Kowalska Zofia

1

...^qL^o.-~.\.4L...

...

\ f \ G < o

I. Materiały dokumentacyjne 1/1 - relacja właściwa

f K

1/2 - dokumenty (sensu stricto) dot. osoby relatora V

1/3 - inne materiały dokumentacyjne dot. osoby relatora -— "

\ J V Ź

II. Materiały uzupełnieniające relację V

III. Inne materiały (zebrane przez „relatora”):

111/1- dot. rodziny relatora —

III/2 - dot. ogólnie okresu sprzed 1939 r. — * III/3 - dot. ogólnie okresu okupacji (1939 -1 9 4 5 ) — III/4 - dot. ogólnie okresu po 1945 r. —

UlSVl

III/5 — inne. V

IV^I. Korespondencja

J

.A.'...Jt....

V. W ypisy ze źródeł [tzw.: „nazwiskowe kaily informacyjne”]

VI. F o t o g r a f ie '/ H . fi

\ l 43

V

2

3

AK l U ~ lr K^ sk<5w/

^ Warszawa

frl |łK ' ‘'7‘“ *7

Kowalska Z o fia , ps. "Swa", "Anka"

nazwiska o k up .: Z o fia Bednarska, Z o f ia Wirowska u r . 7 . I V . 1 9 1 2 . w Piotrkowie Trybunalskim

P rzeb ieg służby w AK

1 9 3 9 r . - t e l e fo n is tk a w Armii Kraków

1 9 4 0 r . ; luty - ZWZ - Okr. Krakowski - wywiad i kolportaż prasy, potem Inspektorat Krakowski, którego szefem był ppłk F ra n ciszek F a jx, p s . : "Bystrzański ", 4 " T u r n i a " - ł ą c z ­ n ic z k a sz e fa , spalona w marcu 1 9 4 1 r . Urlopowana do s ie r p n ia 1 9 4 1 r . , potem wróciła do Krakowa. Była jednak nadal poszu­

kiwana przez Gestapo, które aresztowało je j ojca .

1941, sier p ień :- wyjechała do Warszawy gdzie p ełniła fukcję

c l i a

kierownika 6<Mg-i-ału Ł ą c z n o ś c i W / K w Obszarze Warszawskim.

1943, s ie r p ie ń : - skretarka s z e f a łą czn o ści Oddziału V / O Sztabu Komendy Obszaru Warszawskiego, m jr/p płk "Wandeka".

W tym charakterze brała u dzia ł w Powstaniu Warszawskim.

We w rześn iu 1 9 4 4 r . nadano je j stopień ppor. AK.

Po k a p i t u l a c j i -Powstania wyszła z ludnością cywilną.

Udała się do Częstochowy, gdzie p ełn iła funkcję ł ą c z n ic z k i i k u r ie r k i Komendy Głównej.

Aresztowana przez UB w Warszawie w dniu 2 G . V I . 1 9 4 5 r . W ięzio n a na Mokotowie. Skazana na 8 la t w i ę z i e n i a . D z i ę k i amnestii karę zmniejszono n a jpierw do la t 3, a potem zwolniona w I I , 1 9 4 5 r . w związku z akcją u ja w n ia n ia "Radosława"* t j . płka M azu rk iew icza. Pozbawiona praw na okres zaw ieszenia

(3 l a t a ) . Po upływie tego okresu ukończyła studia na Wydz.

Prawa UJ w Krakowie.

Potem pracowała jako radca prawny Zjedn oczen ia Budownictwa M iejskiego w Krakowie aż do emerytury*w 1 9 7 2 r .

Cd 1978 roku i nadal zb ie r a i opracowuje historyczne materiały dot. u d z ia ł u kobiet w walce z ukupantami dla Kom isji H i s t o r i i Kobiet w Walce o Niepodległość przy Towarzystwie Miłośników H i s t o r i i w Y/arszawie. Pracę tę p ełni sp o ł e c z n ie .

Adres: 31” 566 Kraków, u l .

I n f . sp is a ł a Krystyna Wojtowicz ^ /k C v {/ l- ^

iiux ^ o >to ^ J 4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

Zaświadcza się pa podstawie posiadanego dokumSitu / n r

z

w c h .3 86 z dnia 1 7 . 0 1 . 1 9 8 4 r . / , że Obywatelka Zo ria KOWALSKA c .T a d e u s z a urodzona 7 k w ietn ia 19 1 2 r„ bra ła u d z ia ł w wojnie obronnej 19 39 roku od 3 1 . 0 8 . - 1 7 . 0 9 * 1 ^ 3 9 r . w ranach podod­

d z i a ł u łączności Szta bu Armii Kraków w cha ra k terze t e l e r o n i s t k i .

Zaświadczenie wydaje się celem p rzed ło żen ia ,w Za rzą dzie Wojewódzkim ZBoWiD Kraków.-

22

23

24

25

26

27

28

29

30

SIŁY ZBROJNE

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

PREZYDENT

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

mianował

nie będącego w czynnej służbie wojskowej

szer. KOW ALSKA Zofia c. Tadeusza r. ¹⁹¹² f

na stopień

PODPORUCZNIKA WOJSKA POLSKIEGO

z dniem 12 lutego ²⁰⁰lr.

pik dypl. Andr>

Woje wód

MARCINIAK F

|tab(i Wojskowego ów

Kraków,, ¹⁵.⁰⁵.2001>...

(data)

31

14

Mam zaszczyt zaprosić:

PANIĄ

Zofię KOWALSKĄ

w celu wręczenia aktu mianowania w dniu 11 czerwca o godzinie 14.00

w Wojskowej Komendzie Uzupełnień Kraków Podgórze ul. Koletek 10.

łtoni KRAJEWSKI m an y

LUPEŁNIEN P O D G Ó R Z E

32

33

J/M

* . /<££

Zofia Kowalska, ps. „Ewa”, „Anka”

Urodzina 7 IV 1912 r. w Piotrkowie Trybu­

nalskim; córka Tadeusza i Zofii z Majewskich.

W 1939 r. studentka Wydziału Prawa UJ i człon­

kini PWK. Brała udział w wojnie obronnej jako telefonistka w Pododdziale Łączności Sztabu Armii Kraków. W II 1940 r. została łączniczką ppłk.

Franciszka Faixa „Bystrzańskiego”, szefa Inspek­

toratu AK Kraków; pracowała też w komórce legalizacyjnej tego inspektoratu. Zagrożona aresztowaniem wyjechała 4 VIII 1941 r. do War­

szawy, gdzie występowała pod fałszywym i nazwiskami (Bednarska, Wirowska); została kierowniczką centrali „A” w Oddziale V-K (łączności konspiracyjnej) Sztabu Komendy Ob­

szaru ZWZ Warszawa, a od VIII 1943 r. łączniczką i sekretarką szefa Oddziału V -0 (łączności operacyjnej) w tym sztabie; w tym charakterze brała udział w Powstaniu Warszawskim, podczas którego otrzymała stopień podporucznika.

Po powstaniu była łączniczką i kurierką w Oddziale V-K Sztabu Komendy Głównej AK w Częstochowie. Została aresztowana przez UB 20 VI 1945 r.;

skazana na 8 lat więzienia i utratę praw obywatelskich na 2 lata. Zwolniona w XI 1945 r.; wobec utraty praw nie mogła kontynuować studiów (ukończyła je dopiero w XII 1949 r.). Przez wiele lat pozostawała pod nadzorem UB.

Odznaczona m.in. Krzyżem Walecznych, Krzyżem AK, Warszawskim Krzyżem Powstańczym, Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami i Medalem Wojska (czterokrotnie).

34

35

Sofia K O W A Ł 3 K A • ( w b l e w ffłoa w (Syskueji 19 M 1983 r. - sesji nauko w# J iKO iii K ? i. POL -r ^{x K} >• I i tętfUlM &MI .'■■■ ^.. J -zorganizowanej Z.Gł.i

W ojewódzki SBoWil) i O ddział. PAS w K rsfcosi?* . !**• 1 1 ? aI 19^3 * . &rslcdv j

9 ^ ’« * a i a | h m » t K i a ' i s a ( i a N t e 3 » i i a n ^ i i A s - i —sasss « * - i - - 3 .- a .s j =.-.T ii«ssa.a

Je chce aą«i%aa^ «3ć referatu,wczoraj wyg&d&zonego., nń toast udzia- udziału kobiet pol^lcioh * kaapanli wrześniowej. / # Alicja ^e rn a i//

Pewnie ?a/stwo nie wiedzę,ż« t /»miŁ "Kraków** byt, oddział , * któ­

rym tUBOWuą większość *4aą©wił; kobi-tSiMisno-^lcie w 19 o9 roku,Komeada Koła Lokalnego P m prsy ul. StwierzynieckieJ * Kr^owie,skierowała do Be­

t e l i * !* .1&Mmęmci9v?z$ il RaJ»kiei#crcip<j *ej»tnleaek,osłonki^ P»YK, dła przeszkolenia nafe w łączności radiowo-telefonicznej. BtA o na» około 30, rekrutowałyśmy a ię z różnych środowisk,były ttczenńlca,studentki,było kil­

ka psu' z wyżezym wykształceniem,były pracownice fis^eża© z Monopolu Tyto­

niowego przy ul Po lny uh ułynć;/ w fcrakowis zlokalizowanego koło,przy ul.

Ra Jakie j.^ o i b.,ła kilka praco/nic technicznych,poczt:?* Przeszłyśtay prze­

szkolenie pod kierunkiem kpt Szulcs s tero Batplionn 1 «ę«ao£oi«Zostały4- t<iy zmobilizowana w dniach mlędzv 29.7111 - l .I X . 1959 ^oku. Po mnie przy­

szedł Żołnierz z kart^ uobi izacyjiK 1 wrześnie 1935 r.

Pełniłyśmy służbę w Centrali hąozuońoi hm hi. *tRr*kówM w forcie na Krze­

mionkach, koło kościoła,kościćłkfr uołeco ś*.Benedykta. Praca nasze pole­

gała na obsługiwaniu Central Telefonicznych - to r>rfrca telefonistek,( . * * ) Praca była trzy zmianowa* Aparaty nasze hy». połączone/ z aparatami żoł­

nierzy, z różnych miejscowości,między lnnymiłttuchs,Chrzanów,Jawrznó,sa­

dowi ee, Pszczyna,*. .Odbierałyśmy mellunki o nalotach samolotów* Xnanosi- łyśrn.y treść tych rozmów na przegotowane druczki | koło każdej z nas stał łucznik-harcerz,który te druczki natychmiast,po zakończonej roz-aowie te­

lefonicznej zabierał dc M t e t f k * Jeszcze kilka kobiet z Każdej «rupy z tej łączności radiowej podobały szyfry, te znanes "tu Karol' Tu Ka—

roi*1...- to były dla obrony przeciwlotniczej* s nocy z 3-go na •*-?:© wrześ­

nie 1939 r. zostaliśmy załadowani,wraz ze aprzetem n* samochody ciężaro­

we i opuściliśmy Krfków.Dowćdc^ Je V*ośtki był jorucsniH. J m Hofman,Jego zastępcę por. Tyr>er(? ),hyło 3»ch oficerów podporttczuikć«,było kilku pod­

oficerów, klku ezeregowych i grupa harcerzy* «lleliŚE^ własnę kuchnie po­

łowę. i pobieraliśmy żołd*?o były nierwase moje w życiu zarobione ple-

36

2 ^- / / Z o f i a K o w a l s k a //

>v ra

niędze.

Po opuszczeniu Krakowa, jeszcze w Tarnowie nawiązałyśmy łączność*

A następnie posuwaliśmy aię z wojskiem nn południe. W Łańcucie zab­

rakło "benzyn, dla czyści aaaocho&ów.Czaść nanszej grupy przesiadła się na podwody. W ten sposób po kilkunastu Iliach w>dr<5ty bliskogdzieś ko­

ło 15 lub 16 września 1939 »?. dotarliśmy do Tarnopola.Stamtąd jak naw mówiono, miał® • ..»tam się przygotowywała kontr ofensywa i tam wte-

ć» miały sie, wtedy zmienić losy ’70j n y . . . Tymczasem stało sie inna-

‘

cz*j i o świcie 18 września 1939 roku Oddział nasz został rozproszony*

'. .' ■ . ■ ■ - ■ ■ ’

'• ■? I .” ,. • >v • . ^ ■ V*'

Kilka z ncs w:>et§pło terez do władz wojskowych z prośbę o potwier­

dzenie naszego udziału w wojnie obronnek 1939 r . . S p ra w a jest w toku, jeet w Hztabie Generalnym*

(o k l p s k i) (przepinane z taśmy) / A * 4 . 1 9 8 4 r .E K / /

%

37

D R U K U J Strona 1 z 2 i i 7

Zofia Kowalska

Zofia Kowalska ps. „Ewa”, „Anka”, „Zosia”, n.o. „Zofia Bednarska”, „Zofia Wirowska” (7 IV 1912 - ), ur. w Piotrkowie Trybunalskim, córka Tadeusza Kowalskiego i Zofii Majewskiej, maturzystka Państwowego Gimnazjum Żeńskiego im. Emilii Plater w Sosnowcu. W 1936 r. podjęła studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od IV 1939 r. w Przysposobieniu Wojskowym Kobiet w Krakowie. 1 IX 1939 r. zmobilizowana jako telefonistka w pododdziale łączności sztabu armii Kraków. W forcie na Krzemionkach w Podgórzu, gdzie mieściła się Wojskowa Centrala Łączności odbierała telefoniczne meldunki o nalotach samolotów m.in. z:

Suchej, Jaworzna, Chrzanowa. W nocy z 3 na 4 września ewakuowana wraz z pododdziałem na wschód, docierając 15 września do Tarnopola. W styczniu 1940 r. powróciła do Krakowa. W lutym 1940 r. wstąpiła do ZWZ, jako łączniczka i kolporterka prasy. W marcu 1941 r. uciekła z Krakowa przed aresztowaniem przez gestapo. Na początku sierpnia 1941 r. zamieszkała w Warszawie, pod ps. „Anka” zaczęła pracować jako kierowniczka centrali „A” w oddziale łączności konspiracyjnej Okręgu Warszawskiego ZWZ, a od lutego 1942 r.

Obszaru Warszawskiego AK. Jesienią 1943 r. została przeniesiona z Oddziału V-K do Oddziału V-0 Warszawskiego Obszaru AK, gdzie pełniła funkcję łączniczki i sekretarki ppłk. Kazimierza Hojarskiego ps. „Wandek”. Brała czynny udział w Powstaniu Warszawskim. Po jego upadku pracowała nadal w konspiracji na terenie Częstochowy, Skierniewic i Warszawy. Pod ps. „Zosia” pełniła obowiązki łączniczki mjr. „Szybkiego” w łączności KG.

20 VI 1945 r. została aresztowana przez UB i osadzona w więzieniu mokotowskim. Wyrokiem Okręgowego Sądu Wojskowego w Warszawie z dnia 30 X 1945 r. została skazana na 8 lat więzienia oraz 4 lata pozbawienia praw obywatelskich. Zwolniona z więzienia 22 XI 1945 r., pozostawała nadal pod nadzorem UB. Na studia na Uniwersytecie Jagiellońskim mogła wrócić dopiero w 1948 r., które ukończyła w 1949 r. Od 1950 r. pracowała w Krakowskim Przedsiębiorstwie Budownictwa Miejskiego. Z dniem 7 IV 1972 r. przeszła na emeryturę. Od 1974 r.

zajmowała się udzielaniem porad prawnych członkom i pracownikom WSS „Społem” Oddział „Śródmieście” w Krakowie. Odznaczona m.in.: Krzyżem Walecznych i Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

Oprać. Anna Eliza Markert

Zdjęcie Zofii Kowalskiej pod konspiracyjnym nazwiskiem jako Zofia Wirowska. Kwiecień 1942 r.

W

Dokument Zofii Kowalskiej na nazwisko Wirowska

A B M > A K B A J O W A

u m i w u n * < r » n w m a $ r-* w *

N». 3*4

iftfiea*. ?w-

. wxmtA J*c«»

* s r

Legitymacja Armii Krajowej Komendy Obszaru w Warszawie z

1944 r. #1

Legitymacja Armii Krajowej Komendy Obszaru w Warszawie z

1944 r. #2

Legitymacja Zofii Kowalskiej pod konspiracyjnym nazwiskiem jako Zofia Wirowska. Kwiecień 1942 r.

#1

%

ssr "i

Legitymacja Zofii Kowalskiej pod konspiracyjnym nazwiskiem jako Zofia Wirowska. Kwiecień 1942 r.

#2

h ttp ://w w w .lw rzesn ia3 9 .p l/p o rta l.p h p ? serw is= 3 9 p & d z ial= 1 3 0 1 & id = 8 8 2 7 & p o z = & d r... 2 0 0 9 -10 -1 4

38

DRUKUJ Strona 2 z 2

— I

Zaświadczenie Wojskowej Świadectwo zwolnienia z Komendy Uzupełnień o udziale w więzienia w Mokotowie,

wojnie obronnej 1939 roku od 22.11.1945 r 31.08 - 17.09. 1939 r. Kraków

1984

Relacja Zofii Kowalskiej opisującej dziatania obronne z września 1939 r. Kraków 1982 r

#1

Relacja Zofii Kowalskiej Relacja Zofii Kowalskiej Relacja Zofii Kowalskiej opisującej działania obronne z opisującej dziatania obronne z opisującej dziatania obronne z września 1939 r. Kraków 1982 r września 1939 r. Kraków 1982 r września 1939 r. Kraków 1982 r

#2 #3 #4

Relacja Zofii Kowalskiej Relacja Zofii Kowalskiej Relacja Zofii Kowalskiej opisującej dziatania obronne z opisującej dziatania obronne z opisującej działania obronne z września 1939 r. Kraków 1982 r września 1939 r. Kraków 1982 r września 1939 r. Kraków 1982 r

#5 #6 #7

Tagi: Kobiety w KAMPANII POLSKIEJ

9 0 9 ii

h ttp ://w w w .l w rz e sn ia 3 9 .p l/p o rta l.p h p ?serw is= 3 9 p & d zial= l 301 & id = 882 7 & po z= & d r... 2 0 0 9-1 0 -14

39

40

Hi 5 / Ą

W y k a z

książek, czasopism i dokumentów opracowanych przez Z o fią Kowalską z Krakowa

( wypisano z n ich informacje o kobietach zaangażo­

wanych w k o n s p i r a c j i )

1 . J ó ze f B ien iek , "Rocznik S ą d e c k i", tom VI, rok 1965, "Z dziejów ruchu oporu w Ziemi S ą d e c k i e j"

2. J ó z e f B ie n ie k , "Rocznik S ą d e c k i", tom X I I , rok 1971, "Wojskowy ruch oporu w S ą d e c z y ź n ie "

3. J ó z e f B ie n ie k , "Wojskowy Ruch Oporu w S ą d e c z y ź n ie ", Rocznik Sądecki, tom X I I I , rok 1 9 7 2

4 .' J* B ie n ie k , " W i e ś c i " , n r . 23 z 8 . V I . 1 9 7 5 r . , "Szlakami p o ls­

k ic h kurierów "

5. Danuta Brzesko - Mędryk, "Mury w Ravensbri!lek", Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1979

6 . S tan isław Czerpak, Tadeusz Wroński, "Upamiętnione m iejsca walk i męczeństwa w Krakowie i Województwie Krakowskim 1939 - 1 9 4 5 ”, Wyd. L i t e r a c k i e , Kraków 19 7 2

7. Jan Grygiel, "Związek W a lk i Zbrojnej - Armia Krajowa w Obwodzie Zamojskim 1939 - 1 9 4 4 . S zk ice , Wspomnienia, Dokumenty", PWN Warszawa 1985

8. S tan isław Haduch, "W służbie S s k u l a p a ", MON, Warszawa 1986 9. Jerzy Jaro w iecki, "Konspiracyjna prasa w Krakowie w latach

okupacji h itle r o w s k ie j 19 39 - 1 9 4 5 " , Wyd. L it e r a c k i e , Kraków 1980

1 0 . Magdalena Karowska, "Szare S z e r e g i w Krakowie w latach 1939 _ 19 4 5 "* praca m agisterska na UJ, 19 77 " mps

1 1 . Sylwester L e c zy k ie w ic z , "Konfederacja T a trzańska", Ludowa S p ó ł d z i e l n i a Wydawnicza, Warszawa 1976

1 2 . Jer zy M arkiewicz, "Paprocie zakwitły krwią partyzantów - 0 w ie l k i c h bitwach w Puszczy S o l s k i e j w czerwcu 1944 roku", Ludowa S p ó ł d z i e l n i a Wydawnicza, Warszawa 1962

1 3 . Aleksandra Pietrzykowa, "Region Tarnowski w okresie okupacji h i t l e r o w s k i e j . Polityka okupanta i ruch oporu", Warszawa - - Kraków 19 84

1 4 . Kazimierz Pluta - Gzachorski, "O rg a n iza cja Orła Białego - - Zarys genezy, o r g a n i z a c j i i d z i a ł a l n o ś c i " , Instytut Wydawniczy PAX 1987

41

- 2 -

1 5 . Włodzimierz Wnuk, "Walka podziemna na s z c zy t a c h ", Instytut Wydawniczy PAX, Wyd. I I I , 19 65

1 6 . "D z ie n n ik P o l s k i ", n r. 136 z d n . : 10, 11, 12 . V I I . 1 9 8 1 r . ,

"S trza ły na placu Kossaka"

17 . Kalendarz ścienny, Wyd. "Książka i W ie d z a ", Warszawa 1 9 7 8 r . 1 8 . "Nastały krwawe d n i " , opracowanie zbiorowe. Kronika lat wojny

rejonu Wiśniowa, Raciechowice - Obwód "Murawa" - Myślenice, ZBOWiD, Koło Wiśniowa, Komisja Historyczna 1979 (maszynopis) 1 9 . Nekrologi w "D ie n n ik u Polskim " w Krakowie

2 0 . PAN Oddział w Krakowie, "Słownik N a u c z y c i e li o fi a r wojny i uczestników ruchu oporu 1939 “ 1945"* Ziemia Krakowska, Pow. Nowy Sącz

21. PAN Oddział w Krakowie, Zbiór materiałów do h i s t o r i i oświaty w la ta ch okupacji h it le r o w s k ie j 19 39 - 1945 im. Ignacego Jakubca, tom IV / / NS

2 2 . Rocznik Sądecki, tom V I, PTH Oddział w Nowym Sączu 1 9 6 5 r . , F ra n ciszek Grodkowski "Okupacja hitlerowska w Nowym Sączu

i w Sądeczyźnie w latach 1939 - 1 9 4 5 "

23. "W marszu 1939 - 1 9 4 5 " , Oddział ZBOWiD Kraków - Krowodrza 1976

24. "W marszu 1939 ~ 1 9 4 5 " , Oddział ZBOWiD Kraków - Krowodrza 1987 2 5 . "W ysiedlenie i poniewierka 1939 - 19 45 - Wspomnienia Polaków

wysiedlonych przez okupanta hitlero w skiego z ziem polskich

“w c ie lo n y c h " do R z e s z y " - Wyd. Poznańskie, Poznań 1 9 7 4 r .

42

- 3 -

Hf 5/3

Wykaz opracowań Z o f i i Kowalskiej ( c . d . )

26. Kazimierz Malinowski, "Tajna Armia P o ls k a , Znak* Konfede­

ra cja Zbrojna - Zarys genezy, o r g a n i z a c j i i d z i a ł a l n o ś c i " , Instytut Wydawniczy PAK, Warszawa 1 9 8 6 .

27. Grzegorz Mazur, "Biuro In form a cji i Propagandy SZP - ZWZ - AK"

Inst* Wydawn. PAK, Warszawa 1 9 8 7 .

28. Bolesław Michał M ieczują “ Ostrowski, "Inspektorat Miechów AK - "Maria H"> Kultura - Oświata - Nauka, nr 9 “ 10,

w rzesień - p a ź d z ie r n ik 19 86, m ie się c zn ik Stow arzyszenia PAK.

29 . Płk d ypl. Henryk Pohoski, ps* "W alery ", "Lwów 1941 - 1 9 4 4 . Wspomnienia szefa wywiadu AK z pracy konspiracyjnej

w szta bie Obszaru Południowo - Wschodniego Armii K r a j o w e j " , D zien n ik P o lsk i, Kraków nr 80 (rok V ), ( k i l k a numerów.)

30. Maria Obercowa, "R ela cja o n ie ży ją c e j Bronisławie M a r s z a ł e k " - maszynopis bez daty.

31. J ó z e f Bratko, "Gestapowcy", Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1 9 8 5 .

32. Jerzy W ęgiersk i, "Armia Krajowa w Zagłębiu Naftowym i na S am borszczy źnie", B ib l i o t e k a Historyczna Ogólnopolskiego Okręgu Żołnierzy Armii Krajowej Obszaru Lwowskiego

im. Orląt Lwowskich, Kraków 1 9 9 3 . 33* autor i wydawnictwo jak wyżej:

"Araiia Krajowa - Oddziały Leśne 19 Pułku P ie ch o ty "

34. "Armia Krajowa na Zachów od Lwowa"

35. "Armia Krajowa w Okręgach Stanisławów i Tarnopol"

36. "Armia Krajowa na Południowych i \Yschodnich Przedpolach Lwowa"

37* "Lwowska Konspiracja Narodowa i K a to lick a 1939 - 1 9 4 6 "

38. "Komendy Lwowskiego Obszaru i Okręgu Armii Krajowej 1941 - 1 9 4 4 "

39. Dion izy Garbacz i Andrzej Zagórski, "W k leszcza ch Czerwonych", Erzozów - Rzeszów 1991, wyd. Muzeum Regionalne im. Adama

Fastnachta w B r z o z o w i e ,i Zarząd Regionalny NSZZ "S o lid a r n o ś ć "

w Rzeszow ie.

4 0 . Andrzej Zagórski, zam. w Krakowie, o fic e r AK z Podokręgu Rzeszów, wypisy z jego zbiorów z komputera.

4 1 . Janusz Krężel, "Szare S z e r e g i na Rzeszowszczyźnie: M ielec - Rzeszów - Kraków", 1 9 8 7 .

43

- 4 -

42 . Daniela Jan in a Okólska - Krupska, "Harcerki i Harcerze

w Szarych Szeregach i ZWZ-AK w K r o ś n ie ", Wydawn. "CZUWAJMY", Kraków 1 9 9 6 .

43. "Okruchy Wspomnień" - Kwartalnik z lat w alk i i m artyro logii AK, Wydawn. ŚZŻAK, Oddział Kraków - Wschód, nr 20,

Kraków 1 9 9 6 .

4 4 . Jan Cisek, "Wspomnienia z d z i a ł a l n o ś c i Armii Krajowej na terenie powiatu Brzeżany w w oj. Tarnopoli’ Maszynopis

zatwierdzony przez Wojskowy In stytut Historyczny W Warsza­

wie w 1 9 7 6 r .

4 5 . Jan Grygiel, "^wiązek W alk i Zbrojnej - Armimii Krajowej w Obwodzie Zamojskim - dokumenty PWN, Warszawa 1 9 8 5 r . liHitxżaiiKxxx&HxaaMX

4 6 . Włodzimierz Rozmus ps. "Buńko", "W oddziałach partyzanckich i baonie " S k a ł a " " , KAW, Kraków 1987 r (pozycję tę opracował ktoś w Warszawie dla Kom isji H i s t o r i i Kobiet w Walce o Niepodległość przy TMH w W ar sza w ie).

47. J ó z e f Modrzejewski, "AKowcy na P odkarpaciu", Brzozów 1990, Muzeum Regionalne PTTK w Brzozow ie.

48. "Kurierskim szlakiem po B e sk idz ie Niskim"* wyd. Muzeum Regionalnego im. doc. dor Adama Fastnachta w Brzozowie, Brzozów 1 9 8 9 r . : I .A n d r z e j Zagórski, "Inspektorat Rejonowy

ZWZ-AK Jasło / Krosno,

I I . Jan Wiesław Wolak, "W służbie kur jarskie j "

49* ■Dernard Drzyzga, ""Z a g r a - L i n " - Odwtt - sabotaż - d y w e r s ja "" , Caldra House LTW, 1 9 8 6 r .

50. Aleksandra Pietrzykowa, "Region Tarnowski w okresie okupacji h i t l e r o w s k i e j . Polityka okupanta i ruch oporu", Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1 9 8 4 r .

51. J ó z e f B ie n ie k , "Wojskowy ruch oporu w Sądecczyźnie ", Materiały do h i s t o r i i sztabów Inspektoratu ZWZ-AK", Rocznik Sądecki, tom I I I , 1 9 7 1 r .

5 2 . Kazim ierz Pluta - Czachowski, "O r g a n iz a c ja Orła B ia ł e g o . Zarys genezy, o r g a n i z a c ji i d z i a ł a l n o ś c i " , Instytut Wydawniczy Pax> Warszawa 1 9 8 7 r .

53. Archiwum Kom isji Historycznej Zarządu Wojewódzkiego ZBoWiD w Krakowie - : w yp isan i 159 nazwisk kobiet - praca nie została dokończona.

44

54. E l ż b i e t a Zawacka» "Szkice z dziejów wojskowej służby k o b i e t ”, B ib l i o t e k a F un da cji "Archiwum Pomorskie AK"

w Toruniu, tom I I I , Toruń 1 9 9 2 r .

55. "Słownik b i o g r a fic z n y k o n s p ir a c ji pomorskiej 1939 - 1 9 4 5 " , tom 1, pod redakcją Anny Zakrzewskiej i E lżb ie ty Zawackiej, B ib li o t e k a F un d a cji APAK w Toruniu, Toruń 1 9 9 7 r .

56. Nekrologi z D zien n ik a Polskiego w Krakowie 57. różne wydawnictwa ZBoWiD-u w Krakowie

58. Bezpośrednie docieranie do kobiet - ż o łn ierzy i AK.

Artykkuł Z o f i i Kowalskiej n t . dwuosobowek komórki l e g a l i z a ­ cy jn ej: Z o f ia Kowalska i Czesław MiSnnich (vel MiSnich),

ps* "Blok"> w Krakowie zo sta ła opublikowany w "Okruchach Wspomnieńz lat w alk i i m arty ro lo gii AK", Wyd. SZŻAK Oddział Kraków - Wschód.

Powyższy wykaz opracowanych źródeł stanowi n a jw a ż n ie js z ą część prac wykonanych przez p. Zofię Kowalską.do l i p c a 1 9 9 8 r .

Źródła s p i s a ł a 4 Krystyna Wojtowicz

45

Z o f ia Kowalska • , 1 ?fS ' / £

Kraków i ^{T ;:.}

W s p o m n i e n i e

o In ż . Czesławie KOfinichu, pe. "31 o***

Jako łączniczka ppłk. Franciszka Faixa, ps. M3ystrzańaki", ko­

mendanta Inspektoratu Krakowskiego Z#Z, /późniejsze pseudoni.ay: *1. lima­

nowski* f "Turnia"/ zostałam w m-cu sieroniu lub wrześniu 1940 r . skon­

taktowana przez inż. Juliusza Kuźniaka, p3. *i?łot", wizytatora Okręgu Szkolnego Krasowskiego, z l n ż . rolnikiem Czesławem MGnnicbea, ps.

"Blok". 5ył on prawdopodobnie asystentem na I W . , a * okresie OKupacj - pracownikiem Zakładu Hodowli Szczepionek.

In ż. Czesław MOnnich posiadał jyprost fenomenalny dsr pisania.

Z jednakową łatwością pisał prawą, jak i lawą rękj, różnymi charakter rami pisma. Te zdolności wykorzystywał, oodrabiając dokumenty dla

oficerów i żołnierzy <»cj3ka Polściego, którzy nie poszli do niewoli względnie z niej uciekli oraz dla osób "spalonych".

Posiadał oryginalne blankiety przedwojennych dowodów osobis­

tych oraz druki innych dokumentów, jak również wielką ilośó różnych pieczęci.

"anosiłam mu fotografie oraz dane osobiste poszczególnych osób, służące za podstaw? do "wystawiania" odnośnych dokumentów. Na niektórych dokumentach csęści^wo ja wykonywałam napisy względnie podpisy ale nie szło mi tc debrze, ograniczyłaś; się więc do "brudze­

nia" . Chodziło o to, aby nirdae dokuSK-ntom taki wygląd, jaki powinny mieć po pewnym okresie używania, aby n i3 były zbyt świeże, co mogło by wzbudzić podejrzenie w razie kontroli. Po tskiej operacji doku­

menty wyglądały zupełnie jak autentyczne.

Dowody osobiste "wystawiać " 3 lok7 z miejscowości, leżących za Bugiem, dla uniemożliwienia ich sprawdzenia /w tym czasie tereny te zajmował Związek Radziecki/.

Uo każdego dowodu osobistego sporządzał "Blok" pisemną infom ft^

( cję, zawiex’ającą dane, dotyczące miejscowości, wymienionych w tym do­

kumencie. Osoba, otrzymująca dowód osobisty, dowiadywała się różnych szczegółów o miejscowości, w której się "urodziła", gdzie i-do ja­

kiej szkoły "chodziła" i gdzie miesziteła przed wybuchem wojny.

Taka legenda dawała poczucie bezpieczeństwa osobom, korzys­

tającym z fałszywych dokumentów.

Gotowe dokumenty wysyłałam do właściwych odbiorców przez siat­

kę łączności konspiracyjnej Inspektoratu.

Początkowo "Blok" pracował w mieszkaniu swoich rodziców przy Placu Jabłonowskich w Krakowie /obecnie Plac im. Generała Sikorskie­

g o /. Cjciec jego wspomniał mi kiedym, że w związku z pracą konspira­

cyjną musiał przenieść się z b . Kongresówki do Krakowa - po

46

“Blok" po pewnym czasie, prawdopodobnie ze względu na bezpieczeń­

stwo rodziny, przeniósł s i ? na ul. Czystą nr 3, gdzie nocował w mieszka­

niu na parterze.

Zeszła wtedy potrzeba znalezienia odpowiedniego lokalu dla jago pra­

cy.

Zwróciłam się wówczas do mojej znajomej z organizacji "Jamopomoc -Spo­

łeczna Kobiet" pani Bronisławy Makowskiej z proóbą o przyjęcie na3 do siebie. Bez wahania wyraziła zgodę.

<* jej mieszkaniu przy u l. Chocims<ciej nr 23» « pokoju na parterze z oknem, wychodzącym na ogród, "Blok" w idealnych warunkach mógł konty­

nuować pracr*.

Pani żakowska w godzinach, ja<ia spędzalismy u niej - przebywając w kuchni, 3asiadującej z podojem, siedząc przy oknie, wychodzącym na ulicę, czuwała nad naszym bezpieczeństwem. Przechowywała w czasie na3zej nieobecności druki, pieczecie, tusze, a t r a m e n t y , pióra itp. materiały, służące "Blokowi** do pracy.

Koja współpraca z “Blokiem" skcr.czyła si,1 w drugiej połowie marca 1941 r . , kiedy na wyraźne polecenie mego szefa,opu£ciłaa Kraków. #iał to być urloo. Wyjechałam na kilka dni do ?^akowa Podhalańskiego, jak się okazało - bez możliwości powrotu do domu. i# czasie mojej nieobecności przyszło no mnie gestapo. Przeniosłam się natychmiast po otrzymaniu tej wiadomości do Osielca, gdzie na plebanii u proboszcza księdza tfawro czekałaś przez kilka dni na lewe dokumenty. £&5j 3zef ppłk. "Bystrzański**

przysłał mi piękny dowód osobisty, wykonany przez '“31 oka" / n a nazwisko Sofia Bednarska/.

Nie wiem dokładnie, kiedy ustała działalność komórki legalizacyj­

nej Krakowskiego Inspektoratu ZSZ - komórki, która ogromnej liczbie żołnierzy konspiracji zabezpieczyła egzystencję i umożliwiła dalszą walkę. Napewno nastąpiło to z chwilą aresztowania MBlokaM. Wiało ono miejsce w początkach kwietnia 1941 r. w wyniku t.zw . wielkiej wsypy kon­

spiracji w Krakowie, a więc w bardzo krótkim czasie po moim wyjeźózie.

0 aresztowaniu "Bloka" wscomina Tadeusz Sztumberk-Rycb.ter w swej książ­

ce p . t . : "Artylerzysta piechurem” , str.lll , Instytut Wydawniczy A U , 1966.

In ż. Czesław VQnnich został w dniu 24 a 1941 r . rozstrzelany w KL Oówięcim /Tadeusz Wroński: "Kronika Okupowanego Krakowa", str. 1 73 , no­

ta kronikarska 1006, Wyd. Literackie Kraków, 1974.

Iśoja opinia o fenomenalnym talencie "Blcka" znajduje potwierdzenie T. 5ztumberk-Rychtera, który w wyżej wymienionej książce na s tr .84 p i­

sze: "W kilka dni później miałem już piseimy dokument: indek3 uniwer-

47

■ n ! !>

- 3 ^-

3ytecici na nazwisko Sergiusz uojarski, narodowości u K raiz.aiiaj. ioicu-

rr.ent był oryginalny, trzesa było tylxo .ykleio lotc^rs.i, i dorobić ki.«vaiak oiaczfci. ,/ykenai to, jak ^i si*; zdawało, ^snialnie, asystent UJ WOnnich, który v późniejszym olcresia wysnocjalizował si* sa^a-inisnidch 1 ®«ja2i- tacji. Zginał wCówi^clziu po wisl.-ciej wsypie krakowskiej. < tan sposób został os: z n ó * studentem / . . . / " .

C prasowałn v 3t y c z n ia 1 0 7 9 ^r.

I n s n e k t o r a t K r a s o w s k i e g o " . ".

*o:’i j Kowalska, os. ">va", łączniczka

. r

*

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

l -./ię ę f

KOWALSKA Zofia

Łączniczka KG AK zajmu jącg^się organi­

zowaniem spotkań członkow AK p rzy jeż­

dżającymi z terenu z kierownictwem KG AK Aresztowana V l )l 9 4 5

zob. Teczka Sp ecjaln a S t a l in a Wyd. % tip 1998 s t r .3 o 7

AK Okr*

W-wa

<C(S~

« . Krz.

73

74

75

Kowalska Z o fia

' r r-. • - n ^

- kilka, dni temu? była u n ie j p. Kozłowska z Warszawy. W niosły razem poprawki do b i o ­ gramu k ilk a la t temu opracowanego przez Z .K . Pisała" k ie d y ś obszerne Wspomnienia-1 .jak

•twierdzi ic h kopia, powinna być też w Toruniu!

Praśiłam> żeby dla- pewności poszukała kopię. „ >

- zrobimy k s e r o . ( i & t o u<*«p- Nagrałyśmy na taśmę wspomnienie o A n i e l i

Gorcz-yczkiewiczowe-j - jak p rze p iszą na maszynie to p rzy ślę . Nagrałam też trochę jej wspomnieli, dot* jej okupacyjnego- nazw iska, h i s t e r i i w y jś e i z W-wy po-upadku-powstania, powrotu do swo­

jego nazw iska i k il k a opowiadali £ faktów z okresu pracy w ^W arszaw ie. Opowiada bardzo p ię k n ie , z dużą dyscypliną w ie d zie temat, - przyjem nie kęLę tego- słucha- Umowił&śmy się na dalsze nagrania

I ''f—

76

- 2 -

Mam kserokopie je j okupacy jinych dokumentem - * fałszywych, wykonanych przez komórki l e g a l i z a ­ cyjne ora.z posiadanych odznaczeń.

P rzek azała mi dla AP AK następujące m ateriały;

(w za łą c zen iu ^: .... y j

- a r t . o Peresie La so c k iej - E stre ic h e r

- "biogram Gryglow skiej A l o jz y -Aliny- z d. Kot napisany przez p* Z .K . pod jej dyktando w sty czn iu i 98*3r .

- wspomnienie o Czesław ie MiSnnich, ps* "B lo k " - 3^ŁCiŁri'4-fły.Vti- k^ rnarirlfmt.n Trr-.pn.1f tnrritu i; rnl; ow rIc i p-g^i -&W-2- C (’<?t ^ <« J

- wspomnienie o M ic h a lin ie Koniecznej z Sosnowca - inform ację o , Aleksandrze Spyriak, łą c zn ic zk a AK

w yw ieziona do Krasnowodzka przez NKWD - o n ie j wspomina też A lin a Kot - Gryglowska w swej k sią żce "Wspomnienia z n ie l u d z k ie j ziemi - Przętrwaó tę u f a ć ” . o - ' ± r

i

£

77

V t-

a r t . Stanisław y S zte la k o rodzeństwie Binków, WTK n r. 40 (1 2 5 5 ) z 1 9 7 7 r .

a f t . .Ireny M o nsio rsk iej "Bydgoskie komórki konspiracyjne., n r . 50 z 1 9 8 1 r .

kserokopie dokumentów:

. Personalausw eis n r. 12476 na nazw. Wirowska .B e sch ein ig u n g z dnia 25 s ie r p n ia 1 9 4 2 r .

jia .nazw. Wirowska Z o fia _

. Kennkarte - na nazw* Kowalska Zo fia - antydatowana. ( 2 8 . Ok t ot er-. 1 9 4 2 r . ) lecz

- wyrobiono, już po w kroczeniu w ojsk sow iecki cl:

. Legitym acja .Armii Krajow ej n r. 396 wydana w dniu a . V I I I , 1 9 4 4 r . na nazw. Wirowska Z o f i .Z a św iad c ze n ie k o m is ji 'lek arsk iej (niem ieckie

z- d. 8 . 1 0 . 1 9 4 4 r . u rzęd u ją cej w U rsusie) o częściowej zdoln o ści d o o r a c y .

.Z a św iad c ze n ie RGO w-Wolborzu z d. 8_J, I I . ] r9 4 4 r . Zaświadczenie o u d z ia le w wojnie obronnej

1 9 3 9 r ., z d. 3 l . 0 l . l 9 8 4 r .

- 5 -

78

O dzn aczen ia:

• <

- Medal W ojska/— legitym acja n r. .55428,

Londyn,-~ d..cl5 s ie r p ie ń 1948 - Brązowy Krzyż. Zasłu g i z M ieczam i, legitym a­

cja n r . 3.6531, Londyn 30 g ru dn ia 1 9 4 9 r , zweryfikowany przez MON - Zaświadczenie n r . DK-20722 / W , Warszawa, d. 2 .0 1 .1 9 9 0 r . - - Krzyż Walecznych, legitym acja n r. -36284,

Londyn, 30 g ru d n ia .'i 9 4 9r , zweryfikowany przez MON, Zaśw iadczenie n r.. DK-11978, Warszawa, d. 1 6 . 0 1 .1 9 9 0 .

- Krzyż Arm ii Krajow ej, l e g . j i r . 11424, Londyn, d. *25.11.*72r.

- Odznaka Pamiątkowa "A k c ji B u r za ", le g . n r.

1 / 0 7 / 3 9 0 .. *- Z ■ • , - W arszaw ski Krzyż Pows,tańczy (1 9 9 1 \ - Krzyż P arty zan cki (L99-5) .cwfcsS -

j 9 , 0 3 - 0 { ~

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97