GOSPODARKA ROLNA NA TERENACH PODKARPACIA W ŚWIETLE DOŚWIADCZEŃ PRZEPROWADZONYCH PRZED 20 LATY
K ated ra C h em ii R olnej W SR S zczecin
Tereny Podkarpacia zarówno pod wzglądem warunków ekologicznych, jak i demograficznych oraz w zakresie uprzem ysłowienia uległy ogrom nym zmianom. Dlatego to obraz rolnictwa w tych okolicach jest szczegól nie interesujący. Chciałbym go tu przedstawić na podstawie powiatu Krosno nad W isłokiem, który dobrze poznałem przed 20 la ty 1.
Od tego czasu zaszły tam bardzo poważne przemiany. I tak np. gro mada Łączki Jagiellońskie, która za czasów okupacji niemieckiej repre zentowała bardzo prym ityw ne formy gospodarki rolnej, obecnie wysunęła
T a b l i c a 1
Stru ktura zasiewów w dwu s tr e f a c h pow iatu Krosno w roku 1945
Wy sz с z egu ln i e n ie
Oziminy Zboże ja re Okopowe
Koni czyny Ugor żyto p s z e n i ca j ę c z mień ow ies ziem - . , . . ппл inne m a k i % S t r e fa łagodnych w z n ie sie ń Średnia Razem 1 8 ,2 32: 1 4,3 Ó i ) ,7 l i 1 3 ,6 1 6 ,4 j 4 ,2 2 0 ,6 9 .1 9 .1 7 .1 7 .1 S tr e fa g ó r z y s ta Średnia Razem 4 ,0 7 3 ,6 ,6 7 ,2 3: 2 6 ,3 >,5 1 3 ,5 j 2 ,0 1 5 ,5 0 ,7 0 ,7 3 6 .1 3 6 .1
się na jedną z przodujących pozycji w powiecie zarówno pod kątem mechanizacji rolnictwa, jak i form produkcji rolnej, przestawiając się na plantacje nasienne traw i ziemniaków sadzeniakowych.
W tablicy 1 przedstawiono średnie struktury zasiewów dla strefy północnej — łagodnych wzniesień do wysokości około 350 m n.p.m., obejmującej m iejscowości Chorkówka, Jedlicze, Korczyna, Odrzykoń i Haczów — oraz dla strefy położonej na południe na wysokości 350— 500 m n.p.m., tzw. strefy górzystej, obejmującej rejony Jaśliska i Tylawa.
Strefę łagodnych wzniesień charakteryzuje nieznaczna ilość ugorów — 7,1%' oraz stosunkowo w iele ozim in — 32,5%, natomiast strefa górzysta posiada 36,1% ugorów i zaledwie 7,6% ozimin.
T a b l i c a 2
N astępstw o r o ś l i n w dwu s tr e f a c h o b licz o n e w procen tach R o ślin y przedplonowe
R o ślin y p s z e j ę c z k o n i ziem
n a stę p c z e żyto n ic a mień ow ies czyna n ia k i
% S t r e fa łagodnych w z n ie sie ń Koniczyna 2 1 ,0 Ь , 1 3 3 ,3 2 ,8 _ _ Bobik 1 .8 - - - - -M ieszanka - - - 2 ,8 - 7 ,1 Ziem niaki 2 1 ,1 11 ,4 - 3 6 ,1 6 ,2 4 ,8 Buraki - 2 ,9 - - - 4 ,8 2yto 5 ,3 4 0 ,6 3 3 ,3 4 7 ,2 1 2 ,5 1 9 ,0 P szen ica 3 ,3 8 ,6 - 1 1 ,1 6 2 ,5 4 7 ,6 Ję czmieü 1 ,8 5 ,7 - - 6 ,3 9 ,5 Owies 4 2 ,1 1 4 ,3 3 3 ,3 - 6 ,3 4 ,8 Hreczka 1 ,8 - - . - 6 ,2 -Ugor - - - - - -Warzywa 2 ,9 - - - -S tr e fa g ó r z y s ta K oniczyna 2 9 ,3 _ 3 4 ,5 - 1 1 ,1 _ M ieszanka - - - - ' - 2 ,6 Ziem niaki 2 8 ,5 3 4 ,8 1 0 ,3 1 2 ,5 3 ,7 -Buraki 3 ,5 8 ,7 - - - 4 ,8 Zyto 7 ,0 1 3 ,1 3 ,5 2 5 ,0 7 ,4 7 ,9 P szen ica 7 ,0 - 1 0 ,3 9 ,4 5 5 ,6 1 3 ,2 Jęczm ień 7 ,5 4 ,4 3 ,5 3 ,1 - 6 8 ,4 Owies 3 ,5 2 6 ,1 34,5 2 1 ,9 3,7 -Len - 4,4 - - 1 4 ,8 -Hreczka _ 4,4 _ - - 2 ,6 Ugor 3,5 4,4 3,5 28,-1 ;,7
-Następstwo roślin w tych 2 strefach charakteryzuje tabl. 2, opracowa na na podstawie danych pochodzących z opisów doświadczeń polowych. Jak z niej wynika, w strefie łagodnych wzniesień po ziemniakach uprawia się ozim iny — pszenicę lub żyto, przy czym po pszenicy zw ykle przy chodzi żyto, a po życie owies. Natomiast w strefie górzystej przeważnie
po ziemniakach przychodzi zboże jare, najczęściej jęczmień, a potem owies z wsiewką koniczyny, po koniczynie pszenica, a po pszenicy w bar dziej intensyw nym płodozmianie — ziemniaki bądź w warunkach bardziej ekstesyw nych — owies, potem zaś ugór.
Wysokość plonów również kształtowała się w zależności od wysokości terenu ponad poziomem morza, przy czym okazało się, że największe różnice pomiędzy obu strefami w ystępow ały u owsa. przychodzącego na najsłabsze stanowiska, natomiast najmniejsze różnice w ystępow ały u żyta uprawianego na najlepszych stanowiskach.
Opady wahają się w strefie łagodnych wzniesień w granicach 65C— 750 mm, a w strefie górzystej sięgają średnio do poziomu 800 mm, sprzyjając plonom zielonej masy. Toteż z natury rzeczy punkt ciężkości gospodarki rolnej przesunął się na hodowlę zwierząt; skutkiem tego są niedobory ściółki.
Od dawna w strefie górzystej obornik przede wszystkim stosowano pod żyto. W celu przekonania się, czy istotnie obornik jest potrzebny pod zasiew żyta, autor przeprowadził 2 doświadczenia z dawkami obornika. Okazało się, że żyto bez obornika bardzo słabo zimuje, natomiast w mia rę .podnoszenia dawek plony są coraz większe. Najlepszym przykładem tego są wyniki doświadczenia przeprowadzonego w Tylawie, tabl. 3.
T a b l i c a 3
Wyniki dośw iadczeń z nawożeniem obornikiem pod ży to p lo n y i z w y ik i z ia r n a w q /h a
Dawki obornika q /h a
Plony w q/h a Zwyżki w q/h a W artość produkcyjna
100 q obornika
Iwonicz Tylawa Iwonicz Tylawa Iwonicz Tylawa
Bez obornika 4,7 • 6,7 - • - -100 6,9 10,9 2 ,2 4,2 2 ,2 4 , 2 200 9 ,4 12,2 4,8 5,5 2,4 2 ,8 400 12,0 16,3 7,4 9,6 1 ,8 2 ,4 800 13,3 a , 8 8,7 15,1 1 ,1 1.9 p r z e d z ia ł u fn o ś c i d la P - 0,95 1.9 ---
7---Na terenie Podkarpacia przeciwnie niż w Krainie W ielkich Dolin najlepiej zimującą rośliną jest rzepak ozim y, słabiej pszenica, a najsłabiej żyto. Próby w yjaśnienia tego stanu rzeczy doprowadziły do wniosku, że żyto nie lubi, gdy gleba zamarza w stanie nasycenia wodą, natomiast rzepak zachowuje się odwrotnie. N ie jest wykluczone, że obornik stoso wany pod żyto chronił roślinę przed anaerobowymi warunkami w okresie zimy.
Nawozy mineralne również działały na rozwój poszczególnych roślin uprawnych w zależności od specyficznych warunków ekologicznych, jak to przedstawiono w tabl. 4. Na nawożenie najsilniej reagował owies, nie co słabiej pszenica, jeszcze słabiej jęczm ień, najsłabiej zaś żyto. Jednakże średnia reakcja na nawożenie w pozostałych kombinacjach była najsil niejsza u pszenicy, słabsza u jęczmienia, a najsłabsza u owsa i żyta. Nie jest wykluczone, że silna reakcja na nawożenie o dwu składnikach wiąże się w pewnym stopniu z głębokością korzenienia się roślin. Pszenica i jęczm ień bowiem, które stosunkowo silnie reagują na nawożenie dw u składnikowe, korzenią się płytko, natomiast zarówno owies, jak i żyto, które zapuszczają korzenie głęboko, stosunkowo słabo reagują na tego typu nawożenie. Należy dodać, że ow ies i pszenica najsilniej reagowały na kombinację KP, natomiast jęczmień i żyto na kombinację PN.
T a b l i c a 4
Średnia wyników doświadczeń- z nawozami m ineralnym i z roku 1943 w ą/ha przy sto so w a n iu % о^60^34 l z i arn° )
R o ślin a Żyto P sz e n ic a Owies Jęczm ień j . b red n ia
I l o ś ć dośw iadczeń 11 6 4 5
Plony bez nawożenia 1 3 ,3 1 6 ,4 1 9 ,0 1 0 ,9
Zwyżki KP ♦ 2 ,7 ♦ 3 ,7 ♦ 2 ,8 ♦ 2 ,9 ♦ 3 ,0 Ш ♦ 2 ,1 ♦ 3 ,3 ♦ 2 ,4 ♦ 2 ,5 ♦ 2 ,6 PN ♦ 2 ,9 ♦ 2 ,8 + 2 ,6 ♦ 3 ,3 ♦ 2 ,9 KPN + 4 ,4 + 6 ,0 + 6 ,5 ♦ 5 ,1 ♦ 5 ,5 E fekt N ♦ 1 ,7 ♦ 2 ,3 ♦ 3 ,7 ♦ 2 ,2 + 2 ,5 E fek t P ♦. 2 ,3 + 2 ,7 ♦ 4 , 1 + 2 ,6 + 2 ,9 E fekt К + 1 ,5 - 3 ,2 ♦ 3 ,9 + 1 ,8 ♦ 2 ,6 P r z e d z ia ł u fn o ś c i d la P - 0 ,9 5 1 ,8
Licznie przeprowadzane doświadczenia z odmianami pszenic polskich wykazały, że na terenach najwyższych i najuboższych na pierwsze m iejsce wysuw a się „Ostka Grubokłosa”, na nieco lepszych stanowiskach wybija się ,,Ostka Skomorowska”, a w dolinach na stanowiskach naj lepszych na pierwsze m iejsce wysuw a się „Blondynka”. Jednakże w do świadczeniu odm ianowo-nawozowym w Jaśliskach okazało się, że naj w yższe plony w kombinacji bez nawożenia daje ,,Ostka Grubokłosa”, a najniższe ,,Blondynka”, natomiast największe zwyżki pod w pływ em na wożenia daje „Blondynka”, a najniższe ,,Ostka Grubokłosa”.
się przeprowadzić w oparciu o znajomość wysokości plonów w kombinacji bez nawożenia oraz na podstawie ustalonych zwyżek w yw ołanych na wożeniem. Mając dane dotyczące bonitacji gruntów oraz w yniki prac stacji chem iczno-rolniczych bez wielkiej trudności w każdym terenie można opracować względnie poprawnie rejonizację odmian w oparciu o niewielką ilość doświadczeń.
Rolnictwo na terenie pow. Krosno stoi dziś wysoko, co niewątpliwie jest w ynikiem zarówno uprzemysłowienia tego terenu, jak i dużego po stępu w gospodarstwach rolnych. Genezy tego postępu należy szukać w 70-letniej działalności szkoły rolniczej w Suchodole, w pracy 11 inży nierów rolników działających w tym terenie, a także i rozwoju akcji doświadczalnej zapoczątkowanej przed 20 laty.
ВЕД ЕН И Е Х О ЗЯ Й С Т В А В Р А Й О Н А Х П О Д К А РП А Т Ь Я В СВЕТЕ ОПЫ ТОВ П РО ВЕ Д Е Н Н Ы Х В ТЕЧЕНИЕ 20 ЛЕТ Р е з ю м е В п олосе н и ж е 400 м над уровнем моря паров было 7,1%, озим ы е х л еб а з а ним али 41% площ ади, а вы ш е 4000 м под парами бы ло 36.1%, ози м ы х зер н ов ы х только 7,6%. Зам еч ено, что разнов идности озим ой пш еницы удаю щ и еся в вы сш и х зо н а х слабо реагирую т на удобр ен и е, а в дол и н ах вы к азы ли сильную реакци ю на удобр ен и е. Н ай луч ш е действую т ф о сф о р н ы е — най бол ее слабо азотны е у д о б рения. Р о ж ь в горной п олосе возделы в ал ась только при вы сок их д о з а х навоза, без прим енения нав оза р ож ь вы м ерзала. Л учш е всего зи м у п ереноси л озим ы й рапс, которы й в ы дер ж и в ает за м ер зан и е почвы в моменте относительно вы сокого её насы щ ени я водой. H U S B A N D A R Y ON THE C A R P A T H E N -H IG H L A N D S IN THE L IG H T OF FIE LD E X P E R IM E N T S OF 20 Y E A R S AGO S u m m a r y
In th e a g ricu ltu ra l zone b elo w 1200 fe e t ab ove the s e a le v e l th e fa llo w s -s u r fa c e w a s only 7.1 per cen t and on h ig h er a ricu ltu ra l zone w a s about 36.1 per cen't. T he su rfa ce of w in te r -c o r n ont th e low er zone w a s ab ou t 41 per cent, and on th e h ig h er zone w a s o n ly 7.6 per cent. T he b est w in te r -w h e a t v a r ie tie s for h ig h er zone sh o w v e r y sm a ll reaction on the fe r tilise r s , and th e b est v a r ie tie s for th e v a lle y s sh o w v e r y h igh rea ctio n on th e fe r tilise r s . In th ese so il and clim a tic con d ition s sh ow th e b est rea ctio n the p h o sp h o r -fe r tilise r s, and th e sm a llest rea ctio n th e n itro g en fer tilise r s. B ut the rye in th e h igh er zone w a s so w n on ly on the v e r y h igh d oses of farm yard m anure — about 40 ton p er acre. W ith ou t farm yard m an u re th e rye in w e t au tu m n a l con d ition s is frozen . In th e se clim a tic con d ition s th e b est resu lts from the w in te r p lan ts g iv e s th e ra p eseed w h ic h re q u ires d u rin g th e au tu m n th e so il w a te r saturated.
