w ie s ta r s z e j l i t e r a t u r y i to g łó w n ie J . V o i g t a i J. C a r o. P r a c e p o ls k ic h h is to ry k ó w , n p . A. P r o - с h a s k i n ie s ą a u to r o w i z n a n e , n ie w y k o r z y s t a ł o n ta k ż e n o w sz y c h p ra c n ie m ie c k ic h . O g ó ln ie t r z e b a p o w ie d z ie ć , że t ł o p o lity c z n e k o n f li k tu w o jn y 1422 r. n ie z o sta ło n a le ż y c ie o m ó w io n e . E k d a h l s k u p ił u w a g ę n a s tr o n ie m i l i t a r n e j te j w o jn y i p r z e d s ta w ił j ą w d w ó c h n a s tę p n y c h ro z d z ia ła c h (ss. 617— 651). W k a ż d y m z n ic h o m ó w ił o so b n o o p e ra c j e w o je n n e p o ls k o - lite w s k ie i z a k o n u k r z y żac k ie g o . T a k ie ro z b ic ie z a g a d n ie n ia w y p a d ło n ie f o r t u n n ie , g d y ż k o n s t r u k c j a n ie p o z w a la c z y te ln ik o w i n a je d n o c z e s n e ś le d z e n ie k r o k ó w w o je n n y c h o b u p rz e c iw n ik ó w . W o p a rc iu o k o re s p o n d e n c ję k r z y ż a c k ą a u to r k o r y g u je p o d a n ą p r z e z D łu g o sza m a r s z r u tę w o js k p o ls k o -lite w s k ic h p o p rz e k ro c z e n iu g r a n ic y p a ń s tw a k rz y ż a c k ie g o . W y c z e rp u ją c o w re s z c ie o m a w ia o b lę ż e n ie i z d o b y c ie G o lu b ia , je d y n e g o w ię k sz e g o s u k c e s u m ilit a r n e g o w o js k p o ls k o -lite w s k ic h . T e rm in z d o b y c ia G o lu b ia w e d łu g J a n a D łu g o sz a ja k o 20 lu b 21 V III tr z e b a w ś w ie tle b a d a ń E k d a h la p r z e s u n ą ć n a o k re s p o d n iu 25 V III , a p rz e d 28 V III. L ic z b a 1 S. E k d a h l , D ie F lu c h t d e r L it a u e r i n d e r S c h la c h t b e i T a n n e n b e r g , Z e its c h r if t f ü r O s tfo rs c h u n g , 12 J h g ., H . 1, M a r b u r g /L a h n 1963, ss. 11— 19; te n ż e , Ü b e r d ie K r ie g s d ie n s te d e r F r e ie n i m K u lm e r la n d z u A n f a n g d e s 15. J a h r h u n d e r ts , P r e u s s e n la n d , I, M a r b u r g /L a h n 1964, ss. 1— 14 z m a p ą .485
14 p u sze k , k tó r y m i k r ó l d y s p o n o w a ł p rz y o b lę ż e n iu G o lu b ia w s k a z u je n a to , że s tro n a p o ls k o -lite w s k a lic z y ła iia s to c z e n ie b itw y w o tw a r ty m p o lu . A u to r p r z e d s ta w ia ta k ż e szczeg ó ły o b lę ż e n ia L u b a w y w p ie rw s z y c h d n ia c h w o jn y (1— 7 V III) i o b lę ż e n ie z a m k u k o w a le w s k ie g o , k tó r e b y ło o s ta tn ie w te j w o jn ie . K ró l d y s p o n o w a ł o k o ło 20 c h o rą g w ia m i w o js k a , a w ię c m n ie j n iż to p o d a je D łu g o sz, k t ó r y n a lic z y ł ic h 32.
C ie k a w ie n a k re ś lo n o p la n y o ra z p rz e d się w z ię c ia w o je n n e s tro n y k rz y ż a c k ie j. W g ro n ie d o s to jn ik ó w k rz y ż a c k ic h ś c ie ra li się z w o le n n ic y d w ó c h ró ż n y c h p r o je k tó w w a lk i z w o js k a m i p o ls k o -lite w s k im i. W ie lk i m a r s z a łe k n a k ła n ia ł do p o d ję c ia w a lk i w o tw a r ty m p o lu , je g o p rz e c iw n ic y n a to m ia s t s ta w ia li w y ż e j t a k t y k ę w a lk i o b ro n n e j. D o te j o s ta tn ie j g ru p y n a le ż a ł w . m is trz P a w e ł K u s s d o rf (ss. 631 п.). O o b ra n iu t a k t y k i o b ro n n e j (o b ro n y w z a m k a c h ) z a d e c y d o w a ły s k ą p e s iły z b ro jn e Z a k o n u . K rz y ż a c y n a p o ty k a li n a z d e c y d o w a n y o p ó r r y c e r s tw a i c h ło p ó w w p e łn ie n iu o b o w ią z k u w o js k o w e g o (D ie n ste), co p r z e d s ta w io n o w o p a rc iu o b o g a ty m a t e r i a ł ź ró d ło w y . P u s ta k a s a Z a k o n u n ie p o z w a la ła n a to m ia s t n a z w e rb o w a n ie w ię k sz e j lic z b y z a c ię ż n y c h . P o tw ie r d z e n ie z n a la z ły w ia d o m o śc i D łu g o sza o n a p a d a c h k rz y ż a c k ic h n a K r a jn ę i K u ja w y , szc z eg ó ln ie u c ie rp ia ło m ia s to K o ro n o w o i k la s z to r . S p a lo n o 117 w si. W ó jt n o w e j M a rc h ii d o k o n y w a ł te ż w y p a d ó w do W ie lk o p o ls k i (13 V III). Z a k o n p la n o w a ł a t a k n a w e t n a B y d g o szcz. Z n a c z n ą ro lę o d e g r a ły w y p a d y z b ro jn e in fla n c k ie j g a łę z i z a k o n u k rz y ż a c k ie g o w g łą b L itw y , k tó r y c h szc z eg ó ln ie o b a w ia ł się W ito ld , i k tó r e — w e d łu g a u t o r a — m ia ły w z n a c z n y m s to p n iu sk ło n ić w . k s ię c ia do p o d ję c ia p o k o jo w y c h ro k o w a ń z Z a k o n e m . I n te r e s u ją c a j e s t w ia d o m o ść o p la n o w a n iu w y p ra w y w o js k p o ls k ic h i lite w s k ic h n a t e r e n d o ln y c h P r u s . P o s p u s to s z e n iu z ie m i c h e łm iń s k ie j i P o m e z a n ii k ró lo w i c h o d z iło o p rz e n ie s ie n ie d z ia ła ń w o je n n y c h d o d o ln y c h P r u s . M o m e n t te n m ia ł, w e d łu g a u to ra , o s tu d z ić z a p a ły w o je n n e Z a k o n u i n a k ło n ić d o ro k o w a ń . Z a n im d o szło o s ta te c z n ie d o w y p ra w y n a d o ln e P r u s y , z o s ta ł z a w a r ty ro z e jm m ię d z y o b u s tro n a m i 17 w rz e ś n ia (s. 646). D o z a w a rc ia p o k o ju n a k ł a n i a l i Z a k o n je g o p o d d a n i, o c zy m św ia d c z y ć m oże m e m o ria ł s p o rz ą d z o n y p rz e z K rz y ż a k ó w po z a w a r c iu p o k o ju m e ln e ń s k ie g o (27 I X 1422), n a u ż y te k k r ó la rz y m s k ie g o Z y g m u n ta L u k se m b u rsk ie g o ·. N a szc z eg ó ln ą u w a g ę z a s łu g u je p o d a n a p rz e z a u t o r a je d n a z p rz y c z y n w y c o f a n ia się a rm ii p o ls k ie j i lite w s k ie j z P r u s , a m ia n o w ic ie w ia d o m o ść o z b liż a n iu s ię w o js k z a c ię ż n y c h z R zeszy , k tó r a z a n ie p o k o iła k ró la i s k ło n iła g o d o p o d ję c ia r o k o w a ń z Z a k o n e m (s. 624).
Ż a ło w a ć n a le ż y , że do u w a g o p rz e d się w z ię c ia c h m ilit a r n y c h o b u s tr o n a u to r n ie d o łą c z y ł m a p k i, k t ó r a m o g ła b y o b ra z o w a ć r u c h y w o js k . W a r ty k u le z n a j d u je m y d ro b n e u s te r k i, np . w s p o m in a s ię o p u łtu s k im b is k u p ie , co o c zy w iśc ie j e s t b łę d e m , g d y ż c h o d z iło t u o b is k u p a p ło c k ie g o (s. 619). A u to r m y ln ie p o d a je n a s. 646, że z ie m ia c h e łm iń s k a w c h o d z iła w s k ła d G ó rn y c h P r u s .
R e a s u m u ją c n a le ż y u z n a ć , że m im o s ła b e g o o p ra c o w a n ia t ł a p o lity c z n e g o a r t y k u ł S v e n a E k d a h la j e s t p o w a ż n y m w k ła d e m d o p o g łę b ie n ia z n a jo m o śc i k o n f li k tu p o ls k o -lite w s k o -k rz y ż a c k ie g o w p ie rw s z e j p o ło w ie X V w ie k u . Z e n o n N o w a k H a r r y S c h o l z , Ü b e r Ä r z te u n d H e ilk u n d ig e z u r Z e it d e s H e rz o g s A l b r e c h t v o n P r e u ss e n , J a h r b u c h d e r A l b e r tu s - U n iv e r s itä t K ö n ig s b e r g , B d. 12, W ü rz b u rg 1962, ss. *15— 106. N a w s t ę p ie p a r ę u w a g o g ó ln y c h . O tó ż p r z y o m a w ia n iu d z ie jó w U n iw e rs y t e tu K ró le w ie c k ie g o , ró w n ie ż ro z w ó j n a u k l e k a r s k i c h — sz e rz e j s z tu k i le k a r s k i e j, p o c z ą w s z y od J. V o i g t a, z n a jd o w a ł się s ta l e w c e n t r u m z a in te r e s o w a n ia b a d a ń n a u k o w y c h . T e n t e m a t s ta n o w ił z aw sz e w a ż n ą d z ie d z in ę h is to r ii k u l t u r y
