STEFAN IGNATIUK
PR Ó BA U STA LEN IA W IE LK O ŚC I DA W KI W A PN A NA H EK TA R NA PO D STA W IE W YN IK ÓW KW ASOW OŚCI W Y M IEN N EJ
I R O D ZA JU GLEBY
Katedra Chemii Rolnej WSR Olsztyn i Stacja Chem iczno-Rolnicza Białystok
W ażnym zagadnieniem w p ra k ty c e rolniczej je st u stalen ie daw ki w a p n a w zależności od ro d za ju gleby i odczynu bez uprzedniego w ykonania analizy na kw asow ość hyd ro lity czn ą, k tó ra je s t zabiegiem kosztow nym i pracochłonnym . O znaczanie przez S ta cję Chem iczno-R olniczą co dzie siątej lub d w u d ziestej p ró b k i (jedna p ró b k a gleby re p re z e n tu je średnio ok. 1,7 ha) nie c h a ra k te ry z u je dostatecznie badanego tere n u .
W niniejszej p ra c y zw rócono szczególną uw agę na k o rela cję pom iędzy odczynem , rodzajem gleby a w ysokością d aw k i w apna, obliczonej na p odstaw ie kw asow ości h y d ro lity czn ej.
OBIEKT BADAŃ
B adania przeprow adzono w pow iecie ełckim (woj. białostockie), na tere n ie G rom adzkiej R ady N arodow ej Ju ch a. S tan ow i ona ty p o w y te re n M azur, k tórego u k ształtow an ie je s t p ag ó rk o w ate a średnie w zniesienie w ynosi 150 m n.p.m . [9]. W obrębie grom ady Ju c h a 4 jeziora (Łośniady, Szostak, K łów ki i Jędzelew o) z a jm u ją łącznie 19,2 k m 2.
P od w zględem h ip so m etry czn y m gro m ad a n ależy do regionu P ojezie rza Ełckiego, k tó re z a jm u je w woj. białostockim 5245 km 2. K lim a t cha ra k te ry z u je tu duża zm ienność. Ś re d n ia roczna ilość opadów w ynosi około 600 m m . Ś re d n ia te m p e ra tu ra stycznia — 4 do — 5 °C, a lipca od 17 do 18 °C. O kres w e g e tac y jn y trw a 200 dni. P o k ry w a śniegu zalega 90 dni. B ad any kom pleks gleb w chodzi w g S t r z e m s k i e g o [12] do p o jezier- skiego regionu bielicow obrunatno-ziem nego, a subregionu suw alsko- ełckiego. C h a ra k te ry z u je się on n ielicznym w ystępow aniem gleb w y ra ź nie zbielicow anych. P roces bielicow y je st tu mocno zaham ow any z tego
w zględu, że te re n jest silnie p ag ó rko w aty , a w y stę p u ją c e gleby cięższe są w apno w an e i dobrze u p raw ian e.
B adane gleby zalicza się do piasków słabogliniastych oraz glin śre d nich i lekkich [12]. P od w zględem b o n itacy jn y m są to g ru n ty średnie, z przew ag ą k las III i IV.
METODYKA BADAŃ
P ró b k i gleby do b a d a ń p o bieran o laską E gnera w końcu m aja i na początku czerw ca 1961 r. 20 do 25 p ró b ek pob ran y ch z różnych m iejsc
składało się na jed n ą śred n ią pró bę gleby, re p re z e n tu ją c ą obszar 1,5—
2,0 ha. G leby pobierano do w oreczków , z k tó ry c h p rzesyp yw an o je w labo ra to riu m do p u d ełek tek tu ro w y ch . W ysuszone p róbki przesiew ano przez 2 m m sito. Z aw artość części sp ław ialn ych oznaczano d otykiem w p a l cach, ta k ja k to zw ykle robią stacje chem iczno-rolnicze. Pod w zględem składu m echanicznego p rzy jęto za podstaw ę 3 g ru p y gleb: gleby lekkie do 15% części sp ław ialn ych ( < 0,02 m m ), gleby śred n ie od 15 do 30% i gleby ciężkie pow yżej 30%.
pH w wodzie i p H w KC1 oznaczono na p eh a m e trz e lam pow ym przy zastosow aniu e le k tro d y szklanej jako pom iarow ej i kalom elow ej jako porów naw czej [11]. W pierw szy m p rzy p a d k u pH w ynosiło 6,0, w d rug im zaś pH w l n KC1, zgodnie z założeniam i staw ianym i przez K a c - K a - c a s a [3], w ynosiło 5,7.
Kw asow ość h y d ro lity c z n ą oznaczono m etodą К a p p e n a [5]. Do eks tra k c ji użyto octanu w apnia o pH 7,4. N a podstaw ie ilości 0 ,ln NaOH,
zużytego do m iareczk ow ania w yciągu, rep re z etu ją c e g o 100 g gleby, obli
czono daw kę tle n k u w apnia p o trz e b n ą do z n eu tralizo w an ia całego h e k ta ra badanego a re a łu p osługując się w spółczynnikiem 0,84.
WYNIKI BADAŃ
W yniki analiz 290 p ró b ek gleb posegregow ano w zależności od składu m echanicznego i odczynu gleby. D la pełniejszego w yciągnięcia w niosków w ykonano roboczo 20 tab e l o w z ra sta ją c y m pH dla poszczególnych ty pów gleb, k tó ry c h t u nie podano ze w zględu na b ra k m iejsca. Na pod staw ie liczb średnich, uzyskan ych w poszczególnych tab e lac h roboczych, sporządzono w y k re s (patrz rys.), o b ra z u ją c y w ysokość d a w k i CaO na h e k ta r w zależności od ro d za ju gleby, pH w KC1 i kw asow ości h y d ro - litycznej.
W białostockiej części M azur gleb o pH poniżej 4,5 je st m ało. P o dobnie było i na b a d an y m obiekcie i m oże z tego w zględu tra fiła do b a d ań m ała ilość p ró b ek gleb bardzo kw aśnych. J a k w idać z w y kresu ,
w glebie lekk iej, śre d n ie j i ciężkiej w raz ze w zrostem odczynu g leby p ro p o rcjo n aln ie w zrasta wysokość daw k i w apna, obliczonej na h e k ta r b a danego a re a łu wg kw asow ości h y d ro lity czn ej. P u n k te m k ry ty czn y m , p rzy k tó ry m k rzy w a z ałam u je się d la w szystkich rodzajów gleb, je s t pH 4,8. Od tego p u n k tu (proporcja zm ieniła się g w ałtow nie na korzyść w ysokości daw ki w apna. M ożna z tego sądzić, że gleby o pH niższym od 4,8 odróż niać się po w in ny jakim iś specyficznym i w łaściw ościam i, w p ły w ający m i na zw iększenie kw asow ości h y d ro lity czn ej. Być może, że w łaściw ości r e gu lujące gleb sta ły się przy czyn ą gw ałtow nego załam ania się krzy w y ch na w ykresie. Mogło w ejść rów nież w grę na glebach bardzo kw aśny ch działanie jonów glinu i żelaza.
q CaO/ ha
a/eby - soi! W ysokość dawki CaO w q/ha w zależności od rodzaju gleby
i pH w KC1
1 — g l e b a c i ę ż k a , 2 — g l e b a ś r e d n i a , 3 — g l e b a l e k k a
CaO dose q/ha in .dependence on soil kind and pH in KC1
1 — h a e v y s o i l , 2 — m e d i u m s o i l , 3 — l i g h t s o i l
A l e s z i n i A l e k s i n [1] tw ierd zą, że w glebach bardzo k w aśnych n a stę p u je rozpad n ie k tó ry ch form glinokrzem ianów i jo ny glinu dostając się do ro ztw o ru glebow ego p rzy czy n iają się do silnego zakw aszenia gleby. Do z n eu tralizo w an ia kw asow ości, spow odow anej obecnością w roztw o rze i w kom pleksie so rpcyjnym jonów glinu lub żelaza, trz e b a praw d o pod o b nie w iększej daw ki tle n k u w apnia.
P rz eb ie g k rzy w y c h dla gleb ciężkich i śred nich je s t zbliżony do sie bie. M ożna to tłum aczyć w łaściw ościam i gleb w ziętych do analizy. Nie
było tu bow iem typow o ciężkich glin lub iłów. Dla nich praw dopodobnie k rzy w a p rzeb iegałab y w yżej. K rzy w a dla gleb lekkich ułożyła się znacz
nie niżej od krzy w y ch dla gleb śred n ich i ciężkich. W ielu badaczy [4, 6,
7, 8] stw ierdziło, że kom pleks so rp cy jn y gleb lekkich m a m niejszą po
jem ność z tego w zględu, że m a m niejszą ilość wysoko d y sp ersy jn y ch czę ści m in eraln y ch i organicznych. T ym sam ym do z n e u tralizo w an ia po trz e b n a je st m niejsza d aw k a alkalii. P o tw ierd za to w pew nym stopniu niniejsza praca.
R o s z y k [10] p o ró w n u jąc oznaczenie kw asow ości h yd ro lity czn ej m e
todą K ap p en a p rz y użyciu octanu w apnia i octanu sodu w badaniach sw ych stw ierd za rów nież, że gleby piaszczyste o pH 4,4 do 5,4 p o trz e b u ją do z n eu tralizo w an ia 15,2 q CaO /ha, a gleby gliniaste o podobnym pH — 23,2 q CaO /ha.
P o ró w n u ją c otrzy m an e przez R o s z у к a re z u lta ty z w y nik am i p rz e d staw io n y m i w w ykresie należy stw ierdzić w ielkie podobieństw o w u s ta lan iu d aw k i w apna na h e k ta r. O dchylenia są m ałe i nie m ają większego znaczenia dla p ra k ty k i ro ln ej.
Z p rzeb iegu k rzy w y ch na ry su n k u zdaje się w ynikać, że na p od staw ie odczynu g leby .można w przy bliżen iu , z dostateczną dla p ra k ty k i dokład nością, obliczyć d aw k ę CaO na h e k ta r. O czywiście w ym aga to jeszcze w ielu b a d ań i k o n k retn y c h opracow ań, aby móc z całą pew nością p rz y jąć pow yższe tw ierdzenie.
LITERATURA
[1] A l e s z i n C. A., A l e k s i n L. J.: Poczw owiedien., 1946, z. 8, s. 454—460. [2] A s к i n a z i D. L.: Fosfornyj reżim i izw iestkow anije poczw s kisłoj reakcjej.
M oskwa—Leningrad 1949, s. 126.
[3] K a c - K a c a s M., R ó ż y c k a T.: Roczn. Nauk Roln., 1961, 84-A-4, s. 631—654. [4] G e d r o j ć K. K.: Izbrannyje soczinienija. M oskwa 1955, s. 560.
[5] L i t y ń s k i H., J u r k o w s k a G., G o r l a c h E.: Analiza chem iczno-rolnicza. I i II. Gleba i nawozy. K raków 1959, s. 246.
[6] M a k s i m ó w A., G ó r a l s k i J.: W łasności sorpcyjne i odczyn gleb. W arsza wa 1959, s. 300.
[7] M u s i e r o w i c z A.: O kwasow ości i wapnow aniu gleb. Warszawa 1947, s. 112. [8] M u s i e r o w i c z A.: A bsorpcyjne w łasności gleb. W arszawa 1947, s. 35. [9] P i e t к i e w i с z S.: Podstaw y fizjograficzne w ojew ództw a białostockiego. Ref.
w ygłoszony • na konferencji poświęconej podstawom rozwoju w ojew ództw a białostockiego, 1962 r.
[10] R o s z y k R.: Roczn. Nauk Roln., t. 71-A-2, s. 310—314.
[11] S c h i l l а к R.: Roczn. Glebozn., D odatek do t. VII, 1958, s. 25—39.
[12] S t r z e m s k i M.: Gleby w ojew ództw a białostockiego. Przegląd Geogr. t. 29, 1957, 3, s. 469—492.
С . И Г Н А Т Ю К О УТОЧНЕНИИ ВЕЛИЧИНЫ ДОЗЫ ИЗВЕСТИ НА ГЕКТАР НА ОСНОВАНИИ РЕЗУЛЬТАТОВ (ОПРЕДЕЛЕНИЯ) ОБМЕННОЙ КИСЛОТНОСТИ И РАЗНОВИДНОСТИ ПОЧВЫ К а ф е д р а А г р о х и м и и О л ь ш т и н с к о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й А к а д е м и и и А г р о х и м и ч е с к а я о п ы т н а я С т а н ц и я в Б е л о с т о к е Р е з ю м е Пытались уточнить высоту дозы извести на га, в зависимости от обменной кислотности исследованной почвы, опираясь на определениях гидролитической кислотности. Установлено что существует возможность определить с удовлетво рительной для практики точностью дозы СаО/га на основании обменной кислот ности для отдельных видов почвы. Выш еуказанная закономерность показана на графике 1. S . I G N A T I U K
TENTATIVE DETERMINATION OF MAGNITUDE
OF THE CALCIUM DOSE PER HECTAR FROM EXCHANGE ACIDITY AND KIND OF SOIL
D e p a r t m e n t o f A g r o c h e m i s t r y , C o l l e g e o f A g r i c u l t u r e O l s z t y n a n d A g r o c h e m i c a l S t a t i o n a t B i a ł y s t o k
S u m m a r y
An attem pt w as m ade to determ ine the calcium dose, required per hectar in dependence on exchange acidity of the soil, from analysis of hydrolytic acidity. It was found that the necessary CaO/ha dose can be estim ated for different soil kinds on basis of soil exchange acidity w ith accuracy adequate for practical ope rations.
