Fałszowanie i identyfikacja monet - cz. II

Z PRAKTYKI

F

ałszowanie

i identyfikacja monet

-

cz. II

Jak wspomnianowpierwszejczę­

ścininiejszego opracowania1, od mo-mentu powstania monet występowa­ ły próby ich fałszowania i czerpania z tego tytułu korzyści. Oczywiście

w początkowym okresie, zarówno produkcja monet, jak i ichfałszowa­

niebyłybardzo proste.Podobnie

wy-glądało ich badanie i identyfikacja.

W wielu przypadkach ograniczano

się tylko do badań organolepty

cz-nych - za pomocą wzroku czy też

metody zwanej potocznie próbą zę­

ba. Nie trzeba nikogo przekonywać,

jak bardzo prymitywne tobyły bada-nia.Wraz z rozwojem techniki

zmie-niał się sposób produkcji pieniądza.

Stosowanie coraz nowocześniej­

szych technologii, nowych materia -łówi stopówpozwalałona lepsze za

-bezpieczenie monet przed próbami ich fałszowania czy też podrabiania.

Z drugiej strony postęp techniczny

spowodował, że fałszywy bilon był

corazlepiej wykonywany, ale

równo-cześni e pojawiłysięnowenarzędzia

do badania monetw celu stw

ierdze-nia ichautentyczności.

Zarówno sposobyfałszowania,jak

i badaniamonetbędących w obiegu

w okresie PRLzostałyprzedstawione przez eksperta mechanoskopii mgr. inż. Andrzeja Filewicza w Zeszycie

Metodycznym nr 322. Dostosowane

były do możliwości technicznych

i wytwórczych tamtego okresu. Do najbardziej populamych metod fał­ szowania monetnależy zaliczyć od-lewanie itłoczenie. Metody te sto

so-wanesą takżew chwiliobecnej, jed-nak efekt znaczniesię różni od tego uzyskiwanego wiatach 70.i 80. ub ie-głego stulecia.Każdametoda wym a-gała stosowania odmiennej obróbki wykańczającej w celu zbliżeni a

wy-gląduuzyskanej w procesieprodukcji

falsyfikatu monety dooryginału.

Do-tyczyłotogłówniewykonania mo

leto-wania obrzeży. W ww. opracowaniu przedstawionomateriały używanedo

produkcji form odlewniczych i stem-pli, omówionorówn ieżsposoby m

ole-towania dla monet sporządzanych metodą odlewania lub tłoczenia,

a także zaprezentowano metodykę badań dostosowaną do ówczesnych

możliwości technicznych laborato-riówkryminalistycznychw Polsce.

Pierwsze próby fałszowania no

-wych monet, które pojawiły się w 1995 roku,również opartebyły na

dwóchww.metodach. Doodlewania

bilonu używano ołowiu , a do tłocze­

nia aluminium.Nowe monety obieg

o-webyłydwukolorowe,dlategoteżk

o-lorowano je złotą farbą w aerozolu. Do maiowaniaużywanoszablonu. B

i-lon wprowadzany był do obiegu

głównie na bazarach. W niniejszym

opracowaniuprzedstawionoin nąme -todę wykonywania falsyfikatów mo

-net, która była przedmiotem badań

wykonanych w Laboratorium Krym

i-nalistycznym KWP w Bydgoszczy.

Jest ona wynikiemrozwoju

nowocze-Ryc. 1.Dostarczone dobadańmonety Fig. 1.Coins submitted for examination

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 256/07

rewersmonety

.. - widoczne

galwanicznenawarstwienia

snychtechnologiiiopierasięna elek-trod rążeniu.

Pierwsza z opinii dotyczyła okre

-ślenia autentyczności sześci u monet

.o nominale 5 złotych. druga na to-miastmiała nacelu udzielenieodpo -wiedzi nanastępującepytania:

• Czy nadesłane do badań (w

częściach) urządzen ie jest,

Ryc.2.Otwórwdolnejczęścimonety Fig. 2.Holeinlawerpartofcoin

z sześciu monet wystąpiła nieregu

-larna, różnej grubości (rnaks. ok. G mm) warstwa metalu koloru sre

br-nego (ryc.1).

Charakterystycznącechączterech z sześciu monet było występowanie w ich dolnejczęśc iotworuośred n icy

ok.2 mm, usytuowanego wodległo­

ści około 5 mm odobrzeżawpobliżu

dolnejkrawędziprawegoskrzydła

or-ła (ryc.2).

W wyniku przeprowadzonych

ba-daństwierdzono,że:

• dowodowe monety wykonane

zostaływ dwóchkolorach:środ­

kowaczęść jestkoloruzłotego,

zewnętrznakolorusrebrnego; • wymiarycharakterystyczne,tzn.

gru bość oraz średnica zabez -pieczonych monet, są zgodne z wymiarami oryginalnych m o-netobiegowych;

• usytuowanie znaku menniczego jest zgodne ze wzorcem w po-staci oryginalnych monet obie-gowych;

• rysunek znakumenniczego jest

wyrażny i zgodny ze wzorcem

występującym na oryginalnych

monetachobiegowych(ryc. 3); • rysunki występ ujące na stronie

awersowej i rewersowej oraz napisy na obwodzie przedm io-towych monet są zgodne z ry-sunkami oraz napisami wystę

-w przypadku złożenia V:' o

dpo-wiedniejkonfiguracji i

ewentual-nie wpołączeni u z innymi urzą­

dzeniami, w stanie nadającym

siędoużytku?

• Czyzapomocąww.urządzenia istniała możliwość tłoczenia

monet, matryc?

• Czy na zabezpieczonym frezie

tarczowym, na jego bocznej po-wierzchni, wykonane zostały matryce monety o nominale

5zł,jakibyłsposób ichwyk

ona-niaiczy nadają siędoużytku?

• Czego schematy naniesionesą nazabezpieczonej kartce

tektu-rowej?

W celu okreś lenia autentyczności

sześciu zabezpieczonych monet poddano je badaniom za pomocą

przyrządówpomiarowychoraz m

ikro-skopustereoskopowego. Każda mo

-neta pokryta była metalicznymi na

-warstwieniami barwy srebrnoszarej. Na powierzchni rewersowej jednej

RyC.3. Porównanie znakumenniczegowystępującegonamonetachdowodowych imonecieobiegowej Fig. 3.Comparison

o,

Z PRAKTYKI

Ryc. 8

f) zespolone kawałki metalu (ryc. 9)

oraz wiele innych elementów elek-tronicznych i mechanicznych mogą­ cych posłużyć do wykonania matryc i wykrojników. '. ';'

'

I

-

..

d)zestaw elementów e

lektrotech-nicznych i mechanicznych

zmontowanych w formie urzą­

dzenia elektromechani cznego

(ryc.7),

e) frez tarczowy (ryc.8),

Ryc. 4

pującymi na oryginalnych

mo-netach obiegowych;

• moletowan ie wystę p uj ące na obrzeżuwykonanezostało ró

w-nomiernie isymetryczniewzg l ę­

dem powierzchni,naczęści mo

-net molet zostal fragmentarycz

-nieusu n ięty;

• występ ującena powierzchniach

obu stron dowodowych monet ślady wgnieceń, zarysowań

izniekształceń są wynikiemn a-noszenia, a następnie

mecha-nicznego usuwania warstwy

galwani cznej koloru srebrno

-szarego.

Powyższe ustalenia wskazywały

na mennicze wykonanie dostarczo-nych do badań monet. Ich orygina

l-ność potwierdził Wydział Ekspertyz

Departamentu Emisyjnego

Narodo-wego Banku Polskiego w Warszawie.

W wyniku przeprowadzonych badań nie udało się ustalić , w jakim celu w monetach obiegowychzostały wy-konane otworyośrednicyok. 2 mm.

W drugim przypadkuprzedmiotem

badań były różnego rodzaju e

lemen-ty elektroniczne, mechaniczne oraz fragmenty większego zespołu e

lek-tromechanicznego.

Dobadań zabezpieczono: a) kondensatory (ryc. 4),

b) transformatory oraz metalową

puszkę wraz z filtrem olejowym (ryc. 5),

c) fragment tekturki z narysowany-mi schematanarysowany-mi elektrycznynarysowany-mi oraz płytkę z zamontowanymi

elementami elektrotechnicznymi

(ryc.6),

_ D ...:.. _IS ::r.: ~_ ..

Ryc. 9

W niniejszym opracowaniu pomi-nięto szczegóły badań zespołów ele-mentów iczęścizabezpieczonych do sprawy podczas oględzin warsztatu. W efekciebadań, i na podstawie ana-lizy zgromadzonegomateriału stwier-dzono, że wszystkie zabezpieczone eiementy służyły do przygotowania urządzenia do produkcji fałszywych monet. Urządzeniem tym była elek-trodrążarka (ryc. 10). Zabezpieczone eiementy elektroniczne i elektryczne posłużyłydo budowy układu elektro-nicznego sterującegojejpracą.Z ko-lei eiementy metalowe w postaciprę­ tów, kawałków metali z otworami, różnego rodzaju tulei i metalowych uchwytów stanowify elementypółpro­ duktów matryc i wykrojników.

Średni-Ryc.10.Elektrodrążarka Fig.10.Electro-erosion machine

66

ce zabezpieczonych prętów oraz otworów w elementach metalowych odpowiadafy średnicy zewnętrznej monet o nominale 5zł.

Przykładem działania elektrodrą­ żarki są śladypróby wykonania

stem-Ryc. 11. Frezorazzbliżeniawzorów monel Fig. 11.Mil/ing cutter

silnikz mechanizmemredukującym

kolumnaprowadząca

uchwyt elektrody

podstawa

pli z frezu tarczowego - odwzorowa-nia wizerunku monet o nominale 5zł na jego powierzchni (ryc.11).

Na rewersach dwóch monet

stwierdzono ślady po otworze, któ-rych usytuowanie oraz średnica od

-powiadały otworom w monetach bę­ dącychprzedmiotem pierwszej opinii. W tym momencie stało się jasne,że oryginalne monety zwcześniej wyko-nanymi otworami posłużyły jako wzorce do wykonania ich lustrzanych odwzorowań na powierzchni frezu. Analiza zgromadzonego materiału badawczego pozwoliła na ustalenie, żemonety z otworamiposłużyłyjako elektrody elektrodrążarki. Z kolei od-wzorowania monet na powierzchni trezu, po ichwycięciu, miały posłużyć jako matryce monet o nominale 5zł. Pozasięgnięciu opinii przedstawicie-la Politechniki Warszawskiej specjali-zującego się w budowie elektrodrą­ żarek oraz po porównaniu uzyska-nych monet z dostarczonymi wzorca-mi stwierdzono, żeuwidocznione na

Z PRAKTYKI

Andrzej Augusty n

HenrykOleksy

zdj.:A.Augustyn

nowania nowych monet wprowadzić

do ogólnego obiegujak najwięcej fal-sylikatów. Zarówno rozwój techniki, jak i technologii wytwarzania sprawi,

żemonety te będą perfekcyjnie

pod-rabiane.Dlatego też ekspercip

rowa-dzącybadania mechanosk opijne bę­

dą musieli przystąpić do działań już

na etapie tworzenia projektów

no-wych monet i ściśle współpracować

z ekspertamiWydziałuEkspertyz

De-partamentu Emisyjnego Narodowego

Banku Polskiego w Warszawie.

t -- - wykrojn ik

-+----

ł--- otwór dotaśmy

warstwieniami naniesionymi

wpostacipowłoki galwanicznej

barwy srebrnoszarej,

c) uchwyt elektrody,

d)urządzenie sterujące zpompką

i przewodami do prowadzaj ący­

mi elektrolit poprzez filtr olejo-wy,

e) wykrojniki krążków - półfabry­

katów monet.

W niedługim czasie Polska

przy-stąpido strety euro.Tak jak po

deno-minacji,należy spodziewać się

wzro-stuprzestępczości w zakresiefałszo­

wania monet, tym razem euro.

Nie-znajom ośćich wyglądu będzie głów­

nym atutem fałszerzy. Będą oni sta -ralisięw pierwszym okresiefu

nkcjo-Ryc.12. Wykrojn ikdokrążków Fig.12.Disc punching dis

powierzchni frezu wizerunki zostały

wykonane z bardzo wysoką dokład­

nością, a ich powierzchnia

odzna-czała si ę bardzo małą chropowato

-ścią. Przedstawiciel uczelni był za-skoczony,żezapomocątak prostych

elementów elektrycznych I

mecha-nicznych skonstruowano urządzenie

do elektrodrążenia, które pozwalało

na uzyskanie powierzchni

nieodbie-gającej jakością od powierzchni

wy-konanych za pom ocą profesjonal

-nych elektrodrążarek. Wizerunki

awersu i rewersu monety o nominale

S zł widniejące na bocznej po

-wierzchni frezu stanowią wykonane

ww.metodąpróbkimatryc monety.

Kolejnym elemente m wyko

rzysty-wanym do produkcji fałszywych mo

-net był wykrojnik do surowych krąż­ ków metalu (ryc. 12)zab ezpieczony

jakozespo lonekawałkimeta lu.Śred­

nica stempla i otworu w wykrojniku była zbliżona do śred nicy monety S-złotowej.

Reas u m ując, można stwierdzić,

że dostarczone do badań elementy

stanowiły oprzyrządowanie oraz

wy-posażenie stanowiska do produkcji

monet o nominale Szł metodą

elek-trodrążenia.Zabezpieczoneurządze­

nie przedsta wione na rycinie 10

ukazuje wykona ną metodą chału p ni­ czą elektrodrążarkę, która miała służyć do wykonywa nia stempli do

tłoczeniamonet. Wskład k

ompletne-go sta nowiska do elektrodrążenia matryc monetwch odziły :

a)elektrodrążarka ,

b} elektrody- monety o nominale

S zł pokryte metalicznymi n

a-PRZYPISY

1 H. Oleksy: Identyfikacja monet

i sposoby ich fałszowania - cz. I, .Problemy Kryminalistyki' 2007, nr 255,s.43;

2A. Filew lcz, Kryminalistyczne ba-dania falsyfikatów monet "Zeszyt Metodyczny" nr 32, Wydawnictwa Zakład u Kryminalistyki KGMO, W ar-szawa 1985.