Władyka, Wiesław
"Oddziały szturmowe konspiracyjnej
Warszawy 1939-1944", Tomasz
Strzembosz, Warszawa 1979 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 7 1 /1 , 199-200
1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P I S K I
199
Tom asz S tr z e m b o s z . Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939— 1944, PIW , W arszawa 1978, s. 528.
A utor postawił sobie za zadanie wstępne omówienie przebiegu walki zbrojnej „toczonej w okupowanej W arszawie przez antyhitlerow skie Podziemie" i wysiłki swoje skoncentrow ał na podsum ow aniu — po raz pierwszy w literaturze — bogatego m ateriału faktograficznego ukazują cego przebieg, charakter, rozm iar akcji zbrojnych od 1 października 1939 do 1 sierpnia
1944 r., a także pokazującego ludzi w nich biorących udział. Uderza wnikliwość i syste matyczność badaw cza au to ra, olbrzymi trud mający na celu zgrom adzenie (często dotarcie do nich!) inform acji o opisywanych zdarzeniach. Za akcję zbrojną S tr z e m b o s z uznaje „za planow ane i zorganizow ane działanie bojowe, mające charakter ofensywny i wyraźnie określony cel. Ten właśnie charakter wystąpienia zaplanow anego wyróżnia ją od wszelkiego typu starć bądź sprow okow anych przez nieprzyjaciela i będących najczęściej skutkiem jego poczynań ofensywnych, bądź też przypadkow ych” .
Praca w wielu fragm entach ma w alor syntetycznego omówienia niektórych aspektów historii działań konspiracyjnych na ziemiach polskich podczas II wojny światowej, ja k np. rozdziały dotyczące koncepcji walki zbrojnej głównych nurtów konspiracji polskiej, oceniające siły warszawskiego Podziem ia, analizujące osobiste i społeczne problem y żołnierzy dywersji oraz konsekwencje akcji zbrojnych w Warszawie.
Całość składa się z 10 rozdziałów, w zbogacona jest ilustracjam i i planam i, obszerną przedmową, indeksem osób. Podstaw ow ą część pracy stanowi szczegółowe opisanie poszczegól nych akcji i starć zbrojnych w W arszawie w trzech okresach rozdzielonych cezuram i: września 1942 i m arca 1943 r. ■
W. W.
Tom asz S tr z e m b o s z , Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939—
1944, PW N , W arszawa 1979, s. 508.
Praca ta, w księgarniach właściwie nie d o zdobycia, w ydana w serii V arsavianów PW N stanowi uzupełnienie wcześniej wydanej przez PIW książki T. S t r z e m b o s z a pt. „A kcje zbrojne podziemnej W arszawy 1939— 1944” jest pierwszą p ró b ą ukazania „pionów walki bieżącej warszawskiej konspiracji” . A utor postawi! sobie za cel przdstaw ienie struktury organizacyjnej, liczebności, także składu osobow ego oddziałów szturmowych konspiracyj nej W arszawy ze zwróceniem uwagi na charkterystykę kadry dowódczej i szeregów żoł nierskich w myśl tezy, iż nie należy koncentrow ać uwagi wyłącznie na sferze jednostkow ych działań bojowych a rozszerzać naszą wiedzę na tem at organizacji wojskowych i politycznych, w których żołnierz podziem nej walki był szkolony i w imieniu których wykonywał swoje zadania. K siążka koncentruje się więc na zagadnieniach o charakterze organizacyjnym , au to r abstrahuje od „ocen politycznych i m ilitarnych aspektów działań organizacji, reprezentujących różne nurty ideow o-polityczne” . Podobne ukazanie struktury konspiracyjnej oddziałów sztur mowych w W arszawie było zadaniem i pracochłonnym i wyjątkow o skom plikowanym . K siążka opiera się przede wszystkim na m ateriałach archiwalnych (zwłaszcza w ytw orzo nych przez polskie organizacje konspiracyjne), opracow aniach i wspomnieniach dotąd nie drukow anych a także relacjach. Składa się z dziesięciu rozdziałów , z których pięć pierwszych ukazuje piony walki bieżącej w okresie od października 1939 do m arca 1940 i od kw ietnia tego roku d o jesieni 1942 a następnie om aw ia oddziały szturmow e G wardii i Armii L udo wej, Armii K rajow ej oraz innych organizacji w okresie od jesieni 1942 do lata 1944. W innej konwencji utrzym ane są pozostałe części książki poświęcone refleksjom na tem at or ganizacyjnej roli dow ódców tych oddziałów, a także indywidualności żołnierza-bojow ca-kon- spiratora, który wchodził w skład grup posiadających „swój własny, niepow tarzalny m ikrokli ma», stanowiąc sam e specyficzne m ikrośrodow iska z w łasną «psychiką» i własnym światem przeżyć i doznań” .
2 0 0 Z A P IS K I
Strzembosz zwraca uwagę, iż specyfiką polskiej konspiracji wojskowej w latach 1939— 1944 było od początku nakierow anie jej na sabotaż i dywersję, przy czym ważne było i to, że piony walki bieżącej powstały w organizacjach o różnym program ie politycznym i różnym charakterze społecznym. A utor ukazuje jak problem atyka ta uległa ewolucji w związku z wy darzeniam i na frontach i z przem ianam i w wielkiej polityce, jak konkretnym przekształ ceniom podlegały struktury organizacyjne odziałów szturmow ych, m etody i w arunki walki. Praca Strzembosza wzbogaca nie tylko wiedzę o historii okupacyjnej W arszawy, ale m a także znaczenie ogólniejsze; jest istotnym przyczynkiem dla dalszych badań nad działalnością kon spiracyjną na ziemiach polskich podczas II wojny światowej.
W. W.
B ogdan S u c h o w ia k , Neuengamme, wyd. 2 rozszerzone, W ydawnictwo M O N , W arszawa 1979, s. 336.
M onografia obozu koncentracyjnego N euengam m e jest jeszcze jednym świadectwem hit lerowskiego ludobójstwa. A utor, nie zajmujący się profesjonalnie historią, został w ybrany do spisania dziejów obozu przez klub byłych współwięźniów. N ależał do pierwszej grupy Pola ków przybyłych do N euengam m e w grudniu 1940 roku. Poprzednio — oficer września, aresz towany w sierpniu 1940 roku przez G estapo, przeszedł przez więzienie w poznańskim forcie VII i Buchenwald. Przeżył dzięki ogromnej odporności fizycznej i psychicznej, znajomości niemieckiego i angielskiego, a także dzięki cenionemu przez Niemców zawodowi inżyniera mechanika.
Obóz powstał w grudniu 1938 roku jak o filia Sachsenhausen. Położony 30 km od H am burga, m iał produkow ać i dostarczać wielkiemu m iastu m ateriałów budow lanych. Liczne podobozy pracow ały na rzecz przemysłu zbrojeniowego. K siążka przedstaw ia losy 106 tysięcy osób wielu narodow ości, które trafiły do Neuengam m e. U kazuje tortury, głód, epidemie, ciężką pracę, wymyślne m etody wyniszczenia, którym uległa przeszło połow a więźniów, w tym 7,5 tysiąca Polaków , Część z nich zginęła w ciągu ostatnich dni wojny, kiedy to obóz, n a podstawie rozkazu H im m lera, ew akuow ano na statki w Z atoce Lubeckiej, zbom bardow ane następnie przez alianckie lotnictwo.
N euengam m e posiada niewiele, w większości obcojęzycznych opracow ań. N iektóre grzeszą fragm entarycznością i stronniczością. Skłoniło to również au to ra do napisania prezentowanej monografii. Po jej ukazaniu się w 1973 roku, B. Suchowiak otrzym ał wiele listów, zgro madził dodatkow e źródła, w tym relacje nadsyłane przez niemieckich kolegów i M iędzynaro dowy K om itet Neuengam m e. Praca uległa znacznem u rozszerzeniu. Zaw iera wiele ilustracji, a także obszerny aneks i bibliografię.
P. W.
Zapiski opracowali: A ndrzej Biernat (A .B .), Marian Dygo (M .D .), Jerzy Halbersztadt (J .H .), Rafał Karpiński ( R .K .j, Antoni M ączak ( A .M .) , Zbigniew M orawski ( Z .M .) , Tomasz Nałęcz (T .N .), Andrzej Pośpiech (A .P .), M aria Sierocka ( M .S .) , Kazimierz Stembrowicz (K .S .), Andrzej Szwarc ( A .S .) , Wdjciech Tygielski ( W .T .) , H enryk Wisner (H .W .), Wiesław W ładyka (W .W .), M arek Wrede (M k .W .), Piotr Wróbel (P .W .) , Andrzej Wyrobisz (A . W .).
