Marek A. Cichocki „Historia powraca” – analiza tekstu publicystycznego
Wprowadzenie Przeczytaj
Prezentacja mul medialna Sprawdź się
Dla nauczyciela
Materiał jest częścią serii „Analiza źródeł”.
W zbiorach zadań i repetytoriach, a także w naszych e‑materiałach pojawiają się zadania wymagające przeanalizowania materiałów źródłowych. Są to zarówno teksty prawnicze, jak i publicystyczne, wykresy i tabele odnoszące się do badań opinii publicznej. Jaka metoda analizy będzie najskuteczniejsza?
Najczęściej wykorzystywana przez uczniów technika polega na przeczytaniu pytania i przeszukiwaniu tekstu (tabeli, wykresu) w celu znalezienia odpowiedzi. Jednak ten sposób bywa zawodny. Odpowiedź na pytanie często wymaga znajomości całego fragmentu, może także polegać na opisaniu jakiegoś szerszego kontekstu (mechanizmu prawniczego, tendencji socjologicznej, określonego ciągu argumentacyjnego).
Samo przeczytanie materiału źródłowego pod kątem zadanego pytania może zatem nie wystarczyć;
należałoby wcześniej uchwycić strukturę tekstu i wzajemne zależności. To właśnie przedstawimy w niniejszej serii materiałów.
Twoje cele
Przeanalizujesz tekst publicystyczny M.A. Cichockiego Historia powraca.
Dokonasz selekcji i hierarchizacji informacji pozyskanych z materiału źródłowego.
Przedstawisz wnioski z analizy materiału.
Marek A. Cichocki „Historia powraca” – analiza tekstu
publicystycznego
Źródło: licencja: CC 0.Przeczytaj
Nasze przekonania o przeszłości powinny znacząco oddziaływać na nasze polityczne i społeczne teraz.
Tak przynajmniej mogłoby się wydawać. Mogłoby, gdyż w tej kwestii zderzają się ze sobą dwie wyraźne wizje, dla których coraz trudniej znaleźć jakiekolwiek punkty wspólne. Dla pierwszej bowiem przeszłość stanowi rodzaj ciężaru, który nie pozwala żyć dniem dzisiejszym. Jest formą poczucia winy, konfliktu wewnętrznego, grzechu, który nie daje spać i z którym trzeba sobie jak najszybciej poradzić, by zacząć żyć życiem pełnym i wewnętrznie wolnym. Dla drugiej przeszłość (czy też pamięć o niej) jest integralną częścią naszej tożsamości. Musi być więc wydobyta, przeżyta i scalona, gdyż tylko w ten sposób można z siebie uczynić kogoś, kto nabędzie prawdziwie ludzkich właściwości. Poniższy tekst jest jednym z głosów tego sporu, a Marek A. Cichocki – jednym z najaktywniejszych autorów tej debaty.
Artykuł został opublikowany w „Rzeczpospolitej” 14 grudnia 2004 r.
Marek A. Cichocki jest politologiem, socjologiem i filozofem. Specjalizuje się w stosunkach polsko‑niemieckich oraz integracji europejskiej.
Profesor w Collegium Civitas. Autor publikacji na temat stosunków międzynarodowych, historii myśli politycznej, historii Europy. Redaktor naczelny pisma „Nowa Europa. Przegląd Natoliński” oraz współtwórca rocznika filozoficznego „Teologia Polityczna”. W 2007 r. polski negocjator traktatu lizbońskiego UE.
Polecenie 1
Przeczytaj tekst publicystyczny. Spróbuj uchwycić znaczenie całego tekstu, jego najistotniejszych myśli, odpowiadając na pytania:
Przedstaw w zarysie prezentowany w artykule problem. Co jest jego osią, motywem przewodnim?
Wyróżnij strony sporu. Za czym opowiada się jedna, a za czym druga strona?
Z czego według autora wynika opisana sytuacja?
Jak oceniasz stanowisko samego autora?
Jaka jest struktura tekstu? Jak jest podzielony prezentowany temat?
Jaka jest relacja między tytułami paragrafów a ich treścią? Na ile oceniasz ich zgodność?
Jaką funkcję może pełnić każdy z tych tytułów?
Wskaż, czy tekst dotyczy jednej kwestii, czy też zarysowuje kilka problemów. Jeśli tak, to jakich?
Postaraj się zrozumieć znaczenia poszczególnych obrazów, myśli, stwierdzeń. Spróbuj je wyselekcjonować.
Słownik
publicystyka
(z łac. publicus – powszechny, społeczny) wypowiedzi na aktualne tematy, np. społeczne, polityczne, gospodarcze, kulturalne; przedstawia poglądy i opinie, często o charakterze polemicznym,
tendencyjnym lub prowokacyjnym Marek A. Cichocki
Źródło: teologiapolityczna.pl, tylko do użytku edukacyjnego.
Prezentacja mul medialna
Polecenie 1
Zapoznaj się z dwiema warstwami analizy tekstu publicystycznego, jakim jest artykuł M.A. Cichockiego:
formalną i znaczeniową. Następnie zapisz w punktach notatkę, w której zawrzesz najważniejsze dla ciebie kroki metody analitycznej.
Analiza warstwy formalnej Analiza warstwy znaczeniowej
M.A. Cichocki Historia powraca
Kiedyś Jerzy Holzer sformułował stanowczy postulat, by politycy zostawili przeszłość historykom, a więc profesjonalistom od przeszłości. Ale jasny podział kompetencji między historykami i politykami nigdy nie zostanie zrealizowany, bo kolektywna pamięć o przeszłości jest tak naprawdę problemem politycznym.
Dla państwa i polityków nie jest obojętne, o czym obywatele pamiętają, a co zostaje przez nich
zapomniane. Polityka poszukuje odpowiedzi na pytanie, jak zachować przez pokolenia to wszystko, co decyduje o istocie tożsamości narodowej wspólnoty.
Hanna Arendt, jeden z najwybitniejszych filozofów i eseistów XX w., napisała kiedyś, że państwo jest nie tylko wspólnotą dobrze i sprawiedliwie zorganizowanego działania, lecz także zorganizowanej pamięci.
„Działanie, angażując się w ustanowienie i ochronę ciał politycznych, stwarza dopiero prawdziwe warunki dla pamięci, czyli dla historii” – pisze Arendt. Tak więc dopiero państwo stwarza warunki trwania zbiorowej pamięci i historycznej tożsamości. Bez niego rozpadłaby się na krótkotrwałą pamięć prywatną, indywidualną. Z kolei bez kolektywnej pamięci niemożliwa byłaby wspólnota polityczna.
Narody, które utraciły pamięć, przestają istnieć. Taka tożsamość pod postacią zbiorowej pamięci jest wynikiem czasami trudnej, ale możliwie otwartej i szczerej debaty publicznej – jest czymś stworzonym przez wszystkich.
Niebezpieczna tożsamość
W latach dziewięćdziesiątych III Rzeczpospolita nie dopracowała się takiej zbiorowej tożsamości
historycznej. Wręcz przeciwnie – uczyniono bardzo wiele, aby negatywnie naznaczyć pamięć kolektywną i wyrzucić ją poza nawias sfery publicznej. Uznać za obciążenie, a nawet zagrożenie dla demokratycznej i gospodarczej transformacji w Polsce. Reglamentacja i kontrola historycznej tożsamości stała się w latach dziewięćdziesiątych swoistą racją stanu III Rzeczypospolitej. Powstało dziwaczne wrażenie, że Polacy – naród powszechnie uznany za wyjątkowo przywiązany do swojej historii i tradycji –
w momencie odzyskania suwerenności w 1989 r. nagle odwrócili się od swojej przeszłości. Zauważył to nie bez zdziwienia w połowie lat dziewięćdziesiątych niemiecki historyk Arnulf Baring. W obszernym artykule stwierdzał, że konieczność przystosowania się do nowych warunków transformacji wymusiła na Polakach pragmatyczną postawę, w której nie ma miejsca dla historycznego sentymentalizmu. […]
Lęk przed opowieścią o przeszłości
Spora część elit III Rzeczypospolitej nie godziła się na jawne rozliczenie z komunistyczną przeszłością, nawet w formie łagodnej lustracji. Rozliczenie uznano za czynnik destabilizujący demokrację. Pamięć o komunistycznej przeszłości musiała budzić niepokój wśród przeciwników lustracji. Wyrzucenie kolektywnej pamięci o komunizmie ze sfery publicznej stało się warunkiem zachowania wewnętrznego pokoju i bezpieczeństwa. Znany historyk Jerzy Jedlicki stwierdzał w drugiej połowie lat
dziewięćdziesiątych: „Pamięć zbiorowa? Nie ma zbiorowej pamięci. Pamięć jest zawsze i tylko
indywidualna”. I dodawał dalej: „Zadaniem pamięci zbiorowej, jeśli już mamy pozostać przy tym niezbyt
fortunnym terminie, jest wymierzanie sprawiedliwości pogrzebanemu porządkowi i jego ludziom”.
Powstające struktury polityczne i biznesowe III Rzeczypospolitej nie poszukiwały oparcia dla siebie w kolektywnej pamięci i historycznej tożsamości Polaków. Uciekały od nich, wiedząc, że to właśnie kolektywna pamięć może je zdemaskować. Żadna partia polityczna nie mogła ze spokojnym sumieniem odwołać się do własnej demokratycznej tradycji ani do własnej, ugruntowanej w historii politycznej ciągłości. Żaden przedsiębiorca nie mógł powołać się na wielopokoleniowy proces kumulacji kapitału, który doprowadził go do obecnego bogactwa. Kolektywna pamięć, a więc opowieść, którą Polacy mogli opowiedzieć o tym, co przytrafiło się im jako zbiorowości w ostatnich dziesięcioleciach, niechybnie odkrywała wszystkie braki polskiej demokracji i gospodarki. Pokazywała, że są przede wszystkim efektem nieczystych i niesprawiedliwych układów zawiązywanych poza wiedzą opinii publicznej i poza regułami wolnego rynku. […]
Zbiorowa duma i wstyd
Dzisiaj wszystko jest jednak inaczej. Przytoczone powyżej założenia teorii i praktyki wyrzucania
kolektywnej pamięci i historycznej tożsamości poza obręb życia publicznego w Polsce zostały mniej lub bardziej zakwestionowane. Trudna debata na temat Jedwabnego pokazała nie tylko to, iż w historii Polaków w XX w. miały miejsce wydarzenia głęboko zawstydzające, ale także udowodniła, że jeśli nie ma pamięci zbiorowej, jak twierdzili niektórzy, nie można odwołać się do zbiorowego poczucia wstydu.
A jeśli już zgodzimy się na zbiorowe poczucie wstydu, to jak nie zgodzić się na zbiorowe poczucie dumy?
Twoje notatki:
Sprawdź się
Pobierz materiał źródłowy do ćwiczeń.
M.A. Cichocki Historia powraca.
Plik o rozmiarze 116.98 KB w języku polskim Ćwiczenie 1
Wyjaśnij, co w kontekście całego artykułu oznacza zdanie „historia powraca”. 醙
Ćwiczenie 2
Wyjaśnij, dlaczego Marek Cichocki nie zgadza się z Jerzym Holzerem, aby przeszłość zostawić wyłącznie dla historyków. 醙
Ćwiczenie 3
Wskaż, na czym polega istotność państwa w kwes i pamięci według Hanny Arendt. 醙
Ćwiczenie 4
Wyjaśnij, jak według autora postąpiono z pamięcią historyczną w III RP. 醙
Ćwiczenie 5
Wskaż, w jaki sposób pamięć historyczną usunięto na pobocze życia publicznego. 醙
Ćwiczenie 6
Co według Cichockiego przesądziło wśród przeciwników pamięci historycznej o tym, iż stała się ona tematem bagatelizowanym? Wymień trzy argumenty.
難
Ćwiczenie 7
Przedstaw, jak według Arnulfa Baringa był postrzegany naród polski do momentu transformacji ustrojowej. 醙
Ćwiczenie 8
Wyjaśnij, w jaki sposób według Arnulfa Baringa transformacja ustrojowa wpłynęła na zmianę postawy Polaków wobec własnej historii. 醙
Ćwiczenie 9
Skoro Jerzy Jedlicki uważa, iż istnieje tylko pamięć indywidualna, jak tłumaczy fakt istnienia jej zbiorowych form? Zacytuj odpowiedni fragment.醙
Ćwiczenie 10
Wyjaśnij, co według Cichockiego ma do ukrycia część elit, bojąc się pamięci o przeszłości. 難
Ćwiczenie 11
Uzasadnij, dlaczego sprawa Jedwabnego pokazała kluczowe znaczenie pamięci zbiorowej. 難
Dla nauczyciela
Autor: Justyna Szymańska
Przedmiot: Wiedza o społeczeństwie
Temat: Marek A. Cichocki „Historia powraca” – analiza tekstu publicystycznego Grupa docelowa:
III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony Podstawa programowa:
zakres rozszerzony
V. Państwo, myśl polityczna i demokratyzacja. Uczeń:
17) porównuje różne modele dekomunizacji i lustracji oraz rozważa ich zasadność;
18) analizuje kwestie różnorodności traktowania w pamięci społecznej okresu tzw. Polski Ludowej oraz jego rozliczenia na podstawie literatury (np. fragmentów pracy Pamięć po komunizmie Pawła Śpiewaka).
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje obywatelskie;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.
Cele operacyjne:
Uczeń:
analizuje tekst publicystyczny M.A. Cichockiego Historia powraca;
dokonuje selekcji i hierarchizacji informacji pozyskanych z materiału źródłowego;
przedstawia wnioski z analizy materiału.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
dyskusja;
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;
metoda jigsaw.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji Faza wstępna:
1. Przedstawienie uczniom tematu zajęć: Marek A. Cichocki Historia powraca, na którego podstawie uczniowie formułują cele lekcji.
2. Rozpoznawanie wiedzy potocznej uczniów. Klasa przedstawia swoje skojarzenia z pojęciem pamięci zbiorowej. Uczniowie tworzą mapę myśli.
Faza realizacyjna:
1. Uczniowie w parach zapoznają się z tekstem publicystycznym M.A. Cichockiego i przygotowują odpowiedzi na postawione do niego pytania w poleceniu z sekcji „Przeczytaj”.
2. Przedstawienie odpowiedzi na forum klasy. Chętne/wybrane pary prezentują efekty swojej pracy.
Pozostali uczniowie weryfikują je i uzupełniają.
3. Analiza formalna i znaczeniowa tekstu źródłowego – praca w grupach z treścią e‑materiału. Uczniowie na podstawie przeczytanego tekstu oraz informacji zawartych w medium w sekcji „Prezentacja
multimedialna” dokonują analizy artykułu M.A. Cichockiego – każda grupa opracowuje jeden akapit.
4. Po wykonaniu zadania każda grupa prezentuje wyniki swojej pracy i omawia je z pozostałą częścią klasy. Uczniowie sporządzają notatki.
5. Dyskusja na temat tego, jak istotne jest rozliczenie z historią dla przyszłości społeczeństwa.
Faza podsumowująca:
1. W ramach podsumowania uczniowie rozwiązują ćwiczenia interaktywne. Podział klasy na pięć grup.
Każda losuje po dwa ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się” i przygotowuje odpowiedzi. Następnie prezentuje je na forum klasy – wspólne omówienie.
2. Wybrani uczniowie podsumowują zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.
Praca domowa:
1. Napisz streszczenie tekstu zawartego w sekcji „Przeczytaj”
Materiały pomocnicze:
Marek A. Cichocki, Historia powraca, „Rzeczpospolita”, 14 grudnia 2004.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Prezentacja multimedialna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.
