Anna Wrzesińska
Pochówki trumienne z krypty
kościoła w Niepruszewie - wyniki
prac antropologicznych
Studia Lednickie 10, 243-246
2010
STUDIA LEDNICKIE X Lednica 2010
A n n a W rzesiń sk a
M uzeum Pierw szych Piastów na Lednicy
Pochówki trumienne z krypty Kościoła w Niepruszewie -
wyniki prac antropologicznych
N a zlecenie W ojew ódzkiego W ielkopolskiego Konserwatora Zabytków, przeprowa dzono w dniu 4 lutego 2008 roku prace porządkowe w krypcie kościoła Parafii R zym sko katolickiej p.w. Św. W awrzyńca w N iepruszew ie, gm. Buk. U dział antropologa podczas prac rem ontowych kościoła p ozw olił przebadać i uporządkować znajdujące się w podzie m iach pochów ki trumienne. W spółcześnie krypta była niedostępna. Jednolita drewniana podłoga w kościele, całkow icie zasłoniła jak i zm ieniła dostępność i czytelność tego m iej sca. W ejście do krypty um ożliw ił dopiero, w ykonany na potrzeby prac rem ontowych ko ścioła, otwór w podłodze - wykonany bocznie przed ołtarzem, po stronie lew ej, od strony zakrystii (fot.1 i 2). D zięk i tem u m ożna było skorzystać z dawnych schodów , prowadzą cych do pom ieszczenia krypy. Wnętrze krypty w ypełniał luźny, sypki piach, przemieszany z drobnym gruzem budowlanym, cegłam i, gipsem , elem entami drewna, a w tym znalazły się fragmenty trumny, pojedyncze kości ludzkie oraz kości zw ierzęce (fot. 3 i 4).
Krypta jest mała, prostokątna o kolebkow ym sklepieniu. Pom ieszczenie sytuowane jest na osi w schód-zachód, zlokalizow ana jest z boku ołtarza i ma wymiary: długość około 3,45m , szerokość 2,20m . N a starym kamiennym fundamencie, kiedyś obrzuconym białą zaprawą wapienną, podobnie jak ściany zejścia wzdłuż kamiennych schodów. N a kamien nym fundamencie wsparto mur z czerwonej cegły. Za trumnami z grubego gipsu ściana, jakby zamykająca ten odcinek krypty. W sklepieniu zauw ażono w spółczesny, regularny otwór penetracyjny wykonany niew ątpliw ie w celu rozpoznania zawartości wnętrza kryp ty. Otwór został zabezpieczony w spółczesną dachówką. M im o w spólnego zalegania w pom ieszczeniu na podłodze gruzu, piasku, kości, drewna trumien i licznych m etalo wych elem entów trumien wraz z regularnymi trzema pochów kam i trumiennymi, z czę ściow o uchylonym i wiekami, nie stwierdzono znaczniejszych uszkodzeń czy zniszczeń. Stan krypty po otwarciu m ożna określić jako ogólny bałagan. Pom ieszczenie nie jest za w ilgocone, jest to wyjątkowo suche pom ieszczenie. Prace porządkowe wykonano zgodnie z metodyką badań antropologicznych dla szczątków ludzkich. Zakres prac porządkowych obejm ował przeprowadzenie selekcji kości ludzkich, uporządkowanie pom ieszczenia krypty i po zadokumentowaniu i obejrzeniu pochów ków ludzkich w trumnach, zam kniecie trumien i zabezpieczenie w ejścia do krypty. Przez otwór w podłodze w yniesiono na z e wnątrz całą luźną zawartość. U sunięto piach, wysprzątano gruz i w szystkie elem enty drewniane z rozbitej, a zagrzybionej trumny wraz z trocinami ją wypełniającymi. Po m ieszczenie wysprzątano. Przeprowadzone prace porządkowe pozw oliły ustalić liczbę
244 Anna Wrzesińska
z łożonych trum ien, w ydzielić k ilk a m etalow ych (cynow ych) elem entów ozd o b n y ch okuć trum iennych i zebrać luźne k ości ludzkie. W szystkie w y brane elem enty trum ienne tj. uchw yty, ozdobne okucia z blachy, będące św iadectw em daw nej kultury funeralnej w raz z luźnym i k o śćm i i fragm entam i tkan in y stroju i ozdobnej obiciów ki trum ny w ło żo no do jed n ej z trum ien. Stw ierdzono brak epitafiów , które pozw oliłyby uściślić czas p o chów ków lub pozw oliłyby zidentyfikow ać p o ch o w an y ch tu zm arłych. L u źn y k o stny m a teriał i inne elem enty stroju lub ozdób, w ynoszono n a zew nątrz krypty i rozkładano w kościele. G ruz, p iach i w szystkie śm ieci by ły w ynoszone n a zew nątrz kościoła, skąd zostały usunięte. D rew niane elem enty zniszczonej starej tru m n y spalono.
E ksp erty za antropologiczna i opracow anie szczątków lu d zk ich p o chodzących z k ry p ty w N iep ru szew ie zostało w ykonane zgodnie z zaleceniam i w ypracow anym i w po zn ań skim ośro d k u antropologicznym . P łeć szkieletów , a także w iek w chw ili śm ierci określono n a p odstaw ie cech d iagnostycznych obserw ow anych n a czaszkach, i zęb ach (Strzałko, H enneberg 1975). K o ści m ierzono w ed łu g tech n ik i m artinow skiej (M artin, Saller 1957). W ysokość ciała o so b n ik ó w w yliczono z p o m iaró w k ości dłu g ich (Strzałko 1971).
Inw entarz k ostn y - opis i pom iary
W nętrze krypty w ypełniały cztery trum ny. B lisko, obok siebie były u staw ione trzy trum ny drew niane, a resztk i czw artej, głów nie części w ieka i dna z drew nianym i, to czo n y m i nóżkam i, zrzucone na, obok i p od pierw szą trum nę po lew ej stronie krypty. Trzy trum ny u staw ione ściśle obok siebie całkow icie zajm ow ały szerokość krypty. T rum na p ierw sza od lew ej i uszk o d zo n a tru m n a (czw arta) to trum ny sosnow e, z pro sty ch desek, bez ozdób. Są to najstarsze trum ny w krypcie. T rum na środkow a (druga) i tru m n a po p ra w ej stronie (trzecia) to p odobne do siebie, tru m n y dębow e, z silnie w ysklepionym i p ro fi low anym i dużym i w iekam i. Są to trum ny m łodsze. W szystkie p ochów ki ustaw iono gło w am i zm arły ch do w ejścia, tw arze patrzą w stronę ołtarza. C zas po ch ó w k ó w w krypcie m ożem y ustalić, n a co najm niej X IX w iek i później.
T ru m n a drew n ian a p ie r w sz a : skrzynia prosta, w ieko podniesione. W ym iary tru m
ny: długość w ieka - 162cm ; długość skrzyni - 195cm ; w ysokość w ieka od strony głow y 37,5cm ; w ysokość skrzyni od strony głow y - 31,5cm ; szerokość skrzyni od strony głow y - środka/dna: 47cm /45cm . T rum na u staw io n a b y ła n a toczo n y ch d rew nianych kulach. B rak napisów , m alow ideł czy m etalo w y ch ozdób lub epitafiów . B rak m ożliw ości identy fikacji zm arłego. T rum na sosnow a, gładka (fot. 5). W trum nie n a dro b n y ch w ió rach i o strużynach d rew nianych spoczyw ały zm um ifikow ane szczątki starego m ężczyzny, księdza. Z u b io ru zachow ały się tylko ozdobne, zielone obszycia o rn atu (fot. 6). S zkielet całkow icie zm um ifikow any, czaszka w raz z żu ch w ą u ło żo n a p rosto, kościec w y p ro sto w a ny, dłonie u łożone p o przecznie na pasie. N ie zachow ały się inne tkan in y u b io ru ani o b i ciów ki trum ny. P o ch ó w ek księdza zm arłego w w iek u S en ilis, tj. pow yżej 60 ro k u życia, je s t najstarszym pochow kiem w krypcie.
T ru m n a d rew n ian a d r u g a : skrzynia zw ężająca się, w ieko profilow ane i w ysklepio-
ne. W ym iary trum ny: długość w iek a - 180cm ; długość skrzyni - 202cm ; w ysokość w ieka od strony głow y 43,5cm ; w ysokość skrzyni od strony głow y - 34cm ; szerokość skrzyni od
strony głow y - środka/dna: 51cm /48cm . T rum na u staw io n a była n a g linianych p o d sta w ach w k ształcie zw ierzęcy ch łap. T rum na dębow a, bog ato zd o b io n a cynow ym i elem en tam i okuć n a całej p o w ierzch n i w ieka (fot.7). U w ezg ło w ia korona, a nad n ią lecąca ćma. N a b o czn y ch ścianach w ieka, u ch w y ty ujęte w głów ki łab ęd zi a centralnie tw arz anioła (fot. 8). S tan zachow ania szkieletu w trum nie był bardzo dobry (zm um ifikow any), zach o w any był k om pletny u b ió r zm arłego ja k i w y śció łk a (tkanina) tru m n y i ozdobne frędzle na o b szyciu pod u szk i i całej trum iennej obiciów ki. W trum nie spoczyw ał poch ó w ek d o jrza łego m ężczyzny, zm arłego w w ie k u M a tu ru s, tj. pow yżej 35 ro k u życia, księdza, w stroju k om pletnym . Z m arły m iał n a głow ie biret, u brany b y ł w czarną sutannę, b ia łą albę, czarny orn at obszyw any zielo n ą koronką, w dłoni trzy m ał drew niany krzyżyk. N a n o g ach skó rzane buty. Z m arły spoczyw ał na tk an in ach p rzykryw ających w ió ry i ostrużyny, w y p eł niające trum nę. Tę trum nę m o żem y uznać za najm łodszą.
T ru m n a d rew n ian a tr zecia : skrzynia zw ężająca się, w ieko profilow ane i w ysklepio-
ne. W ym iary trum ny: długość w iek a - 182cm ; długość skrzyni - 195cm ; w ysokość w ieka od strony głow y 43,5cm ; w ysokość skrzyni od strony głow y - 32cm ; szerokość skrzyni od strony głow y - środka/dna: 52,5cm /49,5cm . T rum na u staw iona była n a drew nianych to czonych kulach (fot. 9). T rum na dębow a, zd o b io n a cynow ym i elem entam i okuć n a p o w ierzchni w ieka, lecz n ie ta k bogato ja k tru m n a środkow a (druga). U w ezg ło w ia litery JH S (JE S U S H O M IN U M SA L V A T O R - tzn. Jezus Z baw iciel L udzkości) (fot. 9). Stan zach o w an ia szkieletu w trum nie był dobry, szczątki by ły zm um ifikow ane, ub ió r był k o m pletny. P o d o b n ie pozostałe tkan in y z w yściółki trum ny, p o d u szk a i ozdobne frędzle na o b szyciu p o d u szk i i tkan in y trum iennej obiciów ki (podobnie ja k w trum nie środkow ej). W trum nie spoczyw ał p o chów ek m ężczyzny, k siędza, zm arłego w w iek u M a tu ru s lub ju ż
Senilis. Z m arły m iał n a głow ie biret, ubrany był w czarną sutannę i czarny o rn at ob szy w a
ny zielo n ą koronką. D łonie m iał zło żo n e na pasie. N a n o g ach buty. Z m arły spoczyw ał na tk an in ach p rzy k ry w ający ch w ió ry w ypełniające trum nę.
T ru m n a drew n ian a czw a rta : zn iszczo n a skrzynia sosnow ej trum ny, prostej o p o d
niesionym w ieku. B rak okuć. L uźno znaleziono fragm ent ciem no-brązow ej prostokątnej tkaniny z p rzy szy tą tasiem ką, p raw dopodobnie w o reczka (szkaplerzyk?) (fot. 10). N ie zarejestrow ano in situ żadnego kom pletnego pochów ku. M ateriał kostny w ystąpił jak o zeszkieletow ione szczątki luźnych k ości i ułam ków kostnych z różnych partii szkieletu i n ależące do je d n e g o osobnika. R ozpoznano k o ści je d n eg o osobnika dorosłego, by ły to: kręg lędźw iow y, k ilk a żeber, lew a k ość prom ieniow a, p raw a kość p iszczelo w a i kości stóp.
W ykonano p om iary k ości prom ieniow ej: długość najw ięk sza (M -1) = 242m m , obw ód n ajm niejszy trzo n u (M -3) = 45m m , średnica głow y = 22m m . W skaźnik m asyw ności dla k ości prom ieniow ej w y n ió sł 18,5.
W ykonano p om iary k o ści piszczelow ej: długość najw ięk sza (M -1a) = 374m m , obw ód n ajm niejszy trzo n u (M -10b) = 84m m , szerokość najw ięk sza nasady bliższej (M -3) = 80m m . W skaźnik m asyw ności d la k ości piszczelow ej w y n ió sł 22,4.
Przypuszczalny w zro st o sobnika m ęskiego m ieści się w kategorii w zro stu średniego i w ysokiego, o przyżyciow ej w ysokości ciała w ynoszącej w edług m etody L. M anouvriera 167,2cm , a w edług m eto d y M . T rotter i G. G leser 171,8cm .
246 Anna Wrzesińska Przeprowadzona ekspertyza antropologiczna pozw oliła ustalić, iż w krypcie złożono nie mniej niż 4 zmarłych. W szystkie pochów ki złożono w trumnach, i były to pochów ki m ę skie. Zachowane do dzisiaj trzy pochów ki trumienne to pochów ki księży (fot. 11 i 12). Przypuszczalny wzrost osobników m ieścił się w kategorii w zrostu średniego i w ysokiego.
BIBLIOGRAFIA
Martin R., Saller K.
1957 Lehrbuch der Anthropologie, Stuttgart. Strzałko J.
1971 M etody rekonstrukcji w zrostu człow ieka na podstawie pom iarów szkieletu, PAn, t. 37, z. 2, s. 295-314.
Strzałko J., Henneberg M.
Niepruszewo, renovation in St Lawrence's church (photograph by J. Wrzesiński)
Fot. 2. Niepruszewo, otwór w podłodze kościoła (fot. J. Wrzesiński)
Niepruszewo, the opening in the floor of the church (photograph byJ. Wrzesiński)
Fot. 3. Niepruszewo, widok na nieporządek w krypcie (fot. J. Wrzesiński)
/
-Fot. 4. Niepruszewo, trumny w krypcie (fot. J. Wrzesiński)
Niepruszewo, coffins in the crypt (photograph byJ. Wrzesiński)
Fot. 5. Niepruszewo, trumna drewniana pierwsza (fot. J. Wrzesiński)
Niepruszewo, first wooden coffin (photograph byJ. Wrzesiński)
Fot. 6. Niepruszewo, szkielet księdza (fot. J. Wrzesiński)
Niepruszewo, second wooden coffin (photograph by i. Wrzesiński)
Fot. 8. Niepruszewo, ozdobny uchwyt trumny (fot. J. Wrzesiński)
Niepruszewo, decorated handle of the coffin (photograph byJ. Wrzesiński)
Fot. 9. Niepruszewo, trumna drewniana trzecia (fot. J. Wrzesiński)
Fot. 10. Niepruszewo, szkaplerzyk znaleziony poza trumną (fot J. Wrzesiński)
Niepruszewo, the devotional scapular found outside the coffin (photograph byJ. Wrzesiński)
Fot. 11. Niepruszewo, krypta po uporządkowaniu (fot J. Wrzesiński)
Niepruszewo, the crypt having been tidied up (photograph byJ. Wrzesiński)
Fot. 12. Niepruszewo, ściana tylna krypty (fot. J. Wrzesiński)
