790 ZA PISK I
poza gran icam i ojczyzn y, gd zie zgodne w y siłk i w ła d z św ieck ich i h ierarchii cer k ie w n e j obliczone b y ły na doszczętn e rozgrom ien ie tej sp ołeczn ości w y zn a n io w ej, postrzeganej jako ostoja n ieb ezp ieczn ej herezji, stały się przede w sz y stk im ty p o - grafie u n ick ieg o zakonu b azylian ów . W ydaje się, iż n ie ok oliczn ości w ew n ę tr z n e p rzy czy n iły się do rozw oju k sią żk i rask oln iczej w R zeczypospolitej, g d zie w arstw a jej rodzim ych odbiorców b yła w ątła, a le u w a ru n k o w a n ia zew n ętrzn e: p rzyb liżen ie się granic im p eriu m rosyjsk iego do rzeczon ych ośrodków . Z tak iego punktu w i dzenia I rozbiór rzeczy w iście uznać m ożna za isto tn ą cezurę dla o m aw ian ego w re fera cie zjaw iska. S p rostow an ia w y m a g a ró w n ież pogląd, iż upadek drukarń b a- zy lia ń sk ich , w sp ółp racu jących ze staroobrzędow cam i, w iązać n a leży z „ogólnym k ry zy sem u n ii po r. 1795” — o czy w istą przyczyną ich ruiny b yła k o n sek w en tn ie w roga w ob ec k ościoła u n ick iego p o lity k a w ła d z rosyjsk ich , ukoronow ana dekretem M ikołaja I z 1839 r. o jego kasacji. W ś w ie tle p ow yższych zastrzeżeń u b olew ać n ależy, iż autorce pozostała n iezn an a m onografia M. P i d ł y p c z a k - M a j e r o - w i с z, p o św ięco n a k u ltu raln ej ro li zak on u b a zy lia n ó w w R zeczyp osp olitej Obojga N arodów (W rocław 1986). Z grom adzeniu p.w . św . B azylego n ie p ow iod ło się zresztą także w referacie Ju. Ł a b y n c e w a i Ł. T o ł k a c z o w e j , p o św ięco n y m k u l turze k sią żk i na P odlasiu (s. 150— 153). T yp ografia klasztorna w Supraślu ja w i się w n im jako isto tn y ośrodek k u ltu ry p raw osław n ej i rask oln iczej, n a to m ia st zig n o row ano w n im zu p ełn ie ok oliczn ość zgoła p od staw ow ą: b y ł to zak ład u n ick i, a jego „złoty w ie k ” je s t n ie w ą tp liw ą zasłu gą b azylian ów .
R ozb aw ien ie budzi lek tu ra tek stu A . G u ż a ł o w s k i e g o (s. 26— 31), w k tó rym T om asz Zan p rzeistoczył się w ojca b iałoru sk iego m u zealn ictw a. A rg u m en tó w dla tak n iek o n w en cjo n a ln eg o za b ieg u na b iografii M ick iew iczo w sk ieg o „poczci w eg o Zana” dostarczył a u to ro w i m em oriał opracow any przez w sp ó łza ło ży ciela T o w a rzy stw a F ilo m a tó w na zesłan iu , a d o ty czą cy p la n ó w — n o ta bene n ie zrealizo w an ych — u tw orzen ia w 1830 r. m uzeum ... w O renburgu!
S k rótow a form a w ięk szo ści te k s tó w n ie za w sze pozw ala na p od jęcie d ysk u sji, nierzadko ró w n ież skazując czy teln ik a n a u czu cie n ied o sy tu w przypadku całego szeregu frap u jących tek stó w , p osłu gu jących się bardzo okrojoną sferą d ow odow ą. W śród tych ostatn ich w arto w sk azać n a c ie k a w y refera t M. B y c z k o w e j o k o n ek sjach k n ia zió w G liń sk ich (s. 468— 470), n a w ią zu ją cy do w c ześn iejszy ch c e n n y ch u sta leń tej au tork i (1977, 1979, 1986); korzystając z p rzy w ileju recen zen ta p o zw o lim y sobie n a sp rostow an ie isto tn eg o szczegółu: m ężem F ied k i, siostry M i
chała G liń sk iego, b y ł n ie Jan L ita w o r C hrep tow icz, ale jeg o rodzony brat M arcin. R easu m u jąc, uznać n ależy, iż o m a w ia n a p ozycja dobrze o d zw iercied la charak ter zm ian, zachodzących w życiu n a u k o w y m n aszych w sch od n ich sąsiadów . W zrost zain teresow ań p rzeszłością ojczystą, b ogactw o p od ejm ow an ej p rob lem atyk i b ad aw czej oraz w id o czn y profesjon alizm p ow ażn ej części badaczy p o zw a la na o p ty m i sty czn e prognozy. W rażenia tego n ie są w sta n ie osłabić in cy d en ta ln e przypadki produkcji słab szej, sta n o w ią ce bodaj n ieu n ik n io n y m argines w szelk ich reg io n a l n y ch sym p ozjów i k on ferencji.
H.G.
„S ib erica”. A Journal o f N orth P a cific S tu d ies vol. I, n o 1, S um m er 1990, Oregon H istorical S o ciety P ress, s. 103.
P ism o jest organem N orth P a cific S tu d ies C enter przy O regon H istorical S o ciety w Portland (O regon, U SA ) i sta n o w i k o n ty n u a cję czasopism a „S ib erica”, za łożon ego przez A lana W o o d a z u n iw ersy tetu w L ancaster w W ielk iej B rytan ii w 1982 r. R edagują je E lizabeth A. P. C r o w m h a r t - V a u g h a n oraz T hom as
ZA PISK I
791
V a u g h a n przy w sp ó łu d zia le liczn iejszej rady red ak cyjn ej. „S ib erica” m a być in terd y scy p lin a rn y m p ółrocznikiem , p u b lik u jącym arty k u ły z zakresu h istorii, e k o nom ii, an trop ologii, etn ografii, g eo g ra fii oraz n au k p ok rew n ych , a d o tyczące w sc h o dniej i zachodniej S y b erii oraz so w ieck ieg o D alek iego W schodu; rek la m u je się go jako jed y n y p eriodyk p o św ięco n y tej p rob lem atyce poza b. ZSRR. P rócz w y d a w a n ia p ism a w sp o m n ia n y ośrodek organ izu je coroczne k o n feren cje pt. „The G reat Ocean: The N orth P a c ific ”, p o św ięco n e tej tem a ty ce w k o lejn y ch stu leciach . W 1990 r. obradow ano o P a cy fik u do 1600 r., w 1991 r. o X V II w ., w n astęp n ych latach o k o lejn y ch stu leciach , aż do 1994 r., k ied y p lan u je się sesję n au k ow ą na tem at k oń czącego się X X w .
P ie r w sz y nu m er p eriodyku przyn osi przegląd h istoriografii na tem a t rosyjsk iej ek sp a n sji w stronę O ceanu S p ok ojn ego pióra B asila D m y t r y s h y n a , artyk u ł A lana W ooda o zesłan iach syb ery jsk ich w X V III w . (z króciutką je d y n ie i m ało k on k retn ą w zm ian k ą o Polakach), p u b lik ację am eryk ań sk iej m apy w sch o d n iej S y b erii i zachodniej A m ery k i P ółn ocn ej z 1804 r., u zm ysław iającą rów n oczesn ość o d k ryw an ia k ra ń có w obu k o n ty n en tó w , esej Jam esa R. G i b s o n a w ią żą cy ro syjsk ą ek sp a n sję na w sch ód z w aru n k am i geog ra ficzn y m i w p oszczególn ych reg io n ach S y b erii oraz arty k u ł A n th on y P. A l l i s o n a n a tem at sy b ery jsk ieg o sepa ratyzm u podczas rew o lu cji i w o jn y d om ow ej la t 1917— 1920. Z eszyt uzu p ełn iają in form acje o k o n feren cjach organ izow an ych przez N orth P a cific S tu d ies C enter, w y k a z k sią żk o w y ch p u b lik acji źród łow ych , które u kazały się staran iem tej p la ców k i, oraz w sk a zó w k i dotyczące sposobu przygotow an ia te k s tó w przeznaczonych do druku w om a w ia n y m periodyku. W n a stęp n y ch num erach ma się ró w n ież p o ja w ić dział recen zji.
W su m ie — in icja ty w a cenna i potrzebna, dow odząca przy ty m zm n iejszan ia się d ysta n só w w d zisiejszym św iecie. P y ta n ie tylk o, czy p o lsk ie b ib lio tek i będą p otrafiły za p ew n ić sob ie regularne otrzym yw an ie teg o periodyku?
Ł.K.
„Jahrbuch fü r W irtsch a ftsg esch ich te”, n r 4, 1991 [ostatni]. Z d n iem 1 sty czn ia 1992 r. przestał istn ieć In sty tu t H istorii G ospodarczej w B erlin ie, którego tw órcą b y ł Jü rgen K u czyń sk i, a ostatn im dyrek torem jego sy n — T hom as K u czyński. In sty tu t — chyba n ajp ow ażn iejszy ośrodek nauk h i storyczn ych w N iem ieck iej R ep u b lice D em ok ratyczn ej — zysk ał sw y m i badaniam i au torytet m ięd zyn arod ow y, op u b lik ow ał w ie le k siążek o trw ałej w artości n au k o w ej, lecz n ie zd ołał przetrw ać sk u tk ó w zjed n oczen ia N iem iec. N a początku lata 1992 r. ukazał się z p arom iesięczn ym o p ó źn ien iem o sta tn i nu m er (4/1991) w y d a w a n eg o od 1960 r. przez ten In sty tu t czasopism a, z k tórym w sp ó łp ra co w a li także badacze polscy. Z aw iera on — jak z w y k le — obszerne in form acje o literaturze (recenzje oraz b ib liografię) oraz trzy a rtyk u ły, z k tórych jed en d oty czy b ezp ośre d nio h isto rii P o lsk i (W erner R ö h r „P rzyczyn ek do ro li p rzem y słu ciężk iego na a n ek to w a n y m p olsk im G órnym Ś lą sk u dla gospodarki w o jen n ej N iem iec w latach 1939— 1945”). A utor w y k o rzy sta ł w n im ob szern ie a r ch iw a lia polskie.
O sob liw ością teg o zeszytu je s t 10 stron poprzedzających p od staw ow ą część czasopism a, n ie ob jętych paginacją oraz sp isem treści. Z najduje się tam in form a cja o zam k n ięciu In sty tu tu („jedynego in sty tu tu b adaw czego w d zied zin ie h istorii gospodarczej w N iem czech ”), podpisana przez Th. K u czyń sk iego oraz jego po żegn aln e p rzem ó w ien ie do pracow n ik ów , w y g ło szo n e na ich zebraniu 18 grudnia 1991 r. P rzed sta w ił w n im w w ie lk im skrócie dzieje p laców k i, zapoczątkow anej w 1956 r. jako w y d zia ł In sty tu tu N a u k E konom icznych.
