dílem, tak nelehkým osudem být vzorem. V jednotlivých Rotreklových heslech je im-plicitnì pøítomen esejistùv proitek daného autora, to, jak s ním spoluproívá ivotní i tvùrèí zápasy, jak skrze nìj [ ] mluví o sobì, vlastních snahách, vlastním pohledu na svìt. Také práce Barokní fenomén v souèasnosti vzela z Rotreklovy publicis-tické, esejistické a literárnìvìdné tvorby 70.80. let. Touto knihou navazuje pisatel na Èerného Pamìti a Patoèkovy eseje. Esejista Rotrekl odkazuje na Zdeòka Kalistu, kdy píe o trvalé pøítomnosti barokního principu v naí kultuøe a rovnì o èeské kulturní diskontinuitì.
Devátá kapitola, Po mostì z Boí duhy, sleduje literární aktivity Z. Rotrekla v 90. letech 20. století. V roce 1993 mu vyla básnická sbírka Cestovní klínopis. Te-maticky je ovlivnìna idovstvím, antikou i svìtem prvotního køesanství. I v tomto díle je básník ovlivnìn poezií F. Halase, R. M. Rilkeho, J. Palivce, J. Zahradníèka a J. Èepa. Rotreklova dichotomie je pøítomna i v této sbírce (duchovní x fyzické, blízké x vzdálené, abstraktní x konkrétní, køesanská tradice x souèasný svìt). Bás-nická sbírka Záznamy obsahuje vere z let 19981999. Motivy i promluvy se tu rychle støídají ve formì jakýchsi klipù. V nìkterých básních se setkáváme se snovými pasáemi. Pøítomnost i budoucnost je protiváhou a logickým pokraèováním minulos-ti. Sestup dìjinami je výstupem k nadìji. Po roce 1989 se Z. Rotrekl stává za-kládajícím èlenem Syndikátu èeských novináøù a Obce moravskoslezských spisova-telù. Èlenem celostátní rady Obce spisovatelù je v letech 19942000. Od roku 1994 byl èlenem Èeského centra Mezinárodního PEN-klubu. V roce 1990 je plnì rehabili-tován. Po roce 1989 mu byly udìleny mnohé ceny a mnohá vyznamenání. Je nosite-lem Øádu sv. Cyrila a Metodìje, Øádu T. G. Masaryka, nositenosite-lem Ceny J. Zahrad-níèka, Ceny K. H. Borovského, Ceny J. Seiferta, Státní ceny za literaturu aj.
V desáté kapitole vìnuje Ivo Harák pozornost jedinému Rotreklovu románu Svìtlo pøichází potmì (2001), jen øeí problém lidské integrity. Látkovým zdrojem románu se staly autorovy osobní záitky, dílo ale není pouze osobní zpovìdí. Jedná se o román autobiografický s lyrickými a symbolistními pasáemi, surreálnými vizemi a intertextovými vztahy.
V jedenácté kapitole se I. Harák zastavuje u Spisù Z. Rotrekla, které od konce 90. let 20. století vydává brnìnské nakladatelství Atlantis pod redakèním vedením Jitky Uhdeové. Dvanáctá kapitola pøináí autorovo závìreèné zamylení nad osob-ností básníka, prozaika, dramatika a esejisty Z. Rotrekla.
Monografie Ivo Haráka Básník a jeho èas. Nad ivotem a dílem Zdeòka Rotrekla je velice ètivá, je urèena nejen odborníkùm, literárním historikùm, ale také studentùm a jejich uèitelùm. Má zakladatelský význam pro poznání ivota a díla Z. Rotrekla, uvìdomíme-li si, e je to vùbec první rotreklovská monografie v kontextu èeské li-terární historie. Díky ní má ètenáø monost velice dobøe poznat kontext èeské kato-lické literatury od dob meziváleèných a po 90. léta 20. století. Svou metodologií
a výjimeèností mùeme práci Ivo Haráka o Zdeòku Rotreklovi postavit vedle jiných kvalitních monografií mapujících ivotní osudy a tvùrèí cesty katolických tvùrcù, ja-kými jsou Jakub Deml, Jaroslav Durych, Jan Èep, Suzanne Renaud, Bohuslav Reynek aj.
Luká Prùa, Ostrava
Tomáš Mazal, Cesty s Bohumilem Hrabalem, Academia,
Praha 2011, 216 s., ISBN 978–80–200–1924–0.
W 2011 roku, czternacie lat po mierci Bohumila Hrabala, znane praskie wydaw-nictwo Academia, dzia³aj¹ce przy Czeskiej Akademii Nauk, zaproponowa³o czy-telnikom podró¿ do miejsc zwi¹zanych z autorem Poci¹gów pod specjalnym nadzo-rem wraz z lektur¹ pracy Tomáa Mazala Cesty z Bohumilem Hrabalem. Pozycja ta zosta³a wydana w ramach serii przewodników tematycznie prezentuj¹cych intere-suj¹ce zak¹tki przede wszystkim Republiki Czeskiej: zamki, wodospady, jaskinie czy ogrody botaniczne, ale równie¿ proponuj¹cym pod¹¿anie tras¹, wytyczon¹ przez ¿y-cie i twórczoæ najwiêkszych ¿yj¹cych w Czechach literatów. W 2009 roku w edycji tej ukaza³a siê bowiem publikacja Jana Jindry i Judity Matyáovej Na cestách s Fran-zem Kafkou, natomiast rok póniej Cesty s Karlem Hynkem Máchou Jiøego Padevìta. Prezentowanie miejsc zwi¹zanych z wybitnymi twórcami, tak czêsto wykorzystywa-ne na wiatowych rynkach wydawniczych w celach czysto komercyjnych, w przy-padku Cest z Bohumilem Hrabalem sta³o siê jednak bogatym ród³em wiedzy o ma³o znanych zak¹tkach Republiki Czeskiej i o samym pisarzu. Wysoki poziom opracowa-nia gwarantuje nazwisko autora, Tomáa Mazala eseisty, poety i publicysty literac-kiego, który polskiemu czytelnikowi jest znany m.in. z publikacji w Tygodniku Pow-szechnym, ale równie¿ re¿ysera filmowego, a przede wszystkim przyjaciela i osobis-tego sekretarza Hrabala. Szczególnie znamienn¹ pozycj¹ w jego dorobku jest obszer-na monografia Spisovatel Bohumil Hrabal (Torst, 2004), w której Mazal, przez ostat-nie lata ¿ycia Hrabala jedna z najbli¿szych pisarzowi osób, zaprezentowa³ szczegó-³owy ¿yciorys autora Zbyt g³onej samotnoci, wzbogacony wieloma dotychczas nieznanymi faktami, bogato dope³niony licznymi, czêsto publikowanymi po raz pierwszy, fotografiami, ale przede wszystkim w interesuj¹cy sposób skonfrontowany z twórczoci¹ Hrabala1. Wartoci tej pracy dla badañ nad dorobkiem interesuj¹cego
194
1Warto podkreliæ, ¿e monografia ta nie doczeka³a siê wydania w jêzyku polskim, choæ przet³umaczono j¹ na jêzyk wêgierski (w nieco skróconej wersji) i w³oski, a tak¿e chiñski.
nas pisarza dowodzi przede wszystkim fakt, ¿e najbardziej charakterystycznym rysem literatury tego autora by³ jej niezwykle silny zwi¹zek autobiograficzny. Inspi-racj¹ dla ka¿dego z jego tekstów by³y bowiem autentyczne miejsca i osoby, historie w³asne (lub losy w³asnej rodziny) albo zas³yszane od innych, czêsto przypadkowych, ale zawsze autentycznych postaci. We wstêpie do Cest z Bohumilem Hrabalem Tomá Mazal podkrela, ¿e jego zamiarem by³o napisanie nie tyle samego przewodnika, ile przewodnika literackiego, który stanie siê uzupe³nieniem monografii pisarza. Obie prace znakomicie siê wiêc uzupe³niaj¹, prezentuj¹c twórczoæ Hrabala z innej per-spektywy monografia wykazywa³a zwi¹zek jego ¿ycia z twórczoci¹, natomiast przewodnik wskazuje na inspiruj¹c¹ rolê konkretnych miejsc, istotnych na ¿yciowej drodze pisarza. W sposób szczególny nale¿y równie¿ podkreliæ fakt, ¿e Cesty z Bo-humilem Hrabalem, których tytu³ odpowiada przyjêtej formule serii przewodników, jednoczenie doskonale wpisuj¹ siê w ca³¹ twórczoæ wspomnianego pisarza, w któ-rej jednym z najczêciej pojawiaj¹cych siê motywów jest motyw drogi, lejtmotyw opowiadania Bambini di Praga 1947 i powieci Obsluhoval jsem anglického krále.
Swoj¹ podró¿ Tomá Mazal podzieli³ na 47 rozdzia³ów o jednakowym uk³adzie i tytu³ach rozpoczynaj¹cych siê od nazwy miejscowoci, uzupe³nionej po mylniku nazw¹ miejsca, a tam, gdzie to niezbêdne, równie¿ dat¹ lub nazw¹ ulicy i numerem budynku, np. Nymburk vila rodiny Frantika a Marie Hrabalových, Zálabská èp. 1661/2; Dobrovice eleznièní stanice, 1944; Praha pivnice U Zlatého tygra, Hu-sová èp. 228/17, zakoñczy³ j¹ natomiast szczegó³owym kalendarium, które znakomi-cie porz¹dkuje omawian¹ pracê. Zachowanie chronologii wyznaczonej przez ¿yznakomi-cie pisarza spowodowa³o, ¿e pocz¹tkiem zaproponowanej wêdrówki sta³o siê Brno, miej-sce narodzin nielubnego syna Marii Kilianowej, miasto, w którym Hrabal spêdzi³ beztroskie lata wczesnego dzieciñstwa i któremu wiele uwagi powiêci³ np. w zbiorze opowiadañ Krasosmutnìní, a które zapewne wp³ynê³o na to, ¿e jak podkrela wielu badaczy przez ca³e swoje ¿ycie patrzy³ na wiat oczami zadziwionego dziecka. Tu-taj Mazal prezentuje rodzinny domek Kilianów oraz ciekaw¹ historiê odwiedzanego przez nich gociñca U Machù, willê przy Mlýnskim nábøeí i funkcjonuj¹ce do dzisiaj gimnazjum, do którego uczêszcza³ Hrabal. Kolejne rozdzia³y przenosz¹ czytelnika do Nymburka, malowniczego miasteczka nad £ab¹, w którym pisarz dorasta³ i które w subtelny sposób pokaza³ przede wszystkim w Postøiinach, Mìsteèku u vody czy Harlekýnovych miliónach. Autor przewodnika proponuje zatrzymanie siê w piwo-warze i szkole realnej, ale równie¿ drukarni Hrádek, willi Hrabalów przy ul. Zálab-skiej czy oddziale administracji kolejowej. Ksi¹¿ka ta jest równie¿ interesuj¹cym przewodnikiem po Pradze, odkrywa bowiem tajemnice praskiej peryferii, zwi¹za-nych z Hrabalem miejsc, w których umieci³ akcjê takich tekstów, jak Fádní odpoled-ne, Emánek, Dandy v montérkách, Nìný barbar czy trylogii Svatby v domì. Autor wskazuje lokalizacjê wynajmowanych przez pisarza mieszkañ, szczególnie wiele
uwagi powiêcaj¹c praskiej dzielnicy Libeò, w której mieszka³ on przez wiele lat i która sta³a siê dla niego wyj¹tkowo bogatym ród³em inspiracji. Na tej praskiej drod-ze nie mog³o równie¿ zabrakn¹æ ulubionych prdrod-zez pisarza knajp, bowiem w ca³ej swojej twórczoci Hrabal przytacza historie pracowników i bywalców tych lokali, w mistrzowski sposób oddaj¹c atmosferê tych miejsc i element kultury nazwany przez Emanuela Fryntê hospodská historka2. Mazal wybra³ te najczêciej odwiedzane
przez Hrabala, np. U Pinkasù, Automat Svìt, U Hynkù czy U Zlatého tygra. Nastêpnie Cesty z Bohumilem Hrabalem odkrywaj¹ magiczny urok Kerska i okolic, gdzie w za-ciszu swojego domu pisarz odnalaz³ spokój i inspiracjê do takich tekstów jak Slavnos-ti snìenek czy Pøítel z kerského polesí. Z omawianym przewodnikiem mo¿emy od-wiedziæ dom Hrabala czy s³ynn¹ restauracjê Hájenka.
Niejako w tle tych adresów pojawiaj¹ siê miejsca zwi¹zane z prac¹ Hrabala, tym wa¿niejsze, ¿e wpisane w wymylon¹ przez niego teoriê tzw. umìlého osudu, maj¹c¹ ród³o w osobistych dowiadczeniach autora Perlièki na dnì, w wiadomej rezygna-cji pisarza wykszta³conego prawnika, a póniej ju¿ doktora prawa z pracy w swo-im zawodzie na rzecz zdobywania dowiadczeñ (przede wszystkswo-im ¿yciowych) w ko-lejnych zatrudnieniach jako dro¿nik na kolei (o czym wspomni w takich tekstach, jak: Setkání a návtìvy 6, Fádní stanice, Kvìtnový morytát, Kain, Ostøe sledované vlaky, Legenda o Kainovi, Inerview pro Maïarsko), nastêpnie agent ubezpieczeniowy (do czego powróci w utworach Andìlský voèi i Bambini di Praga 1947), akwizytor (pod wp³ywem tych dowiadczeñ powstan¹ Setkání a návtìvy 9, Dìtský dùm, tìdro-veèerní, Vìc Mesiá), pracownik fizyczny w hucie Poldi (do czego nawi¹¿e w takich utworach, jak: Majitelka hutí, Jarmilke, Krásná Poldi, Miláèek, Divní lidé, Ingot a in-goti, Andìl), pracownik punktu skupu makulatury (wspomnieniem tego zatrudnienia stanie siê Baron Práil, Zrada zrcadel i Pøíli hluèná samota) oraz maszynista w Tea-trze S. K. Neumana na Libni (co uczyni tematem tekstów: Praské jeslièky, Ve stínu Damoklových meèù i Taky divadlo). Wszystkie wykonywane przez niego zawody i miejsca, w których pracowa³, sta³y siê ród³em niezwyk³ej wartoci tematycznej i jêzykowej jego tekstów, st¹d nie mog³o ich zabrakn¹æ w wytyczonej przez Tomáa Mazala podró¿y. Autor przeprowadza wiêc swojego czytelnika przez zarz¹d kolei w Hradcu Králové, stacje kolejowe w Dobrovicich i Kostomlatach, hutê Kladno, nieist-niej¹cy ju¿ punkt skupu makulatury przy ul. Spálenej w Pradze oraz Teatr S.K. Neu-manna na Libni (obecnie Divadlo pod Palmovkou).
W ten sposób Mazal tworzy pe³ny portret Hrabala i jego tekstów, a przedk³adaj¹c czytelnikowi ksi¹¿kê, w której wspomina o wszystkich najwa¿niejszych faktach z je-go ¿ycia, tekstach i zwi¹zanych z nimi zjawiskach, proponuje przede wszystkim
lek-195 196
2Por. Emanuel Frynta, Náèrt základù Hrabalovy prózy, [w:] B. Hrabal, Automat Svìt, Praha 1966, s. 319331.
turê interesuj¹cego przewodnika po literaturze Bohumila Hrabala. Autor nie zanudza jednak swojego czytelnika wszystkimi znanymi sobie lokalizacjami dotycz¹cymi pi-sarza, nie tworzy ich indeksu (tê rolê spe³niaj¹ Sebrané spisy Bohumila Hrabala, tom XIX), wybiera jedynie te najbardziej znacz¹ce i najciekawsze miejsca, pokazuje jak wygl¹da³y za ¿ycia pisarza i jak wygl¹daj¹ dzisiaj, a tak¿e wskazuje na ich zwi¹zek z biografi¹ i twórczoci¹ Hrabala. Nie wymienia te¿ wszystkich tekstów, odnosz¹-cych siê do danego miejsca, wskazuje jedynie na te, które najlepiej pokazuj¹, co Hra-bala zauroczy³o, co pozosta³o w jego pamiêci, powracaj¹c jako miejsce akcji jego tekstów czy t³o dla portretowania hrabalowskich bohaterów.
Ta ciekawa wêdrówka zosta³a przez Mazala wzbogacona licznymi fotografiami, dokumentuj¹cymi stan z czasów za ¿ycia autora Taneènych hodin i obecnie, wród nich na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ zdjêcia maszynopisów Hrabala (nazywanych pierwopisami), opatrzonych jego odrêcznymi poprawkami, wiele z tych tekstów znajduje siê bowiem w zbiorach prywatnych. W ten sposób Mazal umo¿liwia prze-niesienie siê w niedostêpne obszary, podobnie, jak dzieje siê w przypadku nale¿¹cego do prywatnego w³aciciela i ca³kowicie niedostêpnego dla osób postronnych kamie-nio³omu Chlum, który sta³ siê pierwowzorem lokalizacji hotelu Jana Dítì w Obsluho-val jsem anglického krále. Odkrywanie tajemniczych i ciekawych historii nie prze-szkodzi³o jednak autorowi w zachowaniu dystansu wobec prezentowanej rzeczywi-stoci, czego dowodzi chocia¿by historia kerskiego róde³ka.
Mazal pod¹¿a drogami Hrabala w sposób równie interesuj¹cy i taktowny, jak pod¹¿ali przez Nymburk trzej wiadkowie starych czasów: Otokar Rykr, Karel Vý-borný i Václav Koøínek, którzy w Harlekýnovych miliónach oprowadzali narratorkê po tym, co pozosta³o z niezwyk³ego uroku minionych czasów i nieistniej¹cych albo znacz¹co ju¿ zmienionych miejsc. W ten sposób omawiana praca staje siê doskona³¹ inspiracj¹ do dalszych poszukiwañ, zarówno podró¿niczych, jak i literackich. Czy-telnikom, którzy wnikliwie znaj¹ twórczoæ Bohumila Hrabala pomaga bowiem zlo-kalizowaæ wa¿ne dla niego miejsca i motywuje do podró¿y jego ladami, natomiast wszystkich tych, przed którymi dopiero niezwyk³oæ pierwszego spotkania z litera-tur¹ tego autora zachêca do odkrywania hrabalowskiego genius loci.
Ma³gorzata Walczak, Opole
