Dwa problemy dotyczące obowiązku alimentacyjnego

Jan Gwiazdomorski

Dwa problemy dotyczące obowiązku

alimentacyjnego

Palestra 19/10(214), 8-22

8 J a n G w i a z d o m o r s k i N r 10 (214)

w a d m in istra c ji i w postęp o w an iu w sp ra w a c h o w ykroczenia. Z m iany te należy m ieć na uw adze p rzy z a ła tw ia n iu in d y w id u a ln y c h sp raw z za k resu a d m in istra c ji p ań stw o w e j w now ym u k ładzie o rg an iz ac y jn y m a d m in istra c ji terenow ej.

JAN GWIAZDOMORSKI

Dwa problemy dotyczqce obowiązku alimentacyjnego

A r t y k u ł s k ła d a się z d w ó c h ro z d z ia łó w . W p ie r w s z y m , z o k a z ji o m a w ia n ia l e g ity m a c ji c z y n n e j w p r o c e s a c h a lim e n ta c y jn y c h , ro z w a ż a n a j e s t w y k ła d n ia a rt. 143 k .r .o . P r z y ję te z o s ta ło z a p a tr y w a n ie , że za sa d ą w y r a ż o n ą w p o w o ła n y m p r z e p is ie sto so w a ć n a le ż y d o d o c h o d z e n ia r o s z c z e ń m a ją tk o w y c h , z w ią z a n y c h z o jc o s tw e m p o z a m a łż e ń s k im , p r z e z w s z y s t k i e o so b y , k t ó r y m r o s zc z e n ia ta k ie m o g ą p r z y s łu g iw a ć . W r o z d z ia le d r u g im , p o ś w ię c o n y m o m ó w ie n iu s k u t k ó w u p ł y ­ w y c za su n a r o s zc ze n ia a lim e n ta c y jn e , w y r a ż o n e z o s ta ło i u z a s a d n io n e z a p a t r y ­ w a n ie , ż e za sa d a p r o p r a e te r ito n o n v i v i t u r n ie o b o w ią z u je n a g r u n c ie p r z e p is ó w k o d e k s u r o d z in n e g o i o p ie k u ń c z e g o . R o z d z i a ł p i e r w s z y L E G IT Y M A C JA W P R O C E S A C H A L IM E N T A C Y JN Y C H !

Jeżeli osoba zobow iązana do św iadczeń alim e n ta c y jn y c h obow iązku swego nie w yk o n u je, osoba u p raw n io n a do ż ą d a n ia alim e n ta c ji może w drodze sądow ej d o ­ chodzić przy słu g u jący ch je j ro s z c z e ń 1 2 3. W p ra w ie p o lsk im obow iązuje zasada, że w szelkich roszczeń a lim e n tac y jn y ch dochodzić należy w procesie. T akże w procesie, w ra z ie zm iany stosunków , żądać n ależy — n a p o d sta w ie a rt. 138 k.r.o. — zrpiany orzeczenia lu b um ow y, dotyczących o bow iązku a lim e n ta c y jn e g o 8. W reszcie w p ro ­

1 I g n a t o w i c z : P ro c e s o u s ta le n ie o jc o s tw a i ro s z c z e n ia z n im z w ią z a n e , N P 1950, # r 12, s. 38 i n ., 1951, n r 1, s. 42 i n .; t e n ż e : K ilk a u w a g o p r o c e s ie o u s ta le n ie o jc o s tw a i o a lim e n ty p o ś m ie r c i d o m n ie m a n e g o o jc a , N P 1956, n r 4, s. 94 i n .; W a l i g ó r s k i : D o ­ c h o d z e n ie a lim e n tó w w p r o c e s ie , P iP 1951, n r 8/9, s. 332 i n .; Z i e m b i ń s k i : J a k d o c h o d z ić o jc o s tw a i a lim e n tó w d la d z ie c k a , 1956; W ł o d y k a : P o s tę p o w a n ie s ą d o w e w s p r a w a c h o a lim e n ta c ję , Z U J, P ra w o z. 4, 1957, s. 227 i n .; L i p i ń s k i : D o c h o d z e n ie i e g z e k u c ja a li­ m e n tó w , P rz . Z ag. S o c j. 1955, n r 6, s. 14 i n .; D ą b r o w a : D o c h o d z e n ie ro sz c z e ń m a j ą t k o ­ w y c h z w ią z a n y c h z o jc o s tw e m , ZU W , s e r i a A , n r 10, s. 213 i n . Z ob. ta k ż e o b ja ś n ie n ia d o o d p o w ie d n ic h a r ty k u łó w k o d e k s u p o s tę p o w a n ia c y w iln e g o , p o ­ d a n e w K o m e n ta r z u d o k .p .c . o p r a c o w a n y m p o d r e d a k c j ą R e s i c h a i S i e d l e c k i e- g o, 1969. 2 Co do p rz e p is ó w d o ty c z ą c y c h d o c h o d z e n ia r o sz c z e ń a lim e n ta c y jn y c h , w y s u w a S o ś- n i a k (A lim e n ta c ja ja k o z ja w is k o sp o łe c z n e , Z U J, P ra w o z. 4, 1957, s. 71, 72) tr z y n a c z e ln e p o s tu la ty : w s z e c h s tro n n o ś c i b a d a n ia s p r a w y , s z y b k o śc i d z ia ła n ia są d u , d ą ż e n ia do p r a w d y o b ie k ty w n e j.

3 W orz. S N z 12 w r z e ś n ia 1969 r. I I I C R N 524/69 (O S N C P 1970, poz. 114) s tw ie rd z o n o , że z a c h o w a ła a k tu a ln o ś ć u c h w a ła SN (7) z 16 lis to p a d a 1954 r. 1 CO 41/54 (O SN 1956, poz. 3), w e d łu g k tó r e j z m n ie js z e n ia lu b o g r a n ic z e n ia c z a s u t r w a n i a o b o w ią z k u a lim e n ta c y jn e g o d o c h o ­ d z ić m o ż n a ty lk o p o w ó d z tw e m o p a r ty m n a a r t . 41 k .r. z 1950 r. (o b e c n ie : n a p o d s ta w ie a rt. 133 k .r.o .).

S a w c z u k : U m o rz e n ie e g z e k u c ji a lim e n tó w z a r t . 573 § 1 p k t 2 d .k .p .c ., N P 1959, n r 6, s. 670 i n . Z ob. ta k ż e P i e t r z y k o w s k i e g o o d p o w ie d ź n a p y ta n ie p r a w n e , N P 1957, n r 12, S. 128, 129.

N r 10 (214) Dwa p ro b le m y d o tyczą ce o b o w ią zku a lim en ta cyjn eg o 9

cesie dochodzić należy także roszczeń reg reso w y c h z a rt. 140 k.T.o.4 Od zasady, że w szelkich roszczeń a lim e n tac y jn y ch dochodzić należy w procesie, istn ieją dw a odstęp stw a, a m ianow icie: a) żąd an ie z a rt. 142 k.r.o. m a tk i dziecka p o zam ałżeńskie- go w zględem jego praw dopodobnego o jca (żądanie to nie m a zresztą c h a ra k te ru dochodzenia roszczenia alim entacyjnego, ale stw o rze n ia jnożliw ości dla m a tk i dziec­ k a pozam ałżeńskiego u zy sk an ia środków , k tó ry m i m ogłaby w raz ie p otrzeby n a ­ ty c h m ia st rozporządzać) m a być zgłaszane w postępow aniu zabezpieczającym (art. 754 k .p .c .)5; b) w postęp o w an iu n iep ro ceso w y m (arg. z a rt. 565 § 2 k.p.c.) m a ją być rozpoznaw ane w nioski osób, o rg an izacji o ra z organów , w ym ienionych w a rt. 20 § 1 u sta w y z 10 g ru d n ia 1959 r. o zw alczan iu alkoholizm u (Dz. U. N r 69, poz. 434), o w ydanie n ak a zu w y p łaty (do r ą k osoby sp ra w u ją c e j w ładzę rodzicielską lu b opiekę n a d u p raw n io n y m do a lim e n ta c ji m ało letn im dzieckiem albo do r ą k in n ej osoby u p raw n io n e j m a jąc ej stw ierd zo n e w y ro k iem sądow ym p raw o do alim entów ) całości lu b części w ynag ro d zen ia za p ra c ę albo innych należności osoby, k tó ra z pow odu n ad u ż y w an ia alkoholu nie w y k o n u je ciążącego na n ie j obow iązku a li­ m entacyjnego.

§ 1. Legitymacja czynna

C zynną le g ity m a cję w sporach a lim e n tac y jn y ch o k re śla ją nie ty lk o przepisy p r a ­ w a m a teria ln eg o , tzn. przede w szystkim a rt. 128 i nast. k.r.o.6, ale ta k ż e pew ne przep isy ko d ek su p o stęp o w an ia cyw ilnego. M ianow icie pow ództw o alim e n tac y jn e może w ytoczyć nie ty lko osoba, k tó re j roszczenia a lim e n tac y jn e p rzy słu g u ją, ale także p ro k u ra to r, jeżeli — w edług jego oceny — w ym aga tego ochrona p ra w o ­ rządności, p ra w obyw ateli, in te resu społecznego lu b w łasności społecznej (art. 7 zd. 1 k.p.c.). N adto w sp raw ac h alim e n tac y jn y ch m ogą w ytoczyć pow ództw o na rzecz osób u p raw n io n y c h organizacje społeczne lu d u p racującego, k tó ry ch zadanie nie polega n a p ro w a d ze n iu działalności gospodarczej (art. 61 § 1 k .p .c.)7.

4 Z ob. o n ic h w m o je j p r a c y p t.: P r z e s ła n k i is tn ie n ia o b o w ią z k u a lim e n ta c y jn e g o , B ib l. P A L E S T R Y n r 5, s. 75 i n. 5 Z ob. w m o je j p r a c y p t.: R o sz c z e n ia m a t k i d z ie c k a p o z a m a łż e ń s k ie g o p r z e c iw k o je g o o jc u , k t ó r y n ie j e s t j e j m ę ż e m , r p e 1974, z. 3, s 57 i n ., p o d 3. 6 D o b r z a ń s k i w k o m e n ta r z u d o k .r .o . (s. TM, 782) t r a f n i e z w ra c a u w a g ę n a to , że p o d ­ m io te m r o sz c z e ń o d o s ta rc z a n ie śro d k ó w u tr z y m a n ia d la d z ie c k a j e s t d z ie c k o , że z a te m w p r o c e s ie o a lim e n ty d la d z ie c k a m a w y s tę p o w a ć w c h a r a k te r z e p o w o d a d z ie c k o , a m a tk a m o ż e w ta k i m p r o c e s ie ty lk o re p re z e n to w a ć d z ie c k o ja k o je g o p r z e d s ta w ic ie lk a u s ta w o w a . W w y r o k u z a s ą d z a ją c y m a lim e n ty n a le ż y w s k a z a ć , d o c z y ic h r ą k ś w ia d c z e n ia a lim e n ta c y jn e m a ją b y ć S p e łn ia n e . J e ż e li u p r a w n io n y m d o a lim e n ta c ji j e s t o so b a n ie m a ją c a p e łn e j z d o l­ n o ś c i d o c z y n n o ś c i p ra w n y c h , a lim e n ty m a ją b y ć w p ła c a n e d o r ą k p r z e d s ta w ic ie la u s ta w o ­ w e g o o so b y u p r a w n io n e j (arg . z a r t. 452 zd . 2 k .c .). Je ż e li m a tk a , d o k t ó r e j r ą k z a są d z o n o n a rzecz d z ie c k a a lim e n ty od o jc a , ś c ią g n ę ła — p o u z y s k a n iu p rz e z n ie p e łn o le tn o ś c i — w d ro d z e e g z e k u c ji z a le g łe św ia d c z e n ia za o k r e s , w k tó r y m ło ż y ła n a u tr z y m a n ie d z ie c k a , n ie m o że o n o d o m a g a ć się od n ie j z w r o tu w y e g z e k w o w a n e j k w o ty n a w e t w ra z ie z ło ż e n ia w n io s k u o u m o r z e n ie e g z e k u c ji (u ch w . SN z d n . 14 lis to p a d a 1974 r. I II C Z P 79/74, B SN 1974, poz. 243).

7 W y k a z ty c h o rg a n iz a c ji p o d a n y je s t w § 4 z a rz . M in. S p ra w ie d l. z 13 lip c a 1965 r., M on. P o l. N r 37, p o ż. 213, w b rz m ie n iu zm ień . z a rz . M in. S p ra w ie d l. z 9 lis to p a d a 19S8 r., M on. P o l.

N r 50, poz. 349.

Z ob. ta k ż e §§ 93, 94 re g . są d .

W s p r a w ie o a lim e n ty , k tó r a to c z y się z u d z ia łe m o r g a n iz a c ji sp o łe c z n e j lu d u p r a c u ją c e g o , d z ia ła ją c e j n a p o d s ta w ie a r t. Cl k .p .c ., s ą d o b o w ią z a n y j e s t d o rę c z a ć z u r z ę d u o rz e c z e n ia z u z a s a d n ie n ie m w ta k im sa m y m z a k r e s ie j a k w s p r a w a c h to c z ą c y c h się z u d z ia łe m p r o k u ­ r a t o r a (o rz. SN z 26 k w ie tn ia 1974 r. II CZ 144/74, B S N 4974, z. 10, poz. 176).

M i s i u k : U d ział o r g a n iz a c ji s p o łe c z n y c h w o c h ro n ie p r a w o b y w a te li w s ą d o w y m p o ­ s tę p o w a n iu c y w iln y m , 1972; O k l e ] a k : O r g a n iz a c je sp o łe c z n e lu d u p r a c u ją c e g o w ś w ie tle p rz e p is ó w k .p .c ., Z U J, P ra w o z. 51, 1971, s. 183 i n .

10 J a n G w t a z d o m o r s k ł N r 10 (214)

M ożliw ość dochodzenia roszczeń alim e n tac y jn y ch p o d le g a w p ew nych w yp ad k ach silnem u o g raniczeniu: jeżeli m ianow icie ojcostw o m ężczyzny nie będącego m ężem m a tk i n ie zostało u stalone, to zarów no dziecko ja k i m a tk a m ogą dochodzić roszczeń m a jątk o w y c h zw iązanych z ojcostw em (a zatem ta k że i roszczeń alim en tacy jn y ch ) ty lko jednocześnie z dochodzeniem u sta le n ia ojcostw a. O graniczenie to nie dotyczy roszczeń m a tk i, gdy dziecko urodziło się nieżyw e (art. 143 k.r.o.).

Z d aw ało b y się, że pow yższy przepis a rt. 143 k.r.o. je s t zupełnie jasny, a jego w y k ła d n ia nie n a tra fia n a żadne tru d n o ści. T ym czasem w rzeczyw istości ta k nie jest. W ątpliw ości w y n ik a ją stąd , że roszczenia m a ją tk o w e zw iązane z ojcostw em pozam ałżeńskim , a w szczególności ta k że roszczenia alim en tacy jn e, z n a jd u ją ce sw ą p o d sta w ę w fak cie ojco stw a pozam ałżeńskiego, p rzy słu g iw a ć m ogą n ie tylk o dziecku pozam ałżeń sk iem u i jego m atce, ale także innym osobom . T ak np. roszczenia a li­ m e n ta c y jn e przysługiw ać m ogą zstępnym dziecka pozam ałżeńskiego przeciw ko jego ojcu, tj. przeciw ko ich dziadkow i. D alej, w zględem ojca pozam ałżeńskiego m o­ gą p rzy słu g iw a ć różnym osobom, k tó re do starczały dziecku pozam ałżeńskiem u środków u trz y m a n ia i w ychow ania, ja k k o lw iek b y ły do tego zobow iązane dopiero w dalszej kolejności albo n a w e t w ogóle nie były do tego zobow iązane, roszczenia reg reso w e z a rt. 140 k .r.o .8 P o n ad to roszczenia a lim e n ta c y jn e zw iązane z o j­ costw em p o zam ałżeńskim przysługiw ać m ogą nie ty lk o dziecku p o zam ałżeń ­ sk iem u i jego zstępnym w zględem ich o jca lu b d z ia d k a albo in n y c h k r e w ­ nych ojca, ale także różnym osobom w zględem dziecka pozam ałżeńskiego (np. p o ­ chodzącej z m a łże ń stw a córce ojca pozam ałżeńskiego, k tó ra p o p ad ła w n ied o statek , w zględem dobrze za rab ia jąc eg o pozam ałżeńskiego syna tegoż ojca, tzn. w zględem je j przy ro d n ieg o b ra ta , jeżeli nie m a osób w bliższej kolejności w zględem tej córki do a lim e n tac ji zobow iązanych) *. P rzy w zięciu pod uw ag ę pow yższych spo­ strzeżeń p o w sta je w ątpliw ość, ja k należy rozum ieć a r t. 143 k .r.o .9a M ożliwości są dw ie:

A. M ożliw ość pierw sza polega n a o parciu się na dosłow nym b rzm ieniu a r t. 143 k.r.o. i n a p rzy ję ciu za p a try w a n ia , że o g raniczenia w m ożliw ości dochodzenia roszczeń m a jątk o w y c h zw iązanych z ojcostw em p o zam ałżeńskim dotyczą tylk o * i

8 M a tc e d z ie c k a m o g ą p rz y s łu g iw a ć p rz e c iw k o o jc u je j d z ie c k a , k t ó r y n ie j e s t je j m ę ż e m , n ie t y lk o ro sz c z e n ia z a r t. 141 k .r.o . (zob. o n ic h w m o je j p r a c y p o w o ła n e j w p rz y p . 5, s. 52 i n ., p o d 2), a le ta k ż e , je ż e li m a tk a sa m a w c a ło ś c i d o s ta rc z a ła d z ie c k u p rz e z p e w ie n czas ś r o d k ó w u t r z y m a n ia , ro sz c z e n ia z w r o tn e z a r t. 140 k .r.o . D o b r z a ń s k i w k o m e n ta r z u do k .r.o . (s. 815) je s t z d a n ia , że ta k ie ro sz c z e n ia z w r o tn e n ie ś ą „ ro s z c z e n ia m i m a ją tk o w y m i z w ią z a n y m i z o jc o s tw e m ” w ro z u m ie n iu a r t. 143 k .r .o . T a k ie b o w ie m ro s z c z e n ie z w r o tn e m a tk i n ie ró ż n i się w isto c ie od ro sz c z e n ia k a ż d e j o so b y tr z e c ie j, k tó r a d o s ta rc z a ła d z ie c k u ś r o d k ó w u tr z y m a n ia . M oim z d a n ie m w s z e lk ie ro sz c z e n ia z w r o tn e z a r t . 140 k .r .o ., s k ie ro w a n e p rz e c iw k o d a n e m u m ę ż c z y ź n ie w ła ś n ie z ty m u z a s a d n ie n ie m , że m ę ż c z y z n a te n j e s t o jc e m d z ie c k a , s ą z p e w n o ś c ią „ ro s z c z e n ia m i z w ią z a n y m i z o jc o s tw e m ” . D la te g o te ż je s te m z d a n ia , że a r t . 143 k .r .o . o d n o si się d o ro sz c z e ń re g re s o w y c h m a tk i z a r t . 140 k .r .o ., s k ie ro w a n y c h p rz e c iw k o o jc u j e j d z ie c k a , k t ó r y n ie j e s t j e j m ężem .

> T rz e b a te ż p a m ię ta ć , że z o jc o s tw e m p o z a m a łż e ń s k im m o g ą b y ć z w ią z a n e n ie ty lk o r ó ż ­

n ie u k s z ta łto w a n e ro sz c z e n ia a lim e n ta c y jn e , n ie ty lk o in n e ro s z c z e n ia o p a r te n a p rz e p is a ć ! k o d e k s u ro d z in n e g o i o p ie k u ń c z e g o , a le ta k ż e ro sz c z e n ia o p a r te n a p r z e p is a c h k o d e k s u c y ­ w iln e g o , w sz c z e g ó ln o śc i ro sz c z e n ia z z a k r e s u p r a w a sp a d k o w e g o . M oże p r z y ty m c h o d z ić n ie ty lk o o w y p a d k i d z ie d z ic z e n ia p rz e z d z ie c k o p o z a m a łż e ń s k ie lu b p rz e z je g o z s tę p n y c h po o jc u p o z a m a łż e ń s k im lu b p o je g o k r e w n y c h czy o w y p a d k i d z ie d z ic z e n ia p rz e z o jc a p o z a m a l- z e ń s k ie g o p o d z ie c k u p o z a m a łż e ń s k im , a le ta k ż e o w y p a d k i d z ie d z ic z e n ia p o d z ie c k u p o z a ­ m a łż e ń s k im k r e w n y c h je g o o jc a . D la ty c h w y p a d k ó w u s ta le n ie w ła ś c iw e j t r e ś c i a r t. 143 k .r .o . m a is t o t n e z n a c z e n ie .

«a A n a lo g ic z n y p r o b le m p o w s ta ły n a tle a r t . 448 d .k .p .c . ro z w a ż a g r u n to w n ie i ro z w ią z u je D ą b r o w a : D o c h o d z e n ie ro sz c z e ń m a ją tk o w y c h (...), jw . w p rz y p . 1, s. 218 i n.

N r 10 (214) D w a p ro b le m y d o tyczą ce obo w ią zku a lim en ta cyjn eg o 11

dochodzenia roszczeń m a tk i i ^ziecka pozam ałżeńskiego, nie dotyczą n a to m ia st dochodzenia roszczeń p rzy słu g u jąc y ch innym osobom. Z a p a try w a n ie to u za sa d n ia się ta k ż e w sposób n a s tę p u ją c y : w y ra żo n a w a rt. 143 k.r.o. zasad a n iedopuszczal­ ności dochodzenia roszczeń zw iązan y ch z ojcostw em p o zam ałżeńskim bez u p rz e d ­ niego u sta le n ia lu b rów noczesnego dochodzenia u sta le n ia ojcostw a m a n a celu w y ­ w ie ra n ie p re sji n a u p ra w n io n y c h do żąd an ia u sta le n ia ojcostw a, ab y nie ograniczali się do dochodzenia zw iązanych z ojcostw em pozam ałżeńskim roszczeń m a jątk o w y c h , ale żą d ali u s ta le n ia o jcostw a pozam ałżeńskiego w sen ten cji w y ro k u ze sk u tk ie m w zględem osób tr z e c ic h 10 *. W obec tego że dochodzić sądow nie u sta le n ia ojcostw a pozam ałżeńskiego m ogą je d y n ie dziecko i m a tk a (art. 84 § 1 k.r.o.), ty lk o na n ic h p re sję pow yższą m ożna w y w ierać , n a to m ia st jej w y w ieran ie n a in n e osoby, k tó re u s ta le n ia ojcostw a pozam ałżeńskiego w ogóle nie m ogą żądać, byłoby n ie ­ celow e, a n a w e t bezsensow ne.

B. M ożliw ość d ru g a polega n a p rzy ję ciu za p atry w an ia, że w a rt. 143 k.r.o. za­ m ieszczono ogólną zasadę, k tó r ą w ypow iedziano w y raźn ie ty lk o w o d n ie sie n iu do w y p ad k ó w w życiu najczęstszych, tzn. do w ypadków dochodzenia roszczeń m a ją t­ kow ych zw iązanych z o jcostw em pozam ałżeńskim przez dziecko lu b m a tk ę, a ty lk o przez przeoczenie n ie zasto so w an o jej do dochodzenia ta k ich roszczeń p rzez inne osoby.

Za odrzuceniem p ierw szej m ożliw ości w y k ła d n i a r t. 143 k.r.o. i za przy jęciem m ożliw ości d ru g iej p rze m aw ia szereg istotnych arg u m en tó w .

W szelkie p ra w a do u sta le n ia s ta n u cywilnego pew n ej osoby, a w szczególności p ra w o ż ą d an ia u sta le n ia pozam ałżeńskiego ojcostw a, są p ra w a m i ściśle osobistym i, k tó re m ogą być w y konyw ane tylk o przez te osoby, k tó ry m u sta w a p ra w o to p rz y ­ znaje. O sobisty c h a ra k te r ty c h p ra w w y n ik a zupełnie w y raźn ie z a rt. 456 k.p.c. M ogłoby się w yd aw ać, że osobisty c h a ra k te r p ra w a ż ą d an ia u sta le n ia o jc o stw a p o ­ zam ałżeńskiego nie pow in ien sta ć n a przeszkodzie przy zn an ia osobom innym niż m a tk a i dziecko p ra w a d o chodzenia ich zw iązanych z ojcostw em pozam ałżeńskim roszczeń m a ją tk o w y c h w ted y , k ie d y ojcostw o danego m ężczyzny nie zostało — i na żąd an ie ty c h osób n ie może być — ustalone, k ie d y zatem sąd m ógłby zam ieścić u sta le n ie ojcostw a p o zam ałżeńskiego ty lk o w u z a sa d n ien iu p rzeczen ia ja k o je d n ą z p rze słan e k rozstrzygnięcia o zw iązanych z o jcostw em p o zam ałżeńskim roszcze­ n iach m a jątk o w y c h . W szak osoby, k tó re w pow yższych w y p a d k a c h dochodziłyby ty lk o sw ych zw iązanych z o jcostw em pozam ałżeńskim ♦roszczeń m a jątk o w y c h , nie żądałyby u sta le n ia o jcostw a pozam ałżeńskiego w ścisłym tego sło w a znaczeniu.

P om im o to je ste m zdania, że o tw arc ie w w y p ad k ach , w k tó ry c h b r a k je s t u s ta ­ le n ia ojcostw a, p rze d osobam i in n y m i niż m a tk a i dziecko m ożliw ości dochodzenia ich zw iązanych z ojcostw em p o zam ałżeńskim roszczeń m a jątk o w y c h n ie d a się po­ godzić z osobistym c h a ra k te re m p ra w a ż ą d an ia u sta le n ia ojcostw a p o zam a łże ń sk ie­ go u . T rz e b a p a m iętać ta k że o ty m , że sądow e u sta le n ie ojcostw a pozam ałżeńskiego może n astąp ić tylk o w try b ie o kreślonym w a rt. 453—458 k.p.c. P o stęp o w a n ie w sp ra w a c h , w k tó ry c h dochodzono by ty lko zw iązanych z o jcostw em po zam ał­ żeńskim roszczeń m a jątk o w y c h , toczyłoby się w edług zasad ogólnych z w y łąc ze­ niem p rzepisów a rt. 453—458 k.p.c., i to n ie jed n o k ro tn ie bez u d ziału (a m oże i po śm ierci) osób n a jb a rd z ie j w sp ra w ie zainteresow anych, k tó re m a ją o fa k ta c h isto tn y ch dla ro zstrzygnięcia sp raw y ojcostw a pozam ałżeńskiego n ajlep sze in fo rm a ­

10 T ę r a t l o le g ls a r t . 448 d .k .p .c . p o d a n o w orz. S N z 14 lip c a 1951 г. C 524/51, O S N 1952, p oz. 48, s. 206.

12 J a n G w i a z d o m o r s k t N r 10 (214)

cje, a najczęściej ty lk o im fa k ty te są w iadom e. W reszcie w ziąć trze b a pod uw agę i to, że w procesach, w k tó ry ch dochodzono by tylk o zw iązanych z o jcostw em po- zam ałżeńskim roszczeń m a jątk o w y c h , dokonane w u z a sa d n ien iu w y ro k u ustalen ie ojcostw a pozam ałżeńskiego m iałoby znaczenie ty lk o m iędzy stro n am i, i to tylk o dla danego rozstrzyganego w danym sporze sto su n k u praw nego. P ro w ad ziło b y to do możliw ości p o w sta w a n ia tzw . „ re laty w n y c h o jco stw ”. T ym czasem z a rt. 458 § 1, a rt. 435 § 1 k.p.c. w y n ik a zupełnie ja sn o dążenie u staw o d aw cy do tego, aby u s ta le ­ nie ojco stw a pozam ałżeńskiego następ o w ało ze sk u tk iem erga omnes i aby w y­ łączone było stw a rz a n ie re la ty w n y c h ojcostw .

N a p odstaw ie pow yższych ro zw ażań p rzy jm u ję, że w y ra żo n ą w a rt. 143 k.r.o. za­ sadę, iż zw iązanych z ojcostw em pozam ałżeńskim roszczeń m a jątk o w y c h dochodzić m ożna ty lko w razie uprzedniego u sta le n ia lu b rów noczesnego dochodzenia u s ta le ­ nia ojcostw a, stosow ać należy nie ty lk o do dochodzenia zw iązanych z ojcostw em pozam ałżeńskim roszczeń m ajątk o w y c h przez dziecko pozam ałżeńskie i jego m atkę, ale ta k że do dochodzenia zw iązanych z ojcostw em pozam ałżeńskim roszczeń m a ją t­ kow ych przez w szystkie inne osoby 12, k tó ry m roszczenia ta k ie m ogą p rzysługiw ać ls. Od pow yższej zasady istn ieje tylko jeden w y ją te k , zresztą w yraźnie w p ro w ad zo ­ ny w a rt. 143 zd. 2 k .r.o .14 Jeżeli m ianow icie dziecko urodziło się nieżyw e, jego m a tk a może dochodzić sw ych roszczeń z a rt. 141 k.r.o. przeciw ko ojcu swego dziecka, chociaż ojcostw o pozam ałżeńskie ani w przeszłości nie mogło, ani też nie może być obecnie, ani w reszcie nie może być też w przyszłości ustalone. W procesie ta k im dow ód ojcostw a pozam ałżeńskiego będzie p row adzony zupełnie w edług ta k ich sam ych reguł ja k w procesie o u stalenie ojcostw a, ale fa k t ojcostw a zostanie u s ta ­ lony tylk o w u za sa d n ien iu w y ro k u jako p rz e sła n k a rozstrzygnięcia o roszczeniach m atki. * S

12 T e in n e — p o za d z ie c k ie m p o z a m a łż e ń s k im i je g o m a tk ą — o so b y m o g ą z a te m d o c h o ­ d zić sw y c łi ro sz c z e ń m a ją tk o w y c h z w ią z a n y c h z o jc o s tw e m p o z a m a łż e ń s k im ty lk o w te d y , g d y o jc o s tw o m ę ż c z y z n y , k tó r y n ie j e s t m ę ż e m m a tk i, z o s ta ło u s ta lo n e ; o so b y t e n ie m o g ą b o w ie m ż ą d a ć u s ta le n ia o jc o s tw a p o z a m a łż e ń s k ie g o (a rt. 84 § 1 k .r.o .). O d m ie n n ie co d o a r t. 448 d .k .p .c . G r z y b o w s k i (O b o w ią z e k a l i m e n ta c y jn y k r e w n y c h , Z U J, p r a w o z. 4, 1957, 91—93, s. 152, p rz y p . 50), k t ó r y d o c h o d z i do p r z e k o n a n ia , że w a r u n e k u p rz e d n ie g o u s ta le n ia o jc o s tw a p o z a m a łż e ń s k ie g o n ie d o ty c z y ro sz c z e ń re g re s o w y c h osó b in n y c h n iz m a tk a d z ie c k a . ls Z a p a try w a n ie p o d a n e w ^ te k ś c ie w y r a z ił w o d n ie s ie n iu d o a r t. 448 d .k .p .c . I g n a t o- w i c z ( P ro c e s o u s ta le n ie o jc o s tw a i o ro sz c z e n ia z n im z w ią z a n e , N P 1951, n r 1, s. 52) z n a d m ie n ie n ie m , że o so b o m , k tó r e c h c ia ły b y d o c h o d z ić ro sz c z e ń m a ją tk o w y c h z w ią z a n y c h z o jc o s tw e m , a k tó r e n ie m o g ą ż ą d a ć u s ta le n ia o jc o s tw a , p o z o s ta je ty lk o j e d n a d ro g a , a m ia ­ n o w ic ie z ło ż e n ie w n io s k u do p r o k u r a t o r a o w y to c z e n ie p o w ó d z tw a o u s ta le n ie o jc o s tw a (zob. o b e c n ie a r t. 86 k .r.o .). Z a p a try w a n ie p o d a n e w te k ś c ie w y r a z iła ta k ż e — częścio w o z b a r d z ie j w y c z e rp u ją c y m , a częścio w o z o d m ie n n y m u z a s a d n ie n ie m — w o d n ie s ie n iu do a r t. 443 d .k .p .c . D ą b r o w a (D o c h o d z e n ie ro sz c z e ń m a ją tk o w y c h (...), jw . w p rz y p . 1, s. 220 i n .), k tó r a je s t z d a n ia , że od ta k p o ję te j z a s a d y n a le ż a ło w p ro w a d z ić w u m o w ie w y ją tk i.

H P o n a d to m a tk a d z ie c k a p o z a m a łż e ń s k ie g o m o ż e zg ło sić ż ą d a n ie z a r t. 142 k .r.o ., o c z y ­ w iś c ie je s z c z e p r z e d u s ta le n ie m o jc o s tw a . N ie j e s t to j e d n a k ż a d e n w y ją te k o d z a s a d y w y ­ ra ż o n e j w a r t. 143 k .r.o ., p o n ie w a ż ż ą d a n ie z a^f. 142 k .r.o . z g ła s z a n e j e s t je s z c z e p r z e d u r o d z e n ie m d z ie c k a , a z p o z w e m o u s ta le n ie p o z a m a łż e ń s k ie g o o jc o s tw a m o ż n a w y s tą p ić d o p ie ro p o u ro d z e n iu d z ie c k a .

S a b u d a ( C h a r a k te r i p r z e s ła n k i r e a liz a c ji ro s z c z e ń m a t k i d z ie c k a p o z a m a łż e ń s k ie g o , z w ią z a n y c h z c ią ż ą i p o ro d e m , N P 1966, n r 5, II, p o d 4—8, s. 592 i n .) w k o n s e k w e n c ji p r z y ­ ję c ia p o g lą d u , że w a r t. 141 k .r.o . c ią ż a i p o r ó d t r a k t o w a n e są ja k o n ie z a le ż n e o d sie b ie p r z e s ła n k i p o w s ta n ia p rz e w id z ia n y c h w p o w o ła n y m p r z e p is ie ro sz c z e ń (o c z y m zob. w m o je j p r a c y , p o w o ła n e j w p rz y p . 5, s. 53, p rz y p . 5), w y r a ż a z a p a tr y w a n ie , że d o d o c h o d z o n y c h p rz e d u ro d z e n ie m d z ie c k a r o s z c z e ń o u d z ia ł m ę ż c z y z n y w w y d a tk a c h i s t r a t a c h m a ją tk o w y c h , p o n ie s io n y c h przez" k o b ie tę w s k u te k s a m e j c ią ż y , z a s a d a z a r t. 143 zd. 1 k .r.o . w o g ó le się n ie o d n o si.

Dwa p ro b le m y d o tyczą ce o b o w ią zku a lim en ta cyjn eg o 13 N r 10 (214)

§ 2. Legitymacja bierna

T akże b ie rn ą le g ity m a cję w sporach alim e n tac y jn y ch o k re śla ją przepisy p ra w a m aterialn eg o , tzn. przede w szystkim a rt. 128 i nast. k.r.o.

W y jaśn ien ia w y m ag a tylk o sy tu a c ja , w k tó rej zobow iązany do alim e n tac ji w pierw szej kolejności obow iązku sw ego nie w ypełnia, a osoba w dalszej kolejności do a lim e n ta c ji zobow iązana — z pow ołaniem się n a istn ien ie osoby bliżej zobow ią­ zanej — sp e łn ia n ia św iadczeń alim e n tac y jn y ch ta k że odm aw ia. P rzeciw ko kom u sk iero w ać należy w tej sy tu a c ji k ro k i s ą d o w e ? 15 * Je d n o js s t pew ne: nie można jednocześnie zapozw ać osoby w pierw szej i osoby w dalszej kolejności zobow iąza­ nej, poniew aż osoby te nie są zobow iązane je d n a obok d rugiej, tylko w pierw szej kolejności o d pow iada pie rw sz a z nich, a dopiero w dalszej druga. W ybór je st w te o rii jasny, ale w p ra k ty c e m oże n ie je d n o k ro tn y w yw oływ ać pow ażne tr u d ­ ności. M ianow icie w raz ie n ie istn ien ia p rze słan e k z a rt. 132 k.r.o. zapozw ać należy osobę w p ierw szej kolejności zobow iązaną; jeżeli p rze słan k i pow yższe istn ieją, po­ zew w n ieść należy w zasadzie p rzeciw ko osobie w dalszej kolejności zobow iązanej. O soba u p raw n io n a nie p o trze b u je przy ty m wnosić pozw u naprzód przeciw ko osobie w pierw szej kolejności zobow iązanej i uzyskiw ać w yroku, w k tó ry m byłoby s tw ie r­ dzone, że po stro n ie osoby w p ierw szej kolejności zobow iązanej istn ie ją okolicz­ ności z a rt. 132 k.r.o. Osoba u p ra w n io n a m oże od ra z u w ytoczyć pow ództw o p rze­ ciw ko osobie zobow iązanej w dalszej k o le jn o ś c ile. Jeżeli je d n a k obow iązek osoby w dalszej kolejności zobow iązanej p o w stał z tego pow odu, że uzyskanie od osoby w p ie rw zobow iązanej n a czas p o trzeb n y ch u p raw n io n e m u środków u trzy m a n ia je st połączone z n ad m iern y m i tru d n o śc ia m i (art. 132 in fin e k .r.o .)17, m ożna zapozw ać osobę w p ierw szej kolejności zobow iązaną. W noszenie pozw u przeciw ko tej osobie je st je d n a k w ów czas w p rze w a ża jąc ej w iększości w y p ad k ó w niecelow e. Je d n y m pozw em m ożna objąć od raz u .osobę w p ierw szej i osobę lu b osoby w dalszej kolejności zobo­ w iązane tylko w tedy, gdy osoba w pierw szej kolejności do alim e n ta c ji zobow iązana, ze w zględu na za k res sw ych m ożliw ości zarobkow ych i m a jątk o w y c h , może uczynić zadość sw em u obow iązkow i tylk o w części, a co do resz ty obow iązek alim e n tac y jn y obciąża osobę lu b osoby w dalszej kolejności zobow iązane 18.

Jeżeli u p raw n io n y dochodzi sw ego roszczenia alim en tacy jn eg o ta k że lu b n aw e t ty l­ ko przeciw ko osobie w d alszej kolejności zobow iązanej, n a nim spoczyw a ciężar do­ w odu, że po stro n ie osoby w p ierw szej kolejności zobow iązanej istn ieją okoliczności

15 Z ob. i n s tr u k ty w n ą g lo s ę ' D o b r z a ń s k i e g o do orz. SN z 23 m a rc a /6 k w ie tn ia 1949 r., To C 405/48, P iP 1949, n r 12, S. 128. 1« Z ob. o d p o w ie d ź P i e t r z y k o w s k ł e g o n a p y ta n ie p r a w n e , N P 1957, n r 12, s. 128, 129. Je s z c z e d a le j id z ie orz. SN z 7 lu te g o 1952 r. C 1885/51 (P iP 1952, n r 8/9, s. 368), g d z ie u z n a ­ n o za d o p u s z c z a ln e p r o w a d z e n ie d o w o d ó w co do is tn ie n ia o k o lic z n o śc i, o d k tó r y c h z a le ż y p o w s ta n ie o b o w ią z k u o so b y w d a ls z e j k o le jn o ś c i z o b o w ią z a n e j, w sp o rz e o z w o ln ie n ie sp o d e g z e k u c ji, p r o w a d z o n e j p r z e c iw k o o so b ie w p ie rw s z e j k o le jn o ś c i z o b o w ią z a n e j, z a ję ty c h rz e c z y s ta n o w ią c y c h w ła s n o ść o so b y w d a ls z e j k o le jn o ś c i z o b o w ią z a n e j. O rz e c z e n ie to p o w o łu je z a p r o ­ b a tą Ł u k a s z e w i c z : S p ra w y o z w o ln ie n ie o d e g z e k u c ji m a ją c e j z a sp o k o ić ro sz c z e n ia a lim e n ta c y jn e , N P 1954, n r 10, s. 74—76. O d m ie n n ie — i m . zd. t r a f n i e — u c h w . S N (7)

z 14 lu te g o 1955 r. I CO 83/54 (P iP 1955, n r 9, s. 477), k t ó r e j te z a b rz m i: ,,W p r z y p a d k u g d y

k o m o r n ik n a p o d s ta w ie w y r o k u , z a s ą d z a ją c e g o a lim e n ty n a rz e c z d z ie c k a od je g o o jc a , z a ją ł p r z e d m io t b ę d ą c y w ła s n o ś c ią d z ia d k a , d z ie c k o n ie m o ż e w s p r a w ie z p o w ó d z tw a d z ia d k a p rz e c iw n ie m u o z w o ln ie n ie p r z e d m io tu s p o d e g z e k u c ji b r o n ić się s k u te c z n ie z a r z u te m , że d z ia d e k j e s t z o b o w ią z a n y do p ła c e n ia m u a lim e n tó w ’’.

17 O czym zo b . w m o je j p r a c y p o w o ła n e j w p r z y p . 4, s. 70, 71, p o d . I II B, C. 18 Z ob. w m o je j p r a c y p o w o ła n e j w p rz y p . 4, s. 69, 70, p o d II.

14 J a n G i t l a z d o m o r i k t N r 10 (214) z a r t. 132 k.r.o. P ow yższą regułę, ja k k ażd ą inną reg u łę co do ro z k ła d u ciężaru dow o­ du, rozum ieć należy p rzy w zięciu pod uw ag ę przep isu a rt. 3 § 1 k.p.c., n a k ła d a ją ­ cego n a stro n y ob o w iązek d aw a n ia w y jaśn ień co do okoliczności sp ra w y zgodnie z p r a w d ą bez z a ta ja n ia czegokolw iek oraz obow iązek p rz e d sta w ia n ia dow odów 1#.

O soba zobow iązana do alim e n ta c ji może mieć in te re s p ra w n y w stw ie rd z en iu za­ k re su sw ego obow iązku alim entacyjnego. P odobnie osoba, p rzeciw ko k tó re j zgłaszane są bezzasadne żą d an ia d o sta rc za n ia środków u trzy m an ia , może m ieć in te re s p raw n y w stw ie rd z en iu , że obow iązek a lim e n tac y jn y w zględem osoby zgłaszającej ta k ie ż ą ­ d a n ia n a niej nie ciąży. W ta k ic h w y p ad k a ch osoba zobow iązana do a lim e n ta c ji bądź osoba, n a k tó re j obow iązek a lim e n tac y jn y nie ciąży, może w y stą p ić z p ow ództw em u s ta la ją c y m z a rt. 189 k .p .c .19 20 21.

R o z d z i a ł d r u g i

P R Z E D A W N IE N IE R O S Z C Z E Ń A L IM E N T A C Y JN Y C H

P rz e d a w n ie n iu u le g ają nie p raw a, a le roszczenia. Ju ż stą d w yn ik a, że nie ulega p rz e d a w n ie n iu sam o p ra w o do żą d an ia alim e n tac ji. P o n iew aż je d n a k praw o to je s t p ra w e m n iem ajątk o w y m , a p rze d aw n ien iu u le g a ją ty lk o roszczenia m a ­ ją tk o w e (art. 117 § 1 k.c.), m ożna byłoby w nioskow ać, że ta k ż e w y n ik a ją c e z tego p ra w a roszczenia o poszczególne r a ty a lim e n ta c y jn e nie u le g a ją p r z e d a w n ie n iu !1. T ym czasem o sta tn io p o d an a k o n se k w e n cja zaliczenia p ra w a do ż ą d a n ia a lim e n ta c ji dc p ra w n ie m ajątk o w y c h została — z pow odów w pełn i u za sa d n io n y ch — o d ­ rzu c o n a 22 23 *.

R oszczenia o św iadczenia alim e n ta c y jn e p rz e d a w n ia ją się z up ły w em trzech la t (art. 137 k.r.o.). Z up ły w em takiego sam ego te rm in u p rz e d a w n ia ją się ro sz­ czenia reg reso w e z a r t. 140 § 1 k.r.o. ( a r t 140 § 2 k .r.o .)2S. Bieg te rm in u p rz e d a w ­ n ie n ia roszczeń a lim e n tac y jn y ch o raz roszczeń regresow ych rozpoczyna się stosow ­ n ie do za sa d ogólnych pod an y ch w a rt. 120 § 1 k.c. R oszczenia m a tk i poza- m a łże ń sk ie j ok reślo n e w a rt. 141 § 1 k.r.o. p rz e d a w n ia ją się ró w n ież z u pływ em trze ch la t, je d n ak ż e te rm in ten biegnie od d n ia (zakończenia) p o ro d u (art. 141 § 2

19 T a k s a m o P i e t r z y k o w s k i w o d p o w ie d z i n a p y ta n ie p r a w n e , N P 1957, n r 12, s. 128, 129. 20 z a n ie d o p u s z c z a ln e u z n a je ta k i e p o w ó d z tw o W ł o d y k a: p o s tę p o w a n ie s ą d o w e w s p r a w a c h o a lim e n ty , Z U J, P ra w o z. 4, 1957, s. 250. W ą tp liw o ś c i co do tr a f n ó ś c i te g o z a p a ­ tr y w a n i a p o d n io s ła M ę d r z y c k a : S p ra w y a lim e n ta c y jn e — w p r a k t y c e s ą d ó w , BM S 1963, n r 6, s. 26. 21 W a r t . 95 u st. 1 k .m .r . R S F R R p o \y ie d z ia n o w y r a ź n ie , że o so b a u p r a w n io n a d o ż ą d a n ia a l im e n ta c ji m o ż e d o c h o d z ić są d o w n ie ro s z c ź e ń a lim e n ta c y jn y c h n ie z a le ż n ie o d o k r e s u , k t ó r y u p ły n ą ł o d c h w ili p o w s ta n ia p r a w a do ż ą d a n ia a lim e n ta c ji. P o d o b n ie w § 98 u st. 1 z d . 1 k .r. c z e c h o sł. z a m ie s z c z o n o w y r a ź n ą d y sp o z y c ję , że p r a w o d o a lim e n tó w n ie u le g a p r z e d a w n ie n iu .

22 T a k ż e w e d łu g § 98 u s t. 2 k .r . c z e c h o sł. p r a w a d o p o sz c z e g ó ln y c h p o w ta r z a ją c y c h się ś w ia d c z e ń a lim e n ta c y jn y c h u le g a ją p r z e d a w n ie n iu . W e d łu g § 108 u s t. 1 k .r . N R D ro sz c z e n ia o p o sz c z e g ó ln e r a t y a lim e n ta c y jn e u le g a ją — o ile w § 20 u s t. 2 k .r . N R D (o n im zo b . n iż e j, p rz y p . 28) n ie p o s ta n o w io n o c zeg o ś in n e g o — p r z e d a w n ie n iu c z te r o le tn ie m u ; b ie g p r z e d a w n ie ­ n ia ro z p o c z y n a się z k o ń c e m r o k u , w k tó r y m ro sz c z e n ie p o w s ta ło . 23

w

o rz . SN z 14 g r u d n ia 1963 r. I II CR 311/63 (O SN C P 1964, p o z. 211) w y r a ż o n o p o g lą d , że p r z y d u ż y c h z a le g ło ś c ia c h w ro s z c z e n ia c h re g re s o w y c h m a t k i d z ie c k a p o z a m a lż e ń s k ie g o w z g lę d e m o jc a d z ie c k a r o z w a ż e n ia w y m a g a , c z y p ła tn o ś c i w y s o k ic h r o s z c z e ń re g re s o w y c h n i e n a le ż y ro z ło ż y ć n a s to s o w n e r a t y .

N r 10 (214) D w a p ro b le m y d o tyczą ce o b o w ią zku a lim en ta cyjn eg o 15

k .r.o .)2<. Do p rze d a w n ie n ia w szystkich pow yższych roszczeń m a ją zastosow anie p rze p isy k o d ek su cyw ilnego ,o biegu p rze d aw n ien ia roszczeń, a w szczególności ta k ż e a rt. 121 k.c. o z a w ie s z e n iu 24 25 oraz a rt. 123— 125 k.c. o p r z e r w a n iu 26 biegu p rzed aw n ien ia.

W zw iązku z pro b lem em p rze d aw n ien ia roszczeń a lim e n tac y jn y ch pozostaje z a ­ sa d a ifno praeterito non vivitu r (pro praeterito nemo a titu r)27. Z asad a ta je st fo rm u ło w a n a w ró żn y ch u sta w ac h , ja k rów nież przez różnych au to ró w rozm aicie. O gólnie m ożna pow iedzieć, że w edług tej zasady nie m ożna żądać i dochodzić a lim e n ta c ji za czas przeszły. P o w sta je p y ta n ie, czy zasad a pow yższa o b ow iązuje w p ra w ie polskim . S p ra w a je s t w ątp liw a i ze w zględu n a jej doniosłość dla p ra k ty k i w ym aga dokładniejszego rozw ażenia.

To je d n o je s t pew ne, że w kodeksie ro d zin n y m i opiekuńczym nie m a p rzepisu, k tó ry by zasadę pow yższą do p ra w a polskiego w sposób w y raźn y i n ie w ą tp liw y w p ro w a d z a ł28. J u ż to spostrzeżenie zdaje się przem aw iać za przyjęciem z a p a try ­ w ania, że zasad a pro praeterito non vivitu r obecnie w P olsce nie obow iązuje. Z d ru g iej je d n a k stro n y ta k w lite ra tu rz e ja k i w ju d y k a tu rz e p olskiej oraz zag ran iczn ej sp o tk a ć się m ożna w ielo k ro tn ie z poglądem , że zasad a pro praeterito nemo alitur w y n ik a z sam ej isto ty obow iązku alim en tacy jn eg o , że w sk u te k tego u w ażać ją należy za obow iązującą ta k że w b ra k u p rze p isu ustaw ow ego, k tó ry by zasadę tę w y r a ż a ł28. P o n iew aż w p ra w ie polskim nie m a p rzepisu, z k tó reg o w y n i­ kało b y jasno, że zasad a pro praeterito non v iv itu r pozostaje z p rzep isam i p ra w a polskiego o a lim e n ta c ji w sprzeczności (zob. je d n a k a rt. 333 § 1 p k t 1 k.p.c., gdzie m ow a je st o w y ro k u za sąd zający m r a ty alim e n tac y jn e, p ła tn e przed w n iesieniem

24 D o b r z a ń s k i w k o m e n ta r z u d o k .r.o . (s. 811) p o d k r e ś la t r a f n ie , że w w y p a d k a c h p rz e w id z ia n y c h w a r t. 141 § 2 k .r.o . p r z e d a w n ie n iu u le g a ją n ie ty lk o ro s z c z e n ia o p o sz c z e ­ g ó ln e r a t y a lim e n ta c y jn e , a le i s a m o p r a w o d o ż ą d a n ia św ia d c z e ń , o b ję ty c h a r t. 141 § 1 k .r.o . T a k i s a m o k r e s p r z e d a w n ie n ia i t a k i sa m p o c z ą te k je g o b ie g u j a k w a r t. 141 § 2 k .r .o . w p ro w a d z o n o w § 95 u s t. 3 k .r . c z e c h o sł. 25 J e d n a k ż e p r z e d a w n ie n ie ro sz c z e ń a lim e n ta c y jn y c h d z ie c i p rz e c iw k o ic h ro d z ic o m u le g a z a w ie s z e n iu ty lk o co d o ro s z c z e ń d z ie c k a p rz e c iw k o te m u z ro d z ic ó w , k t ó r e m u w ła d z a ro d z ic ie ls k a p r z y s łu g u je (u c h w . S N (7) z 25 lis to p a d a 1968 r. I I I C Z P 65/68, O S N C P 1969, p oz. 83, O S P iK A 1969, p o z. 155; m o ja a p r o b u ją c a g lo sa N P 1970, n r 4, s. 602 i n.). W o d n ie s ie n iu do o k r e s o w y c h ś w ia d c z e ń a lim e n ta c y jn y c h z a s ą d z o n y c h m a ło le tn ie m u d z ie c k u w y r o k ie m ro z w o d o w y m p o d rz ą d e m k o d e k s u ro d z in n e g o z 1950 r. o d te g o z r o ­ d z ic ó w , k tó r e m u s ą d n ie p o w ie rz y ł w y k o n y w a n ia w ła d z y ro d z ic ie ls k ie j, b ie g p r z e d a w n ie n ia n ie ro z p o c z y n a się p rz e z c zas t r w a n ia w ła d z y r o d z ic ie ls k ie j o so b y z o b o w ią z a n e j (u c h w . SN z 15 w rz e śn ia 1957 г. I I I C Z P 62/67, O S N C P 1968, poz. 38).

** T a k ż e s tw ie rd z o n e p r a w o m o c n y m o rz e c z e n ie m ro s z c z e n ia a lim e n ta c y jn e u le g a ją p r z e ­ d a w n ie n iu tr z y le tn ie m u , k tó r e g o b ie g ro z p o c z y n a się o d z a k o ń c z e n ia p o s tę p o w a n ia , w k t ó ­ r y m ro sz c z e n ie z o s ta ło s tw ie rd z o n e ( a r t. 125 § 1 zd . 2, a r t. 124 § 2 k .c .; orz. S N z 30 lip c a 1965 Г. II CZ 68/65, O S N C P 1966, poz. 95, s. 42; g lo sa W e n g e r k a , O S P iK A 1967, p o z. 30). t t W e F r a n c j i w y m ie n io n a w te k ś c ie z a s a d a j e s t w y r a ż a n a z d a n ie m : le s a lim e n ts n e s' a r r é r a g e n t p as. P o r.: C o l i n — C a p l t a n t — J u l i i o t d e l a M o r a n d i è r e : T r a ité d e d r o it c iv il, I, s. 782, n r 1316; P l a n i o l — R i p e r t — B o u l a n g e r : T r a i t é d e d r o it c iv il, I, s. 769, n r 2061. 28 T a k ie p rz e p is y z a m ie sz c z o n e z o s ta ły w a r t . 95 u s t. 2, a r t . 96 k .m .r. R S F ÏIR , w § 98 u s t. 1 zd . 2 k .r . c z e c h o sło w ., w a r t . 68 k .r . w ęg ., w a r t . 84 u s t. 1 k .r . b u lg ., w § 20 u s t. 2, § 87 zid. 1 k .r . N R D , w §§ 1613, 1615d, 1615i k .c .n .

2» P rz y ję c ie p o g lą d u p rz y to c z o n e g o w te k ś c ie n ie b y ło b y w ła śc iw e . P o w o ła n e w p o p r z e d ­ n im p rz y p is ie p rz e p is y r ó ż n y c h k o d e k s ó w w y r a ż a ją w p ra w d z ie z a s a d ę p ro p r a e te r ito n o n

v i v itu r , je d n a k ż e d o d a ją d o n ie j r ó ż n e , a le z aw sze is to tn e , a c z ę s to d a le k o id ą c e o g ra n ic z e n ia .

P r z y jm u ją c z a p a tr y w a n ie , że z a s a d a p o w y ż sz a o b o w ią z u je w p r a w ie p o lsk im , c h o ć w ż a d n y m z p rz e p is ó w k o d e k s u r o d z in n e g o i o p ie k u ń c z e g o w y ra ż o n a n ie z o s ta ła , m u s ia ło b y się c h y b a

16 J a n G w i a z d o m o r s h l N r 10 (214)

pow ództw a), p rze to m ożna stw ierdzić, że przep isy ko d ek su rodzinnego i o p iek u ń ­ czego p rz y ję c ia zasady pro praeterito non v iv itu r an i nie n ak a zu ją, an i jej p rz y ­ jęcia w y ra źn ie nie w yłączają. P rz y ty m sta n ie źródeł udzielenie odpow iedzi na

p y ta n ie, czy zasadę pro praeterito nem o alitur u w ażać należy za obow iązującą na tle p rzep isó w p ra w a polskiego, zależy od stw ierdzenia, czy zasada pow yższa w y n ik a rzeczyw iście z n a tu ry obow iązku alim entacyjnego.

Z asa d a pro praeterito non vivitu r b y w a u z a sa d n ia n a bardzo różnie.

a) N ajczęściej sp o ty k an y m uzasad n ien iem zasady pro praeterito nemo alitur

je st rozum ow anie n astęp u jące . Poszczególne r a ty alim e n tac y jn e służą do zaspo­ k o je n ia bieżących p otrzeb osoby u p raw n io n e j. O ta k im zasp o k a jan iu p otrzeb może być m ow a tylk o co do teraźniejszości lub przyszłości, skoro nie m ożna m ów ić o p o k ry w a n iu p o trze b przeszłych. Jeżeli u p raw n io n y przeżył pew ien okres, dożył do p ew n e j chw ili, to z tego w y n ik a, że jego p otrzeby zostały w ty m okresie zaspokojone za pom ocą innych śro d k ó w * 30 31 32. P o niew aż zaś isto tn ą cechą obow iązku alim e n tac y jn eg o je st zależność jego istn ien ia od po trzeb upraw nionego, przeto żąd an ie przez u p raw n io n eg o od osoby zobow iązanej d o sta rc za n ia środków , k tó re w p ra w d zie były, ale ju ż nie są potrzebne, je s t w zasadzie niedopuszczalne. Jeżeli n a to m ia st ja k a ś potrzeba nie została zaspokojona w sk u te k niew y k o n an ia w prze sz­ łości obow iązku alim entacyjnego przez osobę zobow iązaną, pow in n a ona być n ad a l p o k ry ta w ra m a c h ciążącego n a zobow iązanym obow iązku a lim e n ta c y jn e g o S1. Na ró w n i z p o trzeb ą n ie zaspokojoną tra k to w a ć n ależy zadłużenie się osoby u p raw n io n e j w celu u zy sk an ia śro d k ó w n a pokrycie je j potrzeb; jeżeli bow iem zobow iązany do alim e n tó w pow inien dostarczać środków na zaspokojenie sam ej potrzeby, to m usi on rów nież spełnić św iadczenie, za pom ocą którego osoba u p ra w n io n a m ogłaby się zw olnić od zaciągniętego n a pokrycie tej p otrzeby długu. T ylko w ięc w tych g ran ic ac h (obecne istn ien ie nie zaspokojonych w przeszłości potrzeb, istn ien ie zo b o w ią za ć zaciągniętych n a p okrycie po trzeb nie zaspokojonych w sk u te k n ie p ła ­ cenia r a t a lim e n tac y jn y ch przez zobow iązanego do alim entacji) dopuszczalne je st dochodzenie roszczeń alim e n tac y jn y ch za czas p rz e s z ły sz.

R ozum ow anie pow yższe nie je s t m.zd. przek o n y w ające.

N iew ątp liw ie tra fn e je s t spostrzeżenie, że poszczególne r a ty alim e n tac y jn e przeznaczone są na pokrycie bieżących usp raw ied liw io n y ch p otrzeb upraw nionego.

z a ją ć s ta n o w is k o , że z a s a d a p ro p r a e te r ito n e m o a litu r o b o w ią z u je u n a s b ez ż a d n y c h o g r a n i­ czeń , co z p e w n o ś c ią p r o w a d z iło b y do b a rd z o n ie p o ż ą d a n y c h w y n ik ó w . U s iło w a n ie z a ś w p r o ­ w a d z e n ia o g ra n ic z e ń o m a w ia n e j z a s a d y , n ie w y r a ż o n y c h w k o n k r e tn y m p r z e p is ie u s ta w o ­ w y m , b y ło b y p o łą c z o n e z n ie b e z p ie c z e ń s tw e m d o w o ln o śc i o ra z o s ła b ie n ia p e w n o ś c i i s ta ło ś c i w s to s u n k a c h ro d z in n y c h , w y m a g a ją c y c h ja s n y c h , k o n k r e tn y c h i s z y b k ic h ro z s trz y g n ię ć .

30 O s tro ż n ie j f o r m u łu je się p o d a n e w te k ś c ie s tw ie rd z e n ie w l i t e r a tu r z e f r a n c u s k ie j. M ów i się ta m m ia n o w ic ie , że je ż e li u p r a w n io n y do a lim e n ta c ji z a n ie d b a ł ż ą d a n ia p ła c e n ia rn u r a t a lim e n ta c y jn y c h w te r m in a c h ic h w y m a g a ln o ś c i, to is tn ie je d o m n ie m a n ie w z ru s z a l- n e , że ic h n ie p o tr z e b o w a ł i że ic h się z r z e k ł ( C o l i n — C a p i t a n t — J u l l i o t d e l a M o r a n d i è r e : T r a ité d e d r o it c iv il, I, s. 782, n r 1316; P l a n i o l — R i p e r t — B o u ­ l a n g e r : T r a ité d e d r o it civ il, I, s. 769, n r 2061).

31 N a p r z y k ła d je ż e li w s k u te k b r a k u śro d k ó w w y ż y w ie n ie o so b y u p r a w n io n e j n ie b y ło d o s ta te c z n e , p o tr z e b a is tn ie je n a d a l i m o że p r z y b ra ć p o sta ć k o n ie c z n o ś c i sz c z e g ó ln e g o o d ż y ­ w ia n ia c e le m d o p ro w a d z e n ia o rg a n iz m u d o p r a w id ło w e g o s ta n u . J e ż e li w s k u te k n ie d o s ta r - c z a n ia a lim e n tó w p o w s ta ły d a le j id ą c e b r a k i w o d z ie ż y u p r a w n io n e g o , to s tw ie rd z ić tr z e b a is tn ie n ie p o w s ta łe j w p rz e sz ło ś c i n ie z a s p o k o jo n e j p o tr z e b y , k t ó r a m u s i b y ć o b e c n ie z a s p o ­ kojona«. ' 32 A r g u m e n ta c ja z a m ie s z c z o n a w te k ś c ie p o c h o d z i z n ie w p is a n e j do k się g i z a s a d p r a w n y c h u c h w . SN (7) z 28 w r z e ś n ia 1969 r. W a C 389/49 (O SN 51, p o z. 60), k t ó r a z a p a d ła je s z c z e p o d rz ą d e m p r a w a z u n ifik o w a n e g o , w sz c z e g ó ln o śc i p o d rz ą d e m p r a w a r o d z in ­ n e g o z 1946 r.

N r 10 (214) D w a p ro b lem y do tyczą ce o b o w ią zku a lim en ta cyjn eg o 17

T ra fn e te ż je s t stw ie rd z en ie, że za k res obow iązku alim entacyjnego, a n a w e t jego istn ien ie, zależy od istn ie n ia i z a k re su usp raw ied liw io n y ch p otrzeb u praw nionego. T ra fn e je s t w reszcie za p a try w a n ie , że jeżeli potrzeb y upraw nionego zostały w p ew ­ n y m o k resie w p ełn i zaspokojone przez osobę w dalszej kolejności zobow iązaną albo przez osobę, n a k tó re j obow iązek a lim e n tac y jn y w zględem u p raw nionego w ogóle nie ciążył, to w ów czas roszczenie alim e n tac y jn e upraw nionego za pow yższy o k res w sk u te k je g o zasp o k o jen ia w ygasło, a osobie, k tó ra do sta rc za ła u p ra w n io n e m u w d an y m ok resie środków u trzy m an ia , p rzy słu g u je roszczenie reg reso w e i a rt. 140 k.r.o. p rzeciw ko osobie do a lim e n ta c ji upraw n io n eg o w p ierw szej kolejności z o b o w ią z a n e j38.

N ato m iast p ow ażne za strzeżen ia budzi zap atry w an ie, ja k o b y z f a k tu przeżycia przez u p raw n io n e g o do a lim e n ta c ji pew nego o k resu i dożycia przez niego pew n ej chw ili w ynikać m iało, że jego potrzeb y zostały w ty m okresie w pełni, i to bez szkody d la upraw nionego, zaspokojone. Z a p a try w a n ie to w ta k ogólnym u ję ciu je s t z pew nością n ie tra fn e . M ianow icie zobow iązany do a lim e n tac ji m a dostarczać u p raw n io n e m u u trz y m a n ia w p ew n y m ustaw ow o o kreślonym za k resie (art. 135 § 1 k.r.o.). O pieszałość zobow iązanego do alim e n ta c ji pro w ad zi zw ykle do tego, że potrzeb y u p raw n io n eg o są z a sp o k a jan e w m n iejszym zakresie, że stopa życiow a u p raw nionego je s t niższa, niż byłaby, gdyby zobow iązany do a lim e n ta c ji swój obow iązek w y p ełn iał. M ożna zap y tać, czy opieszałość zobow iązanego m a pro w ad zić do tego, by sta w a ł się on częściowo zw olniony od sw ego zobow iązania? Czy nie należy rac zej p rz y ją ć poglądu, że w ynikłe z opieszałości zobow iązanego obniżenie w przeszłości sto p y życiow ej upraw n io n eg o pow inno być zrekom pensow ane po d ­ w yższoną obecnie sto p ą życiow ą, k tó re to podw yższenie będzie m ożliw e dzięki dochodzeniu alim e n tó w ta k że za czas przeszły.

Mówi się też, że zobow iązany, k tó ry nie św iadczy p u n k tu a ln ie r a t a lim e n ta ­ cyjnych, nie odniesie — pom im o w yłączenia m ożliw ości dochodzenia od niego

a lim e n ta c ji za czas przeszły — zw y k le żadnej korzyści ze sw ej opieszałości, po­ niew aż w ta k ich w y p ad k a ch koszty u trz y m a n ia upraw nionego poniosą inne osoby, k tó ry m przy słu g iw ać będ ą w zględem zobow iązanego roszczenia reg reso w e. T akże i te n arg u m e n t je s t m.zd. chybiony. P rzecież b y n ajm n ie j nie zaw sze po trzeb y upraw nionego, k tó ry c h zaspokojeniu służyć m ia ły św iadczenia a lim e n ta c y jn e zo­ bow iązanego, p o k ry te zo staną — w razie opieszałości zobow iązanego — ze śro d ­ k ó w dostarczanych przez osoby inne, k tó ry m potem przy słu g iw ały b y roszczenia reg reso w e w zględem zobow iązanego. N iekiedy — i to w cale nierzadko — potrzeb y u p raw nionego zaspokojone zo stan ą z jego w łasnych środków , co do k tó ry c h u p raw n io n y do alim e n ta c ji nie m a obow iązku zużyw ania ich na zaspokojenie sw ych bieżących p otrzeb. M ianow icie n ie jed n o k ro tn ie u p raw n io n y nie je s t zobo­ w iązan y do zużyw ania n a p okrycie kosztów swego u trzy m a n ia su b sta n c ji swego m a ją tk u , tzn. że je s t on u p raw n io n y do ż ą d a n ia alim e n tac ji, pom im o że m a p ew ie n m a ją te k *4. Otóż jeżeli zobow iązany nie p łaci r a t alim en tacy jn y ch , to * 34

88 S y tu a c ja p r a w n a b ę d z ie się p r z e d s ta w ia ć in a c z e j, je ż e li p o tr z e b y u p r a w n io n e g o z o s ta n ą z a s p o k o jo n e z e śro d k ó w , k t ó r e z o s ta ły m u d o s ta rc z o n e p rz e z o so b ę d o je g o a l im e n ta c ji w o g ó le n ie z o b o w ią z a n ą z z a s trz e ż e n ie m z w r o tu , n p . ty tu łe m p o ż y c z k i. W ó w c z a s u p r a w n io n e m u , w o b e c b r a k u z a s p o k o je n ia je g o ro sz c z e n ia a lim e n ta c y jn e g o , p r z y s łu g iw a ć b ę d z ie to ro sz c z e n ie — za c z a s p rz e s z ły — n a d a l p rz y J e d n o c z e s n y m i s tn ie n iu je g o z o b o ­ w ią z a n ia d o z w r o tu ' ś r o d k ó w , k tó r e z o s ta ły m u d o sta rc z o n e .

34 T a k j e s t w sz c z e g ó ln o śc i (a le b y n a jm n ie j n ie ty lk o ) co d o o b o w ią z k u r o d z ic ó w s p e ł­ n ia n ia ś w ia d c z e ń a l i m e n ta c y jn y c h n a rz e c z d z ie c k a , k t ó r e n ie j e s t je s z c z e w s ta n ie u tr z y m a ć s ię s a m o d z ie ln ie (a rg . z a r t . 133 S 1 k .r.o .), o c z y m zo b . w m o je j p r a c y p o w o ła n e j w p r z y p .

4, s. 26, 27, p o d I, s. 44—46.

18 J a n G tu i a z d o m o r s k l N r 10 (214)

zajdzie często p o trze b a zużycia n a pokrycie kosztów u trz y m a n ia osoby u p ra w n io ­ nej części su b stan cji je j m a ją tk u . O dm ów ienie w tej sy tu a c ji u p ra w n io n e m u do­ chodzenia a lim e n tac ji za czas przeszły ró w n ało b y się poniesieniu przez u p ra w n io ­ nego definityw nego uszczerbku m ajątkow ego, połączonego z nie d ającym się w żaden sposób uzasadnić odniesieniem korzyści przez zobow iązanego.

Z resztą p rzy jęcie z a sa d y pro praeterito non vivitu r m ogłoby doprow adzić do za p ew n ie n ia zobow iązanem u korzyści z jego opieszałości vta k że w w ypadkach, w k tó ry ch , w obec niep łacen ia r a t alim e n tac y jn y ch przez zobow iązanego, koszty u trz y m a n ia osoby u p raw n io n e j zostały poniesione albo przez osoby w dalszej kolejności zobow iązane, albo n a w e t w ogóle nie zobow iązane do alim e n ta c ji osoby u p raw n io n e j. M ianow icie m oże się łatw o zdarzyć, że po trzeb y U praw nio­ nego b ęd ą przez pow yższe osoby p o k ry te ty lk o w części. W ta k ic h sy tu a cjach roszczenia reg reso w a pow yższych osób będ ą ograniczone ty lk o do w ysokości kw ot przez nie w y ło żo n y c h 85. W obec tego co do resz ty przysługiw ać pow inny u p ra w n io ­ nem u w zględem osoby w p ierw szej kolejności do a lim e n ta c ji zobow iązanej roszcze­ nia a lim e n ta c y jn e za czas przeszły w zak resie nie p o k ry ty m przez osoby w dalszej k o lejn o ści do a lim e n ta c ji zobow iązane albo przez osoby w ogóle nie zobow iązane do a lim e n ta c ji w zględem danego upraw nionego.

b) T w ierd zi się d alej, że zobow iązany do alim e n ta c ji pow inien móc zdaw ać sobie z tego sp raw ę, że ciąży n a nim obow iązek alim e n tac y jn y . C hodzi o to, żeby zobow iązany m ógł ta k ustalić sw oją w łasn ą stopę życiow ą, ab y koszty jego w ła s n e ­ go u trz y m a n ia dały się pogodzić z ciążącym n a nim obow iązkiem alim en tacy jn y m . W łaśnie dlatego nie pow inno być m ożliw e dochodzenie alim e n ta c ji za czas przeszły, kied y zobow iązany, nie zd ając sobie sp ra w y z ciążącego n a nim obo­ w iązk u alim en tacy jn eg o , nie m iał pow odu do o b niżania sw ojej stopy życiow ej w celu um ożliw ienia sofcie z a sp o k a jan ia roszczeń upraw n io n eg o do alim en tacji. A rg u m e n ta c ja pow yższa je s t m.zd. zu pełnie chybiona. Z obow iązany do alim e n ta c ji zd a je sobie z reg u ły — by nie pow iedzieć: p ra w ie zaw sze — sp raw ę z ciążącego na nim obow iązku. P rzytoczona dopiero co a rg u m e n ta c ja o p a rta je s t za te m na sta n ie rzeczy istn iejący m w w ypad k ach w yjątkow ych. W prow adzenie co do w szel­ kich roszczeń a lim e n tac y jn y ch d aleko idącego ogran iczen ia m ożliw ości ich docho­ dzenia n a p o d sta w ie w ątp liw ej tra fn o śc i arg u m e n tu dotyczącego w yp ad k ó w zu ­ p ełn ie w y jątk o w y c h — nie m oże być u zn an e za praw idłow e.

c) W reszcie zasadę pro praeterito nemo alitur u zasad n ia się ta k że w zględem na sy tu a c ję zobow iązanego. P łac en ie bieżących r a t a lim e n tac y jn y ch leży w g r a ­ nicach m ożliw ości zarobkow ych i m a jątk o w y c h zobow iązanego. N atom iast docho­ dzenie zaległości alim e n tac y jn y ch za czas dłuższy stanow iłoby d la zoloowiązanego ciężar, k tó ry zw ykle p rze k ra cza łb y jego m ożliw ości finansow e, n ierzad k o zaś m ogłoby to doprow adzić do zupełnego za ch w ia n ia egzystencji jego sam ego, a e w e n ­ tu a ln ie i jego rodziny 36. A rg u m en ta cję tę ła tw o odeprzeć stw ierd zen iem , że w m ocy zobow iązanego leży zapobieżenie — przez re g u la rn e p łacen ie r a t a lim e n tac y jn y ch — n a ra s ta n iu zaległości. Po w tó re, p rze p is o trz y le tn im -p rzedaw nieniu roszczeń o św iad czen ia alim e n tac y jn e (art. 137 k.r.o.) w w y sta rc za jąc ej m ierze chro n i * 38

55 ,Zob. w m o je j p r a c y p o w o ła n e j w p r z y p . 4, s. 80, p o d III.

38 P r z y ta k im u z a s a d n ie n iu z a s a d a p r o p r a e te r ito n e m o a litu r s ta je s ię — p o z a j a k im iś w y ją tk o w y m i w y p a d k a m i — p rz e ja w e m te n d e n c ji d o o g r a n ic z e n ia in te r e s ó w o so b y u p r a w n io ­ n e j d o a lim e n ta c ji w o b a w ie p rz e d p rz e c ią ż e n ie m z o b o w ią z a n e g o . T e n d e n c ję t ę w n o r m a ln y c h s y tu a c ja c h tr u d n o b y ło b y p o g o d z ić z z a s a d a m i, n a j a k i c h o p a r ta j e s t in s t y t u c j a o b o w ią z k u a lim e n ta c y jn e g o w u s ta w o d a w s tw a c h s o c ja lis ty c z n y c h .

N r 10 (214) Dwa p ro b le m y d o tyczą ce o b o w ią zku a lim en ta cyjn eg o 19

zobow iązanego p rze d n ad m ie rn y m n a ra sta n ie m zaległości a lim e n ta c y jn y c h ,7r Z resztą je s t rzeczą co n a jm n ie j w ą tp liw ą , czy z faiktu w p ro w a d ze n ia do ko d ek su rodzinnego i opiekuńczego przep isu o trz y le tn im p rze d aw n ien iu roszczeń a lim e n ta ­ cyjnych nie w y n ik a p o średnio odrzucenie zasad y pro praeierito non vivitur.

A le zw olennicy zasady pro praeterito nemo alitur chcą ch ronić zobow iązanego do a lim e n ta c ji przed innym jeszcze niebezpieczeństw em . O b aw ia ją się m ianow icie, że u p ra w n io n y do alim e n ta c ji m oże w sposób złośliw y uchylać się od o d b ie ra n ia bieżących r a t a lim e n tac y jn y ch w łaśn ie w tym celu, aby potem przez dochodzenie zaległości sp raw ić zobow iązanem u pow ażne tru d n o ści i kłopoty. N iebezpieczeństw o ta k ie je st ch y b a zupełnie n ie re aln e , i to z dw óch pow odów . N aprzód przez u c h y la ­ nie się od o d b ie ra n ia r a t alim e n ta c y jn y c h u p raw n io n y stw a rz ałb y p rzede w szystkim

d la sieb ie b ard z o pow ażne kłopoty, bo p ozbaw iałby się p o trzeb n y ch m u bieżących śro d k ó w u trz y m a n ia . P o w tóre, k u m u la c ja zaległości alim e n ta c y jn y c h stw a rz a ła b y tru d n o śc i nie ty lk o d la zobow iązanego, ale ta k że __ i to m oże w w yższym sto p ­ niu — dla upraw nionego, bo pow odow ałaby pow ażne u tru d n ie n ie w w yegzekw ow a­ n iu sum y zaległych św iadczeń. G dyby zaś kiedyś u p raw n io n y do a lim e n ta c ji p o stą p ił je d n a k — w b re w przew id y w an io m — \v o p isa n y pop rzed n io złośliw y sposób, to zobow iązany do a lim e n ta c ji m ógłby się bro n ić przed dochodzeniem przez u p raw n io n eg o a lim e n ta c ji za czas przeszły za pom ocą p ow ołania się n a przep is a rt. 5 k.c. o n ad u ży ciu p raw a.

Is tn ie je n a d to pow ód, d la któ reg o w p ro w ad zen ie do polskiego p ra w a z a sa d y

pro praeterito nemo alitur je s t m.zd. niecelow e. P rz y jęc ie z a p a try w a n ia , że zasada pow yższa w polskim p ra w ie obow iązuje, zm uszałoby osoby u p ra w n io n e do a li­ m e n ta c ji do w y tac za n ia pow ództw a alim e n tac y jn eg o bezpośrednio po n ie o trz y m a ­ n iu każdej bieżącej r a ty alim e n tac y jn ej. T ak a p re s ja w k ie ru n k u szybkiego w y tac za n ia p o w ództw a lim e n tac y jn y ch je s t m.zd. niepożądana. O bow iązki a lim e n ­ ta c y jn e istn ie ją m iędzy osobam i, k tó re łączą blisk ie sto su n k i ro d zin n o p raw n e . W tych sto su n k ach je s t raczej rzeczą celow ą i w łaściw ą cierp liw e i p ełn e u m ia ru dążenie do pozasądow ego za ła tw ien ia sp raw y ; w ytoczenie p ow ództw a po w in n o być n arzęd ziem uży w an y m jako śro d e k ostateczny, k tó reg o — pom im o p o d ję c ia w szelkich p ró b za ła tw ie n ia sp raw y w inny sposób — nie u d ało się u niknąć.

N a p o d staw ie pow yższych ro zw ażań przychodzę do p rze k o n an ia , że b r a k je s t p o d sta w do p rz y ję c ia z a p a try w a n ia , iż na g ru n cie p rzepisów ko d ek su rodzinnego i opiekuńczego obow iązuje za sa d a pro praeterito non v iv itu r >s.

»7 T y m b a r d z ie j t e p r z e w a ż a ją c ą w ię k sz o ść s p r a w są d o w y c h o a lim e n ta c ję s ta n o w ią p ro c e s y d z ie c i p o z a m a lż e ń s k ic h p r z e c iw k o ic h o jc o m o ra z n ie z d o ln y c h d o p r a c y ro d z ic ó w p r z e c iw k o ic h d z ie c io m . A n i w J e d n e j, a n i w d r u g ie j k a te g o r ii s p r a w n ie b ę d z ie z w y k le p o d s ta w d o s to s o w a n ia p r z e p is u a r t. 121 p k t 1 k .c . o z a w ie s z e n iu b ie g u p r z e d a w n ie n ia r o sz c z e ń d z ie c i p rz e c iw k o ic h ro d z ic o m p rz e z c z a s tr w a n ia w ła d z y ro d z ic ie ls k ie j (o jc u p o z a m a łż e ń s k ie m u , o d k tó r e g o tr z e b a d o c h o d z ić a lim e n tó w d la d z ie c k a w d ro d z e p r o c e s u , w ła d z a ro d z ic ie ls k a p rz y s łu g iw a ć b ę d z ie c h y b a ty lk o w y ją tk o w o — a r t. 83 § 2 k .r.o .).

18 O d m ie n n ie u c h w . SN (7) z 25 lis to p a d a 1938 r. I I I C Z P 65/68 (O SN C P 1969, p o z. 83, O S P iK A 1969, p o z. 155; m o ja k r y ty c z n a g lo sa N P 1970, n r 4, s. 602), g d z ie w u z a s a d n ie n iu — r e c y p u ją c w y r a ź n ie p o g lą d w y r a ż o n y p rz e z D o b r z a ń s k i e g o w k o m e n ta r z u d o k .r.o . z 1966 r. (s. 726, 727) — p o w ie d z ia n o , że u c h w . SN (7) z 28 w rz e ś n ia 1849 r. (p o w o ia n a w y ż e j, p rz y p . 32), p o w z ię ta je szcze p o d r z ą d e m p r. ro d ź ., a n a s tę p n ie u z n a n a p rz e z o r z e c z n ic tw o z a w p e łn i o b o w ią z u ją c ą p o w e jś c iu w ż y c ie k .r . (co n ie j e s t z u p e łn ie śc isłe ; p o r. n p . o rz . S N z 26 c z e rw c a 1961 r . 1 CR 100/61, O S P iK A 1962, poz. 113), z a c h o w a ła a k tu a ln o ś ć t a k ż e p o d rz ą d e m k .r .o ., „ p o n ie w a ż t e z a ło ż e n ia p r a w a ro d z in n e g o , k tó r e le ż ą u je j p o d s ta w , p o z o s ta ły n ie z m ie n io n e p o m im o t r z y k r o t n e j z m ia n y te g o p r a w a w o k r e s ie p o w o je n n y m ” . N ie są d z ę , a b y ty c h k ilk a słó w p rz y to c z o n y c h w c u d z y sło w ie sta n o w iło w y s ta rc z a ją c e u z a s a d ­ n ie n ie p r z y ję c ia z a p a tr y w a n ia , że p o g lą d y p r a w n e w y ra ż o n e w u c h w . SN (7) z 28 w r z e ś n ia 1949 r . d a d z ą s ię u tr z y m a ć w ś w ie tle p rz e p is ó w k .r.o .