Wkład Maryi w ewangelię cierpienia

Teofil Siudy

Wkład Maryi w ewangelię cierpienia

Salvatoris Mater 3/3, 121-128

2001

W

jedyny w swoim rodzaju w kład w ewangelię cierpieniax. W niniejszym

artykule zaprezentujem y ten „w k ład”, odczytując jego znaczenie w zbawczej historii - wczoraj i dziś.

1. W stronę Kalwarii

Biblijny obraz M atki Jezusa zawiera w sobie wyraźne rysy cier­ pienia. M aryja została w szczególny sposób wpisana w zbawczą ta­ jemnicę cierpienia swojego Syna. Świadczą o tym poszczególne wy­ darzenia ewangeliczne z Janow ą perykopą Kalwarii na czele.

W Łukaszowej perykopie ofiarow ania w świątyni znajdujemy prorocką zapowiedź udziału M aryi w zbawczym cierpieniu. Przed­ stawiając swojego Syna w jerozolimskiej świątyni, M aryja usłyszała z ust Symeona zapowiedź swojej bolesnej

przyszłości: A twoją duszę miecz przenik­

nie (Łk 2, 35). Słowa te nazywamy dzi­

siaj za Janem Pawłem II „jakby drugą za­ pow iedzią dla M aryi”2. D opełniają one zw iastow anie nazaretańskie objawiając M aryi, że swoje posłannictwo będzie m u ­

siała przeżywać w cierpieniu u boku cier­ piącego Zbawiciela i że je j macierzyństwo pozo sta n ie w cieniu i będzie bolesne3.

Czytając te słowa odnosi się urażenie, jakby starzec Sym eon specjal­

nie utkw ił wzrok w M aryi, aby dać Jej dobrze zrozumieć, że cierpie­ nie, o którym m ów i, odnosi się do N iej osobiście. Z pow odu cierpie­ nia Mesjasza, swego Syna, Maryja również dozna boleści [...]. Ten ból od miecza przeszyje M aryję w głębi Jej jestestwa, przeniknie Jej duszę na wskroś4.

N ie ulega wątpliwości, że zapowiedź owego miecza przenikają­ cego duszę M aryi odnosi się do dram atu męki Jezusa a tym samym do współcierpienia Jego M atki. M oże zdumiewać jednak fakt, z jaką mocą to proroctw o z Ewangelii dzieciństwa włącza cierpienia M a ­ ryi w historię zbawienia, pozwalając niejako przew idzieć przyszłą

1 J A N PAWEŁ II, List ap o sto lsk i S a lvific i do lo ris ( 1 1 .0 2 .1 9 8 4 ) , 2 5 (dalej: SD ). 2 R M 16.

4 M . T H U R IA N , M a ry ja , M a tk a Pana, Figura K o ścio ła , W arszawa 1 9 9 0 , 1 2 3 .

3 TAMŻE. Ks. Teofil Siudy

Wkład Maryi

w ewangelię

cierpienia

m ękę wcielonego Syna Bożego poprzez współcierpienie Jego M a t­ ki5. Dla Symeona M atka i Syn stanowią jedność w działaniu i w ist­

nieniu. Stary prorok widzi spełnienie się wyroczni Za 12, 10: „Będą patrzeć na tego, którego przebili, i boleć będą nad nim jak się boleje nad jedynakiem , i płakać będą nad nim jak się płacze nad pierworod­ n y m ”, tylko w miejsce „dom u D aw ida” i całego Izraela w chodzi te­ raz M atka Mesjasza, cierpiąca u stóp krzyża nad śmiercią „jedynego” Syna, swego „pierw orodnego”6. Tak więc Sym eonow a zapow iedź

odsyła nas ostatecznie na Kalwarię, gdzie cierpienie M atki, u boku

cierpiącego Jezusa, osiągnęło stopień przechodzący wszelką ludzką wyobraźnię7.

W oparciu o Ewangelię m ożna jednak mówić o całym nieprze­

rw anym paśmie cierpień Dziewicy M aryi uczestniczącej w wydarze­ niach ukrytego i publicznego życia Syna*. To pasm o boleści M aryi

zaczyna się już od okoliczności towarzyszących narodzinom Jezusa w Betlejem, potem będą to przeżycia łęku o Jezusa a także tru d ó w pospiesznej ucieczki do Egiptu spow odow anej w yrokiem H eroda. „Ból serca” towarzyszy także M aryi i Józefowi poszukującym zagu­ bionego dw unastoletniego Jezusa (por. Łk 2, 48). N a podkreślenie zasługuje tutaj fakt, że wszystkie elem enty składające się na opis tego w ydarzenia (Pascha, trzeci dzień, Jerozolim a, świątynia...) stanow ią odniesienie do ostatniego m isterium życia Jezusa - m isterium męki, śmierci i zmartwychwstania. Tak więc M atka Jezusa już w pierwszych latach życia swego Syna przygotow yw ana była niejako do udziału poprzez macierzyńskie cierpienie w m isterium paschalnym.

Kiedy w czasie swojej działalności publicznej Jezus staw ał się coraz bardziej „znakiem sprzeciwu”, również miecz boleści przeni­ kał coraz mocniej serce Jego M atki. Ostatecznie przeszył je na Kal­ warii, gdzie M atka Jezusa najgłębiej ze sw ym Jednorodzonym współ-

cierpiała i z ofiarą Jego złączyła się m atczynym duchem, z miłością godząc się, aby doznała ofiarniczego wyniszczenia żertw a z N iej na­

rodzona9. Nawiązując do proroctw a Symeona, Jan Paweł II stwier­

dził w maryjnej encyklice: Jezus z Nazaretu poprzez Krzyż na G ol­

gocie potwierdził w sposób definitywny, że jest ow ym „znakiem, k tó ­ remu sprzeciwiać się będą” wedle słów Symeona. Równocześnie za ś

5 A. FEUILLET, Jésu s et sa M ère d ’après les récites lu ca n ie n s d e l ’e n fa n c e e t d ’après

s a in t J e a n , Paris 1 9 7 4 , 2 4 7 .

6 O . D A SPIN E T O L I, M a ry ja w B ib lii, tł. A. Tronina, N ie p o k a la n ó w 1 9 9 7 , 1 2 7 . 7 SD 2 5 .

9 LG 5 8 .

spełniły się tam jego słow a skierowane do M aryi: „A tw oją duszę m iecz przeniknie’40.

M aryja jest obecna u stóp krzyża Jezusa nie po to, by ulżyć M u

w cierpieniu, ale by ich dopełnić. N ie m ożna w tym m om encie zapo­ m inać, że jest m a tką nie tyle skazańca co Zbaw icieła. N osiła Go w łonie, wydała na świat, jest On najściślej z N ią złączony jako Syn. Skoro teraz m a O n umrzeć, to tak jakby Ona sama z N im umiera- łau . D rogę cierpienia M atki Jezusa należy zatem odczytać w świe­

tle słów św. Pawła stwierdzającego, że w swoim ciele dopełnia bra­ ki udręk Chrystusa dla dobra Jego ciała, którym jest Kościół (por. Kol 1, 24). To najpierw i przede wszystkim M atka Jezusa ma naj­

szczególniejsze prawo powiedzieć, że dopełnia w sw ym własnym cie­ le - jak i w swej duszy - tego, czego nie dostaje cierpieniom Chrystu­ sa12. Jest to bow iem „dopełnianie” szczególne i wyjątkowe, jedyne

w swoim rodzaju, jako że dokonyw ało się ono w trakcie spełniania się zbawczych cierpień Chrystusa. Apostoł Paweł i wszyscy inni wie­ rzący w Chrystusa m ogą zaś dopełniać cierpień Zbawiciela dopiero po dokonaniu się zbawczych misteriów, na etapie ich ow ocow ania dla człowieka i świata.

Jan Paweł II podkreśla, że cierpienia M atki O dkupiciela stano­

wią w kład w dzieło powszechnego zbaw ienia13. Stanowią go dlate­

go, że zostały przyjęte i przeżyte w postawie wiary a także ze świa­ dom ością potrzeby składania siebie w ofierze.

W spomniane pasm o cierpień M atki cierpiącego Zbawiciela łą­ czy się ściśle z tym , co tak często - począwszy od Vaticanum II - określa się w spółcześnie „pielgrzym ow aniem M aryi w w ierze” 14. Pisząc o obecności M aryi na Kalwarii, gdzie to pielgrzym ow anie wiary osiągnęło swój szczyt, Jan Paweł II stw ierdza w „R edem pto­ ris M a te r” : jakże wielkie, jak heroiczne jest wówczas posłuszeństwo

wiary, które M aryja okazuje wobec „niezbadanych w yro kó w ” Boga!

[...] Przez tę wiarę Maryja jest doskonale zjednoczona z Chrystusem

w Jego wyniszczeniu [...]. Przez wiarę M atka uczestniczy w śmierci Syna - a jest to śmierć odkupieńcza'5.

M atka Jezusa jest nazywana „Dziewicą ofiarującą”. Określenie to spotykam y w adhortacji Pawła VI Marialis cultus16. M aryja jest

1,1 R M 18. 11 O. D A SP IN E T O L I, M a ry ja w B ib lii..., 1 3 7 -1 3 8 . 12 S D 2 5 . 13 T A M Ż E . 14 Por. LG 5 8 . 15 R M 18. 16 Por. M C 2 0 .

pierw szą spośród kapłańskiego ludu Bożego N ow ego Przymierza, k tóra składa duchow e ofiary. To w raz z N ią rozpoczyna się niejako historia powszechnego kapłaństwa wiernych. Rozpoczyna się ona już w samym misterium Wcielenia, kiedy to Dziewica z N azaretu ofia­ row ała się, aby mógł przyjść na świat arcykapłan N ow ego Przymie­ rza. Tak więc spełnianie przez M a tk ę Jezusa funkcji kapłaństw a powszechnego poprzedziło zbawczą Ofiarę Jej Syna, jakkolwiek było m ożliwe tylko dzięki tej O fierze17. M ożna powiedzieć, że to właśnie Dziewica M aryja najlepiej ze wszystkich ludzi zrozum iała tę podsta­ w ow ą praw dę przypom nianą przez Sobór Watykański II, że człowiek nie m oże siebie odnaleźć inaczej jak tylko przez „bezinteresowny dar z siebie samego” 18. Całe ziemskie życie Dziewicy z N azaretu, która nazywając siebie „służebnicą Pańską”, poświęciła samą siebie osobie

i dziełu swojego Syna19, stanow iło jeden wielki dar dla Boga i ludzi,

dar naznaczony cierpieniem . N ie m ogło być inaczej, skoro dzieło zbawcze realizow ane przez C hrystusa z w oli Boga Ojca związane zostało od początku z m isterium Krzyża20.

2. Po śladach cierpiącej Służebnicy

, Ja n Paweł II podkreśla, że Najświętsza M atka złożyła „godne n aślad o w an ia” św iadectw o ew angelii cierpienia21. To w łaśnie od współcierpiącej M atki O dkupiciela Kościół uczy się od początku jak „dopełniać” zbawcze cierpienia swojego Pana. Zwłaszcza od średnio­ wiecza, między innymi za spraw ą szczególnego dostrzeżenia i w y­ eksponow ania w teologii perykopy Kalwarii, rozwinął się w Kościele kult cierpiącej M atki Jezusa. N ie była to jednak tylko kontem placja cierpień Dziewicy M aryi, lecz także pragnienie naśladowania Jej na d rodze cierpienia. Dlaczego nie napawasz się, o moja duszo, go ry­

czą łez, skoro O n [Jezus] pił gorzką żó łć? Dlaczego nie cierpisz z naj­ czystszą Dziewicą, swoją godną M atką i przeslodką Panią? - pyta

Anzelm z Aosty22. To wezwanie do współcierpienia z M aryją zosta­ ło podjęte, znajdując najpiękniejszy wyraz w duchowości szkoły

fran-17 Por. A. FEUILLET, Jésus e t sa M è re ..., 2 4 7 . 18 Por. GS 2 4 .

' 9 LG 5 6 .

20 N a te m a t r ó ż n y c h in te rp re ta cji z n a c z e n ia o b e c n o ś c i M a ry i p o d k r z y że m C h rystusa por. L BALTER, „ A p o d k r z y ż e m s ta ła ”, „ C o m m u n io ” 4 ( 1 9 8 4 ) nr 1, 2 9 - 4 9 .

21 SD 2 5 .

ciszkańskiej, w której zrodziła się, przypisywana Jacopone da Todi, słynna sekwencja Stabat Mater:

Któż od sm u tk u się pow strzym a, Mając M atkę przed oczym a, Która cierpi z Synem s w y m ? [...]

M atko, cos' m iłości zdrojem, Przyjm ij m n ie cierpieniem sw oim A b ym boleć z tobą mógł. [...] Chcę p o d krzyżem stać przy Tobie, Z Tobą łączyć się w żałobie I w ylew ać zdroje łez.

N ie m ożna nie w spo m nieć w tym miejscu naszych polskich „G orzkich Z ali”, których integralną część stanow i „R ozm ow a du­ szy z M atką Bolesną”. „Rozm ow a” ta kończy się zawsze wyrażeniem pragnienia naśladow ania Bolesnej M atki, współcierpienia z Nią.

O M atko, źródło miłości,

Niech czuję g w a łt Twej żałości! D o zw ó l m i z sobą płakać! (część I).

Proszę, o Panno jedyna, N iechaj krzyż Twojego Syna

Zaw sze w sercu sw y m noszę! (część II). 0 M aryjo, Ciebie proszę,

Niechaj Jezusa rany noszę

1 serdecznie rozw ażam (część III).

W łacińskim kalendarzu liturgicznym doszło w końcu do w p ro­ wadzenia dw óch świąt ku czci M atki Bożej Bolesnej : w piątek przed niedzielą M ęki Pańskiej (wprow adzone przez Benedykta XIII w roku 1729) i 15 w rześnia (obchodzone pow szechnie od 1814 roku za pontyfikatu Piusa VII). Posoborow a reform a liturgiczna pozostaw i­ ła tylko wrześniowe w spom nienie, które - jak podkreśla Paweł VI w Marialis cultus - daje sposobność żywego przypom nienia najważ­

niejszej i jakby rozstrzygającej chwili historii zbawienia, a także spo­ sobność uczczenia „M atki wspólcierpiącej z S y n e m ”, przy któ rym stała, gdy był w yw yższo n y na krzyżu 23. W kolekcie mszalnej tego

wspom nienia Kościół m odli się: Boże, Ty sprawiłeś, że obok Twoje­

go Syna wyw yższonego na krzyżu stała współcierpiąca M atka. Daj,

aby Tw ój Kościół uczestniczył razem z M aryją w m ęce Chrystusa i zasłużył na udział w jego zm artw ychw staniu. M odlitw a ta świad­

czy o osiągniętej rów now adze pom iędzy różnym i nurtam i interpre­ tacji jakie występowały w ciągu w ieków tradycji: nie jest to bowiem ani „dołorystyczna” wizja cierpień M atki Jezusa, bez odniesienia ich do zbawczego m isterium , ani nie jest to też ujęcie dehumanizujące, które neguje obecność cierpienia w życiu M aryi. Jest to perspekty­ wa realistyczna cierpień M atki Jezusa łączącej się w miłości z cier­ pieniam i swojego Syna za zbawienie ludzi. Liturgia w spom inająca M atkę Bożą Bolesną wskazuje, że udział z M aryją w męce C hrystu­ sa nie jest tylko wyrazem prywatnej pobożności wiernych, lecz sta­ nowi wydarzenie eklezjalne. W łączności z M aryją, swoim Pierw o­ w zorem , Kościół winien łączyć się z m ęką swojego Pana, aby wejść do chwały zmartwychwstania. Przez to przyw ołanie m isterium pas­ chalnego liturgia sugeruje, by nie oddzielać nigdy m ęki od zm ar­ twychwstania, cierpienia od radości, M aryi Bolesnej od M aryi cie­ szącej się w Zm artw ychw stałym Panu, który pozw ala Jej uczestni­ czyć w swojej chwale.

Istnieją przeróżne sposoby uczestniczenia wraz z M aryją w męce Chrystusa. M oże to być najpierw po prostu kontem placyjne spojrze­ nie na Ukrzyżowanego, zgodne ze słowami Biblii: będą patrzeć na

Tego, którego przebodli (J 19, 37). M ożna także pozwolić ogarnąć się

uczuciem współczującej miłości, rozważając cierpienia M aryi u stóp krzyża Jej Syna. Jest to duch wspomnianej już sekwencji Stabat M a­

ter. M ożna po n adto towarzyszyć M aryi na drogach współczesnego

świata, gdzie wznoszą się niezliczone krzyże osobiste i społeczne. W kontekście liturgii m ożna m ówić o dwóch szczególnych spo­ sobach udziału wraz z M aryją w męce Pana. Należy jednak przy tym jeszcze raz podkreślić, że udział w męce Chrystusa M aryi i uczniów - wszystkich wierzących w Chrystusa, m a odm ienny charakter, nie znajduje się na tej samej płaszczyźnie. W spółcierpienie uczniów p o ­ lega na włączenie się w passio Christi bądź to przez udział w sakra­ m entach, przede wszystkim chrztu (por. Rz 6, 14) i Eucharystii (por. 1 Kor 11, 26), które uobecniają in mysterio m ękę Pana, bądź też poprzez takie postępow anie, które wzorując się na postawie sam e­ go Jezusa, stanowi akceptację woli Ojca i dar swojego życia za bra­ ci (por. 1 J 3, 16). M ożna powiedzieć, że tak jak compassio Dziewi­ cy M aryi sytuuje się w ram ach historyczno-zbawczych wydarzenia Kalwarii, tak compassio uczniów Chrystusa znajduje się na płaszczyź­ nie sakram entalnej i etycznej. Liturgia ukazuje nam dwie bardzo wyraźne i przem ieniające drogi do tego, by połączyć się z M atką

Bolesną: sakram entalne spotkanie się z Chrystusem um arłym i zm ar­ twychwstałym oraz przyjm owanie każdego dnia swojego własnego krzyża, by dzielić chwałę zmartwychwstania.

3. Pod opieką M atki U krzyżow anego

Dziewica M aryja uczestnicząca po macierzyńsku w zbawczych cierpieniach C hrystusa jest dla wszystkich członków ludu Bożego

wzorem tego kultu, przez który życie każdego staje się ofiarą składa­ ną Bogu1Ą. Uczy w ierzących w C hrystusa jak pod ejm ow ać krzyż

codzienności, jak stanąć u stóp krzyża podczas spraw ow ania Eucha­ rystii, kiedy to uobecnia się O fiara Kalwarii, uczy, jak przez wiarę i miłość dopełniać w swoim ciele braki udręk Chrystusa dla dobra Jego Ciała, którym jest Kościół (por. Kol 1, 24).

M aryja Nauczycielka jest równocześnie wspom agającą M atką. To właśnie na Kalwarii, kiedy udział M atki Jezusa w zbawczym cier­ pieniu osiągnął swoją pełnię, została O na dana jako M atka wszyst­ kim uczniom Chrystusa. H eroiczna obecność M aryi w kalwaryjskiej O fierze Syna oznaczała bowiem Jej najwyższą dojrzałość i przygo­ tow ała Ją do ofiary, do daru, jaki uczynił z Niej Jezus ludzkości re­ prezentow anej przez um iłow anego ucznia25. Stąd też powszechne m acierzyństw o M ary i stan o w i szczególną p o m o c dla ludzi, aby pozostawali wraz z Nią przy krzyżu Jej Syna. Podkreślił to Jan Paweł II w Salvifici doloris, gdzie czytamy: Boski Odkupiciel pragnie dotrzeć

do serca każdego cierpiącego człowieka poprzez serce swojej N ajśw ięt­ szej M atki, pierwszej i najdoskonalszej wśród wszystkich odkupionych. Jak gdyby przedłużając to m acierzyństw o, które za sprawą Ducha Świętego dało M u życie, Chrystus przed swoją śmiercią powierza M aryi, zawsze Dziewicy, n o w y rodzaj macierzyństwa - duchowego i powszechnego - wobec wszystkich ludzi tak, by każdy w sw ym piel­ grzym ow aniu wiary m ógł razem z Maryją trw ać w ścisłym zjedno­ czeniu z N im aż po Krzyż, i by każde cierpienie, odrodzone mocą tego Krzyża, staw ało się w słabości człow ieka prawdziwą mocą Bożą26.

Wcześniej, w encyklice Dives in misericordia, Jan Paweł II podkre­ ślił, że M atka Ukrzyżowanego i Zm artw ychw stałego w szczególny

sposób została pow ołana do tego, ażeby p rzybliża ć ludziom ow ą miłość, jaką O n (Chrystus) przyszedł im objawić. Miłość, która

naj-24 M C 2 1 .

25 Por. G .M . M E D IC A ,M a r y ja - ż y w a ew angelia C hrystusa, tł. T. Siudy, N iepokalan ów 1 9 9 3 , 69. 2(1 S D 2 6 . W kł ad M a ry i w e w a n g e li ę c ie rp ie n ia

konkretniej potwierdza się w stosunku do tych, co cierpią27. Ta tajem ­

nica przybliżana przez M aryję zbawczej miłości wiąże się ściśle z Jej m acierzyńskim czuwaniem nad tym , by człowiek nie oddalił się od zbawczego krzyża Chrystusa28, aby ten krzyż nie stał się nigdy „zgor­ szeniem ” czy „głupstwem ”, ale zawsze był „m ocą i m ądrością Bożą”

(por. 1 Kor 1, 18-25).

Ja k z teg o w ynika, chrześcijańskie przyjm o w anie i trw an ie w m ądrości krzyża może być najbardziej skuteczne i owocne w „szko­ le M ary i”. W patrując się w przykład M atki Jezusa i przyjmując Jej macierzyńską pom oc chrześcijanin nie zniweczy nigdy Chrystusow e­ go krzyża (por. 1 Kor 1, 17).

Ks. d r Teofil S iudy U n iw ersy tet S tefan a K a rd y n a ła W yszyńskiego (W arszaw a) ul. Św. B arbary 41 PL - 4 2 -2 0 0 C z ęsto ch o w a

L’app orto di M aria al van gelo della sofferenza

L’au tore in riferim en to alla lettera a p o sto lica S a lviv ifi d o lo ris di G io v a n n i P a o lo II m ette in evid en za l’app orto di M aria al v a n g elo d ella sofferen za e il su o sig n ifica to sto rico -sa lv ifico .

N e ll’articolo v ien e presentata la v ia d ella so fferen za di M aria verso il C alvario c o m e l’ese m p io per gli altri d iscep o li di C risto. In oltre, l’autore m ette in lu ce la c u ra d i M a ria su tu tti q u e lli c h e s o f f r o n o . Il m o d o d i v iv er e la s o ffe r e n z a c o n tem p la ta n ella vita di M aria d iven ta la „scu ola di v ita ” per tutti i so fferen ti.

27 JA N PAWEŁ II, E ncyklika D iv es in m ise ric o rd ia , 9. 28 T E N Ż E , E ncyklika V eritatis s p le n d o r, 1 2 0 .