Ludwik Kohutek
Walka i straty adwokatury polskiej
Śląska Cieszyńskiego w okresie
okupacji hitlerowskiej 1939—1945 :
fragment
Palestra 27/8(308), 86-87
8 6 Część 11. M ateriały z obrad sesji N r 8 (308)
k o n ce n trac y jn y m ), M ichał O r z ą c k i (zginął w O św ięcim iu), M aria P e t z, T ad e u sz R e k , Z ofia S z u l c o w a (zginęła w R avensbriick), H en ry k Ś w i ą t k o w s k i , J a n S ta n is ła w S z c z e r b i ń s k i , Je rz y S l i w o w s k i , Jó zefa S t i l l e r ó w a, S te fa n T u r , H elen a W i e w i ó r s k a , B ronisław W e r t - h e i m (zastrzelony n a P aw iaku), Ja d w ig a K o c a n o w a (ro z strze lan a ).'
B ardzo in te re su ją c e w spom nienie o w sp ó łp rac y z o rg an izacją inż. A ntoniego O lszew skiego, b. m in istra przem y słu i h a n d lu w rząd zie L. S kulskiego (1919—1920), n a d e sła ł rów nież adw . K. P ę d o w s k i . B rał on w n ie j udział — jako zresztą je d y n y ad w o k a t — w zw iązku z p o w ierzeniem m u przez m ec. L eona N ow odw or skiego o p rac o w y w a n ia sp raw o zd a ń z te r r o r u niem ieckiego w W arszaw ie. A utor p isze: „O rg an izacja A ntoniego O lszew skiego m ia ła cechy w y ró ż n ia jąc e spośród in n y c h o rg a n iz a c ji k o n sp irac y jn y c h — m ożna by pow iedzieć, że była to k o n sp irac ja ja w n a . W szystkie zn a n e m i osoby (profesorow ie W asiutyński, R y b arsk i, R afacz, B orow y) w y stę p o w a ły pod w łasn y m i n az w isk a m i, za proszenia na ze b ran ia przycho dziły pocztą n a o d k ry ty c h k a rta c h . Być m oże działo się’ ta k dlatego, że w o rg a n i za cji te j b ra ło u d ział w iele osób znanych, być m oże, że w łaśnie ta jaw ność była n a jle p s z ą k o n sp ira c ją ”.
C elem te j o rg a n iz a c ji było m ożliw ie d o k ła d n e o p raco w an ie w szelkich form u c isk u i re p re s ji o k u p an ta. S p ecjaln ie d o b ra n e g ru p y za jm o w ały się zagadnie n ia m i niszczenia d ó b r k u ltu ra ln y c h , p a m ią te k n arodow ych, in n e p o lity k ą żyw noś ciow ą o k u p a n ta , w a ru n k a m i sa n ita rn y m i, m ożliw ościam i o św iato w y m i itp. P rz e k az y w an e m a te ria ły były d o k ład n ie o p rac o w y w a n e i co k ilk a m iesięcy spraw ozda n ia b y ły p rze sy łan e do L ondynu.
W sw oim sp raw o zd a n iu d otyczącym jego p ra c y i u d ziału w różnych akcjach w czasie o k u p a c ji i p o w sta n ia adw . A ntoni P a j d a k w spom ina o spotkaniach k o n sp ira c y jn y c h z ad w o k a tam i: S t o p n i c k i m , Ś w i ą t k o w s k i m , M i e r z w ą , S t y p u ł k o w s k i m i K o r b o ń s k i m .
I V d z i a ł t e m a t y c z n y . M A TRY LO LO G IA ADW OKATURY
LUDWIK KOHUTEK
W alka i straty adwokatury polskiej Śląska Cieszyńskiego w okresie okupacji hitlerow skiej 1939—1945
(fragm ent)
Za k a ż d ą a rm ią n ie m ie ck ą w k ra c z a ją c ą w czasie II w ojny św iato w ej n a teren P o ls k i po d ążała jednocześnie tzw . E insatzgruppe, tj. g ru p a op eracy jn a, k tó re j ga d a n ie m b y ło lik w id o w a n ie lu d zi szkodliw ych dla N iem ców. K ażda ta k a g ru p a skła d a ła się z czterech bojów ek. Z ad a n iem je d n ej z n ic h b yło u su w an ie lu d n o śc i aie n a d a ją c e j się do zgerm anizow anda, a p rzede w szy stk im osób w ym ien io n y ch w sław n e j S o n d erfa h n d u n g sb u ch -P o le n , k tó ra ob ejm o w ała d o k ła d n e dane dotyczące d a a - łaczy p lebiscytow ych, p ow stańców śląskich, p isa rz y , sędziów, adw okatów , duchow n y c h , Żydów , k o m u n istó w itp. Te w łaśn ie b o jó w k i przep ro w ad zały a re sz to w a n a i eg zek u c je uliczne. P rzez ta k ą b o jó w k ę został zastrzelo n y n a ulicy B ielska d r Jó zef F r e y e r.
N r 8 (308) IV dział te m a ty c z n y 87
75 -letn i adw . d r D an iel G r o s s z B ielska i w y b itn y a d w o k a t cieszyński d r H e n r y k G 1 a n z, k tó ry uciekł do L w ow a i ta m z o stał przez gestapo u jęty.
D o k to r D aw id S a n d h a u s , zn a n y a d w o k a t w C ieszynie, został za m o rd o w a ny w M ałopolsce W schodniej p rzez b a n d ę U PA . T am też gestapo zam ordow ało d r a E d w in a N e u m a n n a . Dr Z. M a r i e n b e r g zginął z rą k gestapo w B ielsku, a a d w o k a t cieszyński m g r M arek B o l c h ó w e r został zastrzelo n y przez N iem ców w sw oim rod zin n y m m ieście C zort ko wie, gdzie się u k ry w a ł.
N a ogólną liczbę 105 ad w o k a tó w z C ieszyńskiego zaginęło w czasie II w ojny św ia to w ej 38.
Do nieszczęśliw ców , k tó rz y zostali zapędzeni d o obozów k o n c e n tra c y jn y c h , n a leży zaliczyć n ie ty lk o ad w o k a tó w Żydów , ale rów nież ad w o k ató w P olaków , w y b itn y c h społeczników i działaczy n arodow ych. P rz y k ła d e m m oże t a być d r J e rz B a l o n (1883— 1940), k tó ry już 1 w rz eśn ia 1939 r. został are szto w a n y i u m iesz czony w ra z z in n y m i z n a n y m i działaczam i Z aolzia w obozie w S krochow icach. Z m uszano go, by w y p a rł się .polskości. Z ostał zw olniony, ale w czasie m asow ych are sz to w a ń P o lak ó w w k w ie tn iu 1940 zo stał ponow nie are szto w a n y i zesłany do D achau, a n a s tę p n ie d o M au th au se n -G u se n , gdzie zginął w p aź d ziern ik u tego roku.
W obozach zag ład y zginęli adw okaci: d r B e rg e r H e r z (1887— 1940) i d r P a w eł M i c h e j d a (1887—1940), M ichejda był are szto w a n y d w u k ro tn ie. W ięzio ny w D achau i S ach sen h au sen , zginął w O ra n ie n b u rg u .
A d w o k at d r W ładysław M i c h e j d a („W it”) (1896—1943) z C ieszyna, w y b itn y d ziałacz polski n a Ś ląsku, został a re szto w a n y w k w ie tn iu 1943. Był w ię ziony w C ieszynie, w obozie w M ysłow icach, a p o te m w O św ięcim u, gdzie został ro zstrz e la n y po d „ścianą śm ierci” w listo p ad zie 1943 roku.
S TA NI S ŁAW RADZKI
W igilia 1939 roku w w ięzieniu „Na Zamku” w Lublinie
Je sien ią 1939 r. rozb rzm iew ało n a cały św iat, że' F eldzug S ie b zeh n T age zm iótł P olskę z pow ierzch n i ziem i, a A dolf H itle r za ch ły sty w ał się rad o ścią n a m a só w k ac h , że ü b er das Polen H ören u n d S eh e n V ergeht.
U lice m iast polskich p ełn e były rozpy ch ająceg o się żołdactw a. P o lsk ie głow y je d n a k trzy m ały się w ysoko. U licam i p ły n ę ły tłu m y w energicznym te m p ie bąd ź szy k u jąc się do o p o ru , b ąd ź k ie ru ją c k ro k i za granicę.
Z b liżała się ro cznica o d zy sk an ia niepodległości (11 listo p a d a 1918). Ś m iało gło szono, że — ja k zw y k le — o d b ęd ą się obchody. N ie p o w sta ły jeszcze w te d y żad n e su ro g a ty polskich w ładz p ań stw o w y ch . L udzie g ro m ad z ili się w b u d y n k a c h lu b w lo k a la c h d aw n y ch z a k ła d ó w pracy . W ta k ic h p u n k ta c h ze b ra ń o m a w ian o b ie żącą sytuację. P ogłoski o p rze w id y w a n y ch o bchodach w d n iu 11 listo p a d a d o ta rły do F ra n k a . W ydał w ięc rozkaz, aby z kam ienic, n a ścianach k tó ry ch w y w iesz o n o ogłoszenie zap o w iad ające obchody, w y b ra ć jednego m ężczyznę i ro zstrz ela ć go bez żadnego postępow ania.
Jed n o cześn ie rozpoczęły się ła p a n k i i aresztow iania. A genci gestapo rozp o w szech n iali pogłoskę, że zo stan ą u ruchom ione są d y oraz szkoły. P ogłoska ta m iała n a celu z e b ran ie się w je d n y m p u n k cie je d n o ste k b a rd z ie j ru ch liw y ch . G dy w ięc w y p ełn iły się pom ieszczenia, to o b sta w io n o w ów czas w yjścia, p odjeżdżały cię ż a rów ki, a ze b ran y ch , k tó rzy n ie zdążyli uciec, w yw ożono n a Z am ek.
Jednocześnie, w edług zeb ran y ch u przednio in fo rm ac ji, w y b ra n o p rze d staw ic ie li w ładz. Z ulicy za b ie ra n o przechodniów . W ystarczało być sch lu d n ie u b ra n y m . N ie
