Chronicle
Jubileusz Profesor Swit³any J. Jermo³enko
W 2017 r. Profesor Swit³anie J. Jermo³enko Jej uczniowie, koledzy i przyjaciele z Ukrainy i z za-granicy przygotowali jubileusz z okazji 80-lecia urodzin i prawie 60-lecia pracy naukowej. W ukra-iñskim ¿yciu naukowym i publicznym Profesor Jer-mo³enko odegra³a i ci¹gle spe³nia wa¿n¹ rolê. Pra-cuje w Instytucie Jêzyka Ukraiñskiego Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, gdzie kieruje Oddzia³em Stylistyki, Kultury Jêzyka i Socjolingwistyki. Jej zainteresowania naukowe skupiaj¹ siê wokó³ zagad-nieñ stylistycznych, historii ukraiñskiego jêzyka literackiego, kultury jêzyka, przek³adoznawstwa, ukrainoznawstwa, leksykografii i lingwodydak-tyki1.
Pani Profesor Jermo³enko przysz³a na œwiat na Dalekim Wschodzie w Ussu-ryjsku w 1937 r. Tam bowiem z wojskowego przydzia³u znalaz³ siê Jej ojciec. Jednak ju¿ w koñcu 1943 r. znalaz³a siê wraz z rodzin¹ na Ukrainie. Studia filo-logiczne (ukrainistyczno-slawistyczne) odby³a na Wydziale Filologicznym Pañ-stwowego Uniwersytetu Kijowskiego im. T.G. Szewczenki w latach 1954– –1959, koñcz¹c je prac¹ dyplomow¹, poœwiêcon¹ przek³adom ballad A. Mickie-wicza przez Maksyma Rylskiego. By³ to czas odwil¿y, destalinizacji i zna-cz¹cego o¿ywienia ukraiñskiego ¿ycia kulturalnego, co nie pozosta³o bez
335
1
Zob. Ñ.Ï. Áèáèê, Ïðîôåññîð Ñâiòëàíà ßêiâíà ªðìîëåíêî, „Ìîâîçíàâñòâî” 2017, ¹ 4, s. 4–19; Ñ.Ï. Áèáèê, Ñâiòëàíà ßêiâíà ªðìîëåíêî, Êè¿â 2017.
wp³ywu na m³od¹ studentkê. Jako wyró¿niaj¹c¹ siê absolwentkê skierowano j¹ do pracy w Instytucie Jêzykoznawstwa Akademii Nauk Ukrainy. Dojrzewa³a pod okiem najwybitniejszych ukraiñskich lingwistów: I.K. Bi³odida, G.P. Ji¿a-kewycza, M.A. ¯owtobriucha, I.S. Me³nyczuka i W.S. Perebyjnis.
W sk³adzie delegacji ukraiñskiej bra³a udzia³ w 1963 r. w Moskwie w s³ynnej ogólnokrajowej konferencji stylistycznej, która odegra³a prze³omow¹ rolê w rozwoju stylistyki nie tylko w ZSRR. Z uwag¹ wys³ucha³a referatów m.in. W.W. Winogradowa, R.O. Budagowa, J.S. Stiepanowa, B.M. Go³owina i M.N. Ko¿yny (por. Jej sprawozdanie z konferencji w „Mowoznawstwie” 1963, t. XVIII, s. 115–117). W zgodzie z nowymi trendami powsta³ tom Ñòèëiñòèêà (1973) pod redakcj¹ Bi³odida (w ramach 5-tomowego wydawnic-twa Ñó÷àñíà óêðà¿íñüêà ëiòåðàòóðíà ìîâà). Wœród jej autorów znalaz³a siê Jermo³enko. Spod Jej pióra wysz³y dwa rozdzia³y: Ñòèë³ñòè÷í³ ôóíêö³¿ ñèíòàêñè÷íèõ ñèíîí³ì³â (s. 414–424) i Ïîðÿäîê ñë³â (s. 425–464). Ju¿ wczeœ-niej Jej zainteresowania stylow¹ stron¹ sk³adni znalaz³y wyraz w monografii Ñèíòàêñèñ âiðøîâî¿ ìîâè (Íà ìàòåð³àë³ óêðà¿íñüêî¿ ðàäÿíñüêî¿ ïîå糿 (1969). Niejako zamkniêcie tego nurtu stanowi monografia Ñèíòàêñèñ ³ ñòè-ëiñòè÷íà ñåìàíòèêà (1982).
Stylistyczne zainteresowania S. Jermo³enko poszerzaj¹ siê na ca³y styl artys-tyczny. Zajmuje siê nim w zespo³owej syntezie Ìîâà è ÷àñ. Ðîçâèòîê ôóíê-ö³îíàëüíèõ ñòèë³â ñó÷àñíî¿ óêðà¿íñüêo¿ ë³òåðàòóðíî¿ ìîâè (1977) i z innej strony w autorskiej monografii Ôîëüêëîð ³ ë³òeðàòóðíà ìîâà (1987) oraz w zrealizowanej pod Jej redakcj¹ pracy zespo³owej Æàíðè i ñòèë³ â ³ñòî𳿠óêðà¿íñüêî¿ ë³òåðàòóðíî¿ ìîâè (1989).
Po 1990 r. nast¹pi³o znaczne o¿ywienie ukraiñskiego ¿ycia pañstwowego i narodowego w wielu sferach. S. Jermo³enko wystêpuje z ide¹ jêzykowo--estetycznej specyfiki kultury ukraiñskiej, widocznej w twórczoœci literackiej od I. Kotlarewskiego i T. Szewczenki do wspó³czesnej praktyki artystycznej. Ideê tê rozwija m.in. w takich publikacjach jak: Íàðèñè ç óêðà¿íñêî¿ ñëîâåñòíîñò³ (ñòèë³ñòèêà òà êóëüòóðà ìîâè) (1999), Ìîâà è óêðà¿íîçíàâ÷èé ñâ³òîãëÿä (2007) i Ìîâíî-åñòåòè÷í³ çíàêè óêðà¿íñüêî¿ êóëüòóðè (2009). Lokuje jêzyk ukraiñski w systemie ukrainoznawstwa, traktuj¹c ukraiñski œwiat jêzykowy jako projekcjê ukraiñskoœci. Odwo³uje siê przy tym do pogl¹dów m.in. S. Franki, M. Drahomanowa, M. Hruszewskiego, I. Ohijenki, J. Szewelowa. W ten sposób otwiera³a nowe perspektywy przed stylistyk¹ w ramach lingwoukrainistyki,
336
zwracaj¹c uwagê na etnopsycholingwalny mechanizm i narodowokulturowe uwarunkowania stylu.
Do stylistycznego dorobku S. Jermo³enko nale¿¹ równie¿ prace leksykogra-ficzne, m.in. przygotowany pod Jej kierunkiem i przy autorskim udziale Ñëîâíèê åï³òåòiâ óêðà¿íñüêî¿ ìîâè (1998) i Íoâèé ñëîâíèê åï³òåòiâ óêðà¿íñüêî¿ ìîâè (2012). Jest autork¹ wielu artyku³ów s³ownikowych (w tym stylistycz-nych) w encyklopedii Óêðà¿íñüêà ìîâa (2000, 2004, 2007). Z jej inicjatywy powsta³ te¿ przewodnik po stylistyce ukraiñskiej (odpowiednik Przewodnika po stylistyce polskiej, pod. red. S. Gajdy, 1995): Óêðà¿íñüêa ëèíãâîñòèë³ñòèêà XX – ïî÷àòêó XXI ñò.: ñèñòåìà ïîíÿòü ³ á³áë³îãðàôi÷í³ äæåðåëà (2007).
Szczególna sytuacja jêzykowa Ukrainy stanowi te¿ silny bodziec dla dzia³añ jêzykoznawczych w zakresie kultury jêzyka. Zaanga¿owanie S. Jermo³enko w tê dzia³alnoœæ teoretyczn¹ i praktyczn¹ mo¿na uznaæ za wrêcz bezprzyk³adne. Wystêpuje w radiu i w telewizji, z odczytami i referatami, wydaje wiele prac popularyzuj¹cych wiedzê o jêzyku i poradników, redaguje czasopismo „ Êóëü-òóðà ñëîâà”, uczestniczy w gremiach podejmujacych decyzje w sprawie zmian w przepisach ortoepicznych i ortograficznych, pisze tak¿e podrêczniki szkolne.
Ze „Stylistyk¹” i Opolem ³¹cz¹ Profesor Jermo³enko szczególne wiêzi. Zna-laz³a siê w w¹skim gronie za³o¿ycieli „Stylistyki” oraz wspó³twórców programu „Najnowsze dzieje jêzyków s³owiañskich”, w ramach którego pod Jej kierownic-twem i redakcj¹ zosta³ przygotowany tom Óêðà³íñüêa ìîâà (1999). Wielokrot-nie uczestniczy³a w opolskich konferencjach. Da³a siê poznaæ jako osoba otwar-ta, ¿yczliwa i ciep³a. Z okazji jubileuszu sk³adamy Pani Profesor serdeczne gra-tulacje i podziêkowania za dotychczasowe owoce Jej ¿yciowego trudu oraz ¿yczymy zdrowia i wielu jeszcze lat twórczej pracy.
STANIS£AW GAJDA
337 Chronicle
