1000951004
MATH1A CASIMIRO SARB1EYIO POLONIAE HORATIO.
DISSERTATIO PHILOLOGICA
QUAM
P R O S U M M IS
IV P H I L O S O P H I A H O K O B IB IIS O K T 1 M M U S
SCR IPSIT
MAXIMILIANUS KOLANOWSKI
7 . /L 3. T L:
B E R O U N I , T Y P I S N I E T A C K I A N I S .
1842.
y i r o
CELSISSIMO EXCELLENTISSIMO REVERENDISSIMO
MARTINO DUNIN,
A R C H IE P IS C O P O G N E S N E N S I E T P O S N A N IE N S I, L E G A T O N A T O , O R D IN IS A Q U IŁ A E R U B R A E E Q U I T J ,
SUMMA SIRI SEMPER PIETATE COLENDO
SACRUM ESSE VOLUIT
A U C T O R .
e t in s u rg it a l i ą u a n d o , e t p le n u s e st ju c u n d ita lis e t g ra tia e e t v a riis figu ris e t v e rb is felicissim e au dax.
Q u in c tilia n u s , X . 1. 9f>.
N o n s o lu m a e q u a v it, se d in te r d u m s u p e ra v it F la c c u m . G ro tiu s d e S a rb ie v io .
E g r e g i e Joli. M atthias G esnerus in praefatione ad H ora- tium dixit, adeo ab om nibus inde saeculis sategisse circa Horatii F lacci E clo g as, L ibrarios, In terp retes, Criticos, u t possit hom o diligens, cni Bibliothecae p atea n t, facile librum mediocrein vel sola hujus Poetae cnarranda hi- soria literaria iinplere. H oc studium , hancque incredibi- lem operam iu H oratii carm inibus a viris eruditissimis collocata quotiescunque diligenter ego con sid ero , toties vehem enter m iro r, quid causae sit, cu r cum recentiorum tem porum to t inveniantur Latini P o etae, in quibus ela- borandis et pertractandis id em , m ajus fortasse animi ob- lectam entum viri erudid invenire p ossint, in antiqilo illo F lacco tam en liaerere quasi m alint, et no n nisi in ejus carm inibus quaerere campum illum spatiosum , in quo docta eorum atque literata virtus facillime excurrere pos
sit, neglectis omnibus, qui utpote tem pore p ropiores m a- 1
jo re ju r e liominum doctorum studia et operam ad se trahere debent.
Sunt quidem his om nibus, qui illud modo a me commemoratum in H oratio pervolvendo et pertractando himiurn et subtile studium defenśum esse volunt, satis lit iis videtur idoneae cau sae, cur meam sententiam im- p u g n en t, eam que nullo ful tam esse documento demon- strent.
Argum entum vero gravissimum, cur in recentioribus Poetis Latinis minime tam latus gloriae pateat campus, quam in illis veteribus, in eo maxima ex parte quaeritur, quod nos recentioribus omnibus — licet illi peritissimi sint Rom anorum linguae — omnino tamen abjudicatam esse egregiam illam facultatem putem us, u t quae velint anim i sensa et cogitata subtiliter nobis lingua non sua com m unicare p o ssin t, et in illa ita v e rsa ri, ut veterem Rom anum , non hominem recentiorum temporum scribere aut loqui arbitrem ur. N ihilom inus, quamquam quod modo in medium protuli argum entum , verum esse nemo est, qui infitias ire velit, praecipue cui ingenium et na
tu ra yeterum linguarum n o ta , nihil Iioc tamen causae ju stae est, cur recentiores, dummodo iis os a natura m a gna sonaturum impertitum s it, contemtui habeam us, in- dignosque putem us, in quibus elaborandis temporis ali- quid consum amus. Accedit religio quaedam nim ia atque p ie ta s , nobis a viris doctissimis de tota fere antiąuitate injecta, qua commoti et capti, yeteres solos auctores le- gendos putam us, quippe non nisi ex iis omnem yeram solidam que doctrinam , omnem ingenii cultum ac libera
łem disciplinam petere possim us; de recentioribus autein humilius sentim us quam p a r est, eosque ab omnibus
negligi, a nemine tangi quieto patim ur anim o, licet et ipsi digni sin t, qnos simili cum verecundia prosequaris, et pari cum studio m anu verses. —
A tque Iiaec opinio semel tem ere suscepta, tenaci- ter omnium inhaeret animis. E t tamen m ultos habemus . recen tio res Poetas L atinos, quorum nonnulli poetica co- rouati erant la u ro , alii digni qui ejusdem laudis partici- pes fierent, tem porutn modo iniquitate illa privati, quo- rum tam en p ars m agna vel eruditissimis viris nostrae aetatis non nisi nom ine nota est. Q uod si in universum merito ac ju r ę affm nare possum us, tum praecipue de quibusdam Potoniae P o etis, qui lingua latina scribentes, facile inultis in rebus vel Rom anum F la c c u m , lyricae poesis principem exaequarunt. P raetereo ego alios, quo- ruui num erus liaud p a rv u s, de M atthia Casim iro S a r- bievio, qui H oratius rcdividus a viris artis criticae p eri- tissimis vocatur, studiosius quaedam hic in medium p ro - ferre statui.
N e autem quis literarum nostrarum gnarus dicat, liabere nos jam quasdam et com m entationes e t disputa- tiunculas de S arbievio, miliique crjmini det me actum ag ere, officiuin meum duxi vel paucis hu ju s rei meutio*
nem facere. F u eru n t quidem viri d o c ti, quibus Sarbie- vius adeo cordi erat, u t multam curam operam que in eo elaborando ponerent. L. G. Langbeinus scripsit com - m entationem de Sarbievii vita, studiis et sc rip tis, D res- dae 1753. F ran . Alit. V oelke disputationem recitavit de Sarbieviana Poesi in consessu P rofessorum U niversitatis L iterariae Regiae V arsaviensis, a n so h. s. vicesimo quinto;
s e d , quod sine injuria virorum illorum , sim pliciterque dictum yolum us — quantum , id e st, quam paruin fece-
1*
rint ad illustrandum vatem liostrum , sub judice lis esto.
Nempe Langbeinus non nisi colleotionem nobis omnium Sarbievii editionum dedit, notasque variorum adjecit, alia- rum autem rerum brevem tantummodo neque sufficien- tem fecit m e n tio n e m (l). A lte r, quem modo commemo- ravi in universum tantum de Poesi scriptoris nostri di- sputayit, multis neglectis rebus, quae ad bene perfecteque intelligendum et cognoscendum P oetae ingenium magni sunt m om ent i; quae dixit minime certis fulta esse viden- tu r argum entis, neque com probata locis ex P oeta ipso sum tis. S unt tam en quaedam , quae facile documento in- seryire possint, auctorem non sine magno studio versa- tum esse in Poetae carm inibus; in investigandis tamen poeticis’ virtutibus, laudibus et pulchritndinibus si majorem collooasset curam , si in iis , quae dixerat m ajore arte usus fuerit critica, opus longe perfectius omnibusque m i
ni eris absolutum evasisset. A lios, quos commemorem, non hab eo ; quantum enim scio nemo p raeter illos duos de Sarbievii aut scriptis a u t vita in publicum aliquid edidit — multi polliciti m ulta prom issis fideique non steterunt (2 ). A pud Polonicos auctores ipsos non nisi perpauca invenies, quae tibi inservire possint ad inge
nium indolem que ,Poetae cognoscenda, haec autem dis- je c ta neque certo tractata ordine- Q ua ductus causa, Sarbievium quasi materiam mihi sum ere s ta tu i, in qua elaborem , idque praecipue dem onstrare studebo, quantum hic P oloniae H oratius Rom anum illum aequaverit, quan-
(1) Cf. B iblitilheca Joseplii Amlreae Z^Tttski p , 167.
(2) M artyni L aguna editionem novam prom isit anno 18X4.
P a rite r Joseplius Andreas ZatusŁi £|>iscopus. Cf. ejus Mbliollie- cam p, W t .
tum u t Hugo G rotius non sine idoneo doeum ento affir- mat superayerit, quantum denique illo inferior sit,
Antequam tam en poesin ipsam aggrediar Sarbievii, eutnque cum. H oratio com parem , iu dissertationis meae p arte prim a de vita Poetae nostri disseram ; in univer- sum enim ad interiorem scriptorum vel antiquitatis vel recentioris quoque aevi intellectum perm agni referre puto, u t et rerum hominumque conditiones, et tem pora vel ad ipsas auctorum vitas, vel ad res ab iis propositas p erti- tinentia quam rectissim e pernoscam us. Quemadmodum enim — u t ex antiquitate exemplum sumamus — de H o ratio V enusino nenio vere ju d icare neque eum perfecte et absolute intelligere p o test, nisi yitam ejus et indolem, m ores p o rro e t consuetudines tem porum illorum quibus vix.it et scripsit accurate cognita et percepta habeat, sic etiam Sarbievius cum n u llo animi oblectam ento legi ne- que intelligi potest, nisi p riu s qua vixerit aetate sciamus, atque conditionibus, quibus hominibns fam iliariter usus fuerit — quod in universum tem porum illorum fuerit in- genium , et alia id g en u s, quae omnia u t ja m m onui ad intelligendum auctorem perm agni mihi esse videntur m o- menti. Jam vero liac in r e , in singulis dico, quae ad P oetae vitam pertinent perquirendis ac subtili trutina ex- aminandis laborem liaud perexiguum fore minime me fu- git. Quae enim a nostris auctoribus de Sarbievii vita relicta habem us, quam quam minime contem nenda et ne- gligenda sunt, adeo tam en m anca esse videntur, u t etiam aliorum peregrinorum ope uti coactum me esse videam ; reliq u a, quae nusquam reperire potui ex ipsis Poetae carm inibus, ąuantum fieri potuit supplevi et addidi, u t res tota omnibus num eris absoluta evadat. A ccidit, u t
de lina eadem que re alius interdum alia trad at — quae cum multum faciant ad Poetae carm ina explicanda et intelligenda, in investiganda veritate, reique vero statu artem criticam summo me cum studio, summaque cum diligentia adhibiturum polliceor.
Jam in secunda comm entationis rneae p a rte , non nisi in Poesi ipsa Sarbievii versari aniirius mihi est; hanc autem in ea explicanda ingredi statui viam, u t non tan
tum in uuiversum sim disputaturus de ejus ingenio de*
que arte omnibusque quibus usus fuerit Poesis formis, sed u t in om nibus, quae sum dicturus Horatium Venusi- num sem per ante oculos quasi et in animo sim habiłu- rus, nostrum que Horatium diligenter et studiose cum Ro
m ano illo vel in singulis sim com paraturus carminibus, u t eo dilucidius et clarius Sarbievius ab omnibus per- cipi et intelligi possit. Sententias p orro et judicia de S arbievio virorum doctorum , G erm anorum , Gallorum, aliorum que in medium proferam , idque agere studebo, u t quid in iis sit verum , quid falsum, documentis de- m onstrem . Postrem o quaestionem haud parvi momenti tractaturus su m , quid causae sit, cu r, cum \ i r i maximae in ter eruditos dignitatis fere omnes Sarbievium ad sidera usque to lla n t, eique inter recentiores facile palmam in P oesi lyrica adjudicatam esse velint, solus exstiterit Car- dinalis A ngelus M aria D urini e comitibus M odoetiae Pa- tricias M ediolanensis, A rchiepiscopus A ncyranus, per utram que Poloniam et Magnum Lithuaniae Ducatum N un tius Apostolicus, qui in praefatione ad Simonem Simoni- dem B endoński Leopolitanum , quem V arsaviae p e r łon gum tem poris spatium ibi m o ratu s, anno M D C CLX X II in lucem ded erat, tanto cum stomacho tantaque cum ira
r
in Sarbievium iiwectus sit, u t ne dignum quidem esse censuerit, qui Jegatur et juventuti studiosae com m endetur.
Haec su n t in universum , quae de distributione opu- sculi m ei, deque via quain in eo pertractando sim in- gressurus, paucis praem ittenda esse videbantur. Jam igi- tur, cum rem ipsam aggredi animus s it, gratia apud be- nevolos lectores mihi aucupanda e s t, u t si fortasse opus meum aliqua ex p arte mancum invenient, neque omnibus num eris absolutum , dent tamen veniam tironi, qui prim um in literatum campum ex currere animo pavido et turbato audeat.
SARBIEVII VITA.
JM .athias Casim irus Sarbievius natus est anno M D XCV p atre et ipso M atliia, m atre autem Anastasia M ilewska in gentilitia Sarbieviorum villa, quae sita erat in Palati- n atu P lo cen si, haud procul a parva urbe P łońsk ( ! ) . Quinam fuerit hic M athias p ater Poetae n o stri, num in R epublica muneribus aut dignitate quadam functus fue
r i t , eorum om nium , neque Siarczyński neque Bohomo- lec, qui in editione carm inum Sarbievii vitam ejus bre- viusculam praem isit, neque alii quod sciam ullam faciunt m entionem . F uissę eum tamen dignitate quadam in civi- tate praeditum et m unere aliquo ornatom , inde colligo, quod in praefatione editionis quae prodiit Varsaviae ty-
(1) E ran t n o n n u lli, qu i falsa quadam ducli causa eum Li- thuanum fuisse p u laren t, Inde eltam faclum e s t, u t nonnullae Sarbievii ediliones luinc habeant falsuin lilu lu in : Horatius Sarma- tic u s, sive R . P. M, C, Savbievii Li(liuani S. Jesu tlieologi e. q.
s. Cf, A lb. K ojalow icz. M iscellanea rerum ad statum ecclesiae in 31. L itliu an iae ducatu perlinenlium . Vilnae 1653. Ejusdem opu- scula de scriploribus societatis.
pis scholarum P iaru ra, anno b. s. trig esim o , et non nisi librum primuni carm iuuui Poetae continet, mentio facta s it, fortunae volubilem ro tam , u t verbis editoris ipsius u ta r — ita obtrivisse Sarbieviutn, u t patrem ejus cum honoribus tum facultatibus plerisque exueudum non du- bitaverit. Hoc ad quemnam certum spectet casum et rerum eventum diftkile est dijudicatu, cum nihil inveuire potuerim , quod huc p ertin eat, neque -igitur p ro certo di- cere ausim, quonainm odo M athias Sarbievius p ater P o e
tae fortuna om ni et dignitate fuerit priyatus. N obili ta- men loco natum fuisse cum ipsa illa honorum et digui- tatis facta mentio docum ento est, tum etiam inde colligo, quod secundum editionem V arsaviensem avus ejus m a
gna usus sit g lo ria, magnum que ejus nom en fuerit tam in pace quam in bello. F ra te r germ anus S arbievii, Sta- nislaus, auctore Siarczyńskio ( I ) in M agno D ucatu M a- soviae dignitate fungebatur P alatini, in bello contra Sue- cos et Cosakos militibus suis praefuit, magnamque sibi gloriam militarem paravit. A liquot annis post legatus missus M oscoviam , rem egregie g essit, unde profectus ad regem Suecorum magna apud eum usus est auctoritate.
Anno tandem M D C X LV 1I, Stanislaus Sarbievius in co- mitiis regni dignitate M areschalli fungebatur, atq u ein hoc m unere amplissimo ita se gessit, u t non nisi salutem pu- blicam ante oculos habuisse yideretur. — Jam de m atre Casim iri nihil certi tradere possum nisi eam p a rite r ac m aritus equestri et nobili loco natam fuisse. Sarbievius ipse nunquam in operibus suis familiam et g en u sex quo ortus fuerit com m em orat, ad fratrem tantum Stanislaum
(1) J)escriptio saeculi Sigism undi I II . Iit’gis Poloniae et Sue- ciae, polonice scriptum . Tomus II, p. 161,
pulchram dedit oden , quae libro secundo invenitur, et quam Poeta scripsisse v id etu r, u t ex toto sententiarum nexu apparet ante expeditionem fratris in bellum , quod illo tem pore Reipublicae immiuebat.
Sed jam redeam us ad Sarbievium ipsuni, a quo nos facta mentio ejus familiae et generis necessario quodain- modo paulisper abduxit.
M agnopere de educando puero solliciti parentes, ne- que falsae illi dediti opinioni, qua imbuti homines non- nulłi privatam domi educationem publicae anteponendam esse p u tan t, m iserunt Casimirum suutn, simulac p er ae- tatem licuit Pultoviam , u t ibi in gymnasio literis operara navaret. F lo reb at Gymuasium Pultoviense tunc tem pore aiispiciis e t auctoritate Patrum societatis Je s u , quae so- cietas plurim is scholis non p er Poloniam tantum sed etiam p e r Lithuaniam praefuit. Cum enini in educanda juventute maximam collocaret curam , magna quod ad scholas praecipue pertinet sem per usa est auctoritate) gravem que teuebat locum cum in constituenda tum in regenda juventutis scholasticae educatione. E t cum a n a tu ra quasi haberent Jesuitae datam śibi egregiam quan- dam facultatem et indolem , u t om nium , quorum cunque vellent anim os ad se trahere sibique quasi proprios red- dere sc ire n t, factum e st, u t brevi tem poris spatio tota fere P olonorum juventus eorum scholas frequentaret, quippe in quibus latus p ateret cam pus, in quem excur- rentes gloriam literariam nom enque inter doctos clarum p arare sibi possent. H ac ipsa igitur au cto ritate, qua in ceteros ju v e n e s , usi sunt etiam Jesuitae in Sarbievium, sim ulac iis educandus a parentibus traditus est. Divino etenim quodamm odo instinctu cognoverunł, quantum ille futurus
sit decus, quantum ornam entum Societatis ipsorum . Ac
cess i t, u t Sarbievio ipsi m agnopere placeret societas prae- ceptorum suorum , cum que in dies propensior ad eam es- sct, persuadentibus p a trib u s, qui ei apud se tot tantaque comm oda et em olum enta percepturum esse proraittebant, quanta nusquam , factuin est, u t juvenis admodum, decein et octo anuos natus anno M D C X III nom en suum apud Societatem Jesu professus esset. Editio parisiensis falso dicit Poetain nostrum anno inillesinio sexcentesim o duo- deciino sodaleni factum esse Jesu itaru tn , cum ceteri om- nes annum constituant sexcentesimum deciuium tertiuin.
Editio autem Varsaviensis om nino confuse rem hanc tra- ctasse mihi v id etu r, cum 11011 Pultoviae sed Vilnae eum nom en suum societałi dedisse affirm et, scimus autem, Sarbievium longe seriore demum tem pore V ilnam p ro - fcctum esse, ut ibi m uuere fungeretur professoris elo- quentiae. Jam Pultoviae, quam ad Poesin propensus esset et qualem indolem a n atu ra sibi im pertitam habe- ret, documenta quam niaxima dedit. In editione V arsa- viensi mentio facta est, jam tum illum m agnopere operam dedisse Poesi in universum , praecipue autem P oesi Ly- ricae, multum que tem poris spatium in illa consumsisse.
C om probat hoc ode ad N arviam quae eśt ex pulcherri- mis lin a , et quam P oeta in ripa lluminis liujus cecinisse yidetur.
A t tu, N arvia, quem pu er Tum primum C alabra personui fide,
Ictu pectinis hoc liabe Incisum viridi carm en in ilice.
E t quae sequuntur cetera.
Accidit, u t eo ip3o tem pore Joannes C arolus Chód-
kievicius, v ir , cujus noiuinis gloria in AnnaKbus Reipu- blicae Polonorum tanta est, quanta liaud scio an nullius, gymnasiurn constitueret Crosis, quae est urbs Samogitiae.
V acabat tura inter cetera m unus professoris Poesis, quod cura Chodkievicius m andari quara maxime idoneo viro cuperet, qui cum dignitate quadam eo fungeretur, factura est, u t inter m ultos, qui nom ina sua professi sunt candi- d ato s, nem o inveniretur, dignior Sarbievio. E t re vera quam de eo Chodkievicius spem habuit, liaec rainime eum fefellit. Eteniin jam tum admirabilis quaedam ac prope divina fuit Poetae eloquentia, qua usuś hotninum aniraos quocunque vellet trahere potuit. M em or autem , quid p rae ceteris aliis Chodkievicio suo deberet, qui eum tot tam que tnagnis sem per cum ulabat benificiis, nom en ejus im m ortale cum in aliis multis odis, tum praecipue in illa gratiarum actione pro gymnasio Crosensi instituto, quan- tum potuit maxime celebravit.
Saxa mihi dicent C arolum , Carolum que sonabunt Convalles; Carolum liquentia ilumina dicent, Fortem saxa, gravem convalles, ilumina largum .
E st prope C ro so sm o n s quidam, cui nomen est M ie- dziokalniae, vetustissiuiis obsitus arboribus, quąrum uin- brae facile praetereuntium quemque ad se trahebant, ut am oena frueretur quiete. Hunc Poeta p rae ceteris aliis locis frequentare solebat, ibique procul ab omnibus ne- gotiis, tranquilło et sereno animo carm ina pangebat, quo- rum quae sibi bona yidebantur et digna, quae meraoriae trad eren tu r posteritatis, ea omnia summo cum labore et studio, in laevibus quercubus, teste Siarczyńskio incide- bat. Crosis in universum m agnopere Poesi operani de- dit, m ultaque carm ina scripsit, quorum plurim a inter epi-
gram m ata inveniuntur. Ex eorum num ero est epigramm a nonagesim um , quod inscribitur: in <1 nas sagittas terrae coe!oque o bversas; Stem ma Illustrissim i Eustacliii V olo- vicii, Praesulis V ilnensis. Jam epigram m ata X C I , X CII., X C III., quae om nia in honorem ejusdem V olovicii scri- pta sunt. In honorem autem Stanislai Kiszcae Praesulis Samogitiae ścripsit Epigram m ata X C IV ., X C V ., X C V I. — Verum tam en, quamquam satis latus patebat Sarbieyio literarius cam pus C rosis, praesertiru cum Chodkievicio id cordi esset, u t quantum posset viros eruditissim os ad gymnaśium suum inyitaret, non nisi breve tcm pus ibi m o- ratus, Viluam est profectus, ubi m unus professoris elo- quentiae ei est delatum . Jam in hac Lithuaniae urbe, tantam sibi eloquentiae et poesis conciliavit gloriam , quanta satisfecisse videtur ad nom en ejus magnum et im m ortale reddendum . Doęendi genus non modo perspicuum et accuratum erat, sed. etiam' suavitate quadam ingenii com - m endabatur, sine ulla doctrinae ostentatione. M agna sem per auditorum stipatus c o ro n a, totus n on nisi ea oc- cupatus re , quam tractav it, et quae sibi gravissima vide- b atu r, disputabat v ir doctissim us de eloquentia ejusque studio tanta cum dignitate, u t omnes, simulac initium fecit lectionis, et jam satis longe locutus est, tim erent, ne Ioqui desineret, cum autem dicendi finis faciendus esset, omnes iterum audire cuperent. V ilnae plures Sarbievius scri- psit odas, inter alias Palinodiam ad secundam oden libri Epodon H oratii Flacci, quae incipit a verbis: «beatus ille, qui procul negotiis.n
T an ta usus V ilnae au cto ritate, tanta g lo ria, quanta diximus, fiingebatur P o eta m unere Professoris p e r aliquot annps> P atres tam en Societatis Jesu Yilnensis simulac
cognoverunt, quam dignum esset Sarbievii ingenium, quod subjecta nndique m aterie, cum ad poeticum tum praecipue ad theologicum efforrnaretur studium , R o- mam mittere eum constituerunt, ad domicilium illud sapientiae et religionis. Abiit ergo dolentibus omnibus, qui quantam jacturam facnret schola et civitas ipsa recte intelligebant. Ver-um enim v e ro , quamquam qui eum Romam miserant, id praecipue in votis habebant, u t Theo- logiae imprimis studeret, S arbievius, qua erat erga deum p ietate, nullos tamen tantos in studiis theologicis fecit p ro g ressu s, quanti ei inclyti et celebris theologi nomen et gloriam conciliare possent. Cognitam quidem habuit theologiam , u t plures alii, at nullum ingenium ad eam n atu ra sibi impertitum possidere videbatur. Cujus rei causam si inquirere vclis, nullam certe invenies nisi Poe- sin ipsam, cui totus sem per deditus e ra t, et in qua sum - mum animi inveniebat oblectam entum , dum rem otus ab om nibus, totus in m editationibus defixus literis inanda- bat, quae sibi in animum venicbant. Atqne ita pulcher- rim os faciebat v e rsu s, qui nos nisi forte omni pulchri privati sumus sensu, ad cogitationem quandam m ajorem evehere et tóllere q u ean t, u t sine ulla dubitatione atfir- m are ausim , Sarbieviuin, si non nisi unam ex his scri- psisset oden, dignum fuisse, cui nomen Polonorum H o- ratii m erito ac ju r e tribueretur. Sed quorum hic non nisi mentionem facimus, ea omnia in secunda disputatio- nis meae parte docum entis probata habebimus.
Romam profectus est Sarbievius comitantibus ami- cis, qni et ipsi studiorum fortasse causa urbem hanc in- visere voluerunt. M os quoque e t consuetudo illorum tem porum lioc secum tulit, u t quicunque peregrinas gen-
tes et nationes adire voluisset, socios sibi plures peregri- nandi assum eret. Sarbievio igitur itineris socii eran t im- primis A ndrcas Rudom ina natione Litbuanus e Societate J e s u , qui postea a praefectis suis ad Indos missus est ad praedicandum sanctum Evangcliura, ibique p er plnres uioratus annos, m ultas invisebat terras, retnotusque a P a tria et suis, inter peregrinos vitam cum m orte com m uta- vit. C ausa autem m ortis crat teste Siarczyńskio n atu ra et ingeniuin lo c i, quae tolerare nullo modo R udom ina potuit. In honorem hujus Rudom inae Poeta noster oden scripsit, cum R om a in Lusitaniam profectus est in Indiain navigaturus, in qua ode Reginam potentem terrarum et pelagi o ra t, u t Rudominam in sua tutela habere velit, eumque ab omnibus liberet periculis.
Regina terrarum et pelagi potens F orm idolosos diruet objices Periculorum , nec sinistris Ire dabit tua F a ta velis.
A lter, qui Sarbievium Romam auctore Siarczyńskio comitatus fuisse fertur erat N icolaus Z aw isza, tertius de- nique quidam Joannes G ruszew ski. D e quibus quinam p ro p rie fu erin t, nihil certi in medium p roferre possuni.
In editione parisiensi legimus Sarbievium studiis maturum Romam comite N icolao profectum esse. N on nisi unus igitur itineris socius com m em oratur, et quidem praeno- mine tan tu m , alterius et tertii n u lla fit mentio. Sarbie- vius tam en ipse in itinere suo Rom ano, p raeter N icolaum alios socios non qufdem n o m ine, in uniyersum tamen comm ernorat.
A stabant moesti, levius sed ademta sodales Omnia, quam longas indoluere vias.
Et paulo infra:
Vidimus attonitos fraterna m orte sodales, Pallida dejectis flere per ora genis:
Quod autem in hoc ipso itinere Romano Poeta N i- colaum suum nom ine saepe com m em oret, aliorum autem u t dixi in universum faciat m entionem , et non nisi occasione d ata, facile inde colligi p o te st, Nicolauni ei magis cordi fuisse, magisque eo amico usunl fuisse quam aliis, quod ex verbis' ipsis Poetae ap p aret, cum in initio statim P atres Societatis suae salutatos esse velit a se tantum et N icolao, non ab itineris sociis omnibus.
Et P atribus primum missam largire salutem A me, et N icolao ter mea verba meo.
His igitur com itantibus, Sarbievius cum p er M ar- chiam et Saxoniam iter institneret, prope Bambergam ur- bem in latrones incidit, a quibus omni pecunia, omnibus- que aliis, quas secum po rtab at, rebus, privatus est. ln- venti tamen sunt P atres B am bergenses, a quibus novo subsidio adjutus, iter pereg it, Romamque pervenit. Sar- bievius ipse in itinere Rom ano casum lninc atque peri- cula, quae cum sociis est perpessus, pulcherrime descri- p ta mem oriae nostrae tradidit. Longo itinere lassi et de- fatigati — ita n a rra t Poeta — lente progredim ur,
nam sarcina' currus Stare fatigatos saepe coegit equos,
Praevehim ur celsas, habitata cacumina, ripas, Praevehim ur sumrnis pendula tecta jugis.
Hic alias F o rtu n a vices, aliosque labores O pposuit nostris insidiosa viis.
Silva fuit — m ultos incidua silva p e r annos, Q uercubus annosis ilicibusque vetus.
Jam descripta silva, et n atu ra horrente locorum , p er quos iter iis faciendum erat, ita dicit:
Pergim us intrepidi tam en, im m em oresque latronum Cum nos admissis insequerentur equis.
Nam levis extem plo claris equitatus in arm is Umbrosum denso m ilite sepit iter.
Circum dati ita a latro n ib u s, cum nusquam ad inanus. auxilium iis esset, omnem u t ja m dixi pecuniam tradere iis coacti sunt. P oeta egregie hunc suum statuin atque illam desperationem descripsit, cum se jam desti- tutum putaret pulchra illa spe invisendi veterem Roma- norum urbem , quam adeundi tanto flagrabat ardore, et in qua demuin oinnia animi sui oblectam enta se esse inven turuni credebat. Accessit a d desperationem , quod ami- cus ejus carissim us. N icolaus cum se defenderet contra la tro n e s , ab iis yulneratus esset a d e o , u t vita privatus esse videretur. Quam ob causam P oeta p rae dolore haec dicit:
Q uos ego tiłnc gem itus? aut quae suspiria fudi?.
D um v elu t occiso śolus Achate vagor.
E t queror, et dubio ru rsu s sub corde revolvo, Viveret, an tantum' sancius ille foret.
Ita varia com itante fortuna, tot, tamque magna p er- pessus p ericu la, cum m ultas magnas adm iratus esset u r- bes, Posnaniam , Lipsiam , R atisbonam , M onachium , Hal- la m , M antuarn, F lo ren tiam , alias, venit tandem Poeta R om am , quam u t pulcherrim am mundi urbem salutat, et pulchram domum hospitam tergimini m undi, simulque honorem appellat Divinae Religionis.
2
Jam R o tn a e , cum ut sibi yidebatur, qnae in voto habuerat, consecutus esset, liberum se esse pntabat a quo- vis mało, atque a quovis periculo. Q uapropter poetico quodamm odo inflainmatus ard o re, atque summa ductus laetitia,
Haec domus — inquit — haec requies nobis, haec meta laborum . Alius tamen erat rerum eventus. Nam qne simulac Romam yenerunt, qui itineris carissimus erat socius, qui to t cum Sarbievio perpessus est casus, eique maxime cordi e ra t, fractis in itinere longo ac difficili viribus, febri yehemente m ortuus est. Quae res quantum attnle- rit dolorem Poetae n o stro , yerba ejus documento sunt gravissim o:
A st ego, quas illi lacrym as, quae carm ina fundatn, . Singultu medios impediente sonos?
E t paulo infra:
Cetera, quid memorem? vacuat sua lum ina moeror, E t lacrym ae steriles destituere genas.
Ita cum ubique fo rtu n a adversa Poetam persecuta esset, in literis imprimis autem in Poesi post amissuun amicum unicum inveniebat animi sui solatium. E t re vera jam iude ab hoc tem pore nihil e ra t, quod impedi- m ento ei esset in stu d iis, quibus totus deditus tantum ab fu it, u t ab iis ay ocaretur, u t nulla re magis se dele- ctari diceret, quam poesi quam literis. R om ae, in hoc literarum domicilio, in hac artium omnium, quae ad hu- manitatem pertin en t, sed e, ubi fere om nia, quae totius antiquitatis ingenia tu le re , cum ulata et in unum quasi locum collecta habemus, Sarbieyius qnasi Ciceroniano et Horatiano recreatus co elo , non ingenio tantum , sed
prae ceteris eximia facilitate carm ina com ponendi, Italis omnibus maximam sui admirationem injecit. M agno au- dientium sem per stipatus num ero, audiebatur summo cum gaudio, omnibus qui aderant applaudentibus.' E ra n t, qui nullo modo animo com prehendere possent, qui factum esset, u t Poloniae filius ingenium et naturam linguae ve- terum Rom anorum tam sibi cognitam haberet, u t ea tan- quam sua pro p ria uteretur. Qui autem ex quanam fuis- set natione nesciebant, putabant, se Romanum quendam Ciceroniana lingua disputantem audire.
Sarbievius Rom ae m ulta scripsit carm ina, cum in honorem Urbani VIII ( 1 ) , a quo p rae ceteris omnibus magnis cum ulabatur beneficiis, tum etiam in honorem alio- ru n i, quorum amicitia et familiaritate praecipue usus vi- detur, u t Francisci Barberini Cardinalis ( 2 ) , Joannis S te- phani M enochii ( 3 ) , R ectoris Collegii Rom ani Societatis Jesu, A ndreae R udom inae (4 ), Abrahami Bzovii (5 ), B al- thasaris M oreti ( 6 ) , qui A ntverpiae officinam habuit ty - pographicam , et Sarbievii carm ina edenda curavit anno M D C X X X IV , Pauli Jo rd an i Ursini, B racciani Ducis (7 ) , Sylvestri Petrasanctae S. J . ( 8 ) , Joannis Ryvocii ( 9 ) , et aliorum m ultorum , quos omnes enum erare longum est.
M irari subest quom odo factum sit, quod cum Sarbievius
(1) L ibri I , ode 1. 3 . 5 . 10. 21. 22.
(2) L . I I I . Ode 1. 3 . 11. 15.. 18.
(3) L, II. Ode 20.
(4) L . I I . 21. 5. 4.
(5) L . H I . 28.
(6) L . I II. Ode 31.
(7) Epodon Ode I.
(8) Epodon Ode 19.
(9) Epodon Ode 20.
2
*tot odas in honorem Urbani V III conscripsisset, totque eum laudibus ad coelum usque extulisset, U rbanus, qui et ipśe P oeta era t egregius, et carm ina m ulta scripsit, nnllam Sarbievii in opere suo fecerit mentionem, quam- vis tanta sem per ejus fuerit usus familiaritate-
N on erat longo tem pore o p u s, u t fama nominis Sarbievii totam literatam pervaserit Romani. Laudabatur ab omnibus, penes quos judicium erat de ingeniis et vir- tibus hominum — ipsc alliciebat omnes doctrinae suae et liuinanitatis g lo ria, capiebatque adeuntes et colloquen- tes serm onum copia, utilitate, yarietate atque etiam comi- tate. Erant, qui u t sibi amicitiam tanti viri conciliarent-, eum sociutn sibi esse velleut ad adeundas magnas Italiae urbes, et inspicienda omnia, quae ex yetustissima antiqui- tate digna esse yidebantur, u t ab hominibus antiquitatis studiosis inyiserentur. Quae omnia non nisi ei iuseryie- b ant rei, u t in animo Poetae nostri m ajores gloriae lit- terariae excitarentur igniculi, magisque ad inquirendam antiquitatem im pelleretur. Atque hic am o r, h ic, quo flagrabat literarum a rd o r, cujus ubicunque Romae docu- m enta dabat quam m axim a, effecerunt, u t in familiarita- tem yeniret cum imprimis Urbani V III Pontificis et Car- dinalis B arb erin i, tum etiam aliorum clarorum yirorum, qui literis dediti, magna Romae apud omnes usi erant auctoritate et dignitate. E x eorum num ero erant prae ceteris aliis G allucius, S trad a, TJonatus, B encius, M eno- chius. Quae familiaritas atque am icitia, cum tantis ju n - cta viris, Sarbieyio amplissimos tulit fructus. Etenim cum fere sem per in horuin doctorum versaretur so cietate, et cum iis de yariis co)loqueretur rebus, habebat cum alia ex parte occasiouem opportunissim am animi sui magis
magisque exco]en<li et iugenii u t ita dicatn nutriendi, tum etiam ex altera quam latissim um campum, in quo excur- rere, et gloriam sibi quam maximam p arare posset. Ac- cidit, u t, cum apud unum ho rum virorum esset, praesente etiam Urbano Pontifice, ex num ero eo ru m , qui aderant unus patrem quendam crudelem ira et indignatione vehe- m enter ob incertum qnoddam factum adversus filium conim otum , eum in Tiberim fluvium dejecisse narraret, praetereuntem autem casu ćanem in aquam desiliisse, et puerum vivum omnibus adm irantibns in fluminis ripam extulisse. Qua crudeli re audita Sarbievius statim hos duos recitayit versus, in quibus optime paucis verbis im- manem patris iiiius n a tu ra m , et admirabilem quandam canis virtutem descriptam habemus.
Projicit in Tiberim puerum pater; at canis effert, Hic gerit'officium patris,- at ille canis.
M agna P o etae n o stri, qua usus est fam a, efficit, u t n on modo qui in Italia,- sed etiam qui in GaHia et H ollandia erant viri d o cti, in ejus amicitiam et fam iliari- tatem venire studerent. E x quorum num ero erant E ry - cius P u tean u s, M axim iliańus H obbeouius, Jo a n n e s T ole- larius, Jacobus Hortensius, Luca D ierix, Joannes B ollan- diis,- G ilbertus Jo n in u s, Michaelis M ortierus, G uilelm us H esius, alii, qni om nes in honorem Sarbievii carm ina scripserunt, quae inveniuntnr sub finem editionis A ntver- piensis, inscripta autem sunt: Epicitharism a sive erudito- rum virorum ad auctorem Poem ata.
Jam latinae eloquentiae tantam sibi gloriam Sarbie- vius apud Italos omnes com paravit, u t eum non praece- ptorem magis excellentem , quam exemplum rectissimum et perpulchrum artis hujus fuisse dicerent. Q uapropter
omnes, qui ejus usi sunt familiaritate, adibant eum atque o ra b a n t, u t quod sibi tem pus a negotiis v acaret, hoc in legendo iis varias disputationes consum ere vellet. F a- cere n on potuit P o eta, quin iis morem g ereret, et cum m ulta haberet scrip ta, quae jam V ilnae docuerat, aut etiam Rom ae elaborabat, haec amicorum precibus lacessi- tus Rom ae praelegere instituit. Siarczyński dicit ex hoc num ero fuisse scriptum quoddam de acuto et .arguto, quod quantopere placuerit Romanis inde facile colligi p o test, quod saepius a Sarbievio iis recitatum fuerit.
Cujus tam en generis fuerit illa de acuto et arguto di- sputatio, difficile est dijudicatu, praecipue cum eorum om nium , qui de Sarbievio quaedam memoriae tradide- r a n t , n on nisi Siarczyński solus et editio parisiensis hu- ju s rei faciant mentionem. Juszyliski nihil de acuto et arguto dicit, Bentkow ski ipse, apud quem omnia inve- niu n tu r enum erata Poetae nostri scripta ex Langbeino et N aruszevicio, nihil comm emorat de disputatione, quae inscripta fuerit de acuto et arguto. Dicit quidem , Sar- bievium scripsisse quoque m ulta oratione so lu ta , quae tam en typis m andata non sunt, sed in eorum numero nullum invenitur de acuto et arguto scriptum . Sunt au
tem haec a Bentkow skio nom inata:
I) O ratio , qua nom ine Collegii Vilnensis Antistetem Vilnensem A brahamum W o y n a excepit, anno M D C X X X 1.
II) H onor S. S. Reliquiis exhibitus, oratio habita V ilnae anno M D C X X X I.
III) O ratio in translatione C orporis Divi Casimiri, Vilnae M D C X X X V I. Typis m andata est haec oratio in editione V ilnensi anui M DCCLVII, in qua etiam inveniun- tu r epistolae ad St. Lubienscium , Episcopum Plocensem.
IV ) O ratio ad Y'ladislaum Regem, cutn in academ ia Y ilnensi insignibus D octoris (heologiae o rn aretu r anno M D C X X X V I.
V ) De perfecta Poesi, Lib. IV.
V I) Concionum ad Regem Vladislaum T o m i IV . V II) O pus philosophicum de continuo physico Li- bri IV.
V III) De D eo uno et trino, opusculum theologicum.
IX ) De Angelis, opusculum theologicum.
X ) De Diis gentium , seu tbeologia philosophiaque tam naturalis quam ethica, politica oeconom ia, astro n o m ia , ceteraeque artes et scientiae sub fabulis theologiae ethicae a veteribus occultatae, erutae vero opera M. Sar- bievii anno M D C X X V II. In hoc opere ostendit auctor ex antiquis liistoricorum argum entis petitis, fabulas G rac- cas et A egyptias ortum traxisse a N oe et ejus posteris.
X I ) E pistolae ad proceres et am icos, quarum p ars tantum typis est m andata in opere Stanislai Lubieńscii, quod A ntverpiae prodiit in folio anno M D C X L III (1 ).
In hoc igitur indice operurn, quae Sarbievius soluta scri- psisse dicitur o ratio n e, nulla u t yidimus fit mentio scri- pti de acuto et arguto. Q uapropter ita mihi pro rsu s vi- detur dissertationem de acuto et arguto partem fuisse uuam alius cujusdam m ajoris operis, fortasse de perfecta P oesi, quod quatuor libris conscriptum fuisse ja m sci- mus. Q uod si eniin aliter res se haberet, Langbeinus,
(1) Tśiesiecki haec etiam com m em orat: 1) Obsequinm grali- tu d in is al> Apolline Crosensi, Joann i Carolo Clio«lkievicio, Palii*
łino >ilnen>i. V ilnae 1H19. 2) Sacra Litliolliesis in prima tern- p li Collegii Crosensis a Chodkievicio fum lali inclioalione Vilnae 1622* 3 ) Lecliiadoa lib ri 12, lieroico carm ine.
Naruszevicius, alii certe mentionem quandam de illa to- lies comm em orata dispufatione nobis rełinquerent.
Urbanus VIII., cum exiiniam Poetae nostri eruditio- nem in dies magis magisque cognosceret, poeticam ejus imprimis facultatem miratus, adhibuit eura ad castigandos et ćorrigendos liym ńos ecclesiasticos, in quibus gravissima indolis suae et ingenii docum enta reliquit. C elebratur liymnus Paschalis »A4 regias agni dapes« non alium quain Casimirum nostrum emendatorem habuisse. A uctor edi- tionis V arsaviensis affirmat hymnum in festo gratiarum acfionis p ro victoria ex T urcis anno M D C X X 1 ad Cho- cimum r e l a ta , qui in Breviariis nostris inyenitur, atque die decima O ctobris ab Urbano V III. recitari jussus est, ab eodem Sarbievio compositura esse.
W o ro n iciu s, A rchiepiscopus V arsaviensis, Primas R egni Poloniae in dissertatione, quae in scrib itu r: » 0 pie
śniach narodow ych« (de Poesi et carm inibus populi. no-, stri ( l ) , dum de excellenti poetico ingenio C aspari M ia- skovskii disputat eumque summis cum ulat laudibus ob carm ina, quae ille precibus lacessitus Gembicii Episcopi Cujayiensis scripserit, ita pergit: »Quod si his M iasko- vskii carm inibus, quae sine certo ordine disjecta sunt, Sar- bievius manum extrem am im posuisset, opus certe omni
bus num eris absolutum et perfectum haberemus. Sed hic M asoviae filius, incredibili quodam linguae latinae amore captus atque secutus exemphim saeculi sui, in arenam de- scendere m aluit cum H oratio, et ly ra sua Urbanum VIII.
(1) R ocznik towarzystwa W arszaw skiego Przyjaciół • nauk Rozpraw a o p ie śn ia c h narodowych p. Ix. J a n a W o r o n i c z a K anonika K atedralnegs W arszawskiegs, Członka Towarzystwa Przy
jaciół nauk, czytana na posiedzeniu publicznem d. 6 Maja 1803.
adjuvare ad corrigendos hymnos ecclesiasticos, quam p o - pulari sua lingua opus quoddam im m ortale posteritatis tradere m em oriae. Crim ini igitur d atu r Sarbievio a viro doctissim o, quod cum tautam posuerit curani in linguam latinam, suam yulgarem om nino heglexerit.
Jam omissa Poesi, in qua quantiim Sarbievius exce- luerit, in secunda disputatióńis nostrae p arte videbimus, an~
tiquita'tum quoque cognitioncm eximiam teste Juszyńskio et aliis consecutus est. D ucebat eum autem p e r om nia ur*
bis Rom ae m onum enta A lexander D o n a tu s, et ipse anti- quitatum peritissim us, qui in pervestigandis veteribus sta- tu is, gem m is, n um is, vasis e t quae alia su n t id geńus, quain maximam adhibebat industriam , p raesertim , quum videret, quantum ingenium P oetae contuendis aiitiquae ar- tis m iraculis, accueretur ad sensum elegantiae et venu- statis, quae in talibus operibus inerat. Juszyński adeo eum antiquitatis studio et am ore captum fuisse n arrat, u t opus de hac re conscripserit magnum. C ujus tam en generis opus hoc fuisset, et quomodo inscrib eretu r, nul- lam fecit mentionem. A uctor editionis parisiensis affirmat, Sarbievium illo tem pore fundam enta jecisse operis de Diis G entium , postea q uatuor in libros aistrib u ti, quod valde probabile mihi y id e tu r, cum opus h o c, u t jam ex ipsa inscriptione a p p aret, m ulta contineat, quae ad antiquita- tem p ertin en t, neque scribi p o tu erit, nisi a viro antiqui- tatis omnigenae peritissimo.
P lu re s annos Rom ae m o ra tu s, captus est tandem Sarbievius sum mo P atriae desiderio; subiit quoque tri- śtis animum cogitatio, injuste esse quod tam longum tem - p us a P atria esset rem otus, et eruditione sua eximia aliis n on pópularibus prodesset. Cum igitur in dies magis
magisąue hac meditatione urgeretur, simulque timeret, ne ju rę ac merito cives crimini ipsi darent, quod eorura omnino esset oblitus, consilium cepit quam primum re- deundi in Patriain. Q uod ejus consilium simulac Romae pervulgatum e s t, dolebant om nes, quibuscum in amicitia vivebat., imprimis autem Pontifex ipse, quod tam inopi- nato vir eruditissimus urbem relinquere vellet. Cum ta men videret U rbanus, nullo modo posse ei persuaderi, u t Rom ae rem aneret, poeticum autem Sarbievii ingenium ipse quasi agnoscere et honorare vellet, abeuntem et ul- timam benedictionein a Pontifice petentem , lauro poetica coronayit, eique numisma aureum in collum suspendit.
Quo facto, pujchrum ante discessum Poeta Urbano car
men recitayitj Romam que reliquit, in quain postea nuu- quam est reversus.
Rom a profectus, cum in animum ei venisset, nun- quam se fortasse rursus Italiam invisurum , sem per ta
men antiquitatum Roinanarum inquirendarum esset cupi- dissim us, facere non p o tu it, quin inter viam alias, quas nondum yiderat magnas Italiae urbes adiret. Florentiam igitur pro lectu s, cum ibi magna cum admiratione invi- seret statuas et pinacothecam palatii M ediceorum , epi
gram m ata quaedam egregia scripsit.
Itineris in Patriam socius Sarbieyio erat Crispus Laevinus, homo m orosus et M usarum inimicus adeo, u t cum Poeta vel in via studiis suis occupatus car
men aliquod re c ita re t, ille vehementissime ei irascere- tu r , neque audire vellet. Cum tam en Sarbievius nulla hominis molesti et difficilis habita ratio n e, sibi ipsi car
mina sua rep eteret, Laevinus sum ma hanc ob rem indi- gnatione ca p tu s, rogavit eum , cur sem per p er viam ca-
lieret, seque carm inibus irritaret? Ad quae Poeta ita re- sp o n d it:
Cum meam nullis hum eros onustus Sarcinis tecum Patriain reviso Laetus, et p arv o mihi cum que dives
C anto v iato r;
T u siles m oestus: tibi C ura M usas Demit, et inulti grave pondus auri, Q uaeque te quondam malefida rerum
T urba relinquet.
Dives est, qui nil h a b e t ; ...
E t quae sequuntur cete ra, in quibus vere philoso- phice ei ex p licat, se divitem esse, quippe qui nihil cu- p ia t, igitur hanc ob causam laetus esse p o ssit, et per viam canere, cum omni solutus sit cura.
Reversus tandem est Sarbievius in Poloniam anno M D CXX V I1, ibique ei statim ru rsu s m unus est delatum Professoris R hetoricae et Philosophiae in academ ia, quae V ilnae florebat. L aetabatur u rb s to ta , laetab an tu r viri docti om nes, cum qui tam longe ab iis fuisset rem otus P oeta m agnus, idemque o ra to r clarissim us rediret inter h o s, quibuscum tanto amoris conjunctus erat vinculo.
Secuta est interim m ors Sigismundi III., Poloniae Regis.
Y ladislaus • IV . filius post patrem m ortuum im perium su- scepit; cum que jam diu m agna nom inis S arbievii gloria ei nota esset non apud suos ta n tu m , sed magis etiam apud exteros, u t ipse singularis de eo existimationis do- cumentum daret, elegit eum , u t sibi a sacris concionibus esset. D elatum sibi m unus Sarbievius liaud est depre- catus, sem per namquei id studebat, u t votis Regis sui, quantum pen es eum e ra t, satisfaceret; nunquam tam en
delectabatur vita au lica, praesertim cum nulluin ei va- caret tempus ad poesin et literas. Q uerebatur saepe, quod eum Rex itinerum omuium socium. sibi asciscere so leret, ita ut ne tum quidem , cum venatum ir e t( ei dorni manere perm itteret. Querebatur-, quod laboribus m agnopere esset oneratus, in quibus nulluin anrnii sui inesset oblectam entum , cuni qui.uquies per hebdomadem publice concionari teneretur (1 ). Jam his sem per sibi molestis occupatus lab o rib u s, conquerebatur maxime, quod homines ipsutn imuiiscerent in res et negotia sibi ignota et invidentes honori et gratiae, quam sibi apud Regem conciliaret, quietem et pacem ejus turbarent.
Haec res causa ei erat, cur postea, solatiuin.se quoddam inv'enturuiu apud amicum ratus, lianc epistolam dederit ad Lubieńscium, Episcopum Plocensem. »Jam Vide, quam hic in aula innocentiam persequantnr om nes; tu quidem, quid sentiam et cogitem optime scis, neqtie te fugit, quantis me P roceres beneficiis cumulent, sed nescis, quam in aulainvidiavel iu infirmissimum quemque saeviat. Quid me dicam, qui quantum possum remotum me teneo ab omnibus non nisi M usis et quieti d ed itu s, qui pertaesus strepitus aulici nihil ago nisi quod ntei est officii, atque in diem magis magisque video, nullam esse securitatem , liullam fortuuam , nisi cum rem oti yitam ab omnibus degamus, atque ab omnibus negotiis et curis liberi simus. E t ta
ni en Pstrokoński tUus, cum me a consilio Regi esse p er-
(1) lii e p isto ła , quam srripsit Slanislao Lubienscio, ila (licil:
Non ]>roperassem modo ad te, sed yolassem etiam illis alis, quas m ilii tu i|>se addidiMi cum inritasti.- Sed enim quinae hujus se- ptim anae conciones, m e h ic in ritu m , el ad rus istud tuuui anlte- lantem tenuerunt, L u b i e n s c i i o p e r a p. 462,
v u lg arct, omnia mihi arcana consilia credi dicere ansus est. Quae scintilla profecto magni iucendii causa fuis- set, nisi eam exstingueret vulgaris de mea modestia et pudore opinio." ( I ) . Q uis quaero in his yerbis non agnoscet generosum et. praestantem P o etae aninium , qui reinotissim us. sem per erat ab om nibus aulicorum m achi- nationibus et artificiis, quem tam en sem per homines invi- diosi sine ju s ta et idonea causa sunt pro secu ti? Quam tandem pertaesus esset yitae aulicae, optime ni fallor e scazontibus yersibiis intelligi p o test, qui inter epigram - mata inyeniuntur, et inscripti su n t: «A ulam fugit A loy- sius.»
M orum Charybdis, Aula, pectorum Circe, D olosa S ire n , innocentiae labes,
F raudum satelles; officina fucorum : Eas superbis śemifulta lecticis, Eas sereni luce pulchrior Phoebi, E t p er supinae colla plebis incedas.
Jam igitur yidemus sem per Poetam nostrum id agen
tem u t aulam relin q u ere, rem otusque ab om nibus sibi tan tu m , D eo et M usis suis vivere possit. C ruciabatur tam en cogitatione, ne Rex cni tam cordi e ra t, yitio sibi hoc y erteret, et aliqua quidem ex p arte ju r e ac merito ingrati animi accusaret, cum to t tam que m agna accepe- rit ab eo beneficia. In ter haec tam en , cum Sarbieyius totus suis m editationibus occupatus esset, anim usque ejus hinc et illinc v o lv eretu r, Rex V ladislaus repente consilium cepit Yilnam proficiscendi, comitantibus homi-
(1) H ujns epistolae inentionem ■ polonice apud Juszynskium solum in re n i. In opere L uL ienscii, quod inilii a d m anum est, de hac epistoła n il coramemoratu m est.
nibus omnium ordinum , senatu, equitibus, a u lic is.' Fieri non p o tn it, quin et Sarbievins socius itineris esset — quomodo enim Poloniae Rex iter longum faceret sine aulico suo concionatore, quomodo tandem Sarbievius aperte Regi diceret, maile se domi rem an ere, quam ei itineris V ilnensis comitem esse? Igitur nolens volens pro- fectus est cum omnibus aliis. Vilnam cum venit, tum demum minime eum poenituit, iter hoc fecisse. Simulac enim pervulgatum e st, Sarbievium cum Rege in urbem yenisse, statim novi honores, novae ei delatae sunt digni- tates. Renovata etenim est mem oria v iri, cnjus magna de Academia Vilnensi sem per erant merita, renovata m e
m oria Poetae m agni, Professoris dignissimi, O ratoris cla- rissimi. Academia igitur, u t etiam nunc debitas persol- veret laudes yirtutibus Sarbieyii et sum m ae, qua semper excellebat doctrinae, nom en ejus in numerum Theologiae D octorum inscribi yoluit ( I ) .
Ad obeundas tantas caerimonias (2 ) magni facti sunt
(1) Nescio, qna causa ductus Bocliomolec, ejusque exemplum secuti alii affirinent, Sarbievium hac doctoris Theologiae dignitate n o n V iln a e , sed Varsaviae defunctum fuisse. Jam plurim i aucto- res contra disputant. Cf. B e n t k o w s k i , P i a s e c i i Chronicon ed. Cracovicnsis p. 587. R o s t o w s k i — alii.
(2) Operae pretium esse d u c o , inserere hic quaedam de di*
gnitate docloris, u t qui m inus rerum Polonicarum sunt gnari, sciant, quibus caerim oniis res haec agi solebat. F u it hic mos et haec consuetudo in P o lo n ia , u t quicunque dignitatem yoluisset conse*
q u i doctoris. sive Philosophiae, sive Theologiae, sive denique Jn - r i s , (in m edicina y aria e ra t re i conditio) non nisi per gradum prim um haccalaureatus qu i d iceb atu r, tum licen tiatu rae, altiorem illam doctoris dignitatem sibi comparare posset. Jam qui bacca- lau reu s factus e ra t, dignus p u ta b a tu r, qui prima elem enta pueris traderet earum literarum atque scientiarum , in quibus doctoris di-
ap p aratu s, atqne eo m ajor pom pa et ostentatio, quod Rex ipse, ut Concionatori suo anlico documentum daret quanti eum faceret, se praesente dignitatem D octoris et M agistri ei deferi juberet. Abolevit jam tum in Polonia m os, qui nsque ad initium saeculi decimi septimi obti- nuit, u t qui dignitatem doctoris sibi com parare vellet, eam publice in ecclesia consequeretur. D issidia etenim et di- scordiae, in rebus omnibus, quae ad religionem pertinent, crudele odium, quo homines hanc ob rem se iiwicem per- sequebantur, enatus inde rerum divinaruin contem ptus, cum m agna adesset multitudo hom inum , qui variis addi- cti erant religionibus, haec omnia in causa erat, cur Aca- demia Cracoviensis decreto su o , quod anno MDC1I, aut etiam antea est publicatum, constitueret, ne doctores inde
gnitatein conseculiinis erat. Baccalaureus igilur Philosophiae et A rtiiun liberalim n fungebatur in scholis quae d icebantur privatae m unere praeceptoris gram mai i c e s, dialecticae et rlietoricae. Mu- sicen etiam traclare p o tu it, in qua tam en discipuli non nisi eo perfectionis perveniel>ant, u l in ecclesia praesenles D ei gloriam in ter missam cantu celebrare possent. Qui non nisi a<l baccalau- realus p e rre n e ru n t gradum , tenebantur in iis praecipue scliolis pue- ros primis literaru m elem entis iinhuere , <]uae ad ecclesias perli- nebant, et quarum in Polonia magnus sempe'r erat num erus. Jam Yero, qui baccalaurei facti dignitatem magistri et doctoris sibi de- ferri vellent, exam inabantur per plures liebdomades censoria qua- dam severitale, atque quos in literis cum om nibus tum praecipue pliilosophicis per tres annos fecerint progressus, accurate et sub- tilite r explorabatur. Quod si liac eruditionis eorum aestim atione facia, dignos se probarent d ig n ita tis, ad quam consequendam as- p ira b a n t, licentiaturam accipiebant per Cancellarium Regni an t yicariu m , et licentiati nom inabantur. Tum demum disputatione publica babila, et dissertatione scripta dignitas iis deferebatur do
ctoris et m agistri, Cf. S o l t y k o w i c z a stanie A kadem ii K ra
kow skiej p. 589.
ab hoc tem pore in ecclesia, sed in academ ia ipsa fierent (1 ).
Quae igitur in ecclesia fie r i. mos et consuetudo yetuit, haec in aula Academiae peracta snnt. Sarbievius lactea quadam liviana ubertate m agna cum dignitate disputatio- nem suam publice praesente Rege defendit, cum autem disputatione finita Academiae R ector capiti ejus pileum quo doctores ornari solebańt, im poneret, togam que ei in- dueret, Rex V ladislaus m agnopere eloquentiam conciona- toris sui admiratus, u t ipse quoque sua ex parte eum aliquo modo lio n o rare t, detraxit digito suo regalem an- n u lu m , eumque Sarbievio p er Gembicium, qui summus era t Cancellariae Regiae. P raelectus, m isit, documentum- que esse yoluit liberalitatis su ae, atque singularis de P o eta existimationis. Accepit Sarbievius domini illud re- gium animo gratissimo, applalidentibus omnibus, qui eum magno cum oblectamento disputantem audiebant. Idem ille annulus est, qui nunc ełiam in Vilnensis Academiae Archivo summo cum studio in perpetuam memoriam as- servatur, et omnium doctorum theologiae m anus exornat, cum eam dignitatem adipiscuntur (2).
C reatus doctor et magister Theologiae, rem ansit S ar- bievius p e r aliquót tem poris spatium V ilnae, sem perque com itatus Regem , veniebat interdum M erecium urbem p a rv a m , quae Yladislao imprimis in deliciis erat. Jam hic dum Rex venatu erat occupatus, ille carm ina com- ponebat, quae Silviludia dithyram bica inscribuntur, et in editione Parisiensi inveniuntur.
V erum enim vero, quamquam inter strepitum et tu-
(1) S o l t y k o w i c z in opere s. f , 591. Cf, J u s z y n s c i u m et S i a r c z y n s c i u m .
(2) E ditio parisiensis.
multum yitae aulicae Sarbieyius oblitns est VOti et de- siderii s u i, u t aulam posset relinąuere, nunc tam en ru r- sus anirnum ejuś cogitatio subiit, u t tandem aliquando, quae huc usque n on nisi in votis essent, ad exitum p e r- duceret. Q uapropter consilium cepit omnia faciendi, nulli labori p a rc e n d i, u t sibi et M usis suis vivere p o s
set. P ervenit statim ad aures regias fam a, concionato- rem suum , quem tam adam abat et qui ei tam sem per cordi e ra t, pertaesum yitae. aulicae id ag ere, u t regem destitueret, rem otusque ab omnibus vitam degere posset.
Accepit V ladislaus ęx ea re dolorem acerbissim um , cum se eo privatum iri y id eret, quem sem per ob eximiam eruditionem et singulare poeticum ingenium tanti facie- bat, quanti haud scio an aulicorum nullum . Sed ea ipsa re, quod Rex V ladislaus Sarbieyium suum m agno sem- p er persequeretur am ore, sem perque quantum po tu it m o
rem ei g ereret, factum est, u t preces ejus non repudia- r e t , quin imo om nibus ejus votis satisfaceret. Cum ta men Rex eo ipso tem pore yaletudine u te re tu r m a la , at- que medicorum lacessitus precibus ad therm as Badenses prope V iennam hanc ob causam proficisci constitueret, facere n on p o tu it, quin Sarbieyium itineris socium ad- scisceret. L ibenter fecit S arbieyiuś, quae rex y o lu it, si- m ulque cum aliiś eum ad therm as com itatus est, ubi ille tum in com ponendis novis carm inibus, tum in Lechiade sua perpolienda otium e t operam collocasse dicitur (1 ) .
(1) L e c liia s, opus a Sarbievio non finitum , ad nos non per- yenit. N esoio, qua auctoritate fultus Łangbeinus afiirmet , Sar l>ievium hanc ob causam L echiadem suam ad finem perducere non p o tu isse, quod m ultum temporis consum ere ten eretu r in siu*
dio linguae P o lo n ic a e , cujus n atu ra et ingenium longe sit direr*
3
In itińere ad therrna?, aut potius Badenae SarbieVius totus in Poesi sua versabatur, m ultaque scripsit carmina, inter quae praecipue ode ad B. Stanislaura K ostkam pro incolumi Y ladislai Regis reditu comm emoranda mihi vi- detur. Jam tum spem non ex incerto conceptam Poeta h ab u it, fore u t sim ulac Rex Varsaviam esset venturus, ipse aulam regiam , in qua non nisi am ore quodam erga Vladislaum ductus tenebatur et quadam reverentia, relin- quere, e t ultim os saltem vitae annos ab omnibus rem o- tus sibi vivere posset. S perabat, fore u t tandem conse- queretur quietem sibi necessariam , liberatusque ab invidia et odio hominum, qui eum eo magis persequebantur, quo in
sum ab ingenio et natura linguae lithuanicae. Ex his rerbis facile quisque y id e t, Langbeinum cum m ultis aliis putasse, Sar*
bievium fuisse L ithuanum non Polonum. D icit quidem Langbei- nus, se lioc affirm are fultum ipsis Matliiae nostri rerbis, quae legi possunt in epistoła data ad Lubienscium . Sunt aufem haec: „fru- stra sim si silentii m ei patrocinium a u t ab invaletudine, qua sae- piuscule tentor, au t a perpetuis serm onibus sacris, a u t a Lecbiade, quam iterum reduco accipiam . Tanta sunt beneficia erga me tua, u t vel in le th a li strato et ipsain agens animarn quidquid otii et yirium esset, semper tib i debeam. Aliae sunt causae, quae m ihi calam um e m anu excusserunt. Popularis istius linguae studium , in quo nunc necessario r e r s o r , latinos apud me fontes adeo are- fe c it, u t orationis luae flu m in i, quae tibi in epistolis dulcissima est, qnod refundam , n ih il liabeam .u Verba h a e c : „linguae popu
laris, u t e x n ex u totius epistołae ap p aret, de sermone Polonico sine u lla dubitatione^ non de lithuanico dicta sunt, quia tum in lin g u a Polonica m ultum Sarbievio erat elab o ran d u m , quippe qui concionator aulicus, u t jam alio loco commemorayimus, quinquies p er liebdomadem concionari teneretur. Quae autem Bocliomolec d icit linguam popularem esse g allicam , hoc nullis ful tum est argum entis, Cf. Bentkow ski T, I. p. 629, Stanislai Łubienscii opera posthuma* historica, historo-politica etc, p, 461.
V erum enira vero fuit hoc quasi fato destinatum, u t om - nia ejus pia desideria non nisi desideria rem anerent, lit consilia ejus ad irritum sem per redigerentur.
Reversus e therm is cum Rege Sarbievius, cum reli- cta aula vita tran ąu illa frui vellet, in morbum gravem incidit, et n on ita m ulto post mense Aprili, anno M D C X L, V arsaviae, dolentibus omnibus, obiit.
D e yirtutibus, quibus Sarbievius praedituś fu erit, de ejus animo e t moribus, quid ego hic verba faciam? Lau- dationes nostris quidem tem poribus adeo sunt in u su , ut, si ego quoque de P o eta n ostro quandam addere vellem, nihil profecto me ad gloriam et splendorem nom inis ejus contulisse putarem . Etenim de quo nihil aliud dici po- test, nisi eum vixisisse, aut etiam ita vixisse, u t quem- admodum dicit Ovidius nescius esset suae \ita e — cujus res gestae angustis quibusdam circum scriptae sunt term inis — hunc, cum utique verba sint de eo facienda, verbisque facta desint, laudibus si vis ad sid e ra usque to llas, repetasque, quae jam de to t aliis ante te d i
cta sunt. A t v iru m , cujus anim us e ra t, qualem esse o p o rtet tot sapientum praeceptis conformatum, cujus prae- clare factorum fama tan ta fuit quanta non nisi paucorum , cujus literaria gloria tam m agna erat, u t nullus esset tam inaccessus in literato orbe locus, quo illa 11011 pervaserit, hunc virum jam satis superque laudatum esse puto, cum nom inis ejus splendor no n tantum populares su o s, sed etiam exteros om nes, quorum usus est fam iliaritate — adm iratione quadam p er omne tem pus com pleverit. Quod si tam en utique Sarbievii m ores et anim um melius quo- dammodo cognoscere vis, sunt ejus o p era profecto vel
3 *
disertissima oratione disertiora. Haec (u legas summa cum diligentia semeJ, iterum, tertio ac gaepius, — videas, quod ejus fuerit de se ipso et aliis judicium — repu- tes, quom odo in iis, quae scripsit de rebus omnibus phi- losophatus fuerit; penetres altius animo et mente omnia quaecunque dixerit et quomodo dixerit, et quasi in spe- culo redditam liabebis imagińem Sarbievii, cum om ni
bus, quibus p raeditus erat yirtutibus, simul cum exi- mia quadam et singulari voluntate, atque illa animi ma- gnitudine, qua prae ceteris omnibus excelluisse dicitur.
Egregie pliilosophus anglicus J . Beattie dicit ( 1 ) , cujus- cunque P oetae aninmm et ingenium , ejusque m ores op- time ex operibus ejus et scriptis cognosci posse. Quod ju d iciu m , si in recensendis plurim is Po.etis non nisi ut yulgo dicitur, cum grano salis adhiberi posse p u to , de Sarbieyio tam en utique accipiendum et probandum essę yidetur. A tque re vera et h i, qui ejus vixerunt tempo*
ribus, et posteri, qui eum non nisi ex ejus operibus 110- yeran t, com probant una quodamm odo v o c e , quae a 110- bis dicta sunt. Singulari prae ceteris yirtutibus omnibus m odestia eum praeditum fuisse scimus. Quod si autem nonnunquam res ei et negotia deferebantur, quibus occu- pati alii facile culpam sibi quandam immodestiae con- trax issen t, ea negotia ille nunquam sibi cómmitti passus est, n is i justitiae exercendae causa, aut etiam, u t infortu- natis et miseris auxilio esset.
Linguae graecae si non peritissimus Sarbieyius erat, multum tam en eum in illa profecisse, cum alii demon-
(1) J . B e a t t i e s , Essays on Póetry and Musis as lliey af- fect the mi tul,
stran t au cło res, tum etiam scripta ejus gravissimo sunt documento. Etenim Vita auctorum G raecorum , eorum m ores et cnnsuetudines, om niaque alia, quae ad ingenium et naturam populi hujus cognoscendam pertinent, adeo ei n o ta erant, u t in iis quasi educatus videretur. N eque profecło in latina Poesi et eloquenłia eo pervenisset g ra- dus, nisi etiam iu G raecis elaboraret auctoribus. Pinda- rum quidem adeo a Sarbievio adamatum fuisse m ulti n ar- rant, u t paene in succum ei u t dicitur et sanguinem ab- iret; Horatium totuin fere ita mem oria tenuit, u t odas ejus si quis vellet . ad verbum recitare posset. In legendis autem V irgilii operibuś tam aśsiduus e ra t, u t die et no- cte eum verteret. R eperta dicitur in D rohicensi Patrum Societatis J e s u domo editio V irgiliana, cujus in calce Sarbievius ipse notaverat, quoties unum quemque P o eta- rum perlegisset: Virgilium sexagies, ceteros decies et am plius a se perlectos esse testabatur. T em poris erat parcissim us; si quid insomnis noctu non infeliciter cogi- tab at, ne id sibi p e rire t, nigram ad lectulum tabulam collocayerat, u t si forte insigne aliquod hemistichium quod yocant, aut aliud quodcunque studiis accommodatum menti su ccurreret, creta continuo m aneret obsignatum (1 ).
Sepultus est Sarbievius V arsaviae in tem plo Patrum Societatis Jesu. Aedes haec, variis usa fortunis, anno M D C C C X X X IV commissa est Societati Patrum Pioruro.
M agnopere de gloria divina sollicitus R ector Lycei V ar- savieusis, Societatisque Praefectus Jacobus Ciastowski, sim ulac aedem hanc sacram Societatis Jesu accepit, sta-
(1) Editio parisiensis.
tira id egit, u t omnia cjuam primum ad ordiuera quen- dam redigeret. Hoc ipso igitur anno, mense N ovem bri inspiciebantur quoque sepulcra e o ru m , qui in aede hac sepulti erant. Ex vestitu, qui apud nonnullos nondum e ra t putrefactus et co rru p tu s, facile colligi p o tu it, So- cietatis socios vulgo appositos fuisse liaud procul a foribus ipsis separatosque fuisse ab omnibus aliis, qui e Societate non erant. Intrantibus igitur ad dextram erat conditorium quoddam instar praesepis factum , sine o p ercu lo , in quo inyenla sunt — c a p u t, pars pedis et manus. Inscriptura autem erat conditorium ita: »P.
O. . . L au r . . . . S.« Ex his paucis literis erant qui c olłigerent, fuisse hoc reliquias Sarbievii Poetae. Incer- tum tam en, num re vera ita se res habeat, praesertim cum qui in ordinandis sepulcris erant occupati, postea conditorium , quod p utabatur Sarbievii loco suo move- rent, et cum aliis com m iscerent (1 ).
Sarbievius nullum sibi habet constitutum nionu- m entum ( 2 ) , e t tam en dignus erat, cui pulcherrimum pon eretu r sive in gentilitia ejus v illa, sive etiam alias, ubi vitam egit et de popularibus suis tam bene meritus erat. Sed hac quidem in re et qui cum eo vixerunt, e t po steri omnes ingrati animi m agnopere accusandi esse videntur. V erum quid ei monum enta constituantur m arm orea, aenea, alia? nonne ille simul cum H oratio de se raerito ac ju re dicere p o te s t:
(1) P r z y j a c i e l L u d u , R ok trzeci p. 344.
(2) Slanislaus Auguslus Rex num m um ad conservandam Poetae inem oriam cudendum curayit.
