Hans Kelsen
V rok NSPZ Teoria i Filozofia Prawa
Normatywizm
• Jest on uważany za najbardziej ścisłego
przedstawiciela normatywizmu prawnego, to znaczy teorii prawa jako systemu norm.
Podczas gdy słowo norma oznacza zalecenie lub rozkaz, norma znaczy, że coś musi istnieć lub mieć miejsce.
• Językowo wyrażają ją formy
imperatywne lub stwierdzenia
normatywne. Akt, w którym coś jest nakazane lub narzucone, jest aktem woli, a nakazane lub narzucone są przede wszystkim określone
zachowania.
• Powinność, norma jest oznaką woli, a kiedy norma jest rozporządzeniem lub
nakazem, akt skierowany na zachowanie
innej osoby ma takie znaczenie, że inna
osoba lub osoby musi zachowywać się w
określony sposób.
• Kelsen odróżnia zachowanie, które nazywa również wydarzeniem zewnętrznym
(domyślnie w świecie prawa), od znaczenia przypisywanego temu zachowaniu. To
znaczenie może być subiektywne (przypisane przez jednostkę) lub obiektywne (przypisane przez prawo). Jedynie znaczenie obiektywne może uczynić z jakiegoś zachowania akt
prawnie ważny.
• Teoria Kelsena jest pozytywistyczna w tym sensie, że dąży do radykalnego oddzielenia prawa od
moralności. Prawo definiuje się tu subiektywnie, z jednej strony poprzez kantowskie kryterium
zewnętrzności oraz immanentnej sankcji, określonej i scentralizowanej przez państwo, z drugiej strony obiektywnie, poprzez zgodność z już
obowiązującymi normami prawnymi oraz ustalanie warunków dotyczących kompetencji pozwalających na sformułowanie rozkazu prawnego.
Prawo a fakt
• Kelsen ustanawia radykalny podział pomiędzy prawem a faktem. Prawo to całość norm, które nie pochodzą od faktów, lecz od innych norm.
Jest to autonomiczny system norm powiązanych nie poprzez zasadę przyczynowości, ale zasadę przypisania. Ważność każdej normy opiera się na obiektywnym znaczeniu aktu woli, który ją zapoczątkował w warunkach ustalonych przez normę wyższą w hierarchii normatywnej.
• Ta hierarchiczna kwestia odwołuje się do słynnej metafory Kelsena – piramidy, na której szczycie znajduje się konstytucja. W piramidzie ważność każdej normy opiera się na normie najwyższej, a każdy poziom
hierarchii reprezentuje kierunek od
największej ogólności ku najbardziej wyrazistej indywidualizacji.
• Czysta teoria norm opiera się na niedającym się udowodnić
postulacie istnienia normy
uprzedniej wobec całości
systemu normatywnego.
• Skoro o ważności normy stanowi powinność, a nie samo istnienie, ważność jest czymś
odmiennym od skuteczności normy, to znaczy od faktu, że norma jest rzeczywiście
stosowana i przestrzegana oraz, że zgodnie z nią ludzkie zachowanie rzeczywiście
następuje. Stwierdzenie, że norma jest ważna, nie jest równoznaczne, ze stwierdzeniem
faktu, że jest ona stosowana i przestrzegana.
• Kelsen uznaje jednak, że istnieje pewna korelacja pomiędzy ważnością a skutecznością. Normę
prawną uważa się za obiektywnie ważną tylko wtedy, kiedy przynajmniej w pewnym stopniu odpowiada jej zachowanie człowieka, jakie ona reguluje. Norma, która nie jest ani stosowana, ani nigdzie i nigdy się jej nie przestrzega, czyli taka, która nie jest nawet minimalnie skuteczna nie jest normą obiektywnie ważną.
