JACEK URBAN
DRUGIE MIĘDZYNARODOWE SYMPOZJUM — CYSTERSI W KULTURZE ŚREDNIOWIECZNEJ EUROPY
W dniach 21—23 w rześnia 1987 r. odbyło się w M uzeum P o czątków P aństw a Polskiego w Gnieźnie — D rugie M iędzynarodo
we Sym pozjum poświęcone roli cystersów w k u ltu rze śred n io wiecznej Europy. Pierw sze M iędzynarodow e Sym pozjum pośw ię
cone C ystersom odbyło się w dniach 22—24 m aja 1985 r. w B ła- żejew ku koło Poznania. Sym pozjum zorganizow ane zostało z in i
cjatyw y Zespołu do B adań nad H istorią i K u ltu rą C ystersów w Dawnej Polsce, istniejącego od k ilku lat przy Instytucie H istorii U niw ersytetu im. A dam a M ickiewicza w Poznaniu, przy w spół
udziale Poznańskiego T ow arzystw a Przyjaciół Nauk. Wzięli w nim udział historycy, historycy sztuki i archeolodzy z całego k ra ju oraz naukow cy z A ustrii, Czechosłowacji, Niem ieckiej R epubliki Demo
kratycznej oraz Niem ieckiej R epubliki F ederalnej.
Sym pozjum otw orzyli: doc. d r hab. A licja K arłow ska-K am zow a (Poznań) i prof, d r hab. Je rz y S trzelczyk (Poznań). R eferat in au g u racy jn y pt. Rola cystersów w rozw oju k u ltu r y m aterialnej Polski średniow iecznej w ygłosiła prof, d r hab. Teresa Dunin-W ąsowicz (Warszawa).
N astępnie uczestnicy Sym pozjum w zięli udział w otw arciu w y staw y — C ystersi w średniow iecznej Polsce — ku ltu ra i sztuka.
Urządzono ją w M uzeum Początków P ań stw a Polskiego w G nieź
nie. W ystaw ę otw orzyli: D yrek to r M uzeum m gr S tefan Pasiciel oraz kom isarz w ystaw y m gr Leszek W etesko (Gniezno). Na w y sta
wie tej zgromadzono najw artościow sze, zachow ane w naszym k ra ju zabytki k u ltu ry duchow ej i m aterialn ej cystersów z okresu od X II do XV w., pochodzące z m uzeów i klasztorów polskich. W ysta
w a o tw arta była do końca listopada 1987 r. Dodać także należy, że była to pierw sza w Polsce i d ruga na świecie ekspozycja pośw ię
cona cystersom . N aw et na ta k bogatej w eksponaty w ystaw ie nie udało się ukazać całości dorobku k u ltu raln eg o i gospodarczego te go prężnego zakonu, istniejącego pomimo licznych kasat w p ierw szej połowie X IX w ieku po dziś dzień, i jak się w ydaje p ow raca-
286 J A C E K U R B A N
jącego do sił. T rudno na p rzykład pokazać w kład cystersów w roz
wój rolnictw a i h an d lu w w iekach średnich w Polsce.
Przew odnictw o obrad popołudniow ych sym pozjum objął prof, d r hab. Z ygm unt Sw iechow ski (W arszawa). Sesja dotyczyła roli cystersów w rozw oju k u ltu ry duchow ej i m aterialn ej średnio
wiecznej Polski, a także zw iązków tego zakonu z k u ltu rą ówczes
nej Europy. W ygłoszono sześć referatów : doc. d r hab. Kazim ierza Bobowskiego (W rocław) — O potrzebie badań nad skryptoriam i C ystersów na ziem iach polskich — stan i m eto d y badań; d r K ry sty n y B iałoskórskiej (W arszawa) — C zy o w yborze miejsca na założenie opactwa cysterskiego decydow ały zaw sze w skazania re
guły? M iędzy teorią a rzeczyw istością; d r G erlindy Voigt (NRD) — Rolle und B edeutung der K loster P forta und W alkenried vom 12— 15 Jh; H einricha G rügera (Trewir) — Die m onastische Diszi
plin der schlesischen Z isterzienser im späten M ittela lte r; m gr L e
okadii G rajkow skiej (Wągrowiec) — Polonizacja klasztoru cyster
sów w W ągrowcu; o. G rzegorza M irosław a R utkow skiego SOCist.
(Mogiła) — Erazm Ciołek — opat m og ilski, hum anista.
Drugiego dnia przew odnictw o obrad przedpołudniow ych sym pozjum objęła doc. d r hab. Jad w ig a K rzyżaniakow a. C zterech uczonych z Czechosłow acji i jeden z N iem ieckiej R epubliki Demo
kratycznej przedstaw iło re fe ra ty dotyczące cystersów czeskich i niem ieckich, co stanow iło istotne wzbogacenie tem aty k i sym po
zjum . Były to n astępujące re fera ty : d r Jirig o K u th an a (Praga) — P okłady cisterciäckych klaśteru v Cechach; d r K a te fin y C harvä- tovej (Praga) — P ostup v y sta v b y cisterckych klaśteru v Cechach;
d r K la ry B enesovskiej (Praga) — K lasterni kostel cisterciacek (aula Mariae) — Stare Brno; doc. d r P e te ra Som m era (Praga) — A rcheologicky v y z k u m nejsterśich ćeskych klaśteru; d r E rnsta B adstiibnera (NRD) — B esonderheiten der Z isterzienser—A rch i
te k tu r in der M ark B randenburg.
Przew odnictw o obrad popołudniow ych sym pozjum objął doc. dr hab. Zbigniew Wielgosz. P rzedstaw iono tu cztery re fe ra ty i trzy kom unikaty: m gr Jaro sła w a Jarzew icza (Poznań) — A rch itek tu ra kościoła pocysterskiego w B ierzw n iky: m gr Tadeusza K aletyna i m gr inż. arch. E w y Łużynieckiej (Wrocław) — Osadnictwo w czesnośredniow ieczne w rejonie Lubiąża. Kościół kla szto rn y w L u biążu w św ietle ostatnich badań; m g r Zbigniew a Massowy (Gdańsk) — R om ańska rzeźba Marii z D zieciątkiem z M uzeum N a
rodowego w G dańsku; d r Jerzego D om asław skiego (Toruń) —- Znaczenie klasztorów cysterskich dla średniow iecznej sztu ki Po
m orza Wschodniego; m gr Zofii K rzym uskiej-Fafiusow ej (Szcze
cin) — Kaplica pielg rzym ko w a panien cysterek koszalińskich na Górze C hełm skiej i je j w yposażenie; d r B arb a ry Lepów ny (Gdańsk) — K o m u n ika t o badaniach archeologiczno-architekto-
[2] [3] II M IĘ D Z Y N A R O D O W E S Y M P O Z J U M — C Y S T E R S I 287
nicznych przeprow adzonych w obrębie pocysterskiego zespołu klasztornego w O liwie w latach 1972— 1974; m gr M ieczysława Góry (Sulejów) — W czesnośredniow ieczne osadnictw o w rejonie Sulejowa — Podklasztorza — spraw ozdanie z najnow szych badań w ykopaliskow ych w latach 1979— 1987.
W tym też dniu zagraniczni goście zw iedzili gnieźnieńskie za
bytki (m.in.: K atedrę, A rchiw um A rchidiecezjalne, Kościół F ra n ciszkanów).
Trzeciego i zarazem ostatniego dnia obrad Sym pozjum p rz e
wodnictwo objął H einrich G riiger (Trewir). Wygłoszono wówczas trzy refera ty : m gr Jac k a W itkow skiego i m g r R om ualda K acz
m arka (Wrocław) — Historia i tradycja średniow ieczna w now o
ży tn e j sztuce cystersów z teren u Europy środkow o-w schodniej;
doc. d r hab. M ariana K u tzn era (Wrocław) — S ym b o lika e k le zjo logiczna kościołów cysterskich w ieku XIII; i prof. d r hab. Zyg
m unta S wiechowskiego (W arszawa) — A rch itek tu ra polskich c y stersów na tle europejskim .
Zarów no w referatach , jak i w dyskusji w skazyw ano na olbrzy
mi dorobek zakonu cysterskiego w średniow iecznej Polsce i E u ropie m iędzy innym i w dziedzinie k u ltu ry , a zwłaszcza a rc h ite k tury, sztuki, piśm iennictw a oraz m yśli politycznej, a także o rg a
nizacji p racy i przedsięw zięć gospodarczych. P rzykładem im ponu
jącego dorobku tego zakonu jest o tw arta w pierw szym dniu obrad — 21 w rześnia — w ystaw a „Cystersi w średniow iecznej Polsce — ku ltu ra i sztu k a ”, na któ rej zgrom adzono n a jw a rto ś
ciowsze, zachow ane w naszym k ra ju zabytki k u ltu ry duchow ej i m aterialnej cystersów z okresu od X II do XV w.
W końcow ej dyskusji głos zabrali: doc. d r hab. M arian K u tz n e r (Wrocław), k tó ry podziękow ał uczestnikom i organizatorom za udział i za zorganizow anie sym pozjum ; d r J iri K u th an (Praga) złożył podziękow anie w im ieniu w szystkich gości zagranicznych, a o. Grzegorz M irosław R utkow ski SOCist. (Mogiła) podziękow ał w im ieniu cystersów.
Na zakończenie obrad głos zabrał Przew odniczący Zespołu do Badań nad H istorią i K u ltu rą C ystersów w Polsce — prof. d r hab. Je rz y Strzelczyk, k tó ry dokonał podsum ow ania obrad, po
dziękow ał uczestnikom , a także zapow iedział publikację m a te ria łów z Sympozjum.
W racając do P oznania uczestnicy sym pozjum zw iedzili jeszcze Muzeum Pierw szych P iastów na O strow ie Lednickim .
