Warunkowe zwolnienie w trybie łaski indywidualnej

Aleksander Tobis

Warunkowe zwolnienie w trybie

łaski indywidualnej

Palestra 9/7-8(91-92), 89-95

N r 7— 8 (91— 92) W a r u n k o w e z w o ln ie n ie w t r y b ie la s k i in d y w id . _{8 9}

*

Jak w id a ć, bardzo p rzyda się w y ja śn ie n ie ty ch n iezgod n ości. J e st to ty m b ard ziej p ożąd an e, że oba orzeczen ia p o w o ła n e n a p oczątk u n in ie jsz y c h rozw ażań za w iera ją e le m e n ty m ocnej p o d sta w y d la o rzeczn ictw a w d zied zin ie, p o której porusza się o n o b ez p recy zy jn ej b u soli. D a rem n ie ju ż tera z u b o lew a ć, ż e u sta w a z 22.V.1958 r. n ie z d e fin io w a ła term in u „ch arak ter ch u lig a ń sk i c z y n u ”. C hyba m ożna jed n a k przyjąć za p ew n ik , że u sta w a ta n ie m ogła ch cieć p op ierać n iep o h a m o w a n ej rozszerzaln ości w a ru n k ó w , w śród k tórych n a k a z y w a ła zaostrzan ie karan ia szereg u p rzestęp stw o k reślo n y ch w k o d ek sie k arn ym . N ie m ożn a jej p r z y p is y w a ć tej ch ęci w o b ecn ym zw ła szcza cza sie o d w ra ca n ia się od zb ęd n ego m n ożen ia p en a liza cji.

Z aw arte w w yrok u I. K. in te g r a c y jn e u ję c ie zn a m io n c h u lig a ń sk ieg o ch arak teru czyn u sp rzyja, jak sądzę, b ez p orów n an ia w ię c e j o d cięciu są d o w e g o p o jęcia c h u li­ g a ń stw a od ro zla złeg o p o słu g iw a n ia s ię n im w potocznej m o w ie n iż sta n o w isk o sie d m iu sęd zió w I. W., k tóre ro zczło n k o w u je o w e zn am ion a i k ażd em u czło n o w i « a d a je sa m o istn y ży w o t. K ró tk o m ó w ią c , sta n o w isk o ż ą d a ją ce k u m u l o w a n i a s i ę p ew n y ch zn am ion p row ad zi zd. m . do u śc iśle n ia s p e c y f i c z n o ś c i c h u li­ g a ń sk ie g o ch arak teru d ziałan ia, a sta n o w isk o tra k tu ją ce o w e zn am ion a ro złą c zn ie p opiera ro zp ły w a n ie się term in u „ ch u ligań sk i ch arak ter czy n u ” w e m gle.

A le sty liz a c ja p o sta n o w ien ia I. W. m a n ie w ą tp liw ie w ie le za let: dobrze r o z w ija p o szczeg ó ln e zn am ion a, k tó re w w y r o k u I. K. są w y p o w ie d z ia n e la k o n iczn ie. A u to - r a ta ty w n e w ię c w y g ła d z e n ie ró żn ic m ię d z y ob u orzeczen iam i b ęd zie m o g ło p o ło ży ć k res sta n o w i, w k tó ry m p o jęcie c h u lig a ń sk ieg o charakteru czyn u je s t w n a szy m p ra w ie k arn ym w c ią ż jeszcze n azb yt w o rk o w a te.

O sob iście u w ażam , że c o m m u n is c o n se n su s m ó g łb y s ię u tw o rzy ć co do ro zu m ien ia tak iego, że o ch u lig a ń sk im ch arak terze p rzestęp stw a m ó w im y w ted y , g d y sp raw ca: p o n iesio n y p u stą eu fo rią i z w a r c h o lstw a zrodzonym m n iem a n iem o so b ie (sk ład n ik p o b u d k i ) ,

ch ce o ste n ta c y jn ie sta n ą ć ponad reg u ła m i p orządku ży cia zb io ro w eg o (sk ład n ik c e l u ) ,

d ziała p rzy ty m b ru ta ln ie, z od rzu cen iem h a m u lcó w c y w iliz o w a n e g o czło w ie k a (sk ła d n ik s p o s o b u d z i a ł a n i a ) .

K a żd y z ty c h cz y n n ik ó w n a d a je się , rzecz prosta, do r o zw in ięc ia w szczeg ó ła ch , a le d o p iero w s z y s t k i e t r z y sk ła d a ją się n a ch a ra k tery sty czn y sz k ie le t z a ­ ch o w a n ia s ię ch u ligań sk iego.

A L E K S A N D E R T O B I S

W arunkow e zwolnienie w trybie łaski indywidualnej

■90 A l e k s a n d e r T o b i s _{N r 7-8 (91— 92»}

O ba a k ty m in iste r ia ln e (a czk o lw iek n ie m a ją ce form y zarządzeń) ze w z g lę d u n a sw o ją treść uzn ać n a leży za n orm y w e w n ą trzreso rto w e, w ch o d zą ce w sk ład p raw a p e n ite n c ja r n e g o '. Ich zn a czen ie w y k ra cza jed n a k poza ra m y resortu , gd yż n o rm y t e za w iera ją p rzy p o m n ien ie w a żn ej in s ty tu c ji p ra w n ej, dostosow an ej o b ecn ie d«

potrzeb p o lity k i k ry m in a ln ej.

W sp ó łcześn ie, p r a w o ,ła s k i w P R L p r z y słu g u je R ad zie P a ń stw a n a m o cy art. 25

K o n sty tu cji. T reść teg o p raw a w y r a ż a s i ę w m o ż liw o śc i in d y w id u a ln e g o darow an ia k a ry p ra w o m o cn ie w y m ierzo n ej p rz e stę p c y w p o stęp o w a n iu sąd ow ym , p rzy czym m o że to być — w ro zu m ien iu k od ek su k a rn eg o — kara zarów n o zasad n icza, jak

i d od atk ow a.

W sp om n ian e a k ty M in isterstw a S p r a w ie d liw o ś c i przyp om in ają o p rostym f a k ­ c ie , że jeżeli ła sk a in d y w id u a ln a m o że d o ty czy ć d a ro w a n ia k a ry w ca ło ści lu b

w części, to ty m b ardziej m ożna ją sto so w a ć w m n iej k o rzystn ej d la . sk a za n eg o sytuacji,' tj. do w a r u n k o w eg o p rzed term in o w eg o z w o ln ien ia z o d b y cia części k a r y p o zb a w ien ia w o ln o ści.

W yd an iu ty ch p rzep isó w p r z y św ie c a ła za tem lo g iczn a in terp reta cja art. 25 K o n ­ sty tu cji.

Z w ią zk i m ięd zy w a ru n k o w y m z w o ln ie n ie m a in d y w id u a ln y m u ła sk a w ia n ie m z a ­ zn a c z a ły się ju ż od d z ie sią tk ó w lat. S z c z e g ó ln ie a k tu a ln a b yła ta sp raw a n a o b sz a ­ rze o b o w ią zy w a n ia n ie m ie c k ie g o k od ek su k a rn eg o z 1871 r., gd zie w p ły w y obu in s ty tu c ji w ciągu w ie lu la t śc ie r a ły s ię d o ść s i l n i e 2.,

Jak stw ie r d z iliśm y , w n aszym p r a w ie k a rn y m n ie m a przeszk ód p ra w n y ch eto sto so w a n ia w a ru n k o w eg o zw a ln ia n ia w drod ze in d y w id u a ln eg o u ła sk a w ia n ia (art. 26 K o n sty tu cji). P o zo sta je w ię c z a sta n o w ić s ię n ad p otrzebą ta k ie g o w ła śn ie u r e g u lo ­ w a n ia k w estii.

P rzed p rzy to czen iem w ła śc iw y c h a rg u m en tó w n ieo d zo w n a się sta je u p rzed n ia rela c ja z n a jw a żn iejszy ch p o sta n o w ień za w a r ty c h w p ism ach m in isterstw a .

P ism o ok óln e nr 1/64 z 3.1.1964 r. in fo rm u je, że R ad a P a ń stw a k o rzy sta z p raw a ła s k i, sto su ją c w a ru n k o w e z w o ln ien ie:

a) 7. o d b ycia całej lu b p o zo sta łej do o d b ycia części k a r y p o zb a w ien ia w o ln o śa i (tj. sto su ją c w a ru n k o w e z w o ln ie n ie ró w n ież do sk a za n y ch , k tó rzy n ie rozp o­ c z ę li jeszcze o d b y w a n ia k a ry b ąd ź n ie o d b y li jeszcze 2/3 k a ry i co n a jm n iej 6 m ie się c y p o zb a w ien ia w oln ości);

b) w w y ją tk o w y c h w y p a d k a ch — r ó w n ie ż d o osób w y m ie n io n y c h w art. 2 § 2 u sta w y z dn. 29.V.1957 r. o w a r u n k o w y m z w o ln ie n iu (Dz. U. z 1961 r. N r 58,

poz. 321).

P ism o nr 27/64 z 11.1.1964 r., n a w ią z u ją c do p ism a pop rzed n iego, u sta la n a stę p u ­ ją ce za sa d y p o stęp o w a n ia ad m in istra cji za k ła d u k arn ego w sp raw ach o u ła s k a w ie ­ n ie w fo rm ie w a ru n k o w eg o zw o ln ien ia :

1. A d m in istra cja za k ła d u k a rn eg o m o że w y stą p ić z u rzęd u z w n io sk ie m o w a r u n ­ k o w e z w o ln ie n ie w tr y b ie ła sk i, je ż e li zach od zą sz czeg ó ln ie u za sa d n io n e w z g lę ­ dy p r? fm a w ia ją ce za zw o ln ien iem , b rak zaś u sta w o w y c h w y m a g a ń n iezb ęd n y ch do w a ru n k o w eg o zw o ln ien ia .

W n iosk i n ie p o w in n y być zg ła sza n e w zg lęd em osób, k tóre n ie o d b y ły c o n a j­ m n iej 6 m ie się c y k ary, g d y ż z r e g u ły za k ła d y k arn e n ie d y sp o n u ją jeszo ee 1 P e r . S. W a l c z a k : F ra w o p e n ite n c ja r n e P R L , cz. 1, W ro c ła w 1964, s. 46 i n a s t.

2 P o r . n p . W. M i t t e r m a i e r : G e f ä a n g n is k u n d e , B e r l i n - F r a n k f u r t a. M. 1954, s. IS ł; K o h l r a u s c h —L a n g e : S tra fg e s e tz b u c h , B e rlin 1961, w y d . 43, s. 105.

7 8 ( 9 1__92) W a r u n k o w e z w o l n i e n i e w t r y b i e ł a s k i i n d y w i d . ₉₁

w ty m ok resie m a teria łem w y sta r c z a ją c y m do o c e n y p rzesła n ek do w y stą p ie n ia z w n io sk iem .

O zw o ln ien ie r e c y d y w isty a d m in istra cja m oże w y stą p ić w te d y , gd y odbył on 2/3 k ary, a co n ajm n iej 6 m iesięc y , n a to m ia st o z w o ln ie n ie w ię ź n ia d o ż y w o t­ n ieg o lu b m a jącego odbyć k a ry n ie p o d leg a ją ce łą cze n iu a p rzew y ższa ją ce 15 la t — po od b yciu 15 la t w ię z ie n ia .

:2. W n iosek m oże być zgłoszon y:

a) je ż e li a d m in istracja n a p o d sta w ie tryb u życia w ię ź n ia przed osad zen iem w w ięzie n iu , jeg o cech o so b isty ch i za ch o w a n ia się w czasie od b y w a n ia k a ry n ab ierze p rzek on an ia, że p o u zy sk a n iu w a r u n k o w e g o z w o ln ie n ia n ie b ęd zie n a ru sza ł p o d sta w o w y ch zasad w sp ó łży cia sp ołeczn ego, a w szczeg ó ln o ści nie p op ełn i n o w eg o p rzestęp stw a ;

b) je ś li w ięzie ń p osiad a n ad to stw ierd zo n e d ok u m en tam i u m iejętn o ści za w o d o ­ w e lu b w y u c z o n y zaw ód i z a p ew n ien ie p racy p o u z y sk a n iu w a ru n k o w eg o zw o ln ien ia oraz je ż e li w y ra żo n o g otow ość p oręczen ia lu b p e łn ien ia nadzoru nad w a ru n k o w o zw o ln io n y m (przez osobę za słu g u ją cą n a za u fa n ie, in sty tu cję lu b organ izację społeczną).

3. W y ją tk o w o w n io sek m o że b yć ta k że złożon y — poza za ch o w a n iem w a ru n k ó w w y m ien io n y ch w p k t 2 lit. b), — w te d y , gd y d otyczy osób w p o d eszły m w iek u , o tr w a ły m k a le c tw ie lu b o trw a łej n iezd o ln o ści do p racy, k tó re m ają jed n ak za p ew n io n e w a ru n k i b y to w e po z w o ln ien iu z zak ład u k arnego.

W n iosek o w a ru n k o w e z w o ln ie n ie w try b ie ła s k i p rzesy ła się do referatu p e- n itecja rn eg o sądu w o jew ó d zk ieg o .

W zw iązk u z p o w y ższy m i p rzep isam i b liższeg o w y ja śn ie n ia w y m a g a ją zagad ­ n ie n ia d otyczące:

1) braku u sta w o w y ch w y m a g a ń n ie zb ęd n y ch do w a ru n k o w eg o z w o ln ien ia — ja ­ ko p rzesłan k i in ic ja ty w y a d m in istra cji w ię z ie n ia do w y stą p ie n ia z w n io sk iem o u ła s k a w ie n ie w fo rm ie w a ru n k o w eg o zw o ln ien ia ;

2) u sta len ia kręgu osób, k tó ry ch m ogą d otyczyć w n io sk i;

3) progn ozy sp ołeczn ej osób k a n d y d u ją cy ch do u ła sk a w ien ia w fo rm ie w a ru n k o ­ w e g o z w o ln ien ia oraz in n y c h w a r u n k ó w w n io sk u ;

4) try b u p ostęp ow an ia.

1. Z aw arte w p iśm ie n r 27/64 e n ig m a ty czn e sfo rm u ło w a n ie d otyczące braku u sta ­ w o w y c h w y m a g a ń n iezb ęd n y ch do w a ru n k o w eg o zw o ln ien ia m oże prow ad zić do

b łę d n e g o m n iem an ia, że chodzi o brak w sz e lk ic h w y m a g a ń p rzew id zia n y ch w u sta ­ w ie o w a ru n k o w y m zw o ln ien iu , a w ię c tzw . w a ru n k ó w fo rm a ln y ch i m aterialn ych 13.

3 R o z ró ż n ia n ie tz w . w a r u n k ó w f o r m a ln y c h i m a te r ia ln y c h w a r u n k o w e g o z w o ln ie n ia (p o r. n p . B a f i a J. — B u c h a ł a K .: W a ru n k o w e z w o ln ie n ie , W a rsz a w a 1957, s. 36 i 46; D a s z k i e ­ w i c z K .: P ra w o k a r n e , P o z n a ń 1962, s. 22 1 n a s t.) je s t m . zd. n ie s łu s z n e , je ś li zw a ż y ć , że i n s ty tu c ja w a ru n k o w e g o z w o ln ie n ia m a słu ż y ć w z a sa d z ie c e lo w i p r e w e n c ji s z c z e g ó ln e j. U s ta n o w ie n ie m in im a ln e g o o k r e s u o d b y w a n ia k a r y (2/3, n ie m n ie j j e d n a k n iż 6 m ie się c y ) n ie m o ż n a w ię c tłu m a c z y ć c e le m c h o ć b y c z ę śc io w e g o o d c ie r p ie n ia k a r y p rz e z sk a z a n e g o ( n a u k a s o c ja lis ty c z n a o d rz u c a te o r ię o d w e tu w k a rz e ), le c z in t e n c j ą z a b e z p ie c z e n ia c h o ć b y n ie ­ w ie lk ie g o o k re s u , w k tó r y m b y ło b y m o ż liw e w y c h o w a w c z e o d d z ia ły w a n ie z a k ła d u p e n ite n ­ c ja r n e g o n a sk a z a n e g o . S tą d w a r u n e k o d b y c ia o k r e ś lo n e j c z ę śc i k a r y j e s t w ła ś c iw ie ta k ż e w a r u n k ie m m a te r ia ln y m , a je ś li t a k , to m o ż n a m ó w ić ty lk o o j e d n e j k a te g o r ii w a r u n k ó w (c o n ie p rz e sz k a d z a w p r o w a d z e n iu p o d z ia łó w z in n y c h p u n k tó w w id z e n ia ) p r o w a d z ą c y c h -do u s ta le n ia p ro g n o z y d la s k a z a n e g o — b e z k o n ie c z n o ś c i n a z y w a n ia ic h m a te r ia ln y m i. P o to c z n ie je d n a k m o ż n a się p o słu g iw a ć p o ję c ie m w a r u n k ó w f o rm a ln y c h i m a te r ia ln y c h < p a m ie ta ją c p rz y ty m , że w „ w a r u n k a c h f o r m a ln y c h ” k r y j e się s k r ó t m y ś lo w y : s k a z a n y b y ł p o d d a n y p rz e z o k re ś lo n y u s ta w ą c zas o d d z ia ły w a n iu r e e d u k a c y jn 'm u ), a to c h c ć b y ze ■względu n a k o n ie c z n o ś ć u p r a s z c z a n ia z b y t d łu g ic h n ie r a z o k re ś le ń , z a d o m o w io n y c h w ję z y k u p r a w n ic z y m , c z ę s to c z e rp ią c y c h sw o je ź ró d ło w s fo rm u ło w a n ia c h u s ta w y .

T2 A l e k s a n d e r T o b i s N r 7 - 8 (91— 9 2 )

P r a k ty c z n ie o n za cza ło b y to, że chodzi n ie ty lk o o brak u sta w o w o w y m a g a n e g o o k resu o d b ycia k ary, ale ró w n ież o w y p a d k i, k ie d y są d o d m ó w ił z w o ln ie n ia s k a ­ z a n y ch w sp raw ach w sz c z ę ty c h na p o d sta w ie w n io sk ó w ad m in istra cji w ię z ie n ia w p o stęp o w a n iu z w y k ły m , w k tó ry ch p o d sta w ą o d m o w y b y ł -brak w a r u n k ó w fo r ­ m a ln y ch lu b m a teria ln y c h (obie k a teg o rie są „ u sta w o w e”). W p raw d zie z treści p k t pod lit. a) p ism a n r 1/64 w y n ik a ż e w za k r e sie w a ru n k o w y ch zw o ln ie ń R ada P a ń stw a m oże rea lizo w a ć u ła s k a w ie n ia b ez ogran iczeń , a w ię c że m o g ły b y s ię tu z n a leźć ta k że o d m o w n ie r o zstrzy g n ięte przez sąd w n io sk i a d m in istra cji zak ład u k arn ego, jed n a k że in n e o k o liczn o ści w sk a z u ją na to, że n ie m ożn a p rzy ją ć ta k iej in te r p r e ta c ji o m a w ia n y ch p rzep isów .

P rzed e w sz y stk im celem , ja k i p r z y św ie c a ł w y d a n iu norm m in iste r ia ln y c h , n ie b y ło ch yb a z n a le z ie n ie fu r tk i dla o d m o w n ie z a ła tw io n y ch w n io sk ó w a d m in istra cji za k ła d u k arn ego w z w y k ły m try b ie p o stę p o w a n ia o w a ru n k o w e z w o ln ie n ia (art. 9 u sta w y o w arunkow ym i zw o ln ien iu ). P o w tó re, do rzad k ości n a leżą ta k ie sp r a w y , w k tó ry ch sąd o d m ó w ił w a r u n k o w e g o zw o ln ie n ia z pow odu b rak u w a r u n k ó w fo rm a ln y ch , g d y ż d o p o d sta w o w y ch o b o w ią zk ó w a d m in istra cji n a le ż y p r o w a d z e n ie o b liczeń d łu g o tr w a ło śc i od b y w a n ia k ary; stąd ró w n ież i ta k a teg o ria sp ra w w y ­ m yk a się sp o d w sk a za n eg o zw ro tu d o ty czą ceg o b rak u w y m a g a ń u sta w o w y ch .

D och od zi tu jeszcze trzeci a rgu m en t. P ism o n r 27/64 m ó w i o „ szczeg ó ln ie u za­ sa d n io n y ch w z g lę d a c h p rzem a w ia ją cy ch z a z w o ln ie n ie m ”, co w y r a ź n ie sta w ia w p r o ­ w a d za n ą do r e a liza cji w p o stęp o w a n iu w y k o n a w c z y m in s ty tu c ję u ła sk a w ie ń w fo r ­ m ie w a ru n k o w eg o z w o ln ie n ia w rzęd zie w y ją tk o w y c h .

M ożna w ię c w k o n k lu zji p rzyjąć, że przez b rak u sta w o w y c h w y m a g a ń n ie z b ę d ­ n y ch do w a r u n k o w e g o zw o ln ien ia , sta n o w ią ceg o p rzesła n k ę in ic ja ty w y a d m in i­ stra cji za k ła d u k a rn eg o do w y stą p ie n ia z w n io sk ie m o u ła s k a w ie n ie w p o sta ci w a r u n k o w e g o z w o ln ie n ia , n a le ż y rozu m ieć ty lk o brak w a ru n k ó w fo rm a ln y ch , tj. b rak o d b y cia 2/3 lu b 6 m ie się c y kary oraz w y p a d k i recy d y w y .

2. Jak ju ż w sp o m n ia n o , w p iśm ie n r 1/64 w «punkcie pod lit. a) zw raca się u w a ­ g ę n a to, że u ła s k a w ie n ie w fo rm ie w a r u n k o w e g o z w o ln ie n ia m oże d o ty czy ć c a łej k a ry lu b p o zo sta łej do o d b ycia jej części. Z w a ru n k o w eg o zw o ln ie n ia w tr y b ie ła s k i m o g ą w ię c k o rzy sta ć ró w n ie ż osob y, k tóre n ie rozp oczęły jeszcze o d b y w a n ia kary, je ż e li p op rzed n io p o z o sta w a ły w a reszcie ty m cza so w y m . Tej k a teg o rii osób z n a tu r y rzeczy u p ra w n ien ia k iero w n ictw a ' za k ła d u k arn ego n ie dotyczą. S k a za n i, z ró żn y ch w z g lę d ó w n ie o d b y w a ją c y jeszcze k a ry , n ie m a ją z g ó ry o k reślon ej p rzy n a leżn o ści do zak ład u k arn ego, stą d tru d n a b y ła b y n iejed n o k ro tn ie do u s ta le ­ n ia w ła ś c iw o ś ć a d m in istra cji. N a to m ia st p od p orząd k ow an e jej b ęd ą n a stę p u ją c e osoby:

— sk a za n i, k tó rzy n ie o d b y li jeszcze 2/3 k ary, a le m ają ju ż za sobą 6 m ie s ię c y p o z b a w ie n ia w o ln o ści,

— sk azan i, k tórzy n ie od b yli n a w e t 6 m ie się c y kary, — r e c y d y w iśc i,

— w ię ź n io w ie d ożyw otn i.

O czy w iście o so b y , k tó re n ie za częły jeszcze od b y w a ć kary, m ogą sk ła d a ć w n io s ­ k i o u ła s k a w ie n ie w p o sta ci w a ru n k o w eg o zw o ln ie n ia w e w ła sn y m im ien iu lu b za p o śred n ictw em sw o ich obrońców .

P o e w e n tu a ln y m za sto so w a n iu w a ru n k o w eg o zw o ln ien ia w drodze in d y w id u a l­ n eg o u ła s k a w ie n ia sy tu a cja p raw n a tych osób b y ła b y podobna do sy tu a c ji osób ,

J^r 7__8 (91__92) W arunkowe zw olnienie w trybie laski indy wid. ₉₃

k tó r y m isądy z a w ie siły w a ru n k o w e w y k o n a n ie k a ry (okres próby, kurator, obo­ w ią z k i 4, n ieo d b y w a n ie kary).

C o d o osób p o d leg ły ch zak ład om k arn ym , to p ism o n r 27/64 p o leciło czekać na u p ły w 6 m ie się c y kary. P o sta n o w ie n ie to n ie jest k o n se k w e n tn e w sto su n k u do cy to w a n e g o ju ż p u n k tu pod. lit. a) p ism a n r 1/64, p o z w a la ją c e g o na w a ru n k o w e z w o ln ie n ie w try b ie ła s k i n a w e t ty c h sk azan ych , k tó rzy n ie z a c z ę li jej je sz c z e od ­ b y w a ć . D la czeg o b o w iem sk a za n i o d b y w a ją cy k arę p o zb a w ien ia w o ln o śc i m ają się z n a jd o w a ć w m niej k o rzystn ej sy tu a c ji, sk o ro bez teg o rod zaju og ra n iczeń w o ln o s k ła d a ć w n io sk i osobom u p r z y w ile jo w a n y m z ty c h czy in n y ch p o w o d ó w n ie o d b y - w a n ie m k ary? N ie b y ło b y to ch y b a słu szn e. N ie p rzek on u je argum ent, że w e w c z e śn ie jsz y m o k resie zak ład k a m y n ie d y sp o n u je m a teria łem w y sta rcza ją cy m do o c e n y p rzesła n ek do w y stą p ie n ia z w n io sk ie m (p ism o n r 27/64). M ożliw e jest p rzecież w c z e śn ie jsz e n iż w cza sie 6 m iesięc y stw ierd zen ie u m iejętn o ści zaw od o­ w y c h , w y u c z o n e g o zaw od u itd . (w y łą cza ją c progn ozę sp ołeczn ą, o czym p o n iż e j); w ó w c z a s n ie b y ło b y chyba p rzeszk ód do w y stą p ie n ia z w n io sk ie m w cz e śn ie j.

M ożliw ość sto so w a n ia w a r u n k o w e g o zw o ln ien ia w tr y b ie ła s k i do r e cy d y w istó w n a le ż y p o w ita ć z w ię k sz y m u zn a n iem n iż w stosu n k u do sk a za n y ch b ez w y m a g a ­ n y c h u sta w ą o w a ru n k o w y m z w o ln ie n iu p rzesła n ek fo rm a ln y ch .

P ro b lem p racy p en iten cja rn ej z r e c y d y w ista m i jest jed n y m z p o w a żn iejszy ch w p olsk iej p en iten cja ry sty ce. N ie m a ło pośw ięcono, ju ż u w a g tem u prob lem ow i.

O b o w ią zu ją cy stan p r a w n y jest te g o rodzaju, że r e c y d y w iśc i o d su n ięci są od m o ż liw o śc i k o rzy sta n ia z w a ru n k o w y c h z w o ln ie ń (art. 2 § 2 u sta w y o w a ru n k o w y m zw o ln ien iu ). N ie sp rzyja to ro zw ija n iu p ra cy w y ch o w a w czej z r e c y d y w ista m i w z a ­ k ła d a c h k arnych. Brak w p e r sp e k ty w ie w a ru n k o w eg o z w o ln ie n ia n ie m o b ilizo w a ł ic h , n ie a n gażow ał w z ło żo n y p roces reed u k a cji, n ie m o ż liw y ch yb a bez św ia d o m e ­ g o w sp ó łd zia ła n ia w ięźn ia . N a te m a t p ra cy w y ch o w a w czej z r ecy d y w ista m i oraz w sp ra w ie p raw n ego u r e g u lo w a n ia d op u szczaln ości w a ru n k o w y ch zw o ln ień tej k a te g o r ii p rzestęp có w w y p o w ia d a li się ju ż z n a w cy p r z e d m io tu 5 d la teg o zb ęd n e się w y d a je szczeg ó ło w sze u z a sa d n ia n ie p rzy d a tn o ści tej p rzyp om n ian ej form y p ra w n ej w p ra cy z a k ła d ó w k arn ych z r ecy d y w ista m i.

M oże b y w a rto b yło dodać, że p o zy ty w n a ocen a w y d a n y c h p rzep isó w w y n ik a p o n a d to z in n y ch jeszcze w zg lęd ó w . M ia n o w icie w p ra k ty ce zd a rza ły się w y p a d k i, k ie d y sąd n ie m ógł z w o ln ić w a ru n k o w o sk azan ego z p ow od u r e cy d y w y , g d y ty m ­ cza sem w ła ś c iw ie — oprócz p raw n ej n a g a n n o ści — n ie n o siła ona w sobie zb yt w ie lk ie g o ła d u n k u fa k ty czn ej za rzu ca ln o ści (np. recy d y w a w sto su n k u do p rze­ s tę p stw a z art. 1 § 1 dekr. z 4 m arca 1953 r. — D z. U. N r 17, poz. 69, za k tóre sp r a w c y w y m ierzo n o 2 ty g o d n ie aresztu), a in n e dane z u sta w y o w a ru n k o w y m z w o ln ie n iu r o k o w a ły na p rzy szło ść p o m y śln ie i p rzem a w ia ły za u d zielen iem z w o l­ n ie n ia .

N ieb a g a teln a te ż z p u n k tu w id z e n ia zap ob iegan ia w tó rn ej p rzestęp czości jest m o żliw o ść (sprawow ania nad zoru nad zw o ln io n y m recy d y w istą . P rzyn ajm n iej w o k r e sie p ró b y sąd za p o śred n ictw em k u ratora m oże k o n tro lo w a ć jeg o z a ch o w a ­

* N ie sp o só b p o w s trz y m a ć się od u w a g i, że p r o j e k t k .k . z 1963 r., r e g u lu ją c w a r t . E8

-w z a k r e s ie w a r u n k o w y c h z w o ln ie ń b la n k ie to w o m .i. z a g a d n ie n ie n a d z o r u i o b o w ią z k ó w w n a w ią z a n iu d o w a r u n k o w e g o z a w ie s z e n ia w y k o n a n ia k a r y , z n a la z łb y o p a rc ie w w y ż e j r e f e ­ r o w a n e j i n s ty tu c ji. P o r. te ż § 26 w z w ią z k u z § 24, 24a i 25 n ie m ie c k ie g o k .k . z 1871 r . w fc rz m ie n iu n o w e li z 4.viII.'9"i3 r.

5 P o r. n p . J . S l i w o w s k i : W a ru n k o w e z w o ln ie n ie w p r o je k c ie k o d e k s u k a r n e g o , „ P a ń ­ s tw o i P r a w o ” n r 7/63, s. 120 o r a z R e fo rm a p rz e p is ó w o w a r u n k o w y m z w o ln ie n iu „ N o w e P r a w o ” n r 4/60, s. 457; S. W a l c z a k : W a ru n k o w e z w o ln ie n ie w p r o j e k t a c h k o d y f ik a c ji, „ N o w e P r a w o ” n r 6/63, s. 639 i n a s t.

9 4 A l e k s a n d e r T o b i N r 7 - 8 (91— 9 2 )

n ie na w o ln o ści, n a to m ia st po z w o ln ien iu w ra zie od b ycia całej k a ry są d w z a sa ­ d z ie tra ci z oczu p rzestęp cę.

P ism o n r 27/64 p o leca czek ać n a o d b y cie 2/3 k ary, a p rzyn ajm n iej na u p ły w 6 m iesięc y . W za sa d zie ta k ie p o sta w ie n ie sp ra w y je s t słu szn e. T k w i w n im z a ło ­

żen ie, że ze w z g lę d u na u m iejętn o ść p rzy sto so w a n ia s ię r e c y d y w isty 8 do w a r u n k ó w w ię z ie n n y c h m in im a ln y ok res p o trzeb n y d o w y k a z a n ia jeg o p o p ra w y p o w in ie n w y ­ n ieść 2/3 k ary.

M ając jed n a k na u w a d ze n ieo g ra n iczo n y zak res ła s k i g ło w y p a ń stw a w sto su n ­ k u do k a ry są d o w ej, b y ło b y n iero zsą d n ą rzeczą u sz ty w n ia ć n o rm y ob ow iązk u a d reso w a n e do k ie r o w n ic tw a zak ład u k a rn eg o — aż do w y łą c z e n ia o d stęp stw w w y ją tk o w y c h w y p a d k a ch od p o w y ższej z a sa d y ’.

N iek tó re u w a g i p o czy n io n e n a m a r g in e sie sy tu a c ji p raw n ej r e c y d y w istó w d a ło ­ b y się o d n ieść ta k że do k a teg o rii w ię ź n ió w d o ży w o tn ich . D op u szczaln ość u ła s k a ­ w ie ń w fo rm ie w a r u n k o w e g o z w o ln ie n ia u ła tw i n ie w ą tp liw ie p racę fu n k c jo n a r iu sz y słu żb y w ię z ie n n e j, zaa n g a żu je w ię ź n ió w w p ro ces reed u k acji. A k tu a ln e brdą tu ta k że u w a g i o nad zorze w o k r e sie prób y, o w y ją tk o w o śc i n ieo d b y cia w y zn a czo n ej c z ę śc i k a r y (tu 15 lat).

Inne sp o strzeżen ia , ja k ie n a su w a ją się w zw ią zk u z p oszczególn ym i k a teg o ria m i sk a za n y ch , w y m a g a ły b y szczeg ó ło w szeg o u za sa d n ien ia zw ła szcza w b a d a n ia ch p r a k ­ ty k i p en iten cja rn ej i sąd ow ej.

3.-ł*ew n e zastrzeżen ia b u d zi norm a p u n k tu 2 lit. a) p ism a nr 27/64, w a ru n k u ją ca w y stą p ie n ie z w n io sk ie m o u ła s k a w ie n ie (w p o sta ci w a ru n k o w eg o zw o ln ien ia ) o d p rzek on an ia — na p o d sta w ie tryb u ży cia , za ch o w a n ia się w czasie od b yw an ia k ary itd. — że sk a za n y po z w o ln ie n iu b ęd zie się sto so w a ł do p o d sta w o w y ch z a sa d w sp ó łż y c ia sp o łeczn eg o , a w szczeg ó ln o ści n ie p o p ełn i n o w e g o p rzestęp stw a .

T ak i ob o w ią zek sta w ia a d m in istra cję za k ła d u k a rn eg o w tru d n ej sy tu a cji. P o c ią ­ g a on b o w ie m za sob ą k o n ieczn o ść ro k o w a ń co d o p rzy szłeg o p o stęp o w a n ia sk a za ­ n eg o . W yn ik a to z p od ob n ych sfo rm u ło w a ń p o w y ższeg o p rzep isu oraz art. 1 § 1 u s t a w y o w a ru n k o w y m zw o ln ien iu . O ile są d p en iten cja rn y m a o b ow iązek p o sta ­ w ie n ia p ro g n o zy ze w zg lęd u n a p otrzeb ę n a le ż y te j in d y w id u a liz a c ji k ary, o ty le n a a d m in istra cji w ię z ie n ia sp o czy w a ty lk o o b o w ią zek in d y w id u a liza cji p o stę p o w a n ia z p rzestęp cą , a co się ty c z y in d y w id u a liz a c ji k a r y , to o b ow iązek a d m in istra cji s ię ­ ga p r z y g o to w a n ia sp raw ozd an ia (p isem n eg o lu b ustnego) z w y n ik ó w p ra cy n a d r eed u k a cją p rzestęp cy. N ie tr a fn ie w ię c u za leżn io n o in ic ja ty w ę w n io sk o d a w czą z a ­ k ła d u k arn ego od p o zy ty w n ej p rogn ozy, k tórą m ia łb y u sta la ć o d p o w ied n i organ

w y k o n a w c z y .

Z ach od zi p on ad to ob a w a , czy organ ta k i, p o tra fi w y w ią z a ć s ię n a le ż y c ie ze sw eg o za d a n ia . T rudność zw ię k sz a się je szcze o ty le , że za k ła d k a rn y n ie d y sp o n u je w za sa d zie p ełn o w a r to śc io w y m m a teria łem z roziprawy są d o w ej p rzeciw k o o sk arżon em u . A d m in istra cja z a k ła d u k arn ego n ie ściąga a k t sp raw y. O dpis zaś w y ro k u n iczeg o n ie z a ła tw ia ; czasem w a k ta ch zak ład u k a rn eg o z n a j­ d u je się ty lk o se n te n c ja w y ro k u , a w te d y poza rozmiareYn kary, k w a lifik a c ją p ra w n ą czyn u i in n y m i m n iej w a żn y m i szczeg ó ła m i brak z akt są d o w y ch — w k w e stii ro k o w a n ia — ja k ich ś w a r to śc io w y c h in fo rm a cji.

Z p o w y ż sz y c h w z g lę d ó w o m a w ia n y u stę p p ism a nr 27/64 n a leża ło b y u w a ża ć « M oże n ie k a ż d e g o ; p o ż ą d a n a b y ła b y s t a r a n n a s e le k c ja p r z y J e d n o c z e s n y m z a a n g a ż o w a ­ n i u w s z e lk ic h ś r o d k ó w r o z p o z n a n ia o so b o w o śc i, z n a j d u j ą c y c h się w d y s p o z y c ji a d m in is tr a c ji z a k ła d u k a r n e g o . 7 B rz m i t o t r o c h ę p a r a d o k s a ln ie , a le s k o r o z w o ln ie n ie r e c y d y w is ty w a r u n k o w o w d ro d z e la s k i j e s t sa m o w so b ie w y ją tk ie m , t o w n ie s ie n ie w n io s k u p rz e z a d m in is tr a c ję w ię z ie n ia p r z e d u p ły w e m 2/3 k a r y b ę d z ie m ia ło z n a c z e n ie w y j ą t k u o d w y ją tk u .

N r 7 — 8 (9 1 __ 92 ) Warunkowe zw olnienie w trybie laski indywid.

ty lk o za o g ó ln o o rien ta cy jn y . O p rogn ozę dla sk azan ego, n a rzecz k tórego a d m i- stra cja zak ład u k arn ego w y stę p u je z w n io sk ie m o u ła sk a w ien ie, p ow in ien się z a ­ troszczyć sąd p en iten cja rn y (w ojew ód zk i), k tó ry o p in iu je w n io se k przed w y sła n ie m

f o do G en eraln ej P rokuratury.

In n e w a ru n k i w y stą p ie n ia z w n io sk ie m p od an e w p iśm ie n r 27/64 są dobrane tr a fn ie . B ęd ą on e n iech y b n ie sp e łn ia ły fu n k c ję w y c h o w a w c z ą w sto su n k u do ogółu w ię ź n ió w . W ynika to z siln eg o p o d k reślen ia pracy, n a u k i, p ro w a d zen ia osiadłego,, sp o k o jn eg o życia i p o sia d a n ia u sta b ilizo w a n ej p o zy cji w sp o łe c z e ń stw ie jak o czy n - ■ ik ó w w p ły w a ją c y c h ą a in ic ja ty w ę w n io sk o d a w czą zak ład u k arn ego. Z ach ęci to n ie w ą tp liw ie w ię ź n ió w do k o rzy sta n ia z ty ch m o żliw o ści pracy, n a u k i i zd o b y w a ­ n ia zaw od u , k tó re im z a p e w n ia ją z a k ła d y karne.

D o g łęb o k o h u m a n ita rn y ch n a le ż y ta k że za liczy ć m o ż'iw o ść w a ru n k o w eg o z w a l­ n ia n ia w try b ie ła s k i osób p oszk o d o w a n y ch przez życie: k a lek , n iezd o ln y ch do p r a - • y oraz osób sta rszy ch w ie k ie m . S łu sz n ie — od stro n y fo rm a ln ej — p o tra k to w a n o t e osob y m n iej ry g o ry sty czn ie od in n ych .

4. T ryb p o stęp o w a n ia w sp raw ach o w a ru n k o w e z w o ln ie n ie w drodze in d y w i­ d u a ln eg o u ła sk a w ie n ia z a le ż y od p o d m io tu w sz c z y n a ją c e g o p o stęp o w a n ie.

D la a d m in istra cji w ię z ie n ia oba p ism a w p u n k ta ch 5 p rzew id u ją d rogę v ia S ąd W o jew ó d zk i w o k ręg u sied zib y z a k ła d u k arn ego i G en eraln ą P rok u ratu rę. J est to p e w n e g o rod zaju o d stę p stw o od k.pjk. (p o m in ięcie sąd ów m ery to ry czn ie rozp ozn a­ ją c y c h sp ra w ę), co m ożn a tłu m a c z y ć ty m , że w o m a w ia n ej in sty tu c ji b ierze g ó r ę ra czej elem en t w a ru n k o w eg o z w o ln ien ia ; w o sta teczn y m rozrach u n k u po u ła sk a ­ w ie n iu d o jd ą do sk u tk u p o sta n o w ien ia u sta w y o w a ru n k o w y m z w o ln ie n iu , a w tej k w e s tii b ieg ły m je s t sąd p en iten cja rn y , k tó r y m oże ju ż w o p in ii d ołączonej d o w n io sk u w y łu sz c z y ć n a jw a ż n ie jsz e k w e stie zw ią za n e z w a ru n k o w y m zw o ln ien iem sk azan ego.

In n y m p od m iotom u p ra w n io n y m do zap o czą tk o w a n ia sp ra w y o u ła s k a w ie n ie

w fo r m ie w a ru n k o w eg o z w o ln ie n ia , a w ię c sk azan em u i obrońcy, p rzy słu g u je to p ra w o w tr y b ie z w y k ły m , tj. n a p o d sta w ie rozd ziału III k się g i IX k.p.k. (art. 425 i nast.). T a k ą m o żliw o ść za ch o d zi n a w e t w razie od m ow n ego ro ztrzy g n ięcia w n io ­ sk u o w a r u n k o w e z w o ln ie n ie w p o stęp o w a n iu op artym n a p rzep isach u sta w y 0 w a ru n k o w y m zw o ln ien iu .

N a t ę n ie je d n o lito ść p o stęp o w a n ia w sp ra w a ch o u ła s k a w ie n ie w p o sta ci w a r u n -1 n ast.). T aka m o żliw o ść zach od zi n a w e t w razie od m ow n ego rozstrzy g n ięcia w n io ­ s k i sk a za n y ch lu b ich ob roń ców o w a r u n k o w e z w o ln ie n ie w p o stęp o w a n iu z w y k ­ ły m n ie z a m ie n iły s ię n ieja k o a u to m a ty czn ie w e w n io sk i o w a ru n k o w e z w o ln ie n ie

w d rod ze ła sk i.

O cen ę ca ło ści p rzep isó w w y d a n y c h p rzez M in isterstw o S p r a w ie d liw o śc i za w a rto cz ę śc io w o w d o ty ch cza so w y ch ro zw a ża n ia ch . W ty m m iejscu n a le ż a ło b y jeszcze p o d k reślić ich -pozytywną sp o łeczn ie rolę. K to w ie , czy w ła ś n ie w ięk szo ść u ła s k a ­ w ie ń n ie p ow in n a p rzyb ierać fo r m y w a ru n k o w y ch z w o ln ień . K w estia k on tak tu ze sk a za n y m za p ośred n ictw em są d u i k uratora po w y jśc iu sk azan ego na w o ln o ść a lb o g d y sk a za n y n a w et n ie o d b y w a ł k a ry w y d a je się sp o łeczn ie don iosła i z a słu ­ g u ją ca n a u w a g ę św ia ta p raw n iczego.