Podział i rozwój facjalny osadów retu na obszarze południowej•Polski

HannaS'ENKOWIiCZOWA

Podział i rozwój facjalny osadów retu na obszarze południowej · Polski

utwory retu na obszarze po'łudniOlwej Po]Ski znane są z zapadliska

pr~edka1'lpa'ckiego :~ Z rejo!IIu śląslro-krakoWiSlciego. Na powierzchIlli. ret ukazuje się tylko w Tiejonie śląLS!ko-k1l"akowslcim, na zapadlisku Z!OO!l1y jest jedynie z wier,eeń.

DOItychcmśo,we pra.ce do'ty.czące zagadindeni,a stratyg,rafii i Tiozwoj u retu lIlJa opisywa!l1J1ich obsmr.aClh mi.:ały chJaraGder ogólny i nie były ni,gdy

prowaidZlOłl1!e pod kątem pOlrówn:ania ze sobą om-awiap.ych osadów. Spo- wodowane 1;0 hyło pl"alWidiOłpodOibn:iebrak1em poldstaw do oprn,oorw:amira takiego !podziału Sitl'aitY',gr:afi.cZ!11ego, który mógłby mi,eć Z!astosQ.wB.!l1ii.e S~eIr­

sze niż IW obrębie j'ednego rejOiIlu.

Rozwój bad:ań wiertn:iczy;ch 'PTOwadZOlIlycll pTZ'€z Insytut Geologiczny i ,przemysł !IHiftowy spoWiOdował, że osady retu wystEWują'oo :00 oma,wia- nym IOłbszarz'e ~staiły 1epiej poznane. W zwiąZku z (tym można było wyodrębnić określone cechy wspólne, pozwalające na karela,cję :podzia-

łów stratY'grcific:zmych :retfu z· obszaru za,padHska prZ'edkaTlpadkiego i :re- j()lIlu śląsko->kIrakowskiego,. co W kOiIlsekwencji umożliwiło dokładniejsze .niż dotychczas poznalIlie jago rozwoju facj:alnego.

STRATYGRAFIA

Podział osadów retu na omalwianym obsm:rze prZ!eprowadwnyzostał

na podStawie 'zmia.n litologiczny:dh osadu. Spośród wielu różnyoh pod

wz,.ględem· liitológiCznym kOllllPleksóW Wy!bralIle mstały

te,

^w' któTyóh za-

chodzą zmia!l1y mające szerolki :zasięg poziomy, i to wszędżd:e w tym sa- mym ikirenumku. PowszechlIlość ich wy>Stęp()wan~a: świadczy, iż powsba:nie ich jest 'llw:aruJnkowane ogólinymi· .zm.ian:ami zacllodzą.cymi ówcześnie

w morzu :retu.

Z obserwacji osadów retwn:a obsz;a:rze całego' Zibiorn.ika wy,n~a, że VI moczu retu Zia!znaczyły !Się ,cztery f:a'zy cl1amkteryzująoe się swoistymi osadami. {Pierwszą f.azą jest początek rt:ramsgresji IIlOil"m n:a obszar ś.md­

kowej EUJl'iOpy; Tworzą się WiteidyOiSlady ilaste i piasZ'CzytSte; w brzeżnych

strefach zbio:ttrlii.ka miejscami margliste, :natomiast dalej od brzegu ma;r-

Kwartalnik Geologiczny, t. 9, nr 2, 1965 r.

242 ^Hanna SenJlrowi~a

glisto-ilaste, wapi€fIJ.JlJe, a cz:asem doiomityczne z udzi.ałem gipsów i 'anhy- drytów. Druga 'faza ohejmuje okres nasilenia transgresji, '00 uwidocz- nione jest w większym ujednoliceniu typu l^lito.Jogicznego skał i zaniku olSadów gi;psowo-anJhyd.rytorwych, które występują jedypie S,polI"adycznie.

Tr2'Jeci:a faza !to 5płyoenie ZlbiOirnilka i zwiąmny z tym TOŻlWój osadów :iLa- stych, margliStych, ,czasem l1laWlet pias2'Jczysty;ch OII"az wzmolŻona sedymen- tacja osa.dów sa'liJnarnych. CzwaTita faza to pom.OWlIly rozwój osadów mOlI"skich.

Według podziału :stosowanego dla rertu nao!hszarze centralnej Polski i Gór ŚwiętokrzySkich ooady dwóch pierwszych faz należą do rertu do,l- nego" a dwóch wy:ilszy.dh - do retu górnego. W zwią11ku z powyźszym podział retu na obszaTze porudniowej Polski prZiedstawia się tak, j'ak to podam.o nla ,t a b . L " ,

Tabela 1

Podział

I

^Litologia

warstwy górnośląskie = warstwy dolomity, wapienie, 'miejscami

~ z Wilczkowie gips" margle, lokalnie piaskowce

!:l,

-i

warstwy gipsowe II ,margle, dolomity, wapienie, obfity gips

...

_«>

Pll

warstwy międzygipsowe dolomity, margle, wapienie

>.

..9 o 'O

warstwy gipsowe I ^iły, piaskowce, margle, wapienie dolomity, obfity gips

Fauna występująca IW osa.dach retu :nie dostarcza podStaw do przepro- wadzenia poddam.. !Przeważająca w.iękSZIOŚĆ występujących tu furm prze- chodzi do ,wa,pienia musz1O'WE!!go. Chiara!k!terrystyc2'JIl'e dla lI"eru są Jedy;nie Beneckeia tenuisS e e Ib. i Myophoria costata

' z

e n k. OIra'Z ś'1iim:aik: Ama- ,uTopsis silesiaca A

s

s

m., ' k!tóry

zdaniem P. AssmaJIUlla (1932) chaiI"akte- ryzuje Ire't.: POIZawymie!IlirOinymi:n,iestJwierd!zolIlo IW recie ininych fotrlm II1I<)-

gącyIC!h sllużyć' za wslkiami'kiistra1ty;gratfi'C'zne. '

OBSZAR' śLĄiSKO-1KRAKOIWSK'I

Na obszaTze śląślro-'kralrowskim,' 'Utwory ' Teru ' uikażują się ' na ,po ...

wierzcilJrl:i 'tylko IW połudndowej części (fig. l,). Dostępna do obserwacji . jest tu przede wszystkim najwyższJa rCzęś(:' retu, reprezentowana pI"Zlez stosunkowo ,grubą ',serię dość tWail"dych dolomitów i margli dołomi.ty.ci­

nych.Niższ'e, ogńiwa ~u, wykJSztałcOlIle w ,'poiStaci' skał miękkich, mniej

• •

_'

.

• • •

o

RYBNIK

•

• •

•

••

'. 2 _ . - 3

•

o

I

BORONÓW

•

6

.

^-

^.,

•

• •

•

• •

...

12 I

243

ŚL~ZANV ŻARKI: ...

•

• o / "

I'" • "" •• , ^VilicG

• ·Att

•

.

\~ Ie ••

.

^(.:::\

_••

"\ooo.'fł\o. P^rzRm& " .

v ' ~9

~v..t...-

_

ZAGÓRZE.~

ALWERNIA

FJg. l. :Ro2JID!i~zc'2leJl1'ie wydllOdni retu i wierceń, w który;ch napotkano ([',et lIlia! ob-

rSz!lJl'l2le'ślą.siloo -IkIlalrow'.sIkim '

Di!SItribu1lian lOIf Roothi:an outcrops &nJd of

oore

^{hol-ęos d:n} whi'Ch RJOe;th'ian deposd.ts have been etIlJOOUIIltered in the S11esLan...cracoW area

1 - wychodnie; 2 - wiercenia; 3 - granica dzieląca obszar wYstępowania tac,.1 salinarnej (B) od obszaru, na którym osady salinarne nie wYstępują, (A)

1 - outcrops; 2 - bore holes; 3 - boundary separating area of salinary facies (B) trom an area without salinary deposits (A)

od;porn,y:cli lIlia -:Wietrzeriie, Są 'słaibo odsłanięte i dJ;atego stosunkOłW\() mało

poz.nlane.W północnej części omawianego terenu u:twory, retu są- 2lIl:aIIle z wierceń wylron:any:ch tu iW ceLu pQS~u!lciwani'a rud

cY:nftru

l ołowiu.

1)0 opracowaJnia ni:niejszego l8X'tykułu wy!karzystano szczegółowe profile 1i1lo10igicme tych wierceń, sporządzone przez F. Ekiertta, L~Wielgomasa,

K. Bojkowskiego iA. Oałikow.skiego. .

Dokładne danie ooty\Czące wykształoonia r,etu w strefach ich wychodni zawa<r.te są w ;pracaiCh F. Różyckiego (1923), P. Assma:ntna (1'926, 1932), J . .A:hlbuJl'lga (1906), S. iDokttooowlcz-Hrebniclciego (1935), S. Siedleckiego (1952), K. Łydki 1(19¹516), i S. i Z. AleX'androwiczów (1960). IProfile wiere,eń

opublikow,ane zostały !przez P. AIssmanrn.a (19'25) Ol'a'Z S. Alex:and:rowicza i S. Sied1sckieglO (1:960). Pi'e/r.W'szą pr6bę ustalenia ,straty;gr~fii retu (tab. 2) z obszaru Górnego ŚląSka dał J. Ahlbwg (1906;),późniejF. Ró-

ŻY,cki.(19'23), P. Ąssma'Ilin (11932), a następnie S. Siedlecki (1952)'i K. Ły-

Rozwój poglądów na stratygrafię retu w rejonie śląsko-krakowskim

J. Ahlburg, 1906 F. Różycki, 1923

P. Assmann, 1932 S. Siedlecki, 1952 K. Łydka, 1956 S. i Z. Alexan-

Południowy Gór- Północna część Za-

Górny Śląsk Rejon Kwaczały Rejon śląsko- drowicz, 1960

ny Śląsk gfębia Dąbrowskiego -krakowski Rejon Sławkowa

wapień jamisty warstwy z Lingula wapienie (war- warstwy z Myo- dolomity i wa- stwy z Lingu/a) phoria vulgaris pienie jamiste

z krzemieniami warstwy z Ceratites dolomity (war- warstwy z Be- poziom C

stwy z Benec- . neckeia tenuis keia tenuis) i Myophoria

costata

dolomity retu . dolomity retu I

dolomity i szare

łupki margliste z wkładkami

gliny błękitnosiwe iły i łupki żół- gipsu

poziom B

i żółte te i niebieskie

starszy pstry niższy pstry poziom A niższy pstry

piaskowiec piaskowiec piaskowiec

Tabela 2

H. Senkowiczowa Górny Śląsk ,

warstwy . górnośląskie

~

~

,

warstwy gipsowe II

f-o

~ 11>

r:r: _..9 ^CI

warstwy "O ^.~

między- _I-< ~ gipsowe

" S

>.

.El o

"O

warstwy gipsowe I

pstry piaskowiec

t.:I

~

~

r

^Pl

I:il

~ [>;""

~

B' .~

Pl

Podtz;iał i .roI2lWój falcjalo:ly os:aldlÓW r,etu 245

dka (1956). Obecnie pO!l'ównując materiały z wierceń wy'konanych VI :r,~

jOill~e Olkusza, Sławkowa, StrzemieszY'c, Chruszcoofbrodu, Pod2lallllcza,

Błędowa, Mrzygłodu i Kalet z wyurlkami obadań wc~eśniej:szych .badaczy omawiJanego obszaa"U O!I'az obszarów przyległych, Wpl'OIWadzam dla ~e1;u podział analro,giczny jak dla obszaru GórŚwiętokrzy5kich (facJa sali- na.r.n:a) z tą !l'óŻ'nicą, iż dla najwyższej .części {rIet~ stosuję illIazwę "WIaIl'stwy

gÓlrlnJOŚlą:skie" 'zamiJast "w.a«'stwy z WHczJlrowic'~. SpQIWodowatne :to j1est różnicą w wykształceniu :tych osadów. Nazwa "wa:rstwy .z Wilcz:kOiWic"

odnosi się do 'Uitwloo:'ów wapi,etnlIl1o-rnaa:';gl!i.stych, n,ałtomiast "warstwy gór-

nośląskie" określają ikOłrrl:pleks dJolOtnu.ltorwy.

Utwory retu ^!OO o.bsza:rze śląslro""'kiraj}wwskim sedymen"towały albo !IlIa

osadach pal'OOzokmych, albo na !piJaszczystcrilastY'ch 'llItwOll'ach Oid,pow:i~

dający,ch nierozdz~eloiIlJemu dolnemu i środkowemu pstremu piaskO!wcorwL Zprzedreckiej mo!I"fuJ.ogii :te!l'enu wynika, iż lposz,czegóme OgnlWla l'ietu

leżą w stOSUlDik:u do si'ebie przekraczająco.

Grani.oa między osadami :retu :i osadami :niżtSzego ~go piaskowca nie była dokładIliie wyznacZlQ1na. Obecnie, przyjmuję, że do 'Pstrego. pia- skowca 'IllaLeżą osady cih:a:r.akte!l'yzujące się większym udziałem skał

pias:lJczystych, rwy!I'óŻlniO/IleprZlez K. Łyrllkę (19¹56) j-alw "po,ziom A".

Z uwalgi na wy1mztałcenie Hto1ogi.czne :retu wyróżnić można na obsza~

rz'e śląsk<HkralkowSkim dwa !l'egiO!Ily:

1 region - ohejmujący porudniową i w.schOOndą część .omawianego ohszaru - ,chara!k!terY'zuj'e się ruepełnym wyikształoeni~ Zlar6w:oo retu, jak i pstre,go piasko/Wica (stąd częst,e przekraczająoo !położełIlie re,tu w sto ...

sun.ku do pstrego piask.owca O/l'az poszczegóLnych ogniw :retu względ'eIn

siebie), ,a ItakŻJe ibrakiem u,tworów facji sa:łLIlIaI1Il!ej;

2 /I'!ejgiO/Il - obejmujący północną i OOIltra'lną część obszaru ,.-!OO !któ- rego terenie ,ret jest wy'kształ·oony kompLetni,e i 'zawiera osady facji saH- .nar:nej.

'REGION POŁNOCNY I CENTRALNY

W półooc:nej i centl'iaJJnej części Oibszaxu śląsik)~krtakOlWSk:iego. u1wory retu 'Wyksz:tałCOłIlle są w facji salinarnej {fig. 2). W zasadzie są dWie wy- :rameserie ,gipsowe: jredinJa, w do,mej ,części Iprofilu - ;warstwy 19ipsowe I, a druga

w

,górnej części - WaTstwy 19ia>rowe II. Rozdzielają j1e asady dol.omitowe, czasem ty1Jroo .z podrzędnymi wrpryśnięcillmlli gipsu. N.iewiel- kie ilości !gipsu występują !I'ówn:'e'ż niekiedy w najwy'żs~ej 'częś'Ci /re'tu

(Wlall"stwygóI'IllIOŚląSkJie ).

Przejśde od pstrego piaskowca do r~ lnie j'est llla tym oibsza:rZle poZIllatne, ·brak :tu jest 'bowiem naturalnych odsłonięć, a wiercenia docho ...

dziły j,edY'IJJie do IpStrych iłów występujących w najIti!Żs.zej części wa'l'stw gipsowych I. Tyllro w wierceniach w BO/rolIliO,wie i Opolu .'ZaobserwoWlano

występOlWanie ipS1trego piaSkOlWloo i jrego przejście do Il'etu.

W BoIl'!OIllO'W'ie 1 pod iłami .z gipsem, należącymi do wa!r.stwgipsowyoh I,

$pOc~yw:aoJroł.o 1'0 m iłrOlWców w:iśniowo-seledynowych, marglistyClh, tnie-

00 p1:aszczysty!ch, :a niżej - piaski kiwa!l'oowe i piaSkowce oll'a'z iłowce wiśniowo-fio!letowe 'z muskowitem. Iły występujące pod serią z g:ilPsami

1 Otwór w Boronowie wiercono świdrem gryzakowym. Profil tego otworu udostępnił mi

dr J. Znosko. .

246 Hanna SerrkOlWilcZOlWa

nJależą zapewne j'er8zcze dOl'letu, natomiast ni!Żej. leżąca seria 00 przewadze pi:aJSkowców iOd.POWiada :niższemu pstremu. piaslrowcowi.

,W otwmze Opole 1 (p. Assm..amn, 1926) po'!liżej szarych dolomi!tów z gLpsem występują (5 m) sZJaTozielonawe i szaroczel'lWonawe iły, lmóire P . .AiSsmaJnJn zalicza wanmikoiWlO do retu łączn:Le z niż.ej leżącymi osadami

pi~zczY'stymi. Wydajie mi się, że . osady ila'Sten,a,leżą doO ' do!niego retu i są odipOiWiedni!kieIn pslil'y'ch ił6w,występujący;c:h :W tym samym położe­

niu prawie na całym oQpiJsyw~yrrn()/bszarze. Podoiłmebowiem zielon;aWiO- Szal"'e i SZlaJrOCZlexwom,a'W1e' iły występują również w wierceniach KaliJn)ko- wice, Grem1:ńenioee, Pławniowice, Karcho'Wlice 24, Ła.'będy: 1. Leżą one na seriipia:szczystej lliub na pstrych iłowcach, które - podobnie jak i lPia-

slrowoewystępujące w wiereen:iu Opole 1 - nal,eżą już zapewtrre do pstreg'Q piaSkowca.

REGIt:tN ,OkUDNIOWV I ·WICHODM.

j

^{. ' ' 2 f}

. 3

.

,.

.

,

5 30

^4:~

²⁰

,

"CZ~'TO.~ ~ . ~

^"

~ ^...

" . o . '.\cWe " '.4-K . ętMY ^.

~ ... ""';'" ...:.!ACb

t) ^KRAKIIw

' - , . • KATOWICE

~

. ,jIRWlOHM ...

".. ~ ni ..

• i...' IJI 'f !fi ....

Fig. 2. $cllęmaty1cZne profile retu, 'z wierceń wykOll1Janych na obszlłTzeŚląslko-kra-, cilrow.slkim

DiJa<gIrammalticsectiJOn ol Roothiam, d€!P'O'sits in

ioore

holes made ;iJn the SilesWain -;CralCl()W laa:'ea ,, '

1 -:- ,dolomity'; 2 .:.... wapienie; 3 - gipsy; 4 -'"' margle; 5 - iły; 8 ~ piaskowce;

1 - zlepieńce

1 - dOlo~ites; 2 - limestones; 3 - gypsums; 4 - marls;, 5 - clays, 8 - sandstones;

7 - conglomerates .

W,arstwygips'owe I 'wyIlmztalco!Ile są wsposóhz:mieruny.

W iasadzi'esą to osady piaszCzyste, ilaste, m:aTlgHste, ." podll"zęd:nie dolo-

mitycżne z ;Wkładkami hądź wpryśnięciami gipsu, którego ilość w osadzie

jest zmiemn:a. ,' . . .

W oltworil,ch z l'Iejo!Il!u SłaWkowa 'i Strwmi.e.szylC :na 'pia:sirowcaeh i IpS1trych HJach, nąleżącyoh wedł'lllg S. ,Alexand:rowicza ;i Z., Alexa~dro-.

wicZ01Wej (19'6,0) do pstrego piaskowca, spoczyWają uŁożo!Il~na!Pl"zemian-

1:egle' iłoy li piasko.WoCie. Są 'to piaskOwce r6ŻIlJozia:rniste z okru'chami ły!p'~óyv

kI-?,eittiOtrrlrowydh ;i skał :węglanowych. Mają one spoiwo iLaste lu.b węgla­

nowe, mi.ejscami przechodzą w wapieni,e piaszczyoste, w których wystę-

Podlział i. ~6j !a;ojalny.os:adIów retu • 247

puje niekiedy g1aluk.oinit i szczątki lllieoZlIlacz'mejfa'tl!lly. !Przekładają,ce j'e

iły są S~ i. ziellQlIlawe, czasem Ipiaszczyste lub margliste. Ma.rgle są

zwykle j:asrnoszar:e, d~koł'awioowe, kruche,. zwykle . dolomityczne, ni~­

kiedy z nieoznacza'łnym.i sz-czą~ami floll"Y. Wapienie. występują :na tym 'Obszarze jedynd.,e rpockzędn'ie,. two['ząc ,~ienkie IWIkłaJdki.· Są OlIl!e szare, krystaUczlne, twarde, z;więzł.e. Dolomity, które tu :rów.n:ież wyst@ują; są beżowoiSzaJ'Ie·l jasnoiSza~e, zbite, twarde, lub sza:r'Ozielonawe, miejscami nieco :m:argliste. W :spągu retu w jednym otworze napotkano zlepieńce złożone z drobnych okruchów dolomitu i kwarcu, ' spojonych spoiwem

wa.pi~olomitycznym.

W :rejOlIliie ChlruiSzcZOlbrod~ i M:rzygłodu najniższa . część retureprezen-- towana jest 'Przez iły szare i iłowce z· wpryśnięciami. i warstewkami gipsu.

Miejscami iły mają zabarwienie czerwon'OwiśniOlWe. W. k'Ompleksie tym

występują również piaskowce szaa"e, ró~oziarni'ste lub,wiśniowo ... pstre.

z wtrąceniami iłów w.iŚlliowo-brąwwych.

W oJroHrcaCh Podzamcza, Nietgowonic i Błędowa warstwy gipsowe I :re- prezentowarne ~ą przez:szare iły. iłurpki ilaste z wkładroarrni i I wpryśnię­

ciami g~pSóW, iły •. wiśnioIWo...c~:rwori.e z Wkładkami do,lomit6w i pias-

~owOe, wiśni()lW'&-CŻerWoine. MiejsCami 'Poziom ten sta!I1OWiąmuł,oiWce dem-o

~oszaTe

o

odcieniu zielori.y.rri~ 'zeżw1rtk,a,mi i ;piaskowoe zlepieńoowe o:ra:z

zlepieńc,eżłożOnez ·ortOCmkówpiaskowców g:ruboziarnistych, .• jasnlOtsza-(

I:ych; :s.pQiwo .kh jest Hasfu, wiśnioW~2!erwone. W wielu o:two!radl z tego.

rejonu lIlie możn.a .. :wydżieHć. dokładnie wa:rstw "gipoolWYoh I, polIlieważ

pod waJrstw:amigÓirrnoŚląSk:imi występują iły ' z ,gipsem -rrne rozdzielone poziome.rri dolomitowym, a Więc mOgące być albo odpowiednikiem ttrzech d'OlJnych kOlIllipleksów ll'etU,· ,albo: też \tylko górnych warstw gipSl0WYcl1 (warstwy ,gipsowe II). Niekiedy iły zgipse~sązastąpione Iprzez iły, pias-

kowce i brekcje. .

'W rejÓ'nie Cynkowa warstwy gipsowe

I '

re!pIleZEm1mją: łupki ilaste,' ciemnoszare, zgi:psami; dolOlIlli:tyszaxe d,r.obl1iOkrystaliczne; -a miejscami,

występujące w dole prO'filu, piaskowce szare, drobnoziarniste, przecho-

dzące ku doŁowi w zlepieńce 10 'spoilwie . ilastym. W jednym z wie!I',ceń

w spą.gu ,Serii gipsowej. występuj;e zlepieniec złożony z oltoczak6.w !kwar- ców i ,Ltdyrt;6w. Gipsy występują w IPoszczegplnycl1 oltwol1ach w ,różnych ilościach, miejscami . jeda1:a1k ,joest ich t.alk dużo, że dominują w osadzie.

. W okolicaoh Kal,et wyksz.tałcenie Wa!I"stw gipoorwycll I j,estzm~ern:ne.

Są to bądź. to 1Jupki ilaste, przeCi~dzące ku dołorwi w dolom~t sza:ry, riar<nisty, rpod którym ,leżą jlasnoszare !piaskowce, . bądź1ież . margle szare.

z wkładkami ciemnoszaregO' iłu, iłowców marglistychi ,ż6łta'wego dolo- mi!tuz <brunartnymi iłami

w

:spągu; miejscami są itoną.przemianległe

wklaidik:i wapieni i iłowców. Prawi,e we wszystkicll otw'Orachw oIkO'licy Kalet stwierdzonO' wpryśnięcia. i przerosty IglpSU;

Wa:rlstw y m i ędz Y'lg i P s

ow

^e n:apirzeważającej części oma .... · wianego obszaru są :rewrezelltolwane przez dolom<i1ty ISz'lrnobeilo,we,prze-

chodzące w Jasnoszare, czasem· pOTowate, ze iSzczą1!k,ami małżów i ś1:ima.;.:

ków Oiraz z wkładkami z1.epień'CÓWŚTÓdfoirnlHcyjrny,ch. Podrzędnie wy,gtę-. pują w nich wkładki iłQwców, aspocr'aJdyc2lnie zdaiTzają się wprrYŚl1Jięcia

~piSU.Nieoo odrni'enne wylG>ztałcenie Warstw międzY1gipsorwych stwi,er- dzolliO

,w

wi€!l'lCenia,ch wy'~olll'aJnj'1ćh na Sod KaJet, gdzie są Oillie wykształ-

248

rone w ipostaci .iłoQlWCów .7: podrzędną j,edy:nie ^wkładką dQlomitu i ciJen-

~tm prz:erostemwapienia; miejscami są to tylko margle. szare, zastą­

pione w inlnych wiercenta!ch jprzez SZaI\e w1łipien:ie. Niekiedy są tO' naprze-

mianległie wkładki W1łipien.i i iłowców.

War s t 'VI Y g i p s 0I:w e II cha:rakte.ry.mją się irówndeż obecnością

gipsów, jednak w odiróżnten~u od warstw gipsowych I wystEWują tu one

prżede wszystkim w towarzystwie dolomitów i margli, Il"Zladziej iłów. . W okolicach Sławikow:a i Strremieszy'c warstwy ,gipsowe II reprezen- towane są przez mangre jasnOtSzail'e, kruche i ciemnoszare, margle dolo- mityczne z wkładk.ami szarych iłowców. Iłowoe są czasem zastą!pione

przez ^iły szare i óemnOtSzaire ^Ołl'az zielo!lJawe. LoIkalJn!ie wy.stępuje l1Ju z1e- pteniec ^złożony z otoczaków dolomitów.

W rejOJlie ChrusZlcrobrodu omawia!Ily !poziom stanowią iły i· dolomity mall"gliste z wkladikJami- wapieni. W rejonie lPodzamcz,a, ^Ni~OiIlic i !Błę­

dowa warstwy gipsowe II są wyrażone iłami z ^wkładkami gipsów, dQlo- mitami, a 'tylko. w jednym IPl"ZYPadku j,asnymi ~glarni.

W oko,LicaClh Cynkowa w kilku wierceniach stwi,eil"dzono, że warstwy gipsowe II reprezentO'wane są przez roal"gle dQlomityczne i dolomity z wkładkami· gipsów, a w ,rejomJ.e Kalet przeż łupki ido1omitY'c.zmJe, margle i dolomity z wpryśnięciami i wkładkami 'gipsu. W l'ejOiIl!ie Kalet wy-

ksZ'tałcenle 'WI8.!l"stwgipsO'wych 1'1 jest wy:raźn:i.e !Iliejoedno1i.te: w niektó- rych otwQrach występują przede wszystkim osady ilaste, w innych - do- lQmityczne. Również gips n:iJe zawsze występuje w zn1łicZJIlY'ch ilościach,

a mieiscami nawet hraik ,go ^~!lJie; Z ogólnego r:omnieszczenia facji w tym rejornie wynika, że na poł-Ulooie od Kalet d w Il"ejonie Bilbi'eli osa-

dzały się osady ilaJSbe z Wkładkami gipsu, ta 'bairdziejna wschód - hez gipsu, a're z wkładkami tnail'lgli.

W :a r ,s ,t W l' ;g ó r ID o ślą s k i 'e porwstały w cza~ie, gdy po,łą'czernia

'z morzem :aljpejskim uległy poszerzaniJu, co ułatwiŁo k'OiIlItakt ohuzbiornl- ków sedyml€!Il!tacyjnych. i wpłyrnęło nra rozwój osadów węglanQwyclJ.. Mo- rze ^zajęŁo

w

tym ,czasie nie tylko. ter:eny dO!tY'ChczaSoiWej sedymenta,cj,i

przybrzeżnej, 'lecz wkroczyŁo również na wy.n!iesione obszary gI'ZJbietów

paleoZOli.cm1ych~ W najwyższym ;redertyl1rolIliewielkie :ich :fu-agmenty, w QkoHcadh Holesławia, J{;1uczy i MrzY1głodu, a być mOlże również Sie- wierza i Zaw:ie:rcial, :wynJi.esiOtn.€' :były po!l1Ia.O: ipOIWierzchinlię morza.

Warstwy Igórnośląskie mają ha,rdzo ujednoliooll1!e oiS1łidy. Są (liDie głów­

nie reprez:en:towane przez dolomity. Dolomity są szare lub żółte, ,często miękkie lub kruche o IpI'zełam'iie nier6wnym, miej:scami smugOlWane 'Lub plamiste. Niekiedy są ,twaro.e i 2lbite, :a n;ielk!tóre partie prZletpełnkme są

drobnymi pOiram1. Spomdyczmie występują w nich wkł1łidki iłów czar- n:y'ch Q !Iliewie~kiej miąższości Oll"az wkł'adki zlepi,eńców śródformacyj­

nych. Miejsoami dość ~iczne !Są ziaxn!a ;glaukonitu. W n~te~tórych OltwO- racll w :górnyCh partiacll dolomittów występują wkładki wapieni. Czasem wapienie !Są powyżerane, mwierają krzemimie i oldpow11łidają :swym wy-

kształceniem .wa:pieniom j'a.m!istym. Fak.t, ^i'ż w:a.pi,enli:e j1amiste me ^wysf;ę-.

pują we wszystkich wierceniach,potwi,erdza pogląddiOłtycl1czasowych ba- da,czy triasu śląSkilego Q nieciągłości tego poziiQllIlu. Wy:zmac:z;e;n:ie dokŁadnej

strefy występowania ;tych wapieni lIlii'e jest, mimo Uc:zmych ^wier:ceń, jeszcze ^mQżliwe. W warstWiadh ,gÓl'lIlOlŚląs1cich w rrriekJtórych strefach wy-

Pocllział i ~:ziW6j' faldjaliny 0S'aIClów retu 249

stępują wlpryśnięcia gipsu. Stw1erdzono je w oitwocze Opo.le (P. Assm-ann, 1925), a niJewielkie ilości gilpsu napo.'tikalIlJO w otwm-ze ŚlęzalIly. W lIliajwyż­

szym recie na obsiJar.z-e Górnego Śląska i w Kria~ww.skiem występuje dość

Hcma :flauna, z której do'ty.chczatS oznacmno 73 ,ga'tunki (P . .AssmaJIlJIl, 1937;

F. Różycki, 1,923; J. Ah1bwrg, 19'06; S. Dokltorowkz-Hrebnicki, 193'5). Zna- lezi()tIla w otWOtI'ach ""fauna jest zwykle źle zachowana, nie nadają,ca się d'O

.oznaczania, lecz stosuJn:k()fW{) li,czna. '

W opisanym wy,żej regionie, .obejmującym północną i centralną część

obszaru, utwory retu wykształco'nJe :są w sposób typowy i dlatego prze-

p.rowa~enie ich podziału nie nastrr-ęcza specjalny,ch trudności. Dość ł.atwo m.ożn:a je również parel-elirować z retem mpadliska przedkarpackiego, mim.o pewnycllróŻlnic w wykształceniu Htologicmlym, natomiast dokładne

porównani,e z ,:r;ej()tIlem południowym i wsChodnim strefy śląsko-krako,w­

ski-ej jest znacm-ie trudniejsze.

REGION POŁUDNIOWY I WSCHODNI

RegiOlll ten zajmuj-e tereny poroŻ()tIl-e na !połud:nie od Gliwic, Katowic i Olkusza araz .obszar zawarty między Ollk:uszem i MrzygŁod-em - lIla wschodzie (f1g. 1). W tym ,regionie utwolI"y pstrego piaSkowca !nie po.-

kryły całeg.o .obszaI"U, , podobni,e jak reXu d.ohnego i dallIlej części retu gór:neg.o.W :tym czasie olbszar ,ten sUa'IliOwił słahofalistą lI"ówninę, na iktórej , w strefach obni'Żl<mych odbywaŁa się sedymentacja osadów ilastych i pia- szczystych. Cały ,ten .obszar rw ciągu rebllule,gał stopni.owemu obni.żan,iu

i dl.atego 'Poszczególne (lI~w,a :retu ,1'eŻą tu w stosU!Ilk.ud.o siebie przekra-

czająco. Na niektórych obszara,cll Il'et spoczywa lIla ,pstrym .piaskowcu (1Ilip.

otwór KaIl'dholWiJCe 24, !ZagÓ!rZJe, Są'C2ilw, Alwer:n.ia),

w

iIIlnJy.ch zaś mi,ej- scach ret poktry:wa bezpośrednio UJtwo.ry paleowicm1e, przy czym lIlia iPa- leozoilku leżą ,bądź to ^iły, a nad nimi dOłpier.o utwory do.lomityczne górnej

części gól'IIlJego retu (C:rer:na:) , bądź też w.prost na utwo!l"ach starszych

leżą osady mal'IglJisbo-d.olom:ityczne (Mięlkinia), należące do. najwyższ-e­

g.o retu.

O ut,worach retu powstałych na tym oh~zatrze mo.Żln;a o.gólnie !powie-

dzieć, że składają !Się one .z dwóch różnych pod rw~ględem litolo.gicznym serH: doLnej - ilastej, miejscami ,piaszczyst,ej lub mlWglistej i gÓ!r!Ilej - dol.omitowej.

S€ria dolna odpowiada lEawdopodohn,ie wars;twom gipso,wynl I, warst- wom międzyg;ipsowym i warstwom giJpsowym II, seria dolomi,towa l1Ia!to- miast OicLpOlWiada wairstwom górnośląSkim. Swzegóło.wa . chocakterystyka litologicZ!n.a i petrQgraficzn:a serii ilastej zawarta j-est w pracach K. Łyd-

ki (1956) OII"-aZ S. Alex'a:ndrowkza i S. Siedleckiego. (1960). .

We wsdh.odrr:Li,ej części oma:wialIlleg.o obszaru w rej()ll1li€ OlkUsza - M.rzy-

głoouret znany jest z w.i€ll'oeń. Występuje on tu 'Wprost lIl:a U!tworach paleozoicznych lub ;pośr.ednio pOIprzez !pStry piaskowiec. W.a:rstwy górno-

śląskie są ,tu wykształcone w s,poBób typowy - w postaci d.olomitów,

część

muza

natomiast, której nie można rozdzielić, .re,pre.zentowana jest prrez dolomity .z wkł,ad!ką piaszczystą w spągu,albo ipl"Z€'z osady iLasto- -,piaszczyste. W rejonie Mrzygłodu wlIliektórych ohvorach'warstwy gór-

nośląski-e leżą wprost 'l1I8 pa'loolloiku. W rejiOlIlie ONrusza:, pon.i:iejtYPówej

Kwartalnik Geologiczny - 2

250

serii dolomitów, -występują osady·· ilaste, podrzędnie margliste, !które

bądź to należą jeszcze do warstw gÓl'IIlOśląskicll i powstały w oIkresie stopniowego obniżania tego ohszaru W górnym recie, :bądź też należą do

warstw gipsowy'ch II. . . .

Przy oimawia.niu retu strefy (pOłudn:0¹wejilla^r1eży:)eszcre wspomnieć

o możliwości jego wy<stęrpowania w .zatoce gcLowskiej', pcmd,eważ rw otwo- rze Liplas 2 nawiercono 13'00 m pstrych iłowców, za:liCZ8lIlYch do k.ajlPI"ll, ewentualnie do pernno-tria,su (J. Sbemulak, E. Jawoo-, 1963). Nie jest wy- kluczone, 'że występow.am:ie osadów !l'Ietu ;na tym obsza;rze rostanie w przy-

szłości ooowodmiolIle.

ZAPADLISKO PRZEDKARPACKIE

Na obszarze zapadliska przedkarpaclciego .utwory retu lIliapotkano w kilku:nastu rwiarceniacll^2• Dla badań straJty.graficznych najlepszyCh ma-

teriałów dostarczyły otwocy wiertnicze: TrzcLana 3,. Oblekoń 3, Załucze 1,

~

Tabela 3 Porównanie

Pooziahi

retU cllastruktury l'iłwisk z proponowanym obecnie

A. Tokarski, 1962 H. Senk:owiczowa

Struktura Niwisk Zapadlisko przedkarpackie

;., piaskowce dolomitycme dro-

]

ljI) bnoziarniste z glaukonitem warstwy z Wilczkowie

- -

_;.,

~ El

warstwy gipsowe II

~ dolomity i margle dolomitycz-

...

~

- -

o ne, rzadziej wapienie, w części

~ 8 ^{środkowej profilu wkładki warstwy} międzygipsowe

....

anhydrytu ;.,

~ "O

warstwy gipsowe I

- -

;., iły, mułowce czerwone

.El o piaskowce drobnoziarniste piaskowiec pstry

"O

Mędrzechów 1, Swarzów 9, lPoobotrze 10, Wojsław 3 i NiwiSka 7.Wszyst- kie te wiercenia z;gru,powane ISą na. .przest;rzeni zawartej między Nowym Korczynem a Rzeszowem. W ^-podłożu retu ,występuje tu' pstry piaSkowiec, a nad retem waJPień muszlowy. . .

I Profile .tych otworów Udostępnili mi Geolodzy z p'rzemysłu naftowego, za co Im uprze3-

mie dziękuje. . . '

251

TRZCIANA 3. OBLEKOŃ 3 ZAŁUCZE1 M~DRZECHÓW $WARZew9 POD80RZE40 WOlSkAW3 NIWlIlKA 7

~:::::T·-t~::::J":T~~~tł68ł.

e 7

I:~ ·

20

30

Ftg. 3. SchemaItycz.ne profil1e retu z Wliel'oeń !Wykonanych na obs·zal7Je '7Jarpadliska 'pr7JetClka!"packiego

D1agrammatie sections of R10ethialll deiposJJts lin bore h'Oiles made mIthe' OaTp!llf;hian fore-deep

1 - dolomity; 2 - wapienie; 3 - gipsy i anhydryty; 4 - margle; 5 - iły i łupki;

6 - piaskowce; 7 - szczątki, liliowców

1 - dolomites; 2 - limestones; 3 - gypsums and anhYdrites; 4 - marls; 5 - clays and schists; 6 - sandstones; 7 - fragments ot crinoids

Ret na opisywanym terenie został ISbwierxiwny dopiero w roku 1949 w otwocach ^Za~ucze l i ^Wojsław 3 (J. Czamrocki, 1'956; J. WdolWia:rz, 1954). Następnie o :r.ecie tego obszaru wspominali w swych pracach H. Senlrowicwwa (11959), rP. Karnkowskii E. GłoQlWacki (1961) o!!'az J. Ste- mulak i E. JawOll" (119613). We wszystkioh wymi€'Ilio.nY'ch pr,acach ret oma- wiany Jest ogól:niie, ,bez uwzględnienlia pro1blematylki stratygraficznej ..

. ^Podział retu zamiesZlCza w swojej :pracy dOltY'czącej budowy ,geologi'CZIIlej strukitJU:ry NiwiSk A. Tokarski (1962). Auror !ten dzieli ret na trzy ogniwa:

dolne; ŚI"odkOtwe i górne, zaliczając do il"etu do1I!.ego pstre iły i piaskow.,.

ce - iUwamneza pstry p1aslroiWiec prZ'ez autorów wymi.enJionych poprzed- nio. A. Tokarski (1962) zalicza wspomniatne osady ^dOl'leltu za J. Czax.noc- kim (1956), który ^rów.nież talk ocenił podo1bne osady z otworu ^Załucze 1.

J. Czarnocki nie ipOdał dowodów, na kt6ryah .Ipodstawie uważał pstrą serię (występującą pod niewątpliwym retem) r6wn,i,eż za ,ret. Doltyc!hozas w ^obrębie tej serii, ^liczącej 40+90 m, nieznaleziOiIlio ani flory, ani f.auny

pozwalającej stwIerdZić w ~b jedmJOzna'Czny wiektyChOlSadów. IPrzy- tocrone przez A. T()IkarSkiego sporomorfy stanowią' zespół zbliŻOfny do flo!!' permskich, co podkreśla sam autor, 'bliższe są więc dolnemu lub Śl'lod,"

koQlWemu pstremu .piaslrowoo,wi ni'ż r€ltowi. Za zaliczeniem ich do pstrego piaskowoo. przemawia tpOiI"óW111:a:nie z niezby,t ^odległym rngionem ^święto-

252 Hanna iSenkowiorowa

kTzysk!im, ,gdzie analogicznie osady, znam.e 'Pod: nazwą lWaa:stw pseudo--ooli:..

towyoh, występują w ,górnej części środJk.owego pstrego piaskowca', co

ustalił jeszcze J. CzarnOleki {l927), a ,pOltwi'erdziły i poparły ICiowodami llaJtuxy sedymenJtologic2mej j. paleogeograficmlejbaJdania H .. SelIlilrowiczo- wej jA; Ślącziki (1962a, 1962b). Porówname lpodziaruw:prowadzoneg() dla retu s1mulmtury N,iwisk przez A. Toikarskiego(1962) z podz:i.arezn propono- wanym obecnie przeze mni'elPrredstawione jest ^!na bbeli 3.·

. Z zestawienia wierceń wy1ronainych na obszarze zapadliska przedkar- packiegOI (Lig. 3) wynika, że w zasadzie m02ma tu wyróżnić, 'POdobnie li lIla takich samych zasadach jak :na Górnym ŚląSku, cztery ogniwa stm.tygra- ficzne. Podzia,łu takiego dokOlnać mOŻ'na na podstawie OItwo!l'6w Trzcia- na 3, Załucze 1, Ob1e'koń 3 i PodOOr~e 10. W otwo!rl~Hm Swarzów 9, W()j-

sław 3 i Niwiska 7 profile l"etu są 2H'~ukJ()lW'.ane sedymenltacyjnie, dobrze

wykształcona jest tu tylko !Ilajwyższa część I"etu, wyl"6żniana tu, podob- nie jak i w górach Świętokrzyskioch, Jako wan:-stwyz Wilc7Jk()wic, lllaJto- miast ret dOlIny i wyższa część :retu .górnego nie mogą !być romzielone.

RET DOLNY

War s t w Y . g i P ^oS o w ,e I wyksz:tałooill'e są na zapadlisku przed- karpackim .głównie w postaci osadów m:a:I'lglistych z wkładkami wa.pieni oraz giop5Ów i anhydrytów. W oltwOll'ze 'I1rzci,ana 3 reprezenrbują je maI'igle ciemne,zbite, grUiboławicowe, w niższej części ja.cmoszarr-e, zielonawe, nieco d()lomitycml'e, z wikładkami zielO!llydh łupków i skrytokrystalicmleg() wapi1enia jasIl!oszar,ego. W spągu występuje zlep zło:żJony z okruchów ma:rgli {Ol średnicy 2 mm) spo,j()nyoh iłem, Ikrtóry ISIpoczywa na CZE!TiW'O-

nych iłach (za'chowały się jedynie w po.sta,ci ()kruchów). Be~śred!n:io

wej .Leży czerw<liIly drohno,ziarnisty piaskowiec. W otwocze tym w war- sbw;alch g.~psowyoh I nie stwie!l"d7XllIliO ,występO{waniagipsó'W.

W obwocze Oblekoń 3 ,przeważają w dolnych partiach Wlapienie, ~wykle

szare, pelli:tyczme z wlkładkami ciemnoszarych margli. W ,wyższej części występują gipsy i anhydryty.

'W otworze Załucze 1 ()mawiane warstwy reprezentują 'ma:r:g1ez wkład­

kami wapieni, lolkalni'e piaszcżyste (głęb~ 1638 m:), !Ili,ekieldy z wpryśnię­

ciami ,galen'Y. W partii dolnej występuje pioaslrowi'ecmaJI'1gl1sty, przecho-

dzący ,w maI'lgiel piaszczysty z wkładk,ao:nIizielon~o łup'kU', a n.iiJej łupki wiśniowe z pseudo-oolittam!i ('90 m), w których J. Czarnocki (1915'6) znalazł

Myophoria costata. Należy zwrócić w tym miejscu uwagę, że przejście od pstregOI piaskowca dOi :r,etu jest w Zaruczy ;ba;rdw zblJiŻOIl'e do opisalllego

wyżej z otw()ru Trzciana 3.

W PodbolrZlU! warstwy gipsowe I :wykształcollle są w !pOStaci margli ciemn()szarych i brwn'atnyC'h, nliekiedy z fragmenrbami kości li. zębów ryIb, ar:az ze szcząltkami flory. Jako cienlkie 'WkŁadki występują fu wapi.etnde i ,słaho porowated()lomity. Na kontakcie z pstrym 'Pi:aBko1wcem wystę­

puje łupek zi;eIO!Ily. ilasty, p!l"zechodzący kJu dołowi w czerwony, piasz-

czysty.·Wśród :rn:a.rgH sąw'ldadki i W1pryśnięcla gipsów.

'Wall' s t w y m i ę d z y g i P oS o w e w ;wymieniO!Ilyoh czteTecfu. otwo- rach repr:erentowane ,są przez wa.pierue SZB.II'e, skrytokrystaliczne,rZladko g.r.uJbozi:arnliste z laminami ciemnych łupków, lOlkalnie ,gruzłOIwe. Wśr6d

wapieni występują przewarstwienia szarych margli, 'a w nich szcząit'ki ryb.

'Podizi.ał i .roI2tWój :faJCl.iralJny oo:adów retu

War ,s it w y g i op s Q W' e II wykJSztał-oonelSą w postaci Ciemnych ma.rgli, miejscami margli jasnoszarych, niekiedy dOolomilty;cznYcli. WśrOci

maTgli występują Wkł.adki szarych wapieni. W Ołtwor:aClh. Trzciana 3, Oble-

koń 3 i 'Załucze 1 zarówno maJl'1gle, jak i wa!pi.enie są gęsto przerośnięte

IgilPsem i anhydrytem. W otworze Podborze 10 udział gipsów jest znacz- nre mniejszy. '

W otworach Swru-zów 9, Wojsław 3 i iNiwiska 7 osady !retu ru'e dadzą się rooo.zielić, cała oow,iem jego niższa część, obejmująca ret dolny Oil'az warstwy gipsowe II, 'zreduikOlWaIlla jest do około 20 m serii mal'lgl1stej z ;podrzędnymi przerostami .wapieni oraz z' przerostami i-wpryŚIliięciami

anhydrytów i gipsów. Woltworze Swarzów 9 w dolnej częś-ci-retu wystę­

puj,e wkładka dolomiltyczne.g<> :piaskowca ikwaroo-wego, prz'eką1mie, warst- wowaneg<>. Piaskowiec .w spągu retu występuje równ!ież, w bardzo. slabo rdzeniowanym otworze Mędrzedhów 1, gdzie na głębokości 1218+122'0 m n:alpotkano żwirowce złożone w ~głównej miea.-zez OIroczaków kwarców z wkładkami wapieni, .a niż-ej .szare i C2!eI'Wone iłowce również z wkład­

kami wapieni, spoczywające na osadach pstrego .piaSkowca.

War s t w Y z W d 1 cz k o w i c stanowią naj'wyŻ'Szączęść rew. Są

one wykształoo.ne w lpostaci margli, wapieni i do.lomitów, lokalnie z wkład­

kami gip~ów lub a'IiJhyldJry!tów '(Oble1roń 3, 'Z,ałucze 1, Swarz ów 9). Strop osadów retu .charalkteryzuje występow~ie pias~owców ilub też ,piaszczy-

mość osadów mal"glistY'ch. W otwora·ch Trz:ciana 3 i Załucze 1 są to. de.n- kie wkł-ad.ki piaskowców drobnozi:~yCh wśród margli i In.;aTgle piasz- ' czyste (fig. 3). Natomiast w otWlO!l'alch Podoo!l"ze 1'0

·i

W,ojsław 3 jest 1;0 już wyraźnie zazn:a<:zollly kompleks pi.askowców o miąŻJSzości około 10 m.

!Piaskowce są jasne, drobnoziarniste miejscami dolom:itycZiIle z o!bf.Ltym glaukolIl!i1tem. Podobne ;pLa.stlrow<:.e występują również w otworze-Niw'i- s1m. 7 i Niwiska 4. Występo.wa:ni·e piaskowców w stropie retu ma na tym terenie z.na·czenie :StrattYIgr:afkzne, wyzna<:za bowiem granicę między :retem

i· wapieniem muszlowym. .

W utworach retu na zapadliSku przedkarpackim j·ffiit stoounkowo mało

fauny. Obok znanych 'z r;e1m form Myophoria costata, Lingula sp. Ger- villeia socialis, Myophoriopsis nuculaeformis, Estheria ~. i szcząt'ków ryb Gyrolepis sp. znaleziono człoOiIly liliowców. Napotkam..Q je w warstwach z Wilc2'Jk'o.wic w otwora'ch Trzdana 3, Zału.cze 1 i NiwiJSka 7. Należy pod-

k;reślić,że liliowce nie są ŻDane w recie obszaru śląsko-krakoiWsldego,

a "IN' Górach Swiętokrzy5,Idchzn.ajdowane 'były dotychczas w najwyższej

-części wrurstw .z :Wilczkowic. Napotlm!nie kh w w:ie~ceniach na lberenie

z-apadliiska, przez kit6I'1ego ohszar przebiegała !Illajst~sza strefa, łącząea

morze alpejskie z obszarem środkowej EUl'Oipy, pozwa'la ll1.:a dokładlIl.iejsze

ustalenie ·czasu. :przedostania się liliowców dOZlbio'I'lI11ika epikotntynen- talnego.

UWAGI O PALEOGEOGRAFII

Uzgodnienie stratygrafii :retu na obszarze śląskO-lkrakowSlcim i na Ite- r.enie zapadliska .przedka:npackiego pozWlOliło me Itylko na ~zll1anie ogól- nego rozmieszczenia fa<:j:i I(tab. 4, fig. 4), a;l'ewrnoiliwiło ró.wnież dokład.

niejsze zorientowanie się w prz-ebiegu połączeń zbiOil'nika środk()lWfOOUT{)­

pejskiego z mOł"zem alpejskim. Jak wli!adomo, oba tezbio:rmiki łąCZWły się

254

'Tabela 4 , Por6wnanle podziału llVYkształcenla ntologlcznego retu na obszar.zepołudnloweJ

, , P o l s k i . .

MONOKLINA

POOZIA!:. PRZEDSuDeCKA o B SZ A R. SL~SKO - KRAKOWSKI Region Dol'udnio'wv i 'Region J)ołnocn<:l

waChoi:fnl i cen1roln

Dolomity, margle, dolomity p'ia8zczyllte, iłowce wktadlci ann

dl"ytu .

.. W 1--1--,-+-_ _ _ =±:..:3~lt .... ~, . ..:.:40~

~

1/ Dolomity, wapienie dolomityczne, wapi

> tg:

nie, mal"gle,łUpki HI:! ~~e,mlli-

a:

^{Z o~ i1asre} $caml plaex-

3,!! cmzaYOg~I,q.ease

~ ~E+-· _ _ _ ---.:(~+.::2=Z.:.:.m!..ł, r IslE

O d.~'

~3 t:l r~

o 3'-

Morgle ! iły. zp!,ze- worsh.ulentaml dolomi 1lJ, IIpPllśni,cia gip6u

4+~5m Do~i~y z podrz~­

nyml l.iillladkaml mor;-gli, lokoln'e dro\::ine wpryenjęcia gIpsu

5+Z0m

Wapienie Morgl~"i~y, dololT)i.ty, mal"gle, ił",

wkłoalCl I wpry~lIęc czasem gipsu, piaslCowlec p~n-e

'ploakow- ce,glpsy

7+20m ~3+Z0 2-1+2!m PSTRY PIASKOWIEC

ze sobą w recie 'na tereni.e południoQlWej Polski. W pstrym piaskowcu po.- łączenie takie me istni.a~oi :na oJbszarze ruij'baxdziej południowej PolSki był ląd. Na ~anicy z' retem' część tego lądu obniżyła się i umolŻliwiła połą-czenie .zbiornika środikowpeuropejskiego z cl'1,pejSkim. DOttychczasowi badacze stwierdzili, że połączenie ,-takie is.tm!iało, ale ;nie byli zgodni 00 do miejsca

w.

którym ono !pTz€:biegało. J. SamsOIIliOwicz WWJa:Żał, iż !połączenie to był.o na terenie 'bramY śląslro-morawskiej (195'2). J. Nowak sądził, że biegł.o 0i00 wzdłuż w:schodInlj,.ej grani'cy lPrakarpat (1927), H. Semk.owiczo.- wa .(1960) zaś stanęła na8tanowisku, że moo:ze oa1tpejskie łrollitaktowało się :ze śroclkowoouxo.pejJskim p!1"Ze.z OIbiewymieniOllle wyżej strefy i na- zwała połączenie wzxł.ruż wschodniej :gr.anicy iPll"akarpat "bramą Karpat w$c'hOldlIlii.ch". Wychodząc z założenia, że połą.cZ'elIld,e odbywał.o się przez obie Ibramy, należy zasta:IlJOlWićsię, która z nich była dogodndejsza dla

tr.ansgtredująceg.o morza aLpejskietgo i .czy .obie .czynne ,były jednOlCZeśn1e.

Z wyłksZJtałcend:a .litoloⁱgicznego posz.cze:g6lnydh ogtn!iw retu można przypuszczać, IŻe wię!k)szą i dogodniejszą była, wbrew dotychcmsolwym rtmiemaniorni, brama' KarpatiWschodJnioh. W wierceniach połoŻOtnycl1 VI osiOlWejistrefie otejbratn'Y duży udział mają osady margliste i wapien- ile; ewaparytbw jest dość dużo, ale nie dominują one :nigdzie w osadzie.'

Początek· retU stanowią osady piaszczyste lub ilaste, m~edy :pstre., ale

śeriit

ta

jestciebb: (do 2' m . mią:lsz()śc~) i szybko pxzecllodzi w rtrwają.ce

PodIział i ~j _, tfaicljaJm.y OS'aidlów retu 255

Fi:g. 4. Mapa rozmiesZCzetIl.liJai foacjlii ,retu na obs7Jarze południowej PoolJskJ:

!Map 0If RoethLan If;wies d<ilstrlbution in the iS'Outhern area of -Poland Obszary pozbawIone obecnie osad6w retu: 1 - paleozoik; 2 - pstry piaskowiec; Obsza- ry na kt6rych osady retu występują: 3 - ret na utworach paleozoicznych; 4 - ret na pstrym piaskowcu lub na paleozoiku; 5 - obszar o przewadze dolomit6w; 6 - obszar

występowania ewaporyt6w; 7 - ret w facji piaszczysto-llasto-wapiennej; 8 - obszary

stanowiące w recie ewentualne wyspy; 9 - ^oś zbiornika; 10 - wiercenia; 11 - !za- pachyty; 12 - kierunek transgresji

Areas without Roethlan deposlts, at present: l - Palaeozoic; 2 - ' Buntsandstein;

Areas with Roethlan deposits: 3 - Roethian deposits overlying Palaeozoic forma- tlons; 4 - Roethian deposltsoverlying Buntsandstein or Palaeozoic formations; 5 - area of predomlnance ot dolomites; 6 - areas ot occurrence ot evaporates; 7 - Roethlan in arenaceous-argUlaceous-llmestone tacies; 8 - areas ot possible lslands at the Roethian time; 9 - basin axls; 10 - drllllngs; 11 - isopachytes; 12 - dlrection of' transgresslon

przez cały ;ret lagu!Ilowo-marskie osady waJpi,oono-margHste. Na t'erenie bramy śląsko-mOl'awslriej osądy marglis1;o-.dolomityczne z ,gipsami znane

sąz olEzarów 'ba.xldziej p6łInoonych, ,gd2lie ret ma wykształcenie 2'lbliixme do znanegO' z zapadliSka przedkarpac1cięgo,

w:

części południowej nato.- miast, ,gdzie profil retu .zredukowany jest do oIkołO' 40 m miąższości, dol-

ną część retu! stanowią iły i iłowce nieco piaszczyste, bez fauny, sła,bo węgl.anowe. T,en typ osadów trwa tu aż do górnej ^c.zętści górnego :retu (warstwy gÓ'l'lnlOŚląski.e). WskJa:2'luje ^0IIl na ,to, że brama śląs1ro-m.orawsk'a.

była strefą, prrez którą Q1ba zbiorniki łączyły się za pomocą ~

rozlewiSk i dopiero w czasie !kształtowania się warstw gÓIIDOśląskiCh wklro-

czyło tu motr.ze. Momant ten urwidoczniO'lly jest w dużym ujednoliceniu litolo.gicznego typu osadów, ,wyrażonym cna ^całym obszarze śląsko~kra~

'kowskim dolomitami.

256

IOORZOW WI.J(Po V V V V V V V V V V V V V V v v

~r-v~ v v v v v v v v v V GUBIN !?z~LO~ ^{GÓRA V V V· V V ·V V V}

tt- ^{V' .}

\- _ ' V V O WSCHOWA V V V V. V V V

~V~~VWVVVVVVVV

~BJow~ ^{V V V O} O&TRZESZÓW V V - JrI WROCŁAW V V V KOŃSKIE:

o~ lO ^O ~ 0<1.

"'-04 ^O

="

^"O

FJJg. 5. Mapa paleogeog,rafic:zJrlia retu parudniowej· iPalski

!Paliaoogeograph~oał map of the Roet!hialIl occurrilIlg in southern .~

1 - facja salinarna: gipsy, anhydryty i 561 kamienńa w spągu jako prżewarstwienia

osad6w dolomitycznych, marglistych i wapiennych; 2 - facja salinarna: gipsy i an- hydryty jako przewarstwienia osad6w marglistych i dolomitycznych; 3 - facja wapienno-marglista i piaszczysta; 4 - przybli:l:ony zasięg stref wynurzonych 1 - salinary facies: gypsums, anhydrites and rock salts at the bottom, occurring .

liS intercalations of dolomite, marly. and limestone deposits; 2 - salinary facies:

gypS1.1ms and anhydrites occurring as intercalations of marly and dolomit e deposits;

3 - ·l1mestone-marly and arenaceous facies; 4 - approximate extent ol emergence

ilones

Nie wyj'aśniona jest do d.zJiś sprawa szerokości bramy śląsko-mO!i-aw­

skiej. Od wschodu ograniczał ją .obszar lądu Prakar,pat, u:kr)nty obecnie pod nasunięciem lkiairpaockim, a !Więc niedostępny na ,razie do badań, od zaclJ.odu ^zaś - blolk Sudetów, który jest o/becnie pozbawiony osadów triasu, podobnie jak iczę'ŚĆ n1OiIlolkliny przedsudeckiej.

Z wykształcenia litologicznego i 'miąższości retu lIlJa mOlIlok1i:nie i w nrieccepółnocno'"iSU.deckiej wynika, 'że znaczna część oioozaTÓW JX?'zba- wianych obeC!Il.i'e osadów retu 'była objęta zasięgiem jego zbiorn~a.

W o,tworac'h z Tejonu Zielonej Góry, GubilIla i Wschowej miąższość iretu wynosi około 150 m, podolbnie jak i w Ostrzeszowie oraz w GOirZOW1ie Wlkp. W Wisznd Małej kiołJo WrocŁawia ret ma około 12'(} m miążsZJOŚci.

Duże miąższości i facja typowa dla :stref oddalonych od brzegu pozwalają przypus2JCzać, że ląd znajdował się w recie ^dość daleko na ^południu i ^cała monoklina przedsudecka była rw zasięgu .sedymentacji iretu (fig. 5.).

Sudety nie stanowiły w triasie elementu wysoko wy.piętrwnego.

WSkazuje na .f.obra'k. materiału detryityczm.ego, pochodzącego z ich mi.sz- czenia, rw utwo:rach retu nawierconych na monoklinie, oraz izolowane

płaty pstrego piaSkowcazaohowane w niecce weWInę1:rzno-sudecldej i da- lej na południe - na terenie Czechosłowacji. Możliwe jest więc. że