Józef Litwin, Leszek Sługocki
Nazwisko złożone żony w praktyce
polskiej 1946-1963 [wprowadzenie
napisał Leszek Sługocki]
Palestra 30/10-11(346-347), 46-51
1986
4 6 J ó z e f L i t w i n N r 10-ll(!46-347)
nych, m a ograniczone zastosow anie ja k o środek pomocniczy p rzy leczeniu u z a le ż
nień. O piekun czy k u ra to r ubezw łasnow olnionego nie jest pred y sp o n o w an y do p e ł
n ie n ia roli op iek u n a terapeu ty czn eg o , rea lizu je bow iem przede w szy stk im u p r a w
n ienia prze d staw ic ie lstw a praw nego.
JOZEF LITWIN
NAZWISKO ZŁOŻONE ŻONY
W PRAKTYCE POLSKIEJ 1946— 1963
A u to r p rz e d s ta w ia w a r ty k u le z a s a d y , k tó r e p o w in n y b y ć p rz e s tr z e g a n e p r z y tw o r z e n iu n a z w is k a z ło ż o n e g o , r o z w a ż a ją c w sz c z e g ó ln o śc i z a s a d y tw o rzen ia , n a z w is k a w d ro d z e d o b o ru r e d u k c y jn e g o . P isze te ż o p o p u la rn o ś c i w a r ia n tu n a z w is k p o łą c z o n y c h — w św ie tle p rz e p r o w a d z o n y c h p r z e z sie b ie b a d a ń w Ł o d zi i W a rsza w ie . (L. S.)Tytułem wprowadzenia
Jó z e f J^itwin u ro d z ił się w Ł odzi 16 listo p a d a 1901 r. i z m a rł ta m ż e w d n iu 11 p a ź d z ie rn ik a 1966 r. M o ż n a b y p o w ied zieć, że c a łe n ie m a l ży cie sp ę d z ił w ro d z in n y m m ie śc ie — z w y ją tk ie m o k re s u s tu d ió w (UW 1923—1927) o ra z p o b y tu w O flag u w l a ta c h 1939—1945. P r a k ty k ę a d w o k a c k ą ro z p o c z ą ł w m a rc u 1934 r. 1 p ro w a d z ił j ą do m o m e n tu m o b iliz a c ji w 1939 r. P o w o jn ie w ró c ił w la ta c h 1945—1950 d o u p r a w ia n ia p r a k ty k i a d w o k a c k ie j w ro d z in n e j Łodzi.
W cze śn ie w y k ry s ta liz o w a ły się w n im sz e ro k ie z a in te re s o w a n ia n a u k o w e . K o n c e n tro w a ły się o n e w o k ó ł h is to rii i p ra w a a d m in is tra c y jn e g o . O p u b lik o w a ł 15 k s ią ż e k i ok. 100 a r ty k u łó w ( ta k ż e r e c e n z ji, g lo s itd .). P ie rw s z ą je g o k s ią ż k ą b y ła w y d a n a w 1930 r. C ivita8 T u s in ie n s is — K a r ty z p r z e s zło śc i m ia s t T u s z y n a , a o s ta tn ią P ra w o
o a k ta c h s ta n u c y w iln e g o — K o m e n ta r z (w y d a n a w 1961 r.).
D o k to ry z o w a ł się w 1945 r. n a U n iw e rsy te c ie P o z n a ń s k im . W 1948 r. z o s ta ł zast. p ro f. UŁ. W ro k u 1950 z o sta ł p ro fe s o re m n a d z w y c z a jn y m , a w r o k u 1959 p ro fe s o re m z w y c z a jn y m p ra w a a d m in is tr a c y jn e g o UŁ. W la ta c h 1950—1959 b y ł p r o re k to r e m tegoż U n iw e rsy te tu . P rz e z w ie le la t b y ł ra d n y m W RN w Ł odzi. W s a m o rz ą d z ie a d w o k a tu r y b y ł c z ło n k ie m N RA (w la ta c h 1947—1950), a ta k ż e cz ło n k ie m W yższego S ą d u D y s c y p li n a rn e g o .
P o z o sta w ił po so b ie o g ro m n y z b ió r rę k o p iśm ie n n y . C zęść u p o rz ą d k o w a n a lic z y o b ec n ie 1154 je d n o s tk i, co s ta n o w i o k o ło d w ó ch trz e c ic h cało ści. Z b ió r te n z n a jd u je się w B ib lio te c e U n iw e r s y te c k ie j w Ł o d zi, O d d z ia ł Z b io ró w S p e c ja ln y c h — D ział R ę k o p isó w . P o rz ą d k o w a n ie m s p u ś c iz n y po Jó z e fie L itw in ie z a jm u je się o d sz e re g u la t d r Je rz y T y n eck i.
W 1962 r. j . L itw in p rz y s tą p ił do o p ra c o w a n ia m o n o g ra fii p t . : N a z w is k o k o b ie ty za
m ę ż n e j w e w s p ó łc z e s n y m p ra w ie p o ls k im . W ed łu g z a m ie rz e ń a u to r a cało ść m ia ła się
s k ła d a ć z l i ro z d z ia łó w . P u b lik o w a n a n iż e j część t e j p r a c y j e s t P ią ty m ro z d z ia łe m p o w y ższeg o d z ie ła . A u to r p r o p o n o w a ł w y d a n ie te j m o n o g r a fii P a ń s tw o w e m u W y d a w n ic tw u N a u k o w e m u (list z d n ia 28 g ru d n ia 1962 r.). P isa ł, że u k o ń c z y ć j ą m o le w p o ło w ie s ty c z n ia 1963 r. W sp u śc iź n ie po J . L itw in ie b r a k o d p o w ie d z i PW N n a tę o fertę. T ru d n o dziś dociec, d la c z e g o m o n o g ra fia n ie z o s ta ła u k o ń c z o n a .
P o z a p o z n a n iu się z c a ło ś c ią rę k o p is u d o sz e d łe m do w n io sk u , że n a jb a rd z ie j in te r e s u ją c y — b o z aw sze a k t u a l n y — je s t ro z d z ia ł p ią ty . P rz y g o to w a łe m w ięc go d o d r u k u . K ilk a p rz y p isó w , ja k ie u z n a łe m za k o n ie c z n e , z a o p a trz y łe m sw o im i in ic ja ła m i: L . S.
N r 10-11(348-347) N a zw isko złożone żo n y (lata 194S—1(83)
47
1. K olejność części składowych w nazwisku złożonym
A ni obow iązujące obecnie przepisy, an i przepisy p ro je k tu 1 nie re g u lu ją kolejność
n a z w isk w chodzących w sk ła d n az w isk a złożonego. Nie inaczej p rze d staw ia się
z re sz tą sp ra w a kolejności członów przy tw o rze n iu n az w isk a złożonego w zw iązku
z przysposobieniem . Z aró w n o w k o d y fik ac jac h z 1945 i 1950 r., ja k i w p rojekcie
u sta w o d aw ca o p eru je w y ra z a m i „dodać” bądź „dołączyć”,23 któ ry ch w y k ład n ia
g ra m a ty c z n a nie p ro w a d zi do k o n k retn e g o w yniku.
W rach u b ę w chodzą tu trz y rozw iązania:
1. kolejność czasow a: n a pierw szym m iejscu nazw isko n a b y te w cześniej (nazw is
k o przed zaw arciem m ałżeństw a), n a dru g im — nazw isko n ab y te później (nazwisko
m ężow skie),
2. kolejność u sta lo n a przez m ężatkę przy złożeniu ośw iadczenia,
3. k o lejność w y n ik a ją c a z układiu fonetycznego w tym sensie, że nazw isko k r ó t
k ie przy dłuższej d y sp ro p o rc ji „w ielkości” n azw isk w ysuw a się na czoło n azw iska
złożonego.
Za pierw szym rozw iązaniem p rze m aw ia ją w zględy porząd k o w o -ad m in istracy jn e,
zw iązane z p o trze b am i ew id en cji ludności w jej różnych ,postaciach. P rzy ty m roz
w ią z a n iu d a n a osoba n ie znika ze sv>ej g ru p y h te ro w e j, a ty lk o w y d łu ża się jej
nazw isko. P rzeciw ko n ie m u p rze m aw ia w zgląd, że ro zb ija ono n a tu ra ln ą „jedność
ew id e n c y jn ą ” rodziny, gdyż żona znajdzie się w in n ej grupie litero w ej niż mąż.
Za rozw iązaniem trzecim p rze m aw ia w pew nych u k ła d ac h tra d y c y jn e poczucie
językow e, k tó re nie dopuszcza, by d ru g i człon kończył się tw a rd ą spółgłoską.1 3
4
P ra k ty k a a d m in istra c y jn a sk o n k rety z o w an a
w
in stru k c ja c h
m in is te ria ln y c h 5
p rz y ję ła pierw sze rozw iązanie jako n a jb a rd z ie j celowe z p u n k tu w idzenia logiki
i ciągłości ew idencji. To sam o stanow isko re p re z e n tu je rów nież lite r a tu r a p rze d
m io tu .6
W razie łączenia n az w isk a n a -sk i lu b -c k i z n azw iskiem m ęża z tw a rd ą spół
głoską końcow ą w y stę p u je b. często d o d aw a n ie w yrugow anego już w obyczaju
językow ym su fik su — ow a (M ajew ska-T ycow a). P ew n e k o m plikacje n a ty m tle
w y n ik a ją stąd , że w la ta c h 1946—1948 w w ielu urzędach sta n u cyw ilnego ośw iad
czenia żony o p rzy ję ciu n az w isk a złożonego w pisyw ano w akcie w form ie: „A 3
ośw iadczyła, że zachow uje sw e nazw isko rodow e, dodając je do nazw isk a m ęża”.
N iekiedy zaś w pisy w an o ta k : „Zona ośw iadczyła, że zastrzeg a sobie używ anie
n az w isk a »A«”. O św iadczenie ta k ie je st pozbaw ione sk u tk ó w p raw nych. Jeżeli
1 P ro je k tu k o d e k s u ro d z in n e g o i o p ie k u ń c z e g o , k tó r y p o te m z o sta ł u c h w a lo n y ja k o u s ta w a z d n ia 25. lu te g o 1964 r. (Dz. U. N r 9, poz. 59) — L. S. 2 Ś ciśle m ó w ią c w y ra z e m „ d o d a ć ” o p e ro w a ł a r t . 17 d e k r e tu z d n ia 25 w rz e ś n ia 1945r . - P r a w o m a łż e ń s k ie (Dz. U. N r 48, poz. 270), a r t. 16 u s ta w y z d n ia 27 c z e rw c a 1950 r.-K o d e k s ro d z in n y (Dz. U. N r 34, poz. 308) o ra z a rt. X V II u s ta w y z d n ia 27 c z e rw c a 1950 r.-P r z e p is y w p ro w a d z a ją c e k o d e k s r o d z in n y (Dz. U. N r 34, poz. 309). N a to m ia s t w y ra z e m „ d o łą c z y ć ” o p e ro w a ł a rt. 68 § 2 k o d e k s u ro d z in n e g o . (L. S .). 3 U c h w a lo n y k o d e k s ro d z in n y i o p ie k u ń c z y o p e r u je w y ra z e m „ d o d a ć ” (a rt. 25 § 1 i § 2) — L. S. 4 K. N i t s c h w czaso p . „ J ę z y k P o ls k i” , 1952, z. 1, s. 4.
5 in s tr u k c ja M in. A d m in . P u b lic z n e j z d n ia 21 sty c z n ia 1949 r. d la u rz ę d ó w s ta n u c y w iln e g o (Dz. U rz. M A P N r 5, poz. 24) p k t 86 o ra z o b o w ią z u ją c a w tej c h w ili in s tr u k c ja M in. S p ra w W e w n ę trz n y c h z 1955 r. d la o rg a n ó w n a d z o r u i u rz ę d ó w s ta n u cy w iln e g o p k t 63. « S. M. G r z y b o w s k i i J. R ó ż a ń s k i : P ra w o m a łż e ń s k ie — K o m e n ta rz , K ra k ó w 1946, s. 97; J . I g n a t o w i c z w p r a c y z b io ro w e j: K o d e k s ro d z in n y — K o m e n ta rz (pod red . M. G ru d z iń sk ie g o i J . Ig n a to w ic z a ), w y d . II, W a rsz a w a 1959, s. 96; J . L i t w i n : N a b y c ie i z m ia n a n a z w is k a , D P P 1951, n r 2, s. 38; t e n ż e : P ra w o o a k ta c h s ta n u c y w iln eg o , War sz aw a 1961, s. 462.
J ó z e f L i t w i ń Ń r 10-11(348-347) 4 8
tre ść złożonego ośw iadczenia by ła w rzeczyw istości zgodna z p ra w e m , a w pis
w przytoczonej re d a k c ji był jej. przeinaczeniem , to konieczne je s t sp ro sto w an ie
a k tu w try b ie a rt. 26 p ra w a o a k ta c h s ta n u cyw ilnego, ew e n tu aln ie — n a w niosek
o rganu n ad zo ru (ho tu zaw inił u rzą d sta n u cywilnego).
N adm ienić należy, że n ie k tó re u sta w o d a w stw a obce n o rm u ją tę s p ra w ę w spo
sób w y ra ź n y ;’ analogiczna lu k a w p rzepisach zdarza się i gdzie in d z iej.i *
3
*
*
*
*
8
Fraw'o nie reg u lu je graficzn ej fo rm y połączenia, ale należy zaznaczyć, że u sta lił
się logiczny, choć nie w iążący zw yczaj łączenia obu nazw isk m y śln ik ie m .9' 10
Z m iana kolejności członów może n astąp ić jedynie w try b ie a d m in istra c y jn e j
zm iany nazw iska; bez te j osta tn ie j je st zm ianą sam ow olną.
W w y p ad k u red u k cy jn eg o dob o ru członów nazw isk a złożonego11 n ależy m. zd.
konsek w en tn ie um ieścić człon pochodzący z n azw iska żony p rze d członem po
chodzącym z nazw isk a m ęża.1*
2. Tworzenie nazwiska złożonego w drodze doboru redukcyjnego części
U staw odaw ca n asz m a zdecydow anie niechętny stosunek do tw o rz e n ia w ielo
piętro w y ch nazw isk, podobnie ja k do n ad a w a n ia dzieciom n a d m ie rn e j liczby
im ion.13 R atio legis tego d o p atry w a ć się należy nie tylk o w p o tę p ien iu pobudki,
k tó rą jest zazw yczaj raż ą c a dla dem okratycznego poczucia rów ności o b y w ate lsk iej
ży łk a snobizm u, lecz i w kom plikacjach, ja k ie w y n ik a ją stąd dla ew id e n cji ludności
(sen su largissim o). W zw iązku z ty m w p rojekcie m ieści się przep is o tw orzeniu
n azw isk złożonych (art. 24 § 2).14
P rzepis te n m a n a celu zapobieganie p o w sta w a n iu n a z w isk złożonych w ielo
członow ych (składających się z 3 lu b w ięcej członów). Może się zdarzyć, że jedno
z nazw isk, k tó re .ma ulec połączeniu w n azw isk u złożonym (tj. n az w isk o żony lub
m ęża), je st sam o nazw iskiem złożonym ; w w y p ad k u ta k im m echaniczne połączenie
ta k ich n azw isk dałoby w efekcie nazw isko co n a jm n ie j trójczłonow e. P ro je k t
sk ła d a w tym w y p a d k u w ręce m ężatki decyzję o w yborze członów, k tó re m a ją
w ejść do nazw isk a złożonego, ograniczając ich liczbę do dw óch.15 *
*
T en red u k c y jn y
i W se n sie ro z w ią z a n ia p ie rw sz e g o — p ra w o n o rw e s k ie i fiń sk ie . C z e c h o sło w a c k a u sta w a
z d n ia 18 m a ja 1950 r. o u ż y w a n iu i z m ia n ie im ie n ia i n a z w is k a p o z o s ta w iła d o u z n a n i» m ę ż a tk i, w .jakiej k o le jn o śc i c h c e z a c h o w a ć n a z w is k o sp rz e d z a m ą ż p ó jś c ia (p rz e p is d o ty czy k o b ie t, k tó r e z a w a rły m a łż e ń stw o p rz e d ro k ie m 1950). P o r. R. R a j k o w s k i : Z m ia n a n a z w isk a —« S tu d iu m z z a k re s u p ra w a a d m in is tra c y jn e g o , W a rsz a w a 1955, s. 72. 3 R. R a j k o w s k i : op. cit., s. 73. s H. K r u g e r , E. B r e e t z k e , K. N o w a c k i (G le ic h b e re c h tig u n g sg e s e tz — K o m m e n ta r, M o n a c h iu m —B e rlin 1958) in t e r p r e t u j ą tr e ś ć p rz e p is u § 1355 k .c .n . o p r a w ie „ d o d a n ia ” n a z w isk a p a n ie ń s k ie g o do n a z w is k a m ę ż a w ty m se n sie , że n a z w isk o m ę ż a f ig u r u je n a p ie rw sz y m m ie jsc u .
10 W lite ra tu r z e n ie m ie c k ie j w a n a lo g ic z n e j sy tu a c ji, w o b ec m ilc z e n ia u s ta w y , je d e n z p o w a ż n y c h s p e c ja listó w z d z ie d z in y r e je s tr a c ji s ta n u c y w iln e g o w y ra z ił p o g lą d , że zw yczaj łą c z e n ia n a z w is k m y śln ik ie m p o w in ie n b y ć b e z w z g lę d n ie re s p e k to w a n y p rz y w p isa c h do k sią g s ta n u cy w iln e g o (E. P e t e r s : S c h re ib w e ise d e s v o n F ra u a u f G ru n d § 1355 BG B ge b ild e te n D o p p e ln a m e n s, S ta n d e s a m t 1958, s. 332).
11 P a tr z : p rz y p is 9, s. 78.
12 A w ięc w ra z ie z a m ą ż p ó jś c ia O d rc w ą ż -W y so c k ie j za P io tro w ic z a n a z w is k o będzie b rz m ie ć W y s o c k a -P io tro w ic z , a w ra z ie z a m ą ż p ó jś c ia M a le w sk ie j za J u n o s z ę -S z a n ia w s k ie g o — M a le w s k a -S z a n ia w s k a itp .
13 A rt. 36 u st. 2 p ra w a o a k ta c h s ta n u cy w iln eg o . 14 A rt. 25 § 1 i § 2 k .r.o ( L .S .) .
15 T a k zw an e j „ p a r ty k u ły sz la c h e c k ie j” d e i v o n n ie u w a ż a się za człon n a z w is k a , a więc
N o r b lin d e la G o u rd a in e , d ’A b a n c o u r t d e F ra n q u e v ille , v a n d e r N o o t- K ije ń s k i i O 'B rie n de L a cy
N r 10-11(346-347) N azw isko zlo to n e to n y (lata 1946—1963) 49
d o b ó r członów n az w isk a złożonego n ie stanow i innow acji p ro je k tu ,16 obow iązuje
b o w iem już od 17 la t odpow iedni w te j m a te rii przepis. M ieścił się on dotychczas
w p ra w ie o zam ianie nazw isk ,17 k tó re sta w ia n a jed n ej płaszczyźnie w ybór n o
w ego nazw isk a w try b ie zm iany ad m in istra c y jn e j z p ow staw aniem nazw isk złożo
n y c h m ężatek i przysposobionych.
S k ąd zjaw iła się w naszy m system ie p raw n y m koncepcja doboru redukcyjnego?
S p ra w a p rze d staw ia się dość oryginalnie. Ź ródłem n atc h n ie n ia było tu... praw o
p o rtu g alsk ie, z którego au to rz y d e k re tu z ro k u 1945 18 zapożyczyli sam m echanizm
d o boru. Rzecz w ty m , że aczkolw iek tw ie rd z en ie Zagłoby, ja k o b y H iszpanie m ieli
osobne nazw isk a n a k aż d y dzień ty godnia,19 nie m iało nigdy p o k ry cia w rea liac h
o n o m a sty k i P ółw yspu Ibery jsk ieg o i je st ty lk o żarcikiem S ienkiew iczow skim , to
je d n a k fa k te m je st, że P ortugalczycy o 4 i w ięcej n azw iskach nie należeli do
n ie d a w n a w cale do rzad k o ści.20 Z p u n k tu w id zen ia re je s tra c ji sta n u cyw ilnego
om aw ian e zagadnienie u norm ow ano w te n sposób,21 że w olno nosić najw y żej
2 im io n a i 3 nazw iska, p rzy czym te o sta tn ie m uszą być w y b ra n e spośród nazw isk
rod zicó w z um ieszczeniem n azw isk lu.b n az w isk a o jc a n a dalszym m iejscu.2*
U form ow anie n az w isk a n a s tę p u je przy sporządzeniu a k tu urodzenia. N ajnow sze
p rze p isy o re je s tra c ji sta n u cyw ilnego są nieco lib e raln ie jsz e i zezw alają n a r e
je s tr a c ję n azw isk czteroczłonow ych.23 2
4
R ed u k cja nazw isk a m a c h a ra k te r raczej „bezbolesny” w dw óch w ypadkach:
a) gdy w skład jednego z łączonych n az w isk w chodzi nazw a h erbow a lub
przydom ek,21 k tó re — ja k to często b y w a w la ta c h pow ojennych — zostały
„w y elim in o w an e” z życia codziennego (mimo że p ra w n ie są one częścią składow ą
nazw isk),
b) gdy dw uczłonow e nazw isko żony — w dow y lu b rozw ódki — pow stało
w zw iązku z jej p o p rzed n im zam ążpójściem po d n iu 1.1.1946 r.25 Zabieg red u k c y jn y
to w arz y szy w yłącznie tw o rze n iu now ego nazw isk a z połączenia dwóch odrębnych,
n a to m ia st nie w chodzi oczywiście w ogóle w rac h u b ę w razie m ałżeń stw a przez
te P r o je k tu , k tó r y s ta l się p o te m k o d e k s e m ro d z in n y m i o p ie k u ń c z y m . Ś ciśle b io rą c ch o d z i tu o u n o rm o w a n ie p rz e w id z ia n e w a r t. 25 § 1 k .r.o ( L .S .) . n A rt. 15 d e k r e tu z d n ia 10 lis to p a d a 1945 r . o z m ia n ie i u s ta la n iu im io n i n a z w is k (Dz. U . N r 56, poz. 310), z a s tą p io n y z b y t la k o n ic z n ie z re d a g o w a n y m a r ty k u łe m 6 u st. 2 u s ta w y z d n ia 15 lis to p a d a 1956 r. o z m ia n ie im io n i n a z w is k (Dz. U. N r 56, poz. 254). w A u to r n in ie jsz e j r o z p ra w k i „ p rz y z n a je s ie ” do a u to r s tw a c y t. d e k re tu . 19 H . S i e n k i e w i c z : P o to p , t. 3, P IW 1962, s. 180.
20 A. W i n k : P o rtu g e s is c h e s N a m e n s re c h t, „ Z e its c h rift f u r S ta n d e s a m tw e s e n ” 1938, n r 23, s. 471.
21 A rt. 242 d e k r e tu z 1932 r. o r e je s tr a c ji s ta n u c y w iln e g o („D ia rio do G o v e rn o ” 1932, N r 299).
22 W sto s u n k a c h p u b lic z n y c h u ż y w a się z r e g u ły ty lk o je d n e g o z k ilk u n a z w is k u b o c z n y c h . 23 A rt. 123 d e k r e tu z 1958 r. o r e je s tr a c ji s ta n u c y w iln e g o . P o r. B e r g m a n n : In te rn a tio - n a le s E h e - u n d K in d s c h a fts re c h t, w y d . 3, F r a n k f u r t n/M 1952—1902, vo „ P o r tu g a lia ” , s. 42. 24 G łó w n y m ź ró d łe m n a z w is k z ło ż o n y c h is tn ie ją c y c h o b e c n ie w z a so b ie n a z w is k p o lsk ic h b y ło w łą c z e n ie d o n a z w is k n a z w h e rb o w y c h i p rz y d o m k ó w sz la c h e c k ic h w k o m p a ry c ja c h a k tó w s ta n u c y w iln e g o . L e g a liz a c ja p se u d o n im ó w le g io n o w y c h w la ta c h 1920—1924 i p se u d o n im ó w tzw . o s ła n ia ją c y c h w la ta c h 1946—1949 p rz e d s ta w ia ła s ię liczb o w o do ść s k ro m n ie . P o r.: J . S. B y s t r o ń : N a z w is k a p o lsk ie , w y d . 2, L w ów —W a rsz a w a 1936, s. 73 i n a s t., s. 83 i n a s t.; J . O s t r o r ó g - S a d o w s k i : O im ie n iu i n a z w is k u , W a rsz a w a 1902, s. 125.
25 W św ie tle m o ic h o b se rw a c ji A , k tó r a po z a m ą ż p ó jś e iu z a B p rz y ję ła n a z w is k o A —B, z a w ie ra ją c d ru g ie m a łż e ń stw o z C z r e g u ły u f o rm u je n o w e n a z w is k o w k sz ta łc ie B —C, d e k la r u ją c ty m s a m y m , że p r z y w ią z u je w ię k s z ą w a g ę do n a z w is k a n a b y te g o z p ie rw sz e g o m a łż e ń s tw a n iż d o ro d o w e g o .
50
J ó z e f L i t w i n N r 10-11(346-347)m ężczyznę noszącego nazw isko trójczłonow e i przyjęcie przez żonę n az w isk a m ęża
w czystej postaci.”
3. Popularność wariantu nazwisk połączonych w praktyce
W arto przy jrzeć się dan y m liczbow ym ilu stru ją c y m stopień w y k o rz y sta n ia p rzez
m ę ża tk i m ożliw ości p rz y b ie ra n ia n az w isk złożonych, a u zyskanym z obliczeń p r z e
p row adzonych w d w u w ielkich u rzę d ach sta n u cyw ilnego w m ia sta ch u n iw e rsy
teckich {zarazem p o w ażnie uprzem ysłow ionych) n a pod staw ie ksiąg m a łże ń stw
z ro k u 1963.*7
P r a e o w n i c e u m y s ł o w e
W arszaw a
Łódź
z w yższym w ykształceniem
pracow nicy n a u k i
—
1
zaw ody techniczne
6
5
„
p raw n icze
2
4
„
służby zdrow ia
9
6
„
arty sty cz n e
—
5
nauczycielki
3
1
in n e
3
1
z w y k ształcen iem in n y m niż w yższe
zaw ody techniczne
1
—
zaw ody służby zdrow ia
2
4
in n e
10
8
S t u d e n t k i
11
13
P r a c o w n i c e
f i z y c z n e
robotnice
6
1
in n e
1
—
B e z z a w o d u
(B rak dan y ch o w ykształceniu)
1
1
55
50
W św ietle obliczeń w obu b ad an y ch okręgach odsetek k obiet, k tó re skorzystały
ae w spom nianej m ożliw ości, w ynosi zatem 4—5%. O dsetek te n w zrósł pow ażnie
w p o ró w n a n iu ze sta n em z pierw szych la t po u n ifik a c ji p ra w a m ałżeńskiego.
W ów czas bow iem w ynosił w ty c h okręgach zaledw ie 1—2%.
Z d anych ty c h w y n ik a następ n ie, że n a pierw sze m iejsce w y su w a ją się stu d e n tk i
(20 bądź 26% ogólnej liczby), a w ięc kobiety, k tó re zach o w u ją sw e nazw isko w no
w ym złożonym nie w im ię doro b k u in te le k tu aln eg o (nie m ogą go jeszcze mieć!),
1« R. R a j k o w s k i : op. c it„ s. 76.
r t O bliczeń d o k o n a łe m w U rz ę d z ie S ta n u C y w iln eg o W a rs z a w a -P ra g a -P ó ln o c 1 Ł ó d ź - Ś r ó d
m ie ś c ie z a o k re s od 1 s ty c z n ia do 8 g r u d n ia 1962 r., p rz y c z y m g lo b a ln a lic z b a m a łż e ń s tw z a w a rty c h w p ie rw s z y m z n ic h w y n o s iła 1329, a w d ru g im 1053.
N r 10-11(346-347) Z m ia n y rozpoznaw ania spraw z za k re su praw a pracy
61
ale dla p o d k re śle n ia sw ej ró w norzędności w obec p a r tn e ra w m ałżeństw ie. Na
d ru g im m ie jsc u u lo k o w ały się le k a rk i (15 bądź 12%). 29,29
S tosunkow o rza d k ie są rów nież n az w isk a p o dw ójne w śród adw okatek.
Je st rzeczą zrozum iałą, że chociaż ogólny od setek kobiet zaw ierający ch mał<-
żeństw o w w iek u od 30 la t w y ra ża się w m ia sta ch w sk a li k ra jo w e j liczbą 20,2,30
to je d n a k w ty c h w yższych g ru p a c h w ie k u odsetek k o rzy sta ją cy c h z p ra w a w y
b o ru n az w isk a złożonego je st o 50% w yższy niż w niższych g ru p ac h w ieku. Te
ko b iety są m niej sk ło n n e do ze rw a n ia ze sw ym nazw iskiem dotychczasow ym .
W śród n iezb y t znacznego ogólnego o d se tk a w dów i rozw ódek, k tó re w stę p u ją
w drugie zw iązki m ałżeńskie, liczba tych, k tó re k o rz y sta ją z d o b ro d ziejstw a p raw a,
je st dość znaczna (15 lu b 8%).
W m n iejszy ch o śro d k ach m ie jsk ich zjaw isko w y b o ru nazw isk a złożonego m a
n iep o ró w n an ie słabsze n asile n ie,3i a w m ia sta c h o liczbie ludności poniżej 10.000
i n a w si — w y stę p u je ono n iezw ykle rzadko.
W św ietle pow yższych uw ag, p o p a rty c h dan y m i co p ra w d a „w y ryw kow ym i”,
ale zgodnym i ze spo strzeżen iam i poczynionym i w szeregu in n y c h okręgów , m ożna
dojść do w niosku, że
p r z e p i s
z e z w a l a j ą c y
m ę ż a t k o m
n a
w y b ó r
n a z w i s k a z ł o ż o n e g o p r z y j ą ł s i ę w z a s a d z i e t y l k o w w i ę k
s z y c h
i ś r e d n i c h
m i a s t a c h
i
ż e
k o r z y s t a
z n i e g o
w
z d e
c y d o w a n e j
w i ę k s z o ś c i
i n t e l i g e n c j a
(z w y ra ź n ą p rzew ag ą s tu d e n
te k i ab so lw en te k szkół w yższych).32
28 W e d łu g o b lic z e ń d o k o n a n y c h p rz e z e m n ie n a p o d sta w ie „ S p isu fa c h o w y c h p ra c o w n ik ó w siu ż b y z d ro w ia ” (W a rsz a w a 1961, PZW L) o k. 13% le k a r e k , k tó r e u k o ń c z y ły s tu d ia w la ta c h p o w o je n n y c h , f ig u r u je w sp is ie p o d n a z w is k a m i p o d w ó jn y m i. N a w e t w ra z ie p rz y ję c ia , że a d m in is tr a c ja słu ż b y z d ro w ia t o l e r u je u ż y w a n ie w z g ło s z e n ia c h r e je s tr a c y jn y c h n a z w isk z ło ż o n y c h p rz e z le k a r k i, k t ó r e p r a w n ie n o sz ą ty lk o n a z w is k o m ę ż a , o d s e te k te n n a p e w n o p rz e k ro c z y 10. 29 Z n a m ie n n y j e s t n ik ły o d s e te k p ra c o w n ic n a u k o w y c h . N a U n iw e rsy te c ie Ł ó d z k im za le d w ie 17 k o b ie t — p o m o c n ic z y c h p r a c o w n ik ó w n a u k i (sp o ś ró d k ilk u s e t m ę ż a te k ) n o si n a z w is k a z ło żo n e. 30 R o c z n ik S ta ty s ty c z n y 1962, s. 35. 31 W Z g ie rz u (p o w ia t m ie jsk i) u tr z y m u je się o n o w o s ta tn ic h -latach n a p o z io m ie 1—1,5%, p rz y c z y m j e s t rz e c z ą c ie k a w ą , ż s k o b ie ty w y ż s z y c h g r u p w ie k u (p o n a d 25 la t) n ie s ą tu w o g ó le r e p re z e n to w a n e , w r a c h u b ę z a ń w c h o d z ą w y łą c z n ie p ra c o w n ic e u m y s ło w e i s t u d e n tk i. P o d o b n ie p r z e d s ta w ia się s p r a w a w in n y c h w ię k s z y c h m ia s ta c h w o j. łó d z k ie g o .
32 W je d n y m z fe lie to n ó w W iech a z 1947 r . (W i e c h : Ś m ie j się p a n z te g o , w a r s z a w a 1956, t. 2, s. 140) T e o fil P ie c y k , in d a g o w a n y p rz e z a u to r a n a te m a t p r a c w y s ta w io n y c h p rz e z B ie ls k ą -T w o rk o w s k ą i k ilk a in n y c h z n a n y c h m a la r e k o n a z w is k a c h zło żo n y ch , o d p o w ia d a , że Je st z a c h w y c o n y w s p ó łp r a c ą : „ J a k B ie ls k a w id o c z e k m a lu je , to T w o rk o w s k a s z a rlo tk ę p rz e z te n czas p ie c z e ” . J e s t w ty m q u i p r o q u o o c z y w iśc ie sp o ro ż a rto b liw e j p rz e sa d y .
