Badanie potrzeb i zachowań informacyjnych użytkowników geoinformacji

ROCZNIKI GEOMATYKI 2010 m T VIII m Z 5(41)

BADANIE POTRZEB I ZACHOWAÑ

INFORMACYJNYCH

U¯YTKOWNIKÓW GEOINFORMACJI

RESEARCH OF INFORMATION NEEDS AND BEHAVIOUR

OF GEOINFORMATION USERS

Ma³gorzata Gajos

Zak³ad Komputeryzacji Zarz¹dzania, Instytut Informatyki, Uniwersytet Œl¹ski

S³owa kluczowe: geoinformacja, u¿ytkownicy geoinformacji, potrzeby informacyjne, zachowa-nia informacyjne

Keywords: geoinformation, geoinformation users, information needs, information behaviour

Wprowadzenie

W artykule omówiono zagadnienie potrzeb i zachowañ informacyjnych u¿ytkowników geoinformacji. Dokonana zosta³a analiza dotychczasowego stanu badañ w zakresie potrzeb i zachowañ informacyjnych u¿ytkowników geoinformacji, na podstawie przeprowadzonych i opracowanych ankiet. Opublikowane wyniki wskazuj¹, i¿ celem dotychczas prowadzonych badañ ankietowych by³a raczej np. próba oceny jakoœci dzia³ania oœrodka geoinformacyjne-go, b¹dŸ przedstawienie wymogów u¿ytkowników w odniesieniu do geoportali, a nie fak-tycznie ich potrzeby.

Zgodnie z definicj¹ zawart¹ w „S³owniku terminów i pojêæ filozoficznych” (Podsiad, 2000) potrzeb¹ jest brak czegoœ powoduj¹cy zwykle aktywnoœæ, która zmierza do jego usu-niêcia (funkcja motywu), b¹dŸ napiêcie wywo³anie w organizmie przez brak. Zatem potrzeb¹ informacyjn¹ bêdzie odczuwalny brak informacji w okreœlonym zakresie.

Potrzeby informacyjne u¿ytkowników mo¿na rozpatrywaæ w ró¿nych aspektach, m.in. dostêpu do informacji, ponownego wykorzystania informacji, us³ug informacyjnych1_{, a} tak-¿e, o czym czêsto siê pisze w literaturze (Œwigoñ, 2006), barier informacyjnych (barier w dostêpie do informacji, barier w komunikacji, barier w przep³ywie wiedzy), czyli ró¿nego 1 _{Z prawnego punktu widzenia nale¿a³oby wówczas dokonaæ analizy w odniesieniu do np. Ustawy z dnia}

6 wrzeœnia 2001 r. o dostêpie do informacji publicznej (Dz.U. nr 112, poz. 1198 z póŸn. zm.), czy Dyrekty-wy 2003/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003 r. w sprawie ponownego Dyrekty- wyko-rzystania informacji sektora publicznego, a w przypadku geoinformacji do Ustawy z dnia 4 marca 2010 r. o infrastrukturze informacji przestrzennej (Dz.U. nr 76, poz. 489), której rozdzia³ 4 mówi o us³ugach danych przestrzennych (wyszukiwaniu, przegl¹daniu, pobieraniu, przekszta³caniu, uruchamianiu us³ug).

rodzaju przeszkód, które utrudniaj¹, a niekiedy uniemo¿liwiaj¹ korzystanie z informacji i jej rozpowszechnianie. Jak podaje „Lexikon Information und Dokumentation” (1984) bariera informacyjna to przeszkoda, która zak³óca proces przep³ywu informacji od jej twórcy do u¿ytkownika. Mo¿e oddzia³ywaæ na u¿ytkownika informacji niezale¿nie od jego œwiadomoœci (bariery obiektywne) lub poprzez tê œwiadomoœæ (bariery subiektywne). Bariera informacyj-na powoduje, ¿e istniej¹ce informacje nie s¹ wykorzystywane z dwóch powodów: 1) ponie-wa¿ u¿ytkownik nie wie o ich istnieniu lub nie korzysta ze znanych Ÿróde³ informacji; 2) po-niewa¿ u¿ytkownik ma utrudniony dostêp do tych Ÿróde³, z ró¿nych przyczyn, np. finanso-wych, tajnoœci danych i innych.

Istot¹ artyku³u jest charakterystyka zachowañ informacyjnych u¿ytkowników geoinfor-macji i analiza ich potrzeb, na podstawie wyników przeprowadzonej ankiety. Zapytania doty-czy³y m.in.: Ÿróde³ potrzeb w zakresie geoinformacji; czêstotliwoœci i zakresu korzystania z geoinformacji; oceny oferty szkoleniowej; dostêpu do czasopism geoinformacyjnych; form i rodzajów wykorzystywanych Ÿróde³ geoinformacji; celu wykorzystania, oceny jakoœci, przydatnoœci i satysfakcji uzyskanej geoinformacji; trudnoœci w poszukiwaniu i barier w dostêpie do geoinformacji. Ankieta zosta³a skierowana m.in. do oœrodków dokumentacji geo-dezyjnej i kartograficznej w Polsce i innych oœrodków zajmuj¹cych siê geoinformacj¹ (i przeprowadzona wœród pracowników i u¿ytkowników tych oœrodków) oraz studentów (wybranych uczelni kszta³c¹cych w zakresie geoinformacji).

Potrzeby i zachowania informacyjne

u¿ytkowników informacji

Termin u¿ytkownik informacji zosta³ wprowadzony i zdefiniowany przez specjalistów w zakresie informacji naukowej. Oznaczono nim ogólnie rzecz bior¹c osoby fizyczne lub prawne zg³aszaj¹ce zapotrzebowanie na informacjê do s³u¿b lub systemów poœrednicz¹cych w jej roz-powszechnianiu. Inaczej mówi¹c, u¿ytkownika informacji uto¿samiano z u¿ytkownikiem sys-temu informacyjnego, podczas gdy system wyszukiwania informacji nie jest przecie¿ jedynym miejscem, w którym cz³owiek mo¿e pe³niæ rolê u¿ytkownika geoinformacji (Próchnicka, 1991). Jak pisze Nicholas o potrzebach informacyjnych mówi siê bez zadawania sobie najmniej-szego trudu z ich definiowaniem. Mówi¹c o potrzebach informacyjnych czêsto naprawdê ma siê na myœli wymagania zwi¹zane z informacj¹ lub jej u¿ytkowanie (wykorzystanie). Potrzeby informacyjne powstaj¹ wówczas, kiedy osoba stwierdza lukê w stanie swojej wie-dzy i chce tê niesprawiedliwoœæ usun¹æ. Potrzeby informacyjne powstaj¹ z chêci zaspokoje-nia którejœ z trzech podstawowych kategorii potrzeb ludzkich: fizjologicznych (potrzeba jedzenia, schronienia itp.), psychologicznej (potrzeba panowania, bezpieczeñstwa itp.), po-znawczej (potrzeba planowania, uczenia siê itp.). Nie znaczy to, ¿e potrzeby informacyjne s¹ mniej wa¿ne (Nicholas, 2001).

Zachowania informacyjne to ró¿norodne dzia³ania, które podejmuje jednostka w celu okre-œlenia swoich potrzeb, szukania oraz u¿ytkowania i przekazywania informacji (Wilson, 1999). Zachodz¹ one tak¿e na etapie identyfikacji potrzeb informacyjnych. Badaj¹c zachowania informacyjne pytamy o to: w jaki sposób u¿ytkownik formu³uje swoje potrzeby, jak poszu-kuje informacji, jak j¹ selekcjonuje, czy i kim siê wyrêcza w tym zadaniu; jak przeszuposzu-kuje konkretne Ÿród³a informacji oraz, podobnie jak w przypadku potrzeb, tak¿e o to, jakie czyn-niki wewnêtrzne i zewnêtrzne wp³ywaj¹ na te procesy (NiedŸwiedzka, 2002).

Stan badañ na temat potrzeb i zachowañ informacyjnych

u¿ytkowników geoinformacji

Analiza polskiego piœmiennictwa z zakresu geoinformacji wskazuje na brak badañ ankie-towych na temat badania potrzeb i zachowañ informacyjnych u¿ytkowników geoinformacji. Opublikowane w piœmiennictwie geoinformacyjnym, b¹dŸ zamieszczone na stronach inter-netowych przyk³adowe wyniki ankiet prezentuj¹ problematykê dotychczas prowadzonych badañ ankietowych, w odniesieniu do u¿ytkownika, m.in. nastêpuj¹co:

m przedstawienie wymogów i opinii u¿ytkowników w odniesieniu do geoportali –

Adam-czyk J., Geoportale infrastruktur danych przestrzennych w opiniach u¿ytkowników, Roczniki Geomatyki 2007, z. 5, s. 7-18; strona geoportalu, http://www.geoportal.gov.pl,

m poznanie opinii u¿ytkowników leœnej mapy numerycznej w nadleœnictwach na temat

sposobu i terminu aktualizacji mapy – Stereñczak K.: Aktualizacja leœnej mapy nume-rycznej w opiniach jej u¿ytkowników, Roczniki Geomatyki 2006, z. 4, s. 185-192,

m okreœlenie zakresu i sposobu korzystania z leœnych map analogowych w codziennej

pracy u¿ytkowników pe³ni¹cych ró¿ne funkcje (nadleœniczego, zastêpcy nadleœnicze-go, in¿yniera nadzoru, specjalistów, leœniczych, podleœniczych i stra¿ników leœnych) – Wêgiel A.: Badania ankietowe dotycz¹ce korzystania z leœnych map przez osoby pe³ni¹-ce ró¿ne funkcje w nadleœnictwach, Roczniki Geomatyki, 2006, z. 4, s. 193-204,

m badanie opinii u¿ytkowników na temat geodezji, kartografii i geomatyki oraz

praktycz-nego zastosowania geoinformacji w Polsce – Wszyscy chc¹ zmian. Jerzy Przywara o wynikach ankiety GEODETY i PTIP. Magazyn Geoinformacyjny Geodeta 2005 nr 11,

m badanie opinii u¿ytkowników na temat infrastruktury danych przestrzennych w

Pol-sce – Harvey F., Iwaniak A.: SDI development in Poland – first results from a national survey, Roczniki Geomatyki 2005, z. 3, s. 73-79.

m badanie opinii u¿ytkowników na temat us³ug i ich jakoœci prowadzonych przez

Cen-tralny Oœrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej (publikowane wczeœniej na stronie CODGiK http://www.kartografia.pl/modules.php?name=Surveys),

m badanie opinii u¿ytkowników na temat funkcjonowania np. serwisów wyszukiwania

map – http://www.kartografia.pl/modules.php?name=Surveys,

m badanie doœwiadczeñ i zadowolenia u¿ytkowników strony internetowej IMAGE 2000

– Nowak J., Bielski C., Are you being served? Initial findings of the IMAGE 2000 website user survey, Roczniki Geomatyki 2008, z. 2, s. 45-54.

Mo¿na powiedzieæ, i¿ powy¿sze przyk³ady w sposób poœredni dotycz¹ potrzeb informa-cyjnych u¿ytkowników geoinformacji, bowiem celem systemów informainforma-cyjnych jest za-spokajanie tych potrzeb. U¿ytkownicy wyra¿aj¹c swoje opinie o serwisach, portalach, stro-nach internetowych wyra¿aj¹ równie¿ swoje potrzeby informacyjne.

Charakterystyka ankiety i respondentów

Ankieta jest jedn¹ z technik badawczych. Wyró¿nia siê m.in. ankietê pocztow¹, prasow¹, rozdawan¹, roznoszona, telefoniczn¹, radiowa, telewizyjn¹, pod kontrol¹, audytoryjn¹. W ni-niejszej pracy wykorzystana zosta³a ankieta pocztowa (poczta regularna i poczta elektronicz-na). Jak pisze Sztabiñski (1997) ankieta pocztowa to zespó³ celowych i zorganizowanych

dzia-³añ podejmowanych przez badacza, zmierzaj¹cych do uzyskania okreœlonych informacji w dro-dze interrogacji (tzn. kierowanego komunikowania siê jêzykowo miêdzy badaczem a okreœlo-nym respondentem za pomoc¹ pytañ i odpowiedzi), w której formalnie zestandaryzowane prze-kazy pisemne (zarówno badacza jak i respondenta) wymieniane s¹ wy³¹cznie drog¹ pocztow¹, tzn. poœrednio. Jest ona okreœlonego typu sytuacj¹ komunikacyjn¹, któr¹ mo¿na œwiadomie modelowaæ. Aby modelowaæ sytuacje komunikacyjna nale¿y przygotowaæ narzêdzie badawcze, aby jednoczeœnie spe³nia³o zapotrzebowanie badawcze i by³o dostosowane do respondentów.

Mimo, i¿ w praktyce ankietê pocztow¹ stosuje siê rzadko, motywuj¹c to tym, i¿ uzyskuje siê z regu³y niski odsetek zwrotów (Dillman, 1978; Sztabiñski, 1997) co powoduje brak reprezentatywnoœci, autorka jednak wybra³a t¹ procedurê badawcz¹, nawi¹zuj¹c wczeœniej telefoniczny i e-mailowy kontakt z badanymi jednostkami zajmuj¹cymi siê geoinformacj¹. Kontakt ten mia³ na celu uzyskanie zgody na udzia³ w badaniach. Wydrukowano i rozes³ano te¿ kwestionariusze w odpowiedniej liczbie, przesy³k¹ polecon¹. Ponadto ankietê rozes³ano poczt¹ elektroniczn¹.

Istot¹ procesu uzyskiwania informacji przy zastosowaniu ankiety pocztowej jest specyficz-ny rodzaj dialogu tocz¹cego siê miêdzy badaczem a respondentem. Jednostkê tego dialogu stanowi akt wymiany dwóch komunikatów: pytania jakie zadaje respondentowi badacz i odpo-wiedzi, której respondent udziela na to pytanie. Stanowi¹ one jednostkê dialogu nie tyle dziêki swoim cechom formalnym, ile raczej jednoœci tematycznej – treœciowej (s¹ one bowiem komu-nikatami w danej sprawie, dotycz¹cymi okreœlonego przedmiotu – tematu) (Sztabiñski, 1997). Przygotowany przez badacza przekaz sk³ada siê z kilku odrêbnych komunikatów, wœród któ-rych najistotniejsze s¹: 1) list wprowadzaj¹cy, wyjaœniaj¹cy cel i przedmiot badania oraz zawie-raj¹cy apel o udzia³ w realizacji badania, 2) kwestionariusz, w którym zamieszczone s¹ pytania i przewidziane miejsce na zapis odpowiedzi, 3) instrukcja, której celem jest takie ukierunkowa-nie procesu wzajemnego komunikowania w ró¿nych jego etapach, aby jego przebieg by³ prawi-d³owy (Lutyñski, 1994). Mo¿na wyró¿niæ cztery zasadnicze typy pytañ: pytania otwarte, pyta-nia czêœciowo zamkniête, pytapyta-nia zamkniête z uporz¹dkowan¹ kafeteri¹ (skale) oraz pytapyta-nia zamkniête z nieuporz¹dkowan¹ kafeteri¹ (Sztabiñski, 1997).

Ankieta zosta³a przeprowadzona w 2009 r., w okresie od stycznia do maja. Strukturê ankiety stanowi³y dwie czêœci. Czêœæ I dotyczy³a badania potrzeb i zachowañ informacyj-nych u¿ytkowników geoinformacji i sk³ada³a siê z 15 pytañ, czêœæ II zawiera³a podstawowe pytania u³atwiaj¹ce zdefiniowanie profilu u¿ytkownika geoinformacji, jak np. p³eæ, wiek, wykszta³cenie, zawód. Ankieta zosta³a rozes³ana w formie drukowanej i elektronicznej do pracowników i u¿ytkowników wojewódzkich oœrodków dokumentacji geodezyjnej i karto-graficznej, inspektoratów ochrony œrodowiska, zarz¹dów gospodarki wodnej, regionalnych dyrekcji lasów pañstwowych, oœrodków zajmuj¹cych siê planowaniem przestrzennym i trzech wydzia³ów uczelni kszta³c¹cych w zakresie geoinformacji.

Na ankietê odpowiedzia³o 290 respondentów, w tym 158 kobiet i 132 mê¿czyzn. Osoby z wykszta³ceniem œrednim stanowi³y liczbê 120 (w tym 112 studentów), wy¿szym licen-cjackim lub in¿ynierskim 46 (w tym 32 studentów), magisterskim 120, a ze stopniem nauko-wym 4. Wœród respondentów by³o 144 studentów (112 studiów licencjackich i in¿ynier-skich i 32 studiów magisterin¿ynier-skich) i 146 pracowników wymienionych wy¿ej oœrodków, naj-czêœciej: administracji, lasów pañstwowych, jednostek badawczo rozwojowych. Rozpiêtoœæ wieku stanowi zakres od 20 do 50 lat.

Wyniki ankiety

Wyniki ankiety przedstawiaj¹ poni¿sze tabele i wykresy (rys. 1, 2, 3). Tabele prezentuj¹ odpowiednio liczbê odpowiedzi uzyskan¹ na poszczególne pytania. Przyk³adowo dla trzech pytañ opracowano wykresy. Ilustruj¹ one: stopieñ satysfakcji z dostêpnych Ÿróde³ informacji (dla wszystkich respondentów), czêstotliwoœæ korzystania z geoinformacji (dla wszystkich respondentów, dla studentów, dla pracowników oœrodków zajmuj¹cych siê geoinformacj¹), dyscypliny, w zakresie których potrzebna jest najczêœciej geoinformacja (dla wszystkich respondentów, dla studentów, dla pracowników oœrodków zajmuj¹cych siê geoinformacj¹).

ij c a m r o f n i o e g e i s e r k a z w b e z r t o p a ³ d ó r  j e w o d o w a z i c œ o n l a³ ai z d z e c ¹ j a k i n y w y b e z rt o P 118 ñ a d a b ai n e z d a w o r p z e c ¹ j a k i n y w y b e z rt o P h c y w o k u a n 34 êi s ai n e c³ a t z s k z e c ¹ j a k i n y w y b e z rt o P 174 y c a r p ei n a w i k u z s o P 20 d z a j y w . p n ( y b e z rt o p e n l a u d i w y d n I )i c œ o m o h c u r ei n p u k a z ,y n z c y t s y r u t 154 y z d ei w o k a j ij c a m r o f n i ai n a d ai s o p a b e z rt o P ei c ei w œ m y c ¹ j a z c a t o o 102 æ œ o w a k ei C 104 m y n n i ai n a n w ó r o d æ ê h C 18 i m y n n i d a n ij c a n i m o d æ ê h C 10 ij c a m r o f n i o e g z a i n a t s y z r o k æ œ o w il t o t s ê z C ei n n ei z d o C 100 u i n d o g y t w y z a r a k li K 104 u c ¹i s ei m w y z a r a k li K 66 o k d a z r o z d r a B 20 ij c a m r o f n i o e g h c y n b e z r t o p j e i c œ ê z c j a n s e r k a Z y n il p y c s y d u s e r k a z z zzakresutematycznego ai g o l o e h c r A 2 Bezpeiczeñstwo 10 a r u t k e ti h c r A 10 Demografai 17 o w t ci n w o d u B 25 GIS 190 a j z e d o e G 170 Gelby 55 a k y zi f o e G 9 Hydrografai 78 ai f a r g o e G 140 Inrfasrtukturageoinformacyjna 40 ai g o l o e G 30 kataster 105 o w t ci n r ó G 10 Neiruchomoœci 106 a k y t a m r o f n I 45 Obszarychronione 68 a z ci n l o r ai r ei n y ¿ n I 14 Ochronadzeidzcitwakutlurowego 30 ai f a r g o tr a K 157 Palnowaneiprzesrtzenne 91 a k si w o d o r œ ei n a w o t³ a t z s K 65 Rozrywka 68 o w t ci n œ e L 57 Ubezpeiczenai 2 ai g o l o n a e c O 2 Zdrowei 26 o w a r P 30 róda³naturalne 22 tr o p s n a r T 75 Inny 14 a k y t si n a b r U 30

j e w o i n e l o k z s y t r e f o a n e c O ij c a m r o f n i o e g e i s e r k a z w k a T 55 ei N 122 m ei w ei N 113 ij c a m r o f n i o e g u s e r k a z z m si p o s a z c o d p ê t s o D j e n a w o k u r d ei m r o f w ei k sl o P 78 j e n z ci n o rt k el e ei m r o f w ei k sl o P 70 j e n a w o k u r d ei m r o f w e n z ci n a r g a Z 6 j e n z ci n o rt k el e ei m r o f w e n z ci n a r g a Z 12 h c y n a w y t s y z r o k y w a m r o F ij c a m r o f n i o e g ³ e d ó r Ÿ a n j y c y d a r T 43 a w o t e n r e t n I 147 ij c a m r o f n i o e g ³ e d ó r Ÿ h c y n a w y t s y z r o k y w e j a z d o R e n l a t n e m u k o d a ³ d ó r Ÿ Ÿród³ainstytucjonalne e n j y c a m r o f n i a w t ci n w a d y W 30 Organziacje 18 j e n z ci f a r g o e g ij c a m r o f n i y m r o N 26 Instytucje 76 e n w a r p y t k A 92 Geobibiloteki 14 e j c n e d i w e i y rt s e j e R 74 Systemygeoinformacyjne 34 y p a M 244 Votrael,geoserwsiy 104 h c y n a d y z a B 146 Konferencjeiwystawy 38 e z ci n t o l ai c ê j d Z 170 Inne 4 e n r a ti l e t a s ai c ê j d Z 186 Ÿród³apersonalne y p a m o t o f o tr O 182 Eksperci 102 r e t e z a G 12 Inne 16 e n n i 6 ij c k a f s y t a s ñ e i p o t S ³ e d ó r Ÿ h c y n p ê t s o d z ij c a m r o f n i o e g k a T 205 ei N 85 j e n a k s y z u ij c k a f s y t a s i i c œ o n t a d y z r p ,i c œ o k a j a n e c O ij c a m r o f n i o e g i c œ o k a j a i r e t y r k kryteriaprzydatnoœci æ œ o n d a³ k o D 108 Wymagana 50 æ œ o n l a u t k A 104 Przydatna 192 æ œ o w o n i m r e T 20 Pomocnciza 90 æ œ o w o ³ ó g e z c z S 84 Skeirowuj¹ca 20 æ œ o n z c a n z o n d e J 39 kryteriasatysfakcij æ œ o ³ ai m u z o r Z 137 Jestsatysfakcjonuj¹ca 210 æ œ o n t el p m o K 38 Braksatysfakcij 60 æ œ o n d o g y r ai W 74 a j c n a w el e R 14 ij c a m r o f n i o e g j e n a k s y z u a i n a t s y z r o k y w l e C ñ a d a b o D 48 u m e t s y s ai n e z r o w t o d e n a d o k a J 68 ai n a t s y z r o k y w o g ei n d e r œ o p z e b o D 231 y n n I 33 ij c a m r o f n i o e g u i n a w i k u z s o p w i c œ o n d u r T k a T 183 ei N 107 ij c a m r o f n i u i n a w i k u z s o p w i c œ o n d u r t y d a ³ k y z r P h c y n a w y t s y z r o k y w j ei n œ e z c w i c œ e rt m ei n a k u z s y w z i c œ o n d u r T 10 ¹ j u s e r e t n i ei n m e r ó t k ,i c œ e rt o d u p ê t s o d k a r B 90 )i j c u t y t s n i( ei si w r e s w æ Ÿ el a n z a n ¿ o m e j c a m r o f n i u j a z d o r o g ei k a j æ a w o t n ei r o z êi s o n d u rt T 84 w ó ³ ai r e t a m h c y n ai n p ê t s o d u æ œ o k a j i m a d ai w o p d o ei N 54 a z s ei w a z êi s b u l o n l o w o z d r a b a³ ai z d r e w r e S 84 i c œ o n d u rt e n n I 12

Podsumowanie

Na œwiecie badania „surveyowe” prowadzone s¹ na doœæ szerok¹ skalê, przez ró¿ne instytucje i osoby posiadaj¹ce ró¿ne kompetencje (Lutyñski, 1994). Problematyka u¿ytkow-ników geoinformacji, ich potrzeb i zachowañ mimo jej fundamentalnego znaczenia dla prak-tyki nie jest odpowiednio reprezentowana w piœmiennictwie z zakresu geoinformacji, jak równie¿ badania ankietowe nie odzwierciedlaj¹ jej stanu. Przyczyn takiego stanu rzeczy nale-¿y upatrywaæ m.in. w tym, i¿ (Nicholas, 2001), pracownicy informacji maj¹ sk³onnoœæ do troszczenia siê bardziej o systemy informacyjne ni¿ o u¿ytkowników, nie ma równie¿ stan-dardu, powszechnie przyjêtego schematu badania potrzeb informacyjnych, a ponadto zbiera-nie danych jest po prostu trudne.

Wyniki ankiety odwzorowuj¹ pewien stan potrzeb i zachowañ informacyjnych u¿ytkow-ników geoinformacji. Na przyk³ad 86 % respondentów woli korzystaæ z internetowych Ÿróde³ geoinformacji ni¿ z tradycyjnych (drukowanych). Mimo, i¿ 71% respondentów odpowie-dzia³o, i¿ satysfakcjonuj¹ce s¹ dla nich Ÿród³a geoinformacji im dostêpne, to jednak respon-denci wskazuj¹ te¿ na liczne trudnoœci w poszukiwaniu geoinformacji i bariery.

Liczba studentów (144) i pracowników (146) wœród respondentów jest porównywalna, dlatego dodatkowo dokonano porównania w ocenie wagi geoinformacji przez studentów i pracowników:

m z przyczyn oczywistych g³ównym Ÿród³em potrzeb w zakresie geoinformacji dla

stu-dentów s¹ potrzeby wynikaj¹ce z kszta³cenia siê, natomiast dla pracowników potrze-by wynikaj¹ce z dzia³alnoœci zawodowej;

m równie¿ oczywista jest wiêksza czêstotliwoœæ korzystania z geoinformacji przez

pra-cowników ni¿ studentów;

m zarówno studenci jak i pracownicy najczêœciej potrzebuj¹ geoinformacji z zakresu

dyscyplin geodezja (studenci 71%, pracownicy 47%) i kartografia (studenci 62%, pracownicy 47%) oraz z zakresu tematycznego dotycz¹cego GIS (zarówno studenci jak i pracownicy 65%);

m podobne jest stanowisko obu grup w sprawie oferty szkoleniowej w zakresie

geoin-formacji, i¿ nie jest ona wystarczaj¹ca; e i p ê t s o d w y r e i r a B ij c a m r o f n i o e g o d j e w o h c a f y z d ei W 94 ³ e d ó r Ÿ o d p ê t s o d y n o i n d u rt U ij c a m r o f n i o e g 112 a w o k y z ê J 90 a n z ci g o l o h c y s P 18 a n j y c a k i n u m o k -o n z ci n h c e T 52 a n z c y ti l o P 20 a n j y c a zi n a g r o -o n j y c a rt si n i m d A 99 a n w a r P 61 a w o s n a n i F 108 e n n I 0 ij c a m r o f n i o e g a i n a w i k u z s y w y b o s o p s e n a w o s o t s j e i c œ ê z c j a N h c y n j y c a m r o f n i w ó m e t s y s h c y n l a m r o f d o e n ¿ el a z ei N ) e t si b o s o y t k a t n o k , a z d ei w i ei n e z c d ai w œ o d e t si b o s o ( 138 e n j y c a m r o f n i o e g y m e t s y s e n l a m r o f e c ¹ j u t s y z r o k y W 138 o a k i n w o c a r p ( h c y n j y c a m r o f n i g u ³ s u z ei n a t s y z r o K ai n a k s y z u u l e c w ) a z r a k e t o il b i b ,i j c a m r o f n i o e g a k d o r œ e n j y c a m r o f n i ei n a t y p a z a n i z d ei w o p d o 0 7 ij c a m r o f n i o e g z a i n a t s y z r o k y b o s o p s e z s t s ê z c j a N e i c e n r e t n I w j e n a i n p ê t s o d u a r o ti n o m u n a r k e z m a t y z C 212 a r e t u p m o k o g e n s a³ w k s y d a n e n a d m a r ei b o P 160 ê j u k u r D 98 j e z c a n I 4

m w poszukiwaniu geoinformacji obie grupy preferuj¹ Ÿród³a internetowe, a

najczêst-szym sposobem korzystania z udostêpnionej w Internecie geoinformacji jest czytanie z ekranu monitora;

m znacznie wiêcej pracowników ni¿ studentów odpowiedzia³o, ¿e ma dostêp do

pol-skich czasopism geoinformacyjnych zarówno w formie drukowanej jak i elektronicz-nej; niepokoj¹cy jest natomiast fakt, i¿ wœród studentów tylko kilku poda³o tytu³ cza-sopisma, by³ to zazwyczaj „Geodeta” (bez pe³nej nazwy „Geodeta. Magazyn Geoin-formacyjny”) i tylko w jednym przypadku „Przegl¹d Geodezyjny”;

m zarówno studenci jak i pracownicy najczêœciej korzystaj¹ ze Ÿróde³ dokumentalnych

(mapy, zdjêcia satelitarne, zdjêcia lotnicze, ortofotomapy) oraz vortali i geoserwisów; ponadto pracownicy znacznie czêœciej ni¿ studenci korzystaj¹ ze Ÿróde³ instytucjonal-nych (instytucje, konferencje, wystawy) i Ÿróde³ personalinstytucjonal-nych (eksperci);

m podobna ocena jest w kwestii czy uzyskana geoinformacja spe³nia kryteria jakoœci i

przydatnoœci i jest ona raczej satysfakcjonuj¹ca;

m obie grupy wskazuj¹ na trudnoœci napotykane w poszukiwaniu geoinformacji –

stu-denci, ¿e trudno siê zorientowaæ jakiego rodzaju informacje mo¿na znaleŸæ w serwisie (instytucji) oraz na brak dostêpu do treœci ich interesuj¹cych, natomiast pracownicy na brak dostêpu do treœci ich interesuj¹cych oraz niesatysfakcjonuj¹ce dzia³anie ser-wera (dzia³a wolno lub siê zawiesza);

m w zakresie barier w dostêpie do geoinformacji studenci wskazuj¹ utrudniony dostêp

do Ÿróde³ geoinformacji, barierê jêzykow¹ i barierê finansow¹, natomiast pracownicy barierê finansow¹, administracyjo-organizacyjn¹ i utrudniony dostêp do Ÿróde³;

m zarówno dla studentów jak i pracowników wyszukiwanie geoinformacji nastêpuje

przez wykorzystanie formalnych systemów geoinformacyjnych.

Powy¿sza analiza wskazuje, i¿ nie ma istotnych rozbie¿noœci w ocenie wagi geoinforma-cji miêdzy studentami i pracownikami.

Rozpoznanie potrzeb i zachowañ informacyjnych u¿ytkowników geoinformacji daje w efekcie mo¿liwoœæ zaspokojenia tych potrzeb, ale oczywiœcie nie tylko. Równie¿ wykorzy-stania tej wiedzy w projektowaniu, ocenianiu i audycie systemów informacyjno wyszuki-wawczych, a tak¿e planowaniu wydatkowania œrodków na zwiêkszenie dostêpnoœci i u³a-twienie ponownego wykorzystania geoinformacji oraz na us³ugi geoinformacyjne.

Literatura

Dillman D. A., 1978: Mail and Telephone Surveys. The Total Design Method. New York. Lexikon Information und Dokumentation. Lipsk 1984, s.187.

Lutyñski J., 1994: Metody badañ spo³ecznych. Wybrane zagadnienia. £ódŸ.

Nicholas D., 2001: Ocena potrzeb informacyjnych w dobie Internetu: idee, metody, œrodki. T³um. J. WoŸniak, M. Kisilowska. Nauka – Dydaktyka – Praktyka. Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. Warszawa. NiedŸwiedzka B., 2002: Modyfikacja modelu zachowañ informacyjnych T.D. Wilsona w œwietle wyników

badania zachowañ informacyjnych mened¿erów. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 1. Podsiad A., 2000: S³ownik terminów i pojêæ filozoficznych. Instytut Wydawniczy Pax. Warszawa Próchnicka M., 1991: Informacja a umys³. Kraków.

Sztabiñski F., 1997: Ankieta pocztowa i wywiad kwestionariuszowy. Warszawa.

Œwigoñ B., 2006: Bariery informacyjne. Podstawy teoretyczne i próba badañ w œrodowisku naukowym. Nauka – Dydaktyka – Praktyka. Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Uniwersytet Warmiñsko-Ma-zurski w Olsztynie. Warszawa.

Abstract

The paper discusses information needs and behaviour of geoinformation users. Information behavio-ur is defined as an action of a user of geoinformation in a given communication situation, whose goal is to satisfy his communication or information need by participation in communication. Analysis of hitherto state of research is carried out concerning the extent of information needs and behaviour of geoinformation users, pursuant to realized and elaborated surveys. As resulted from initial research, the aim of hitherto studies was rather an attempt to assess quality of geoinformation centre’s action or presentation of users’ requirements as regards geoportals, but not their actual needs. The essence of the paper is the specificity of information behaviour of users and analysis of their needs based on results of a survey. The survey was realized from January till May 2009. The printed and electronics version of the questionaire was addressed to centres of geodesy and cartography documentation in Poland and other centres which are dealing with geoinormation (and conducted among workers and users of these centres) as well as students of selected universities educating in to the area of geoinfor-mation). The questions concerned among other: sources of needs in the area of geoinformation; frequency and the scope of geoinformation used; schooling offers; access to the geoinformation journals; forms, kinds and aims for using geoinformation sources; extent of satisfaction with the geoinformation obtained; difficulties in seeking and barriers in access to the geoinformation. Two hundred and ninety respondents answered the survey (144 students and 146 workers of administra-tion, national forests and research institutes). For instance, 86% of respondents prefer Internet sources than traditional (printed). Although 71% respondents were satisfied with accessible geoinfor-mation sources, they pointed out to many difficulties in seeking and barriers in access to geoinforma-tion. The main source of needs in the area of geoinformation is educational need, then individual needs (e.g. tourists) and professional needs. There are no essential divergences in valuation of geoinforma-tion importance between students and workers.

dr Ma³gorzata Gajos malgorzata.gajos@us.edu.pl

bardzo rzadko 7%

Rys. 1. Stopieñ satysfakcji z dostêpnych Ÿróde³ geoinformacji a b c Rys. 2. Czêstotliwoœæ korzystania z geoinformacji: a – odpowiedzi ogó³em, b – odpowiedzi studentów, c – odpowiedzi pracowników codziennie 34%

kilka razy w tygodniu 36% kilka razy w miesi¹cu

23%

kilka razy w miesi¹cu 39%

codziennie 11%

kilka razy w tygodniu

32% codziennie58% bardzo rzadko 3% kilka razy w miesi¹cu 39% bardzo rzadko 11%

kilka razy w tygodniu 39% tak 71%

Rys. 3. Dyscypliny, w zakresie których potrzebna jest najczêœciej geoinformacja: a – odpowiedzi ogó³em, b – odpowiedzi studentów, c – odpowiedzi pracowników

b