R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X II I , Z. 1, W A R S Z A W A 1963
ALOJZY KOWALKOWSKI
DYNAM IKA ZAPASÓW WODY W GLEBACH
POD DRZEWOSTANAMI DĘBOWYMI LEŚNICTWA DĘBINA Katedra Uprawy i Naw ożenia Roli WSR Poznań
Wśród ważniejszych czynników wyróżniających kom pleksy glebo- wo-uprawowe środkowej Polski należałoby wym ienić gospodarkę w od ną gleb, która wpływ a na ilość i jakość produkowanej m asy roślinnej. Na obszarach środkowej Polski, szczególnie w W ielkopolsce i na Ku jawach, istnieje bowiem tendencja do kształtowania się ,,deficytowego bilansu w odnego” (nomenklatura D ę b s k i e g o [3]) z niedoborem opa
dów w stosunku do parowania w okresie wegetacyjnym . W tych w a runkach o m ożliwościach produkcyjnych gleb decyduje ich pojemność wodna, zapas w cdy zmagazynowanej w glebach podczas okresu jesien- no-zim owo-przedwiosennego, głębokość występowania poziomu wody gruntowej, a także odpowiednie zabiegi uprawowe i m elioracyjne.
Nie wszystka woda zmagazynowana w glebie może być jednak zu żyta przez rośliny na transpirację, ponieważ część jej jest zatrzym ywa na na powierzchni cząstek glebowych z siłą przewyższającą siłę ssącą korzeni roślin. Jest to tak zwana woda „biologicznie nieużyteczna” oraz ,,woda biologicznie użyteczna — dostępna statycznie” (S e к e r a [9]) Suma tych wód waha się w glebach m ineralnych w granicach około 2-krotnej wartości m aksymalnej higroskopijności (Z o n n [12], V e t t e r l e i n [10]). Wiadomo, że maksymalna higroskopijność jest wartością stałą dla danej gleby, a jej wielkość zależy m iędzy innym i od zawarto ści cząstek spławialnych, struktury gleby oraz od ilości i jakości sub stancji organicznych w poziomie próchnicznym. Dlatego też pomimo znacznych zapasów w ody w niektórych glebach mogą powstawać pod czas okresu wegetacyjnego warunki wodne, zbliżone do fizjologicznej suszy.
Celem niniejszej pracy jest przedstawienie dynam iki zapasów wody dostępnej dla roślin wyższych (tak zwanej „biologicznie użytecznej — dostępnej dynam icznie”, S e k e r a [9]) podczas okresu od IV.1954 do
A. K ow alkow ski
V.1956 w 7 glebach leśnych pod drzewostanami dębowymi. Gleby te ukształtow ały się ze skał m acierzystych o różnym składzie m echanicz nym na niejednakowych elem entach rzeźby powierzchni ziemi. Ogólną charakterystykę badanych gleb przedstawiono w tabl. 1.
Badania przepro wadze no w Leśnictw ie Dębina, które zajm uje są siadujące ze sobą krawędziowe obszary W ysoczyzny Chodzieskiej i Pra- doliny W ełny w odległości 2 km na zachód od Wągrowca (Wielkopolska).
W ilgotność oznaczano na 5 głębokościach profilu glebowego (0— 10 cm, 20— 30 cm, 50— 60 cm, 90— 100 cm, 140— 150 cm) w 1954 r. w odstępach 10-dniowych, a w latach 1955— 1956 jeden raz w miesiącu. Oznaczenia wykonano metodą suszarkowo-wagową, obliczając zawartość wody w stosunku do objętości gleby, a jej zapas w milim etrach dla każ dego poziomu lub w arstw y glebowej. Zapasy wody w profilach bada nych gleb przedstawiono w postaci diagramów, oddzielnie dla gleb W y soczyzny Chodzieskiej (rys. 1) oraz dla gleb Pradoliny W ełny (rys. 2). Z układu diagramów na rys. 1 i 2 można wnioskować o współzależ ności m iędzy ogólnym i cechami przebiegu dynamiki zapasów wody w profilach badanych gleb i kształtowaniem się elem entów klimatu nad- glebowego. W ystępowanie m inim ów i m aksim ów zapasów wilgotności w glebach badanego obszaru wiąże się bowiem wyraźnie z cechami kon- tynentalizm u klimatu W ielkopolski, które są łagodzone w okresie zimo
wym wpływam i klim atu oceanicznego. W okresie od grudnia do począt ku maja, z przeciętnym i temperaturami na ogół niższymi od 5°C i m a łym parowaniem, w e w szystkich badanych glebach m agazynują się znaczne ilości wód pochodzenia atmosferycznego. Czerwiec z ilością opa dów m niejszą od parowania jest okresem zmniejszania zapasów wody w glebach. K ontynentalne m aksim um opadów w lipcu przyczynia się do wydatnego uzupełnienia zapasów wody, które są rozchodowane w okresie od sierpnia do października lub listopada, z przewagą paro wania nad opadami.
Zapasy wody w profilu poszczególnych badanych gleb nie kształtu ją się jednak proporcjonalnie do ogólnych warunków klimatu nadgle- bowego. Decyduje o tym złożoność właściwości wodnych gleb, uzależ niona zarówno od fizycznych i chemicznych właściw ości profilu glebo wego, jak i zmienności gleb w bliższym i dalszym otoczeniu, a także skład gatunkow y szaty roślinnej. W glebach skrytobielicowych i bru natnej wyługow anej na powierzchniach 1, 2 i 3 o ilości zm agazynowa nych wód decyduje na przykład w ystępow anie w arstw y trudno prze puszczalnej gliny z dużą pojemnością wodną. Na glinie tej stagnują okre sow o wody opadowe i roztopowe ( K o w a l k o w s k i [4, 5]), których
ko-W od a tr ud nod ost ępn a dl a ro śl in w mm W od a d o st ęp n a dl a ro śl in w m m W at er no t re a d il y av ail ab le to plants W at er a va il a b le to p la n ts 1954 1 9 5 5 1 9 5 6
Rys. 1. Dynam ika zapasów w ody w glebach położonych na W ysoczyźnie Chodzieskiej pod drzewostanam i dębowym i L eś nictw a Dębina
1, 2, 3, 4 — k o l e j n a n u m e r a c j a p o w i e r z c h n i b a d a w c z y c h
Dynam ics of w ater reserves im soils lying on the Chodzież moraine plateau under oak stands of the Dębina Forest District.
1, 2, 3, 4 — o r d e r n u m b e r o f t e s t e d s o i l D yna m ik a za p as ów w od y w g le b ie po d d ę b in ą
W od a tru dnodostępna d la ro śl in w m m -W a te r n ot d o stę pn a dl a ro sl tn w m m rsą di ty a v a il a b le to p la nt s W at er a v a il a b le to p la n ts
* W za sią g u w ody g ru n to w ej- W ithin grou n d w a ter range
Rys. 2. Dynam ika zapasów wody w glebach położonych w Pradolinie W ełny pod drzewostanam i dębowym i Leśnictwa Dębina.
5, 6, 7 — k o l e j n a n u m e r a c j a p o w i e r z c h n i b a d a w c z y c h
dynamics of w ater reserves in soils lying in the Wełna icem arginal valley under oak stands of the Dębina Forest District 5, 6, 7 — o r d e r n u m b e r o f t e s t e d s o i l .. K o w a lk o w sk i
D ynam ika zapasów w ody w glebie pod dębiną 71
lei dla dynamiki wodnej gleby murszastej na powierzchni 4 duże zna czenie ma bogaty w substancje organiczne (ponad 6%), strukturalny i miąższy poziom próchniczny, z dużą pojemnością wodną. W mursza- stych glebach powierzchni 5, 6 i 7 średnio głęboko występująca woda gruntowa (przeciętnie na głębokości 130 cm) jest dodatkowym nieogra
niczonym źródłem wody dla roślin drzewiastych, rozwijających głębo kie system y korzeniowe.
Dalszym czynnikiem różnicującym stosunki wodne jest stała dla da nej gleby w ielkość m aksymalnej higroskopijności (MH), określająca ilo ści wody trudnodostępnej dla roślin wyższych i do pewnego stopnia bę dąca pośrednim wskaźnikiem ekologicznych warunków w glebie. N aj większe ilości wody trudno dostępnej (odpowiadającej wartości 2 MH) stwierdzono w glebach powierzchni 1, 2 i 3. W profilu tych gleb do głę bokości 200 cm znajduje się od 181 do 202 mm wody trudno przyswa jalnej przez rośliny (tabl. 4). W profilu gleb na powierzchniach 4, 5, 6 i 7 o miąższości 100 cm (powierzchnia 4 — 175 cm), ilości tej wody w y noszą od 36 do 46 mm. G dybyśm y na przykład przyjęli, że na powierzch niach 4, 5, 6 i 7 miąższość gleby ze sprzyjającymi warunkami dla roz woju korzeni roślin wynosi 200 cm, m usielibyśm y stwierdzić, że ilość wody trudno dostępnej byłaby o połowę m niejsza niż w glebach po wierzchni 1, 2 i 3. W iększe ilości wody są w ięc trudniej dostępne dla ro ślin w glebach gliniastych niż w glebach piaszczystych (nie znajdują cych się pod bezpośrednim w pływ em wód gruntowych). Potwierdzeniem jest przedstawiona w tabl. 2 względna dostępność dynamiczna zapasów wody, obliczona dla poszczególnych powierzchni w stosunku do ogólne go zapasu wody w danym miesiącu.
Na podstawie okresowego przebiegu względnej dostępności dyna micznej zapasów wody (rys. 1 i 2, tabl. 2) i zestawionych w tabl. 3 war tości granicznych można podzielić omawiane gleby na dwie grupy o cha rakterystycznych właściwościach wodnych. Są to słabo próchniczne gle by powierzchni 1, 2 i 3, wytworzone z piasków naglinowych, w których podczas okresów suchych zapasy wody dostępnej dynamicznie mogą być bliskie wyczerpania. Do drugiej grupy należy zaliczyć próchniczne gleby powierzchni 4 oraz 5, 6 i 7, wytworzone z głębokich piasków luźnych, w których rośliny znajdują przez cały okres 'wegetacyjny wystarczające zapasy -wody (oprócz wody gruntowej).
Warunki rozwojowe szaty roślinnej obrazuje przedstawiona w tabl. 4 tzw. ,,wartość glebowo-korzeniowa” (soil-root value), obliczona dla gleb powierzchni 1, 2, 3 i 4 za M o h r m a n n e m i K e s s l e r e m [7]. „Wartość glebowo-korzeniowa” odpowiada 50% wody dostępnej m aksy malnie (WM) w strefie rozwoju korzeni drzew. Zdaniem w ym ienionych
T a b l i c a 1 \Cgólr.a charakterystyka położenia i w łaściw ości badanych gleb w Leśnictwie Dębina
Genersl c h a r a c te r istic s of s it e and p rop erties of tested s o i l s of Dębina Forest D istr ic t
Nr po wierz chni Aree !Io. Jednostka geom orfologicz na Geomcrpholigi- c a l unit Charakterystyka terenu Terrain c h a r a c te r istic s Typ gospodarki wodnej Type of water regime
Skład mechaniczny gleby Mechanical s o i l composition Miąższość poziomu próch- nicznego Depth of humus horizon cm Zawartość substancj i organicz nej w po ziomie próchnicz- nym % Organic matter content in humus horizon Typ gleby S o il type Zawartość wody trudnodostęp nej w mm * w p r o filu g l e bowym o miąż sz o śc i cm Content of spa r in g ly availab l e water mm * in s o i l of depth cm 1 Wysoczyzna Cnodzieska Chodź ież Moraine rła sk ie w zniesienie
f l a t elevation opadowowodna rain noter piasek g lin ia s t y mocny, py- la s t y , od 65 cm g lin a lekka słebo spiaszczona
firm loamy with fin e sand** from 65 cm s lig h t ly sandy loam 10 4,67 brunatna wyługo wana leached brown- fo r e st s o i l 202,5 200 cm
2 И zbocze bardzo łagodnie
nachylone, północno-za- chodnie
very s lig h t ly in clin ed , north-western slope
piasek g lin ia s t y le k k i, od 60 сш g lin a lekka słabo sp ia sz czona
lig h t loaaiy sand, from 60 cm s lig h t ly sandy loam
10 2,67 skrytobielicow a
kryptopodsol 200 cm184,6
3 słabo nachylone zbocze
południowo-zachodnie s lig h t ly in clin ed south-western slop e
piasek luźny, r ó ż n o z ie r n isty , od 80 cm g lin a lekka słabo spiaszczona
lo o se sand d iffe r e n t granules, from s lig h t ly sandy loam
20 2,02 skrytcbielicow a kryptopbdsol 181,4 200 cm 4 4 p łaskie obniżenie f l a t depression
»i piasek luźny warstwowany, od
l75 cm m arglista g lin a śred nia p ylasta
s t r a t if ie d loose sandt from 175 cm marlaceous medium loam with fin e sand
60 6,17 murszasta muck s o i l 37,1 175 cm 5 pradolina Wełny Wełna ice-margi- nal v a lley
płaska terasa nadzalewo- wa
f la t upper terrace
gruntowowod-na
ground water
piasek luźny, warstwowy s t r a t if ie d lo o se sand
40 9,61 murszasta
muck s o i l
4 6 ,0 100 cm
6 " M M piasek luźny, warstwowany
s t r a t if ie d loose sand
40 10,11 murszasta
muck s o i l 36,4
100 cm
7 »i ft It piasek luźny, warstwowany
s t r a t if ie d lo o se sand 25 6,00 murszasta muck s o i l 33,8 100 cm .. K o w a lk o w sk i
* Przez wodę "trudnodostępną" .rozunieaiy sunę wody b io lo g iczn ie nieużytecznej i wody b io lo g ic z n ie użytecznej dostępnej sta ty c z n ie według nomenklatury Sekery
Ду ’’sparingly a v a ila b le water” we understand the sum -total of b io lo g ic a lly u sele ss and b io lo g ic a lly u seful w ater-availab le s t a t i c a l l y , according to Sekera's nomenculture
Dynam ika zapasów w ody w glebie pod dębiną 73
T a b l i c e 2
Względna dostępność dynamiczna zepasów wody (powyżej 2 bili) w niektórych glebach pod drzewostanami dębowymi Leśnictwa Dębina
Dynamie r e l a t i v e a v a i l a b i l i t y of water storege (above 2 MH) in some s o i l s under oak stands o l the Dębina Forest D i s t r i c t
Nr powierzchni
Area Nr
1954
I . II I l l IV V VI VII VIII IX X I I XII
1 48,5 51,6 39,9 51,4 42 ,7 23,5 20,5 32,2 42,0 2 / 52,1 49,4 43 ,0 54,7 44,7 23,0 27,9 36,7 46,5 3 35,1 34,2 22,1 39,5 14,8 1,2 0,0 18,8 38,8 4 84,7 81,3 80,5 86,0 79,5 80,4 80,2 79,6 84,0 5 75,3 75,9 61,1 71,8 63,8 42, 0 56,0 67,1 72,9 6 74,8 73,7 61,0 78,3 69,9 42,0 53,7 59,6 71,3 7 74,3 70,3 52,9 71,7 52,0 28,4 34,7 53,0 54,8 1955 1 51,4 - 54,9 56,4 59,7 54,2 60,7 46,3 36,9 32,5 27,8 50,4 2 58,7 - 54,8 56,9 57,1 53,1 57,3 44,2 29,4 20,5 45,2 48,7 5‘ 44,5 - 44,4 41,3 40,5 22,7 40,1 18,9 10,9 1,1 0,0 38,1 4 84,9 - 86,3 85,8 85,5 80,9 87,2 76,7 73,7 78,6 78,9 86,8 5 77,2 81,3 82,9 77,5 76,6 67,0 68,7 59,9 55,3 57,1 57,6 71,8 6 79,6 76,5 82 ,9 83,4 79,8 70,6 71,2 69,4 37,8 58,3 52,9 73,1 7 69,3 77,1 75,0 69,2 68,3 55,6 71,5 38,4 34,6 37,6 41,9 69,3 1956 1 45,5 - 53,9 59,4 5 5,9 2 58,2 - 63,5 63,6 56,3 3 32,1 - 42,4 44,9 39,7 4 87,6 - 84,2 84,1 81,4 5 72,3 - 73,1 74,4 74,5 6 71,7 - 80,9 82,0 77,2 7 60,1 - 66,2 73,9 72,3
74 A. K ow alkow ski
T a b l i c a 3
Graniczne własności dynamicznej dostępności wody w procencie ogólnych zapasów wody w g le b ie
Boundary values of dynamie water a v a i l a b i l i t y in percent of t o t a l s o i l water reserves
Powierzchnia Area
nr
W okresach miksi-
mum wilgot noś ci gleb In periods of maximum s o i l humidity % W okresach minimum wi lgotnoś ci gleb In periodes of minimum s o i l humidity % 1, 2, 5 65-45 35-0 4, 5, 6, 7 90-70 80-30 T a b l i c a 4
Niektóre wskaźniki wodne gleb pod drzewostanami dębowymi Leśnictwa Dębina
Some s o i l water indice s under oak stands of Lębina Forest D i s t r i c t Powie rzchnia Area Hr Głębokość p r o f i lu gl eb owego Depth of s o i l p r o f i l e cm 2 MH* mm Polowa pojemność wodna ** Field water capacity Woda dostępna maksymal-nie Maximum av ailable water mm Wartość glebowo- ko rzenio- . waMM S o i l -r o o t value mm Wartość glebowo-korzeniowa dla r o ś lin głęboko się korzeniących wg Llohrmanna
i Kesslera S o i l -r o o t value lor deeply
rooted plants afte r Mohrmann end Kessler (1959)
mm
1 0 d o ^ 2 0 0 202,5 411,5 209,0 104,50 40-150
2 0 do^=> 200 184,6 398,1 213,5 106,75 40-150
3 0 d o 200 181,4 290,8 109,4 54,70 40-150
4 О о i—i л 37,1 241,0 203,9 101,95 25-150
* Maksymalny higroskopijność (MB) oznaczono metodą A.Mitrcherlicha (1902) Maximum hygroscopic i ty (MH) determined with A.M itscher lic h's method (1902)
** Polową pojemność wodną (PFW) oznaczono według metodyki Baumanna i Schendele Ц952)
Fie ld water capacity (PFW) determined e f te r Baumann and Schendel (1952)
• ••
Wodę dostępną maksymalnie (WM) obliczono z różnicy PPW-21dH Maximum available water (WM) computed from diff er en ce PPW - 2 MH
Wartość glebowa-korzeniowa odpowiada 50% WM
D ynam ika zapasów wody w glebie pod dębiną 75
autorów przy wilgotności w yższej od ,,wartości glebow o-korzeniow ej” rośliny drzewiaste znajdują w glebie optym alne warunki rozwoju. Warto jeszcze nadmienić, że według badań Z a j c e w a [11], R y ż o w a [8] i innych, optim um rozwoju roślin uprawnych znajduje się .rów nież
w przedziale wilgotności gleby odpowiadającym 60 do 100% PPW .
T a b l i c e 5
Zapasy wody mniejsze od ’’wartości glebov,o-korzeniowe j "
w p r o f i lu badanych gleb podczas okresu wegetacyjnego w latach 1954 i 1955 Water reserves in fe ri o r to the " so il-r o o t value" of the investigat ed s o i l p r o f i l e s during the veg etation period of the years 1954 and 1955 Nr po wierz chni Area No. Wartość glebowo-korzeniowa w mm S o il-r o o t value
Zapasy wody bio lo g icz n ie użytecznej • Reserves of b i o l o g i c a l l y usef ul - i
- dostęDnej dynamicznie w mm dynamically av a ila b le water 1954
IV V VI VII VIII IX X XI XII
1 104,5 189,7 215,2 134,1 216,9 153,1 62,1 52,8 147,5 2 106,75 200,9 181,0 139,8 227,5 149,1 55,1 71,6 114,0 160,9 3 54,7 103,9 93,9 SLI 118,9 31,5 h i 0,0 42,0 114,7 4 101,95 207,8 207,6 154,0 230,3 164,6 154,4 135,3 142,8 197,1 1955 1 104,5 261,2 304,6 238,3 311,9 173,8 118,1 97,4 77,1 204,5 2 106,75 243,8 246,3 218,5 245,9 145,8 77,4 47,2 151,6 175,6. 3 54,7 127,9 122,0 53,7 104,9 42,3 22,3 2 ,2 0, 0 111,8 4 101,95 226,4 192,8 150,7 255,2 124,0 102,5 137,4 140,6 218,2
Rozpatrując przedstawione w tabl. 4 wskaźniki wodne gleb stw ier dzamy, że optym alne warunki rozwojowe drzew leśnych na powierzch niach 1, 2 i 3 mają zaistnieć przy ogólnych zapasach wody w profilu przekraczających 230— 300 mm, podczas gdy na powierzchni 4 już przy wartościach w iększych od 140 mm. Tak więc m niejsze ilości opadów po trzebne są do stworzenia warunków sprzyjających optym alnem u rozwo jowi roślinności w badanych glebach piaszczystych niż w glebach w y tworzonych z piasków naglinowych. Bezpośrednim potwierdzeniem jest zestaw ienie (tabl. 5) zapasów wody dostępnej dynamicznie, znajdujących się w glebach powierzchni 1, 2, 3 i 4 podczas poszczególnych m iesięcy w latach 1954 i 1955. Zapasy tej w ody są m ianowicie w glebach po wierzchni 1 i 2 podczas okresu od września do listopada niższe od „war tości glebow c-korzeniow ej”, a na powierzchni 3 — już w czerwcu, ule gając całkowitem u wyczerpaniu w okresie od lipca do listopada. Zjawi ska tego nie stwierdzono na powierzchni 4, gdzie przez całe okresy w e getacyjne lat 1954 i 1955 trw ały optym alne warunki rozwoju roślin. K ryterium „wartości glebow o-korzeniow ej” dało na ogół zbliżone w
y-A. K ow alkow ski
niki z zastosowanymi -wcześniej ( K o w a l k o w s k i [4]) wskaźnikami „szybkości w ysuszenia” (skorost issuszenija) i „okresu największego w y suszenia gleb y” (priedielnoje issuszenije) w edług Z o n n a [12] dla obję tej system am i korzeniowymi części profilu omawianych gleb.
Z przebiegu dynamiki zapasów wody w profilach badanych gleb, roz wijających się pod drzewostanami dębowymi, można wnioskować:
1. Badane gleby — brunatna w yługow ana (powierzchni 1) i gleby skrytobielicowe (powierzchnie 2 i 3) — wytworzone z piasków naglino- wych, odznaczają się dużą zmiennością roczną zapasów wody dostępnej dla roślin. Podczas okresu w egetacyjnego zapasy wody, stwarzające optym alne warunki rozwojowe dla roślin, istnieją w tych glebach na ogół w miesiącach od kwietnia do sierpnia włącznie. Od września do listopada włącznie zapasy wody są m niejsze od „wartości glebowo-ko- rzeniow ej”, osiągając m inim alne wartości dynamicznej dostępności w październiku lub listopadzie. Dotyczy to szczególnie gleb położonych na zboczach o w ystaw ie południowej lub południowo-zachodniej, w któ rych już podczas czerwca i od sierpnia do listopada włącznie zapasy w o dy mogą być m niejsze od wartości optym alnej. Stan ten powinien prze jawiać się szczególnie ostro podczas lat posusznych, które w W ielkopol- sce w ystępują przeciętnie co drugi rok.
Istotne znaczenie w zaspokajaniu potrzeb wodnych roślin podczas okresów z minimum wilgotności w glebie może mieć oprócz opadów bez pośrednio przyswajalna woda kondensacyjna. Największe jej ilości skra plają się bowiem według B a c a i M a r c i l o n k a [1] w glebach piasz czystych podczas m iesięcy czerwca i września.
2. W badanej glebie murszastej (powierzchnia 4), wytworzonej z głę bokiego piasku luźnego, znajdują się stosunkowo m niejsze zapasy ogól ne wody. Większa ich część jest jednak łatwo dostępna dla roślin. Se zonowa zmienność zapasów nie jest na ogół duża, a przez cały okres w e getacyjny panują optym alne warunki rozwojowe dla roślin. Podobny przebieg zapasów wody stwierdzono w górnych poziomach pozostałych gleb m urszastych (powierzchnie 5, 6 i 7), których niższa część profilu znajduje się pod w pływ em średnio głęboko występującego poziomu wód gruntowych.
3. Charakterystyczny układ warunków wodnych rzutuje w znacznej mierze na term iny i sposoby stosowania zabiegów uprawowo-hodowla- nych. Sadzenie i siew y wiosenne powinny być przeprowadzane wcześnie wiosną, aby przed zjawieniem się czerwcowego minimum wilgoci młode rośliny rozwinęły odpowiednio system korzeniowy i objęły nim m ożli wie największą przestrzeń gleby. Dotyczy to szczególnie badanych gleb skrytobielicowych i gleby brunatnej w yługow anej, na których najpew
Dynam ika zapasów wody w glebie pod dębiną 77
niejszym sposobem odnowienia lasu jest sadzenie sadzonek roślin szybko- rosnących (np. dąb, sosna, lipa) z dobrze rozwiniętym i system am i ko rzeniowymi.
Przy zagospodarowaniu leśnym badanych gleb m urszastych należy zwracać uwagę na m ożliwie trw ałe utrzym anie silnego zacienienia gle by. Przy stosunkowo małej wilgotności ogólnej szybko może nastąpić, po usunięciu drzew, przesuszenie górnych poziomów gleby i trudne do odwrócenia zachwianie równowagi bilansu wodnego, którego skutki od
biją się niekorzystnie na rozwoju przyszłego drzewostanu. W p ł y n ę ł o w li pcu 1962 r.
LITERATURA
[1] В а с S., M a r c i l o n e k S.: Przebieg procesów kondensacji! pary wodnej w piaskach i żwirze. Przegląd M eteorologiczny i Hydrologiczny, t. 8, 1955, z. 2, s. 107— 134.
121 B a u m a n n H., S c h e n d e l W.: D ie Dynam ik des W asser- und N itrat haushaltes unter verschiedenen Fruchtbarkeitsbedingungen. Zeitschrift für A ck er- 'und Pflanzenbau, t. 95, 1952, s. 47—6 8.
J3] D ę b s k i K.: W pływ lasu na stosunki hydrologiczne. Wiadomości Służby Hydrologicznej i M eteorologicznej, t. 2, 1951, z. 4 i 5, s. 57—70.
14] K o w a l k o w s k i A.: Warunki w odne i niektóre chem iczne w łaściw ości gleb w lasach dębowych okolic Wągrowca. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, W ydział Nauk Rolniczych i Leśnych, t. X, z. 1/2, Poznań 1961.
15] K o w a l k o w s k i A.: Badania nad w ystępow aniem poziomu oglejenia od- pow ierzchniow ego w niektórych glebach W ielkopolski. Roczn. Glebozn., Do
datek do tomu X, z. 2, W arszawa 1961, s. 589—592.
16] M i t s c h e r l i c h A.: Zur Methodik der Bestim m ung der Benetzungswärm e des Ackerbodens. L andw irtschaftliche Jahrbücher, t. 31, 1902.
{7] M o h r m a n n J. C. J., K e s s l e r J.: W aterdeficiencies in European A gri culture. A clim atological Survey. Internat. Inst, for Land R eclam ation and Im provem ent, Publ. 5, W ageningen 1959.
{8] R y ż ó w S. N.: Oroszenije chłopczatnika w Fierganskoj D olinije. Tasz k ient 1948.
£9] S e k e r a F.: Die nutzbare W asserkapazität und die W asserbew eglichkeit im Boden. Zeitschrift für Pflanzenernährung Düngung und Bodenkunde, t. 22,
1931.
[10] V e t t e r l e i n E.: Zur Problem atik des W elkebereiches im Boden und sei ner Bestim m ung. A lbrecht-T haer-A rchiw , z. 1, 1959, s. 5—22.
[11] Z a j c e w K. N.: Reżim oroszenija pszenic w Zaw ołżie. Dokłady WASChNIŁ, z. 19, M oskwa 1940.
78 A. K ow alkow ski A . К О В А Л Ь К О В С К И ДИНАМИКА ЗАПАСОВ ВОДЫ В ПОЧВАХ ПОД ДУБОВЫМИ ДРЕВОСТОЯМИ ЛЕСНИЧЕСТВА ДЕМБИНА Р е з ю м е В 1954—56 годах проводились исследования динамики запасов воды образу ющихся под дубовыми древостоями в почвах лесничества Дембина (Велико- польша). Исследовалась влажность буроземной почвы (площадь 1), скрыто подзолистых почв (площади 2 и 3) и муршеватых почв (площадь 4, 5, 6 и 7) на глубине 0— 10 см, 20—30 см, 50—60 см, 90— 100 см, 140—150 см. Результаты опре делений, полученные путем сушильно-весового метода, пересчитаны были по от ношению к объему почвы, причем они были выражены в миллиметрах запаса воды для каждого горизонта или почвенного слоя, находящ ихся в пределах корневых систем деревьев. Полученные результаты представлены в виде диаграмм запасов воды (ри сунки 1 и 2), сводки степеней относительной динамической доступности запасов воды (таблица 2), предельных величин динамической доступности воды выра ж енны х в °/о в общих запасов воды в почве (таблица 3), сводки главнейших водных показателей исследованных почв (таблица 4) и сводки представляющей появление и наличие в течение вегетационного периода запасов воды меньших чем „почвенно-корневая величина” (таблица о). При интерпретации результатов исследований особое внимание было уделено неодинаковой доступности воды для высших растений в различных почвах и изменчивости запасов воды, до ступной для растений во время вегетационного периода. A. K O W A L K O W S K I
DYNAMICS OF SOIL WATER STORAGE IN SOILS UNDER OAK STANDS OF THE DĘBINA FOREST DISTRICT
S u m m a r y
Studies on the dynam ics of w ater storage in soils under oak-tree stands were conducted from 1954 to 1956 in the region of the Dębina Forest D istrict (Great Poland). Soil hum idity w as tested in brow n-forest soils (area 1), kryptopodsolic soils (areas 2,3) and muck soils (areas 4, 5, 6, 7) at depths of 0— 10, 20—30, 50—60, 90— 100 and 140— 150 cm. M easuring results, obtained by the method of drying and w eighing, w as expressed in m illim eters of soil w ater reserves for every horizon or soil layer sited w ithin reach of the tree root system s.
The results are presented in the form of w ater storage diagrams (figs. 1, 2) and tabulations of relative dynam ic availability of w ater stores (tab. 2), boundary values of dynam ic w ater availability in percent of total soil w ater reserves (tab. 3), major w ater indices of the investigated soils (tab. 4), and tabulations illustrating the occurrence in the vegetation period of w ater reserves lying below the ,,soil-root v alu e” (tab. 5). In interpretation of the research results special attention is drawn to the non-uniform availability of w ater to higher plants in d ifferen t soils to the variability of w ater reserves available to plants during the vegetation period.
