A N D R Z E J Z E M B A C Z Y Ń SK I, T E R E SA ŻM IG R O D Z K A
BOR PR Z Y SW A JA L N Y W N A JW A Ż N IE JSZ Y C H TY PA C H GLEB PÓ Ł N O C N E J CZĘŚCI W O JEW Ó D ZTW A ZIELO N O G Ó R SK IEG O
S ta c ja C h em iczn o -R o ln icza , G orzów W ielk o p o lsk i
W la ta c h 1964— 1965 z in ic ja ty w y prof, dir К . B oratyńsk iego stacje chem iczno-rolnicze p o d jęły n a dużą sk alę b ad an ia n ad zaw arto ścią m i k ro elem en tó w w glebach polskich. W ram a ch ty ch p rac w S ta c ji C he- m iezno-R olniczej w G orzow ie Wlikp. prow adzone są b a d a n ia nad za w artością b oru w glebach w o jew ó dztw a zielonogórskiego. Rów nocześnie szuka się zależności m iędzy zaw arto ścią bo ru a n iek tó ry m i w łasn ościa m i fizycznym i i ch em iczn ym i gleb.
W lite ra tu rz e nau k ow ej sp o ty k a m y dość d użą ilość p u b lik a c ji z a j m u ją c y ch się zag ad n ien iam i zaw artości b o ru w glebach. O m aw iają ten p ro b lem m . in. A g e r b e r g [1] d la gleb południow ej Szw ecji, P e j w e [8] d la gleb Ł otw y, W l a s j u k i Z i m i n a [12] d la gleb U k rain y . W P olsce pierw szą p racę n a te m a t zaw artości b o ru w glebach o p u b li kow ali T e r l i k o w s k i i N o w i c k i w 1932 r. W ty m sam ym czasie u k azały się też p race G órskiego tra k tu ją c e o borze.
W o s ta tn ic h lata ch zagadnienie b o ru om aw iali M a j e w s k i [3], M a k s i m ó w [4], Ś w i ę c i c k i [9, 10], M u s i e r o w i c z [5], M y s z k a [6 i 7]. W y m ien ien i a u to rz y p o d ają o rie n ta c y jn e d a n e dotyczące zaw arto ści b o ru w różn ych ty p ac h i g a tu n k a c h gleb. S tw ie rd z a ją , że najczęściej w a rs tw y głębsze są uboższe w b o r rozpuszczalny w w odzie od poziom ów ak u m u la cy jn y c h , a gleby m in e ra ln e od gleb pochodzenia organicznego.
W b ad an iach n aszych przeanalizow ano 366 p ró b ek z 106 p rofilów glebow ych pochodzących z najczęściej sp o ty k a n y c h ty p ó w gleb północ nej części w ojew ództw a zielonogórskiego. Było w śró d nich ; 15 profilów gleb bielicow ych lek k ich i średn ich , w ytw o rzo n y ch z piasków i glin zw ałow ych, 33 p ro file gleb b ru n a tn y c h lek k ich i średnich, w y tw o rz o
nych z glin zw ałow ych, 11 profiló w czarn y ch ziem, 30 pro filó w m ad, 9 profiló w m urszów na piaskach, 8 p rofilów torfów i m urszów na to r fach.
W ty p ie gleb b ru n a tn y c h i bielicow ych przeanalizow ano w każdy m p ro filu 4 poziom y genetyczne, a w pozostałych po trzy. P ró b k i zostały p o b rane z te re n u pow iatów : G orzów W lkp., S trzelce K ra j., M iędzyrzecz, Sulęcin i Słubice. P rzy b liżo n ą lokalizację m iejsca po b ran ia pró b ek po dano na m apce.
L ok a liza cja m iejsc pobrania próbek g le b o w y ch
1 — p r z y b l i ż o n e m i e j s c e p o b r a n i a p r ó b e k g l e b o w y c h , 2 — s u m a p r ó b e k p o b r a n y c h n a t e r e
n i e p o w i a t u
L ocalization op p laces w h ere so il sam p le s w e r e ta k e n
1 — a p p r o x i m a t e p l a c e o f s a m p l i n g , 2 — s u m o f s a m p l e s t a k e n i n a d i s t r i c t
Z aw artość b o ru rozpuszczalnego w w odzie oznaczono m etodą B e r g era i T ruoga. W yniki analiz dokonanych w poziom ach poszczegól n y ch ty p ó w glebow ych p rzedstaw iono w tab. 1. Prócz w artości ś re d nich podane są rów nież w a rto śc i ek stre m a ln e .
J a k z przyto czon ych dan y ch w idać, najw iększą zaw artość b oru ro z puszczalnego w w odzie stw ierdzono w glebach o w iększej zaw artości próchnicy (m ady, czarne ziem ie, m ursze i torfy).
Zarów no w arto ści średnie, ja k i e k stre m a ln e w b ad an y ch glebach z te re n u w ojew ództw a zielonogórskiego w y k a z u ją duże podobieństw o do d an y ch o p ub lik ow an ych p rzez M u s i e r o w i c z a i Ś w i ę c i c k i e - g o [5] d la gleb w o jew ó dztw a łódzkiego o raz Ś w i ę c i c k i e g o [9 i 10] dla gleb polskich.
N ajw iększą zaw artość bo ru rozpuszczalnego w w odzie w poziom ie
A± stw ierdzono w to rfa c h (2,57 ppm ), a n ajm n iejszą w glebach bielico
w ych (0,29 ppm ). P odobnie k s z ta łtu je się s y tu a c ja w głębszych w a rs t w ach p ro filu glebow ego. Poziom y A /C i С w glebach to rfow ych w y k azu ją n a w e t w iększą zaw artość boru niż poziom A4. We w szystkich
T a b e l a 1 Z a w a rto ść b o ru r o z p u s z c z a ln e g o w w o d zie w badanych p r o f i l a c h g lebow ych
C o n te n t o f w a t e r - s o lu b le b o ro n i n th e exam ined s o i l p r o f i l e s I l o ś ć p rób Number Poziom G łęb o k o ść Z aw artość В w ppm s u c h e j masy g le b y L e v e l o f В i n ppm o f s o i l dry m a tte r o f sa m p les L e v e l D epth cm ś r e d n io medium w a r t o ś c i krańcowe b o r d e r v a lu e s G leb y b ie l ic o w e l e k k i e 1 ś r e d n ie w y w o r zo n e z p ia sk ó w i g l i n zwałowych L ig h t and m e d iu m -lig h t p o d z o lic s o i l s form ed o f sand and b o u ld e r c l a y
1 5 *1 5 - 2 0 0 ,2 9 0 ,1 1 - 0 , 6 0
15 *2 2 5 - 4 0 0 ,2 0 0 ,1 1 - 0 ,4 4
15 В 5 0 - 7 0 0 , 2 5 0 ,0 5 - 0 , 5 5
15 0 > 100 0 ,2 1 0 ,1 0 - 0 ,4 1
G leby b ru n a tn e l e k k i e i ś r e d n ie w ytworzone z g l i n zwałowych L ig h t and medium brown s o i l s form ed o f b o u l d e r - c l a y
33 A1 5 - 2 5 0 ,3 5 0 , 1 5 - 0 ,7 4 55’ / В / 3 0 - 5 0 0 , 2 9 0 ,0 8 - 0 , 7 7 33 <4 6 0 - 8 0 0 ,2 1 0 , 0 6 - 0 ,4 6 33 > 100 0 ,2 1 0 ,1 0 - 0 ,4 1 Czarne z ie m ie - B la c k s o i l s 11 5 - 3 0 0 ,8 6 0 , 4 5 - 2 ,2 0 11 /в/ 3 5 - 5 0 0 ,6 3 0 ,1 6 - 2,03 11 с 7 0 - 1 0 0 0 ,2 3 0 ,0 7 - 0,4-5 Mady - A l l u v i a l s o i l s 30 A1 5 - 3 0 0 ,6 9 0 , 1 3 - 1 ,7 3 30 I I 3 5 - 5 0 0 , 3 0 0 , 0 2 - 1,15 30 I I I 7 0 - 1 0 0 0 ,2 3 0 ,0 2 - 0 , 5 7 U ursze / n a p ia s k a c h / - "Mursh" s o i l s / o n s a n d s / 9 *1 5 - 1 5 1 ,0 9 0 , 3 6 - 1 ,7 3 9 C/G 2 5 - 4 0 0 ,7 8 0 , 3 8 - 1 ,4 1 9 С 7 0 - 1 0 0 0 ,1 6 0 ,07 - 0,30
T o r fy i m u rsie /n a t o r f a c h / - P e a t s and "mursh" s o i l s / o n p e a t s /
8 5 - 2 0 2 ,5 7 1 ,1 2 - 5 ,1 4
a V C 3 0 - 5 0 5 ,6 0 3 ,2 0 - 8 ,8 8
8 0 6 0 - 8 0 5 ,4 7 0 ,1 1 - 1 2 ,0 0
pozostałych ty p ac h glebow ych zaw artość bo ru m aleje w głębszych w a r stw ach p ro filu glebowego.
N iew ielkie o dstępstw o od tej re g u ły m ożna stw ierdzić w typ ie gleb bielicow ych, gdzie poziom A 2 jest uboższy w bor niż głębiej leżące po ziom y B.
P rz y ocenie zaw artości boru w glebie w Polsce p o słu gu jem y się w a r tościam i g raniczn ym i o pracow anym i dla gleb niem ieckich (tab. 2).
Ocenę zaw artości boru w w a rstw ie o rn ej b a d an y ch profilów glebo w ych p rze d staw ia tab . 3. J a k w idać, tylk o 7% gleb w y k azu je niską za w artość boru. Są to p raw ie w yłącznie gleby bielicow e i b ru n a tn e , n a to m ia st w ty p ach czarnych ziem i glebach b ag iennych w szystkie zbadane p rofile w y k a z u ją w ysoką zasobność w bor.
W obrębie m ad 70% gleb odznacza się w ysoką zaw artością boru, resz ta zaś — śre d n ią i m ałą.
S zuk aliśm y rów nież zależności m iędzy zaw arto ścią rozpuszczalnego w w odzie boru, a n ie k tó ry m i w łasnościam i chem icznym i i fizycznym i bad an y ch gleb. N a ogół w szyscy badacze stw ie rd z ają zgodnie, że na niedobór b o ru m ogą cierpieć ro ślin y na glebach o odczynie zasadow ym lub zbliżonym do obojętnego.
T a b e l a 2
Gatunek gleby Kind o f s o i l
Zawartość boru rozpuszczalnego « wodzie w ppm
Content o f w ater-soluble boron in ppn
niska - low średnia — даД4пш wysoka - high
Lekka Light
średnia 1 ciężka Medium and heavy
do 0,15 do 0 ,2 9 0,1 6 -0 ,3 0 0 ,3 0 -0 ,6 0 od 0,31 od 0,61
W naszych b ad an iach nie znaleziono zależności m iędzy pH a z a w a r tością b o ru rozpuszczalnego w wodzie. W y ją tek stan o w i w a rstw a o rn a czarnych ziem, w k tó re j zależność ta b y ła w y ra ź n a i sta ty sty c z n ie u do w odniona (remp. = 0,810, rteor. = 0,684 p rz y a = 0,01).
Rozbieżność m iędzy d a n y m i z lite r a tu r y a u zy sk an y m i p rzez nas w y n ik am i je s t p rzyp u szczaln ie spow odow ana tym , że w śród zb ad anych T a b e l a 3 O cena z a s o b n o ś c i w a rstw y o r n e j w b o r r o z p u s z c z a l n y w w o d z ie w b a d a n y ch ty p a c h g le b E s t im a t io n o f t h e c o n t e n t o f w a t e r - s o l u b l e b o r o n l n t h e a r a b le l a y e r o f t h e ex a m in e d t y p e s o f s o i l Typy g le b y Type o f s o l l I l o ś ć p ró b Number o f s a m p le s P r o c e n to w y p o d z i a ł p r ó b e k Z a w a r to ść b o r u P e r c e n t a g e o f sa m p le s C o n te n t o f b o ro n n i s k a - lo w ś r e d n ia - medium w y so k a - h ig h G leb y b i e l i c o w e P o d z o l i c s o l l e 15 13,3 6 6 , 6 2 0 , 1 G leb y b r u n a tn e Brown s o i l s 33 1 5 ,1 5 1 , 5 33,* C zarn e z ie m ie B la c k s o i l s 11 - - 1 0 0 ,0 Hady A l l u v i a l s o i l s 50 3,3 2 6 , 7 7 0 , 0 Kuraże "Uursh" s o i l s 9 - -1 0 0 ,0 T o r fy P e a t s o l l e 6 — — 1 0 0 ,0 Razem T o t a l 10 6 7 , 6 3 3 , 0 5 9 , 4 G leb y l e k k i e L ig h t s o i l s 6 7 7 , 5 3 5 , 0 5 6 , 7 G leb y ś r e d n i e 1 c i ę ż k i e Medium and h e a v y s o i l s 5 9 7 , 7 2 8 , 2 6 4 , 1
p ró b ek znikom y p ro ce n t stan o w ią gleby o pH pow yżej 6,5, a większość w y k azu je śre d n ią i w ysoką zaw artość boru rozpuszczalnego w wodzie.
W yliczono także korelację m ięd zy zaw artością w ęgla organicznego i boru. W spółczynniki k o rela cji w sk azu ją na istn ien ie w y raźn ej w spół zależności m iędzy ty m i p a ra m e tra m i zarów no dla ogółu zbadanych p ró bek poziom u Ai, jak dla poszczególnych ty pó w gleb. N ajniższą, chociaż rów nież sta ty sty c z n ie udow odnioną, zależność stw ierdzono w ty p ie gleb
b ru n a tn y c h . W yliczone w spółczynniki k o relacji podano w tab. 4.
O sta tn ią z b a d an y ch zależności była k o rela cja m iędzy sk ład em m e chanicznym a ilością boru. B rano tu pod uw agę zarów no zaw artość częś ci spław ialny ch , jak rów nież sam ą fra k c ję iłu koloidalnego. W obu u jęciach u zyskane w spółczynniki k o rela cji są bardzo zbliżone, jak to w idać z tab. 4.
T а b e 1 a 4 K o r e la c j a m iędzy składem m echanicznym 1 węglem o rgan iczn ym a z a w a r t o ś c ią b o ru
C o r r e la t io n b etw een th e m e c h a n ic a l c o m p o s it io n , o r g a n ic ca rb o n and b oron c o n t e n t I l o ś ć r em p iry czn e - r e x p e r im e n ta l r - t e o r e t y c z n e Typ g le b y Type o f s o l l p rób ek Number o f s a o p l e s 0 c z ą s t e k ^ 0 ,0 2 nm p a r t i c l e s d iam . <C 0 ,0 2 0 c z ą s t e k ^ 0 ,0 0 2 mm p a r t i c i e s d iam . < 0 ,0 0 2 С o r g a n ic z n y O r g a n ic С r - t h e o r e t i c a l a = 0 ,0 1 G leby b ie l ic o w e P o d z o llc s o i l s 15 0 ,2 7 0 0 ,2 8 0 0 ,9 6 9 0 ,6 0 5 G leby b ru n a tn e Brown s o i l s 33 0 ,2 9 7 0 ,2 0 7 0 ,5 4 0 0 ,4 3 0 Czarne z ie m ie B la c k s o i l s 11 0,780 0,690 0 ,8 1 1 0 ,6 8 3 Mady A l l u v i a l s o i l s 30 0 ,6 2 4 0 ,5 7 3 0 ,6 3 7 0 ,4 4 9 Razem T o t a l 8 9 0 ,4 1 7 0 ,4 5 6 0,650 0 ,2 6 9
Za sta ty sty c z n ie udow odnioną m ożna uw ażać jedynie zależność m ię dzy zaw artością boru rozpuszczalnego w wodzie a składem m echanicz n y m gleb w ty p ac h czarnych ziem, m ad i dla ogółu próbek.
R easu m u jąc o trzy m an e w y n ik i m ożna stw ierdzić, że ty p gleby m o że być dość dobrą in fo rm a c ją o zaw artości b o ru rozpuszczalnego w w o dzie. Ze zb adanych w łaściw ości fizycznych i chem icznych gleb n a jsiln ie j zw iązana jest z zaw artością bo ru rozpuszczalnego w wodzie zaw artość w ęgla organicznego, m niej sk ła d m echaniczny gleb (identy czny pro cen t gleb o niskiej zaw arto ści boru w glebach lekkich i cięższych). Nie s tw ie r dzono p raw ie żadnej zależności m iędzy pH gleby a zaw artością bo ru roz puszczalnego.
W g ru p ie gleb o złej zasobności w bor zn alazły się p ró b k i kw aśne i silnie k w aśne obok słabo k w aśn ych i obojętnych.
L IT E R A T U R A
[1] A g e r b e r g L. S.: B o r-o ch k o p p arh olt ii n agra n orrlan d sk a akerjordar. I. N o rrb otten och V asterb otten . K ungl. L antb ru k sak ad . T id sk rift 1958, nr 5, A rg. 97, 281— 297.
[2] B u c h e r R.: Z u sa m m en h ä n g e zw isc h e n B o d en -D ü n g er und P flan zen b or. L an d w . F orsch, t. 10, 1957, 165— 176.
[3] M a j e w s k i F.: W y stęp o w a n ie i za ch o w a n ie s ię b o ru w gleb ach . P o st. N au k R oln., nr 3/45, 1957.
[4] M a k s i m ó w A.: M ik ro elem en ty i ic h zn a czen ie w ży ciu organizm ów . PW R iL, 1954, s. 305—413.
[5] M u s i e r o w i c z A., Ś w i ę c i c k i C.: Z a w a rto ść b oru w ty p o w y ch g le bach w oj. łódzkiego. R oczn. N auk R oln., A -87-2, s. 135— 182.
[6] M y s z k a A.: Bor p r z y sw a ja ln y w g leb a ch W yżyn y L u b elsk iej. R oczn. G le- bozn., d od atek do t. 9, s. 131— 136.
[7] M y s z k a A.: B ad an ia nad za w a rto ścią boru rozp u szczaln ego w ty p o w y c h g leb a ch W yżyn y L u b elsk iej. A n n a les U.M .C.S., S ectio E, t. 15, 1960, s. 99— 132.
[8] P e j w e J. W.: Bor i m o lib d en w p oczw ach Ł a tw ii. A kad. A N Ł atw . SSR , D okł., V II M ieżdunarod. K o n g resu P o czw o w ied o w u . R iga 1960.
[9] Ś w i ę c i c k i C.: W y stęp o w a n ie boru w w a ż n ie jsz y c h gleb a ch różn ych r e jo n ó w P olsk i. Roczn. N au k R oln., A -82-3.
[10] Ś w i ę c i c k i C.: Bor w ty p o w y ch g leb a ch re g io n ó w n a tu ra ln y ch P o lsk i. R oczn. N auk R oln., D - l l l , 1964.
[11] W e a r J. I., P e t t e r s o n R. M.: E ffe c t o f so il pH te x tu r e on the a v a ila b ili ty and w a ter so lu b le boron in th e soil. S o il Sei. Soc. A m . Proc., 1962, 344— 346.
[12] W l a s j u k P. A., Z i m i n a W. A.: S o d ierża n ije p o d w iżn y ch form m ik ro - e le m ie n tó w cinka i bora w p o czw a ch U SR R . P o czw o w ied ien ., nr 5, 1954, 11— 26. А. ЗЕМБАЧЫНЬСКИ, Т. Ж М И ГРО ДЗКА ДОСТУПНЫЙ БОР В ВАЖНЕЙШ ИХ ТИПАХ ПОЧВ СЕВЕРНОЙ ЧАСТИ ЗЕЛЁНОГУРСКОГО ВОЕВОДСТВА Агрохимическая Станция, Гожов Велькопольски Р е з юм е Определяли по методу Бергера и Труога содержание водорастворимого бора в 106 разрезах (366 образцов) наиболее распротраненных типов почв северной части зеленогорского воеводства. Установили, чго 70% исследованных почв в пахотном горизонте вполне обеспе чены бором и лишь 7% показывает низкое содержание этого элемента.
Обнаружили отчетливую зависимость м еж ду содержанием бора и почвенным типом. Из других физико-химических свойств почвы самую высокую корреляцию с содержанием бора показало содержание гумуса (г = 0,650), а самую низкую — механический состав (г = 0,417 и 0,456). Зависимость между содержанием бора и реакцией почвы не была досговерена. A. ZEM B A C Z Y Ń SK I, Т. ŻM IG R O D ZK A
A V A IL A B L E BO R O N IN THE M OST IM PO R T A N T T Y P E S OF SO IL S OF THE N O R TH ER N P A R T OF THE Z IELO N A GÓRA V O IV O D SH IP
A g r o -c h e m ic a l S tation , C horzów W ielk o p o lsk i
S u m m a r y
D eterm in a tio n s o f th e le v e l of w a te r -so lu b le boron w e r e carried out b y B er ger and T ruog m eth o d in 366 s o il p ro files d erived from 106 p ro files o f the m ost com m on ty p es of soils in th e n orth ern p art of th e v o iv o d sh ip of Z ielo n a Góra.
It h a s b e e n fo u n d th at o n ly 7% o f siam ples from th e arab le la y er e x h ib it a lo w le v e l o f th e g iv e n com p on en t, w h ile as m uch as 70% — a h igh le v e l of it.
T here has b een fo u n d a m ark ed correlation b e tw e e n th e con ten t of boron and th e ty p e o d <soil. A s regards other e x a m in ed , p h y sica l and ch em ical prop erties of soil, h ig h e st correlation is fo u n d in resp e c t to th e le v e l of h u m u s (r = 0.650), w h ile th e lo w e s t — in resp ect to th e m ech a n ica l com p osition (r = 0.417 and 0.456).
T h ere has not b en n fo u n d any s ta tis tic a lly sig n ific a n t correlation b etw een the con ten t of boron a-nd th e pH v a lu e.
