Janusz Wiśniewski
Ochrona i konserwacja zabytków
budownictwa a zagrożenie
ekologiczne
Ochrona Zabytków 44/2 (173), 68-72
Jak już wyżej pow iedziano, brak od po w ie dn iej szkoły dla kształ cenia w o je w ó d zkich konserw atorów zabytków w zakresie a d m inistracji państw ow ej - poza oczyw iście konieczną specjaliza cją zaw odow ą, którą m.in. daje np. Instytut Z abytkoznaw stw a i Konserwatorstwa Uniw ersytetu M. Kopernika w Toruniu - p o w o du je trudności w naborze kandydatów . O bja w iło się to
itatnin w pono w nym ogłoszeniu konkursu M inisterstw a Kul- < ry i Sztuki na te stanowiska. Z apelem o zgłaszanie się
specjalistów w ystąp ił 12 lutego br. przed kamerami TV w Teieek- spresie T. Zielniew icz.; Podał, że są jeszcze w akaty w 19 w o jew ód ztw ach (na 49 ). „ M y nazywamy Państwow ą Służbę O chrony Zabytków po prostu Policją Konserwatorską. W stępuj cie w ięc w jej szranki" zakończył sw ój apel Generalny Konser w ator Zabytków.
M. Paździor
A CH AN GE IN THE POLISH LAW C O N C E R N IN G THE PROTECTION OF CULTURAL OBJECTS
AN D M U S E U M S , 1990
The article discusses in detail o p in ion s connected w ith the law on the protection o f cultural objects and museums, w h ic h was passed in 1962. A t the time, it was regarded as quite modern probably o w in g to the in tro d u ctio n of the term „c u ltu ra l objects" instead o f the traditional „m o n u m e n ts ", and w as greatly praised. It also reflected the o p in ion s o f lawyers and conservationist services dating from the end of the 1950s.
The first critical remarks were form ulated on the tenth anniversary o f the passing o f the legal act whose very coauthors pointed out its weak points. In particular, they emphasized the absence of a com plete set of executive directves, their unclear nature or sim ply negligence as regards the actual needs for the protection and conservation of m onum ents in Poland. The reasons for this im perfection of the bind ing legal systems were sought in thelim i - ted professional q u alificatio ns o f o fficia ls in the M inistry of Culture and Art, w h ic h , in accordance w ih t the letter of the law, oversees the system o f protecting m onum ents and legal fo u n dations.
The conservations services (voivod ship conservationnists, per sons involved in the practical side o f conservation, representives of social organizations w h ic h deal w ith deal w ith the protection of m onum ents), attacted particularly sharply the legal situation durning the 1970s — a period o f intensifying totalitarianism in Poland. The article cites num erous docum ents — reports, experts op in ion s prepared by groups o f volunteers and decisions passed by conferences of experts — w h ic h called for putting the legal system in to order, and for a closer approach to the requirements of the protection of m onum ents. For almost tw e n ty years those appeals proves unsuccessful.
The second half of the 1980s was a tim e of public and polemical discussions whose effect was to induce the authorities respon sible for culture to ammend the law Those efforts are presented
both in the article, in the com m entaries contained in footnotes and in tw o appendices.
On 19 J u ly 1990 the Polish Parliament accepted the text of the am m endm ent to the 1962 law. The new version, based on an alm ost 30 years-old docum ent, is essentially adapted to c on tem porary needs. The prime feature of this text is a fu lly centralizedst- ructure of the State Services for the Protection of M onum ents Voivodship conservationists w h o head local groups of inspectors and other employees, are to be nom inated by the M inister of Culture and Art. They, and their staff, are subject to the General Conservationist of M onum ents, and constitutea state service w h ic h acts outside the voivodship-office, and is m aintained by the M in istry budget. This legal status is to povent local pressure on the conservation services, and to ensure its independence. The princip le of centralizm, fu lly realized, does not correspond to the general tendency of a state policy intent on granting the rural com m unes authorities, held in Jun e 1990, and the handing overto them o f basic selfgovernm ent prerogatives, preceded the central act on a conservation. A considerable part o f the article is devoted to a detailed exam ination o f all the changes introduced in to the ammendment. In the tw o appendices to the text, the author presents the project o f financial allevations foreseen for people and in s titu tio n s w illin g to embark upon w o rk on m o n u ments, or those w h o manage buildings, parks etc. o f historical value. This project w as rejected by the Parliament, w h ic h left the solutio n o f the problem to the authorities of particular communes. Such a decision gave rise to m uch concern. The second appendix discusses the present-day structure of the State Service for the Protection o f M onum ents as w e ll as the State Service o f M onum ents as w e ll as the nom inations o f voivod ship conser vationnists o f m onum ents. The analysis is accom panied by the author's ow n commentary.
J A N U S Z W IŚ N IE W S K I
O C H R O N A I KO NSERW ACJA ZABYTKÓ W B U D O W N IC T W A A ZAGROŻENIE
EKOLOGICZNE
W p row adzenie
Do n ie d a w n a w y m a g a n o , aby trw a ło ś ć o b ie k tó w b u d ó w lanych w y n o s iła nie m niej 1 0 0 lat, a o kreślano ją zużyciem fiz y c z n y m b u d o w li. Na zużycie fizyczn e b u d y n k ó w składa
się: .
- zużycie na tu ra ln e p o w s ta łe w w y n ik u p la n o w e j eks p lo a ta c ji, w yrażające się s to p n io w ą u tratą p ie rw o tn e j w a rto ś c i u ż y tk o w e j i w y trz y m a ło ś c i, ja k np. ścieranie p o d łó g , s c h o d ó w , poręczy itp.
- zużycie k o ro zyjn e o b ja w ia ją c e się d egradacją k o n s tru k cyjn ą i fu n k c jo n a ln ą b u d y n k u w w y n ik u dzia ła n ia ś ro d o
w is k a g re s y w n y c h , któ re p o w o d u ją s z k o d liw e zm iany s tru k tu ry m a te ria łó w i o b n iże n ie je g o w y trz y m a ło ś c i, p ro w a d zą ce d o przed w cze sn e g o zniszczenia k o n s tru k c ji lu b jej elem entu;
- uszkodzenia ż y w io ło w e i w o je n n e , które p o w s ta ły na sku te k Dożarów, p o w o d z i, h u ra g a n ó w , ru c h ó w se jsm icz nych lu b b o m b a rd o w a n ia ;
- uszkodzenia s p o w o d o w a n e w a d a m i w p ro je k to w a n iu , w y k o n a w s tw ie lu b e k sp lo ata cji.
O becnie w yraża się p o g ląd , że trw a ło ś ć o b ie k tó w p o w in na o d p o w ia d a ć o k re s o w i zużycia m oralnego. W w y n ik u szybko p o stę p u ją c e g o ro z w o ju te c h n ik i i te c h n o lo g ii
życia co d zie n n e g o , w p ły w a ją c e g o na zm ianę w a ru n k ó w u ż y tk o w a n ia o b ie k tó w b u d o w la n y c h (m ieszkań, fabryk, m o s tó w ) i s ta w ia n y c h im n o w y c h w ym a g a ń , okres ich p rzyd a tn o ści u ż y tk o w e j staje się w naszych czasach coraz krótszy. O becnie okres użyteczności o b ie k tó w b u d o w n ic tw a p o w sze ch n e g o przyjm uje się na ok. 50 lat, a b u d ó w n ic tw a p rze m ysło w e g o na ok. 40 lat. Zakłada się, że po tym okresie następuje zuzycie m oralne o b ie ktu , że traci on w a lo ry te c h n o lo g ic z n o ś c i i ze w z g lę d ó w e ko n o m iczn ych należy z e ksp lo ata cji ta k ie g o o b ie k tu zrezygnow ać. W o b ie k ta c h z a b y tk o w y c h zasadniczo nie w y s tę p u je zużycie m oralne, ty lk o fizyczne, z tym że zużycie fizyczne, n a w e t zaw alenie się o b ie k tu z p o w o d u starości, nie sta n o w i o je g o zużyciu m ora ln ym . Jest w ię c rzeczą oczyw istą , że tak ja k o ś c io w e , jak i ilo ś c io w e kryteria ustalone dla za ch o w a n ia 4 0 -5 0 -le tn ie j użyteczności eks p lo a ta c y jn e j o b ie k tó w b u d o w n ic tw a p o w sze chn e g o nie m ogą być m iarodajne dla z a ch o w an ia nieo gra n iczo n e j przecież trw a ło ś c i o b ie k tó w z a b y tk o w y c h .
M im o zasadniczej ró żn icy m iędzy w ym a g a n ą trw a ło ś c ią o b ie k tó w z a b y tk o w y c h i o b -e k tó w b u d o w n ic tw a p o w s ze ch n eg o , kryteria oce n y a g re syw n o ści ś ro d o w iska są jedne, o g ó ln o b u d o w la n e .
Korozyjność atmosfery
A g re s y w n o ś c ią ś ro d o w iska (p o w ie trz a , w o d y , g ru n tu ) n azyw am y w y n ik a ją c e z je g o składu ch e m iczn e g o p o te n cjalne zd o ln o ści do w y w o ły w a n ia p ro ce só w ko ro zyjn ych w m ateriale. P ow ietrze, w o d a i gleba ulegają stałem u i w zrastającem u skażeniu:
- p ro d u k ta m i spalania w ę g la i p a liw p łyn n ych ,
- w y z ie w a m i z za k ła d ó w che m iczn ych , k o k s o w n ic z y c h itp.,
- ściekam i g ospodarczym i i przem ysłow ym i,
- na w o zam i sztucznym i i środkam i ch e m iczn ym i s to s o w a n y m i w ro ln ic tw ie .
W o c h ro n ie z a b y tk ó w agresyw ność ś ro d o w is k cie kłych i stałych ma podrzędne znaczenie. N ajbardziej ro z p o w sze ch n ion ym środkiem a g re syw n ym jest atm osfera, szczególnie w sto su n ku d o m etali. Postęp ko ro zyjn y atm osfery znacznie się zw iększa przy w y s o k ie j w ilg o tn o ści w z g lę d n e j p o w ie trza (p o n a d 6 0 -7 0 % ) i przy je g o zanieczyszczeniach.
Polska zn a jd u je się w strefie o klim a cie u m ia rko w a n ym , w której w przew ażającej części roku w ilg o tn o ś ć w z g lę d na p o w ie trza przekracza 80%.
Z a n ie c z y s z c z e n ia m i a tm o s fe ry p rz y ś p ie s z a ją c y m i k o ro z ję są:
- cząstki stałe: kurz, p o p io ły lotne, sadze, sole i aerozole, - cząstki ciekłe: m gła, kondensująca się para w o d n a nasycona gazami lu b zw iązkam i che m iczn ym i,
- gazy i pary: d w u tle n e k w ę g la C 0 2, d w u tle n e k siarki S 0 2, tle n k i azotu N 0 2, s ia rk o w o d ó r H2S, c h lo r Cl, c h lo ro w o d ó r HCI, a m o n ia k N H 3, flu o ro w o d ó r HF.
Gazami najczęściej zanieczyszczającym i atm osferę są: d w u tle n e k w ę g la C 0 2 oraz d w u tle n e k siarki S 0 2. P o w sta ją one g łó w n ie w procesie spalania p a liw . Najbardziej a gresyw nym zanieczyszczeniem p o w ie trza je s t S 0 2. Z a w a rto ść S 0 2 w p o w ie trz u p o w o d u je kilk a k ro tn e z w ię k szenie korozji stali w p o ró w n a n iu z atm osferą m ało zanieczyszczoną. W czystym p o w ie trz u procesy korozyjne są mało in te n s y w n e , n a w e t przy w y s o k ic h w a rto ś c ia c h w ilg o tn o ś c i w zg lę d n e j.
Określanie agresywności atmosferycznej
Rodzaje i stężenie zanieczyszczeń p o w ie trza określa się w skaźnikam i narażenia ko ro zyjn e g o : g a z o w e g o lu b a e ro zo lo w e g o .W skaźniki narażenia g a z o w e g o p o d a n o w ta b e li 1.
W w y p a d k u zanieczyszczenia p o w ie trza solam i, pyłam i i aerozolam i, któ ry c h średnie roczne stężenie w yraża się opadam i nie m niejszym i niż 100 t/k m 2rok (a lb o 3 g -/m 2d ), co daje osad g ru b o ści 1.0 m m /ro k (a lb o 3.0 ц т /d ), należy d o d a tk o w o u w z g lę d n ia ć w ska źn iki narażenia a e ro zo lo w e g o w e d łu g ta b e li 2.
Tabela 2
Wskaźniki narażenia aerozolow ego Wskaźnik narażenia aerozolo wego Rozpuszczal ność w w odzie przy 20°C Higrosko- pijność przy 2(TC Przykłady p yłó w i soli P1 niska < 2 g /d m 3 do w o lna C aS 04 P2 dobra > 2 g /d m 3 niska -w y k a z u je w ta - sności sorpcyjne przy w ilg . w zgl. pow. p > 6 0 % n h4n o3 KCI NaCI N H 4CI K2S 0 4 P3 dobra > 2 g/d m 3 wysoka - w ykazuje wła-. sności sorpcyjne przy w ilg . wzgl. pow. p < 6 0 % M gC l2 ZnCI2 CaCI2H20 N a H S 0 4H20 Tabela 1. W skaźniki narażenia gazow ego
Wskaźnik narażenia gazowego
Stężenie gazu m g/m 3 powietrza
o O N H 3 S 0 2 H2S n o2 HF Cl HCI
g1 < 2 0 0 0 < 0 ,2 < 0 ,5 < 0,01 <0,1 < 0 ,0 5 <0,1 < 0 ,0 5
g2 > 2 0 0 0 > 0 ,2 - 2 0 > 0 ,5 -1 0 > 0 ,0 1 -5 > 0 ,1 - 5 > 0 ,0 5 -5 > 0 ,1 -1 > 0 0 5 -5
g3 - > 2 0 > 1 0 -2 0 0 > 5 -1 0 0 > 5 - 2 5 > 5 - 1 0 > 1 - 5 > 5 - 1 0
Ten sam gaz czy pył m oże w y w o ła ć procesy k o ro zyjn e o różnej in te n s y w n o ś c i. In te n s y w n o ś ć d ziałania ś ro d o w i ska na elem ent k o n s tru k c y jn y określa się w ska źn ika m i e fe k ty w n o ś c i ś ro d o w is k a w e d łu g ta b e li 3.
Tabela 3
W skaźniki efektyw ności m ikroklim atu W skaźnik e fe k ty w ności m ik ro k li matu Elementy w pomieszczeniach zamkniętych Obiekty w otw artej przestrzeni w ilg o tn o ść w zględna powietrza [%]
okres zaw ilgocenia a t mosfery (d/rok) liczba cykli zamrażania
e1 < 6 0 w klim acie um iarko
wanym nie występuje
e2 6 0 -7 5 < 1 2 0 N < 5 0 e3 7 5 -9 0 1 2 0 -1 8 0 N = 5 0 -7 5 e4 > 9 0 > 1 8 0 N > 7 5 W zależności od w a rto ś c i i w z a je m n y c h s to s u n k ó w w y z n a czo n ych w s k a ź n ik ó w narażenia i e fe k ty w n o ś c i, o k re ś la się s to p n ie a g re s y w n o ś c i ś ro d o w is k a w sto su n ku do tw o rz y w a w z o rc o w e g o .
R ozróżnia się następujące s to p n ie a g re syw n o ści: АО - z n ik o m y - ś ro d o w is k o z n ik o m o agresyw ne, A1 - niski - ś ro d o w is k o m ało agresyw ne, A 2 - średni - ś ro d o w is k o śre d n io agresyw ne, A 3 - w y s o k i - ś ro d o w is k o w y s o c e agresyw ne, A 4 - n a d m ie rn y - ś ro d o w is k o n adm iernie agresyw ne. S to p ie ń a g re syw n o ści śro d o w is k a w sto su n ku do stali w ę g lo w e j określa się w e d łu g tabel 4 i 5.
Tabela 4
S topnie gazowej agresyw ności atm osfery w stosunku do stali w ę g lo w e j St3
Wskaźniki efektywności mikroklimatu
Wskaźniki narażenia gazowego
g i g2 g3 g4
e1 A 0g A1g A2g A 2g
e2 A1g A2g A 2g A 3g
e3 A2g A2g A3g A 3g
e4 A2g A3g A4g A 4g
Tabela 5
Stopnie aerozolowej agresywności atm osfery w stosunku do stali w ę glo w e j St3
W skaźnik efektyw ności m ikroklim atu
W skaźnik narażenia aerozolow ego
P1 P2 p3
e1 A 1p A1p A 2p
e2 A 1p A2p A2p
e3 A 1p A 2p A 3p
e4 A1p A 2p A 3p
S to p n ie a g re syw n o ści śro d o w is k a atm o sfe ryczn e g o w sto su n ku do b e to n u , w a p ie n ia zb ite g o lu b p ia sko w ca na s p o iw ie w a p ie n n y m , określa się w e d łu g tabel 6 i 7.
Tabela 6
S topnie gazowej agresywności atmosfery w stosunku do kam ie nia w apiennego i betonu
Wskaźnik efektywności mikroklimatu
Wskaźnik narażenia gazowego
gi g2 g3 g4
e1 A0g A0g AOg AOg
e2 A0g A0g AOg A1g
e3 A0g AOg A1g A2g
e4 A0g A 1g A2g A3g
Tabela 7
S topnie aerozolowej agresywności atmosfery w stosunku do Kamienia wapiennego i betonu
W skaźnik efektyw ności m ikroklim atu
W skaźnik narażenia aerozolowego
P1 d2 p3
e1 AOp AOp A 1p
e2 AOp A 1p A 1p
e3 AOp A1p A 2p
e4 AOp A2p A3p
W o d n ie s ie n iu d o m a te ria łó w ceram icznych oznaczenie s to p n ia a g re syw n o ści przeprow adza się w e d łu g tabel 8 i 9.
Tabela 8
S topnie gazowej agresywności atmosfery w stosunku do ceram i ki budow lanej
Wskaźnik efektywności mikroklimatu
W skaźnik narażenia gazowego
g i g2 g3 g4
e1 AOg AOg AOg AOg
e2 A1g A 1g A1g A1g
e3 A 2g A2g A2g A2g
e4 A3g A3g A3g A3g
Tabela 9
S topnie aerozolowej agresywności atmosfery w stosunku do ceramiki budow lanej
W skaźnik efektyw ności m ikroklim atu
W skaźnik narażenia aerozolowego
p1 p2 p3
e1 AOp AOp AOp
e2 AOp AOp A1p
e3 AOp A1p A 2p
Przy ocenie sto p n ia a g re syw n o ści śro d o w is k a a tm o s fe ry cznego w sto su n ku d o d rew na, o p ró cz narażenia g a z o w e g o i a e ro zo lo w e g o rozpatruje się narażenie b io lo g ic z ne. O kreślenie sto p n i a g re syw n o ści a tm o sfe ry p rz e p ro w a dza się w e d łu g tabel 10, 11 i 12.
Tabela 10
Stopnie biologicznej agresywności atmosfery w stosunku do drewna sosnowego Wskaźniki efektyw ności m ikroklim atu Stopień agresywności biologicznej e1 AOb e2 A1b e3 A 2b e4 A 3b Tabela 11
S topnie gazowej agresywności atmosfery w stosunku do drewna sosnowego
Wskaźnik efektywności mikroklimatu
W skaźnik narażenia gazowego
g i g2 g3 g4
e1 A0g A0g A1g A2g
e2 A1g A1g A1g A1g
e3 A0g A1g A1g A2g
e4 A1g A2g A2g A3g
Tabela 12
Stopnie aerozolowej agresywności atmosfery w stosunku do drewna sosnow ego
Wskaźnik efektyw ności m ikroklim atu
W skaźnik narażenia aerozolowego
P1 P2 p3
e1 AOp AOp A 1p
e2 AOp A1p A 1p
e3 AOp A1p A2p
e4 AOp A1p A2p
Tabela 13
Interpretacje fizyczne stopni korozji
W w y p a d k u ró w n o cze sn e g o w y s tę p o w a n ia zagrożem a g a zo w eg o i a e ro z o lo w e g o p rzyjm u je się łącznie stopień najw yższy p o w ię k s z o n y o je d n o ść. Przy ga zo w ej agresy w n o ś c i sto p n ia średniego lu b w y s o k ie g o (A 2 g lu b A 3 g ) agresyw ności b io lo g ic z n e j me określa się.
Podane sto p n ie a g re syw n o ści a tm o sfe ry w sto s u n k u do m a te ria łó w b u d o w la n y c h o d p o w ia d a ją o kre ślo n ym u o y t- kom korozyjnym masy tw o rz y w a lu b g ru b o ś c io m s k o ro d o w a ne j w a rs tw y p o w ie rz c h n io w e j. Te u b y tk i masy lu b grubości są najczęściej w yrażane spadkiem w ie lk o ś c i siły łam iącej oróbek s k o ro d o w a n y c h lu b spadkiem w y trz y m a łości u m o w n e j RK1, czyli su sce p ty ln o ś c ią k o ro zyjn ą t w o rzywa.
W tabeli 13 p rzyto czo n o za W . I. A g a d ż a n o w e m g ru b o ści w a rs tw y s k o ro d o w a n e j oraz su s c e p ty ln o ś c i stali i beto n u o d p o w ia d a ją ce s to p n io m a g re syw n o ści śro d o w iska .
Narażenie ekologiczne atmosfery a zagroże
nie trwałości zabytkó w
S to p n ie ko ro zji m ożna też ro z p a try w a ć w o p a rciu o e k o n om iczną in te rp re ta cję trw a ło ś c i o b ie k tu . Z przyjętego założenia, że trw a ło ś ć o b ie k tu w czasie p o w in n a o d p o w ia d a ć o kre so w i zużycia m o ra ln e g o oraz z podanej w ta b lic y 13 in te rp re ta cji fizycznej s to p n i korozji, w y n ik a n astępujący p o d ział czasow y:
Ś ro d o w is k o o zn iko m e j k o ro z y jn o ś c i, to takie, k tó re g o aziałanie na b u d o w lę me w y w o łu je zuzycia fizyczn e g o w cześniej niż nastąpi zużycie m oralne. Przy założonym okresie zużycia m o ra ln e g o Z m= 5 0 lat, je s t to ś ro d o w is k o , które nie s p o w o d u je zuzycia fizyczn e g o przed u p ły w e m 50 lat. S to p n ie k o ro zyjn o ści ś ro d o w is k a m ożna w ię c o kreślić okresem trw a ło ś c i o b ie k tu nie zabezpieczonego następująco:
A 0 - ś ro d o w is k o z n ik o m o a gresyw ne Z m
czyli Z ^ 5 0 lat, zużycie fizyczn e me następuje przed u p ły w e m 50 lat
A1 - ś ro d o w is k o m ało agresyw ne, 0 ,7 5 Z ^ Z < Z f czyli Z = 3 8 - 5 0 lat, zużycie fizyczne następuje w okresie 3 8 -5 0 lat
AZ - ś ro d o w isko średnio agresyw ne 0 ,5 Z < Z, < 0 ,7 5 Z czyli Z |= 2 5 -3 8 lat щ f
A 3 - ś ro d o w is k o w y s o c e a g resyw ne 0,25 Z ,# ^ Z j < 0 ,5 Z w czyli Z^.= 1 3 -2 5 lat
A 4 - ś ro d o w is k o n a dm iernie agresyw ne, Z j.< 0 ,2 5 Z*»,
czyli Z j< 13 lat, zużycie fizyczn e nastąpi w okresie krótszym niż 13 lat.
1 W ytrzymałość um owną na zginanie RK próbek skorodow anych w ylicza się z siły łamiącej próbek skorodow anych i w ym iarów poprzecznych próbek przed rozpoczęciem badań.
Stopień agresywności
środowiska
Konstrukcje metalowe Konstrukcje żelbetowe
Szybkość rów nom iernej korozji stali (rok/m m ) Spadek zapasu bezpieczeństwa (%/rok) Grubość skorodowanej w arstw y betonu (m m /rok) Szybkość rów nom iernej korozji stali zbrojonej (m m /rok) Spadek zapasu bezpieczeństwa (%/rok) niski <0,1 5 < 0 ,4 < 0 ,0 8 4 średni 0,1 -0 ,5 10 0,4 -1 ,2 0,0 8-0,4 8 wysoki > 0 ,5 15 > 1 ,2 > 0 ,4 12
N arażenie e ko lo g ic z n e określa się zanieczyszczeniem a t m osfery.
0 zanieczyszczeniach a tm o sfe ry p od w zg lę d e m ilo ś c io w y m św ia d czą o p adające p y ły w n ie k tó ry c h m iastach Polski. Przeciętne ilo ści o p a d a ją cych p y łó w w ynoszą: w W arszaw ie ok. 3 0 0 t/k m 2rok, w B ie ls k u -B ia łe j - 3 6 0 t/k m 2rok, w Ś w ię to c h ło w ic a c h d o 1 4 0 0 t/k m 2rok. P yły te m ożna sch a ra kte ryzo w a ć w ska źn ikie m narażenia a e ro z o lo w e g o p2, a w ię c przy ich opadzie przekraczającym 1 0 0 0 t/k m 2rok i w y s o k ie i w ilg o tn o ś c i p o w ie trza w y ra ż o nej w s ka źn ikie m e4 określa się s to p ie ń ich a g re syw n o ści a e ro zo lo w e j jako: A 3 p dla stali, A 2 p dla b e to n u i kam ienia, A 2 p dla ceram iki i A1 p dla dre w n a .
Z nacznie w iększe zagrożenie s ta n o w ią zanieczyszczenia g a zo w e atm osfery. Z braku d a n ych dla Polski p o słu żyć się m ożna w a rto ś c ia m i dla d u żych m iast RFN. Z anieczysz czenia a tm o sfe ry osiągają tam w ie lk o ś c i: kurz d o 1 0 0 0 m g /m 3, S 0 2 - 50 m g /m 3, H2S - 10 m g /m 3, N H 3 - 0 ,6 8 m g /m 3 i N 0 2 - 0 ,0 2 5 m g /m 3, co daje w sk a ź n ik narażenia g a z o w e g o g2 do g3, a w ię c w n ie ko rzystn ych w a ru n k a c h w ilg o tn o ś c io w y c h m oże d o p ro w a d z ić do s to pnia a g re s y w n o ś c i: w sto su n ku d o stali A 3 g , a n a w e t A 4 g , w s to s u n k u d o b e to n u i ka m ie n ia A 2 g , a d o ceram iki A 3 g . Oznacza to, że w ty c h m iastach d a c h ó w k a rzymska na z a b y tk o w y c h o b ie k ta c h , która przetrzym ała setki lat, w cią g u n a jb liższych 1 3 -2 5 lat m oże u tra c ić 2 cm g ru b o ści, że detale ka m ie n n e w okresie najbliższych 50. lat utracą w a rs tw ę g ru b o ś c i ok. 4 cm. Oznacza to ró w n ie ż, że o b e c n ie re k o n s tru o w a n e o rn a m e n ty ka m ienne m ogą ró w n ie ż, stać się n ie czyte lne po okresie 2 5 -3 8 lat. A przecież znam y m iasta o zanieczyszczeniach a tm o sfe ry znacznie w ię k s z y c h . P rz y k ła d o w o w śró d m ie ściu St. Louis (U S A ) z a w a rto ść S 0 2 w p o w ie trz u w y n o s i 3 2 0 m g /m , a w o d le g ło ści ok. 3 0 km od c e n tru m zanieczyszczenia tym gazem d o c h o d z ą jeszcze do 6 0 m g /m 3. I takie w ła ś n ie zanieczyszczenia m ogą być tra g iczn ą p e rsp e ktyw ą dla n ie k tó ry c h m iast Polski!
Perspektywy ochrony zabytków
A p o k a lip ty c z n a p e rsp e ktyw a e k o lo g ii a tm o sfe ry i p o w o d o w a n e ty m k a ta stro fa ln e zagrożenie trw a ło ś c i o b ie k tó w z a b y tk o w y c h s ta n o w ią , że sp o so b y u trz y m y w a n ia p rz y
d a tn o ś c i e ksp lo ata cyjn e j czy c h o ć b y zd o ln o ś c i eksp o zy c y jn y c h o b ie k tó w z a b y tk o w y c h , sp o so b y ich artystycznej k o n s e rw a c ji i restauracji, muszą się zm ieniać nie \y ik o ze w z g lę d u na postę p u ją ce zużycie naturalne b u d o w li, ale przede w szystkim ze w z g lę d u na w y s tę p u ją c e g w a łto w n e zużycie korozyjne, s p o w o d o w a n e o d m ie n n y m i niż d a w niej w a ru n ka m i ś ro d o w is k o w y m i. Z m ie n ić się też muszą po ję cia i teorie d o tyczą ce k o n se rw a cji z a b y tk ó w . Trzeba się liczyć z ko n ie czno ścią p ro w a d ze n ia na szeroką skalę restauracji z a b y tk ó w , polegającej na p rzyw ra ca n iu o b ie k to m z a b y tk o w y m charakteru i w a lo ró w histo ryczn ych , arty s ty c z n y c h czy tra d y c y jn y c h z dopuszczeniem je d n a k że przeróbek, w yb u rze ń , w zm o c n ie ń i u zu p e łn ie ń k o n s tru k c ji oraz o d tw a rza n ia u b y tk ó w n o w y m i, bardziej tr w a ły m i tw o rz y w a m i.
J e s t rzeczą n ie w ą tp liw ą , że przeważająca część p o lskich b u d o w li z a b y tk o w y c h , jeszcze za życia o b e cn e g o p o k o le nia, a lbo zam ieni się w ru in y, alb o u le g nie ta k g łę b okie j degradacji, że przestanie być p o m n ika m i h is to rii naszego narodu. Nie będziem y b o w ie m w stanie, ta k ze w z g lę d ó w e k o n o m ic z n y c h , ja k i te c h n ic z n y c h , p rze p ro w a d zić ich m asow ej re stytu cji. Sama ty lk o d o ku m e n ta cja o p is o w a i ilu stra cyjn a stanu istn ie ją ce g o w ym a g a ć będzie b o w ie m o g ro m n y c h ś ro d k ó w m a te ria ln ych i w y s iłk ó w o rg a n iz a cy jn y c h , w y s iłk ó w , na które je d n ak, będziem y się m usieli zd o b yć. D yskusja nad te c h n ic z n y m i ro zw ią za n ia m i m a so w e j re stytu cji nie w y d a je się w tej c h w ili ce lo w a , gdyż p o trze b n e są przede w s zystkim skuteczne działania o r g a n iza cyjn e do tyczą ce stw o rze n ia szerszego fro n tu óz\a- ła n ia dla is tn ie ją cych o rg a n iza cji (O środek D o ku m e n ta cji Z a b y tk ó w ) czy p o w o ła n ie n o w y c h .
p ro f, d r hab. inż. J a n u s z W iś n ie w s k i P o lite c h n ik a Ś w ię to krzyska w K ie lca ch
Literatura
A g a d ż a n o w V. I., E konom iczeskaja e ffe k tiw n o s t
za śćity k o n s tru k c ji o t ko rro zji. „B e to n i Ż e la z o b e to n "
1 9 8 1 , nr 10.
W o r o n i e c k a A., Ś ro d o w is k o a g resyw ne w s to s u n k u
do m a te ria łó w b u d o w la n y c h . Prace N a u k o w e ITK PSk,
Seria M o n o g ra fie -S tu d ia -R o z p ra w y 1 9 8 9 nr 4.
e c o l o g i c a l t h r e a t a n d p r o t e c t i o n a n d c o n s e r v a t i o n o f a r c h i t e c t u r a l r e l i c s
The e c o lo g ic a l th re a t in th e c o n te m p o ra ry w o rld also a ffe cts h is to ric a l b u ild in g s . T he c o n ta m in a tio n o f th e atm o sp h e re w h ic h accelerates c o rro sio n , p a rtic u la rly th a t o f m etal, appears to be e s p e cially dangerous.
Gases w h ic h p o llu te th e a tm osphere are usually carb o n d io x id e C 0 2 and s u lp h u r d io x id e S 0 2 w h ic h appear p rim a rily in th e process o f b u rn in g fuel. The m ost a g g re s sive o f th e tw o is s u lp h u r d io x id e S 0 2 w h o s e presence in
th e air increases m etal c o rro s io n several tim es over. In pure air, c o rro s io n rem ains o f sm all in te n sity, even w ith hig h relative m oisture. In an e c o lo g ic a l s itu a tio n w h ic h g e nera tes a vast th re a t to th e perm anence o f h isto rica l relics, th e ir
p ro te c tio n m u st take in to a c c o u n t p re ve n tio n o f rapid co rro s io n . The co n c e p ts and theories co n c e rn in g th e co n s e rv a tio n o f relics, as w e ll as te ch n ica l s o lu tio n s , m ust also alter.
