Lucylla Pszczołowska
"Очерки по стилистике русского
языка", A. H. Гвоздев, Москва 1952,
Изд. Акад. Педаг. Наук РСФСР, c.
326 : [recenzja]
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce
literatury polskiej 44/1, 311-317
pogłębionych. Podam znowu konkretny przykład: autor nie przedstawił nam jeszcze лу omawianej książce sprecyzowanego poglądu na ludowość literatury.
Poprzestał na obiekty\yistycznej relacji poglądów badaczy radzieckich. N a to m iast лу artykule O marksistowskie literaturoznawstwo w Polsce, ogłoszonym
w ubiegłym roku (M y śl F i l o z o f i c z n a , I, 1952, nr 3 < 5 > ) Markiewicz daje tr a fn e . określenie problemu, opierając się — jak sądzę — przede w szystkim na pracach uczonych radzieckich, Iwaszczenki i Błagoja. Praca AYięc nad książką nie jest skończona. To skłania do położenia głównego akcentu na sprawy dyskusyjne. To też w' danym przypadku powinno świadczyć o Acadze, jaką przypisujem y książce. Bardzo potrzebnej książce.
Samuel Sandler
A. H. Г в о з д е в . О Ч ЕРКИ ПО СТИЛИСТИКЕ РУССКОГО ЯЗЫ К А. Москва 1952. Изд. Акад. Педаг. Наук РСФСР, с. 326.
H istoryczne prace J. Stalina o marksizmie w językoznaw stw ie uświadom iły w pełni konieczność podbudowania badań nad stylem pisarzy, stylem litera tury pięknej — analizą stylów języka ogólnonarodowego w ich funkcjonal nym zróżnicowaniu i wzajem nym ustosunkowaniu. Ten właśnie etap dociekań, objęty dziedziną stylistyk i lingw istycznej, stanowi przedm iot zainteresowania A. X. GwozdioAva av jego Szkicach ze stylistyki języka rosyjskiego.
Stylistyczne odgałęzienia języka ogólno nar o d o wego różnią się między sobą — zależnie od celu i treści wypow iedzi — niektórym i elem entam i zasobu leksykalnego, niektórym i elem entam i morfologii, predylekc.ją do pew nych kon- strukcyj składniowych, a także charakterem frazeologii. Książka Gwozdiowa obejm uje tylko część tej problem atyki, aa* założeniu już ograniczając się do badania stylistycznych zastosowań elem entów gram atyki, czyli do gram atyki stylistycznej. Język obrazowy, sferę tropów stylistycznych (poza dziedziną idiom atyki leksykalnej) pozostaw ia wdęc w zasadzie na uboczu, w swoim za kresie jednak daje m ateriał niemal pełny i — co najważniejsze — u system aty zow any. Zawarty jest on w trzech podstawoAvych częściach, poŚAcięconych leksyce, morfologii i składni.
Poprzedza te części obszerny wstęp, omaAciający zakres i zadania sty li styk i oraz prezentujący typologię najAvyrazniej AYyodrębniających się stylów języka ogôlnonarodoAvogo.
GAAmzdioAv traktuje stylistyk ę jako dyscyplinę norm atyw ną — stąd sto- sunkoAvo duża doza praktycyzm u w jej definicji. Książka zresztą nie traci przez to na Acartości. „S tylistyk a — czytam y na s. 8 Szkiców — rozpatruje celoAAOŚć zastosoAA'ania istniejących л\г języku, odpowiadających jego normom środkÓAY służących realizacji zadań, które stoją przed osobami porozum iewa jącym i się ze sobą. Stylistyk a rozpatruje zjawiska językoAce pod względem icli^ znaczenia i ekspresji, oceniając, w jakiej mierze są one zdolne AYyrazić jasno i dokładnie daną m yśl. S tylistyk a posiada charakter praktyczny, u czy um ie jętnego posługiAvania się językiem , Aryrabia ŚAviadomy stosunek do języka. W głÓAA nej mierze analizuje ona rozmaite subtelne odcienie znaczeniowe z punktu widzenia icłi zastosoAA'ania, pomaga w rozAciązywaniu problemów dotyczących w yboru bliskicli znaczeniowo środkÓAA' jçzykovcyeh” .
N ie należy zapom inać, że książka, w ydana przez Akadem ię Nauk P ed a gogicznych, zaspokoić ma — jak głosi przedsłowie — szczególnie potrzeby nauczycielstw a. Ten jej aspekt w idoczny jest zresztą w wielu innych punktach rozważań, a zwłaszcza tam , gdzie autor sygnalizuje niebezpieczeństwo ew en tualnych błędów stylistyczn ych , w ym ienia je nawet i wskazuje sposoby ich zw alczania. P raktycyzm znajduje też swoje odbicie w poważnej pozycji, jaką za j muje m ateriał analiz sem an tyczn ych w ystęp ujący cli bez określonej funkcji s ty li stycznej, a m ających charakter rozdziałów norm alnego podręcznika gram atyki.
Cytowana wyżej definicja odnosi się oczyw iście do stylistyk i języka w spół czesnego. Taka też, uwarunkowana przez współczesne fakty stylistyczne jest postaw a autora, gd y chodzi o typologię stylów języka. Przeprowadzona jest ona z dwóch różnych punktów widzenia: 1) treści i celu wypowiedzi, oraz 2) jej zabarwienia emocjonalnego.
W edług pierwszej zasady podziału rozróżnia Gwozdiow dwa podstaw owe odgałęzienia stylistyczne języka ogólnonarodowego: sty l książkow y (книжный) i sty l potoczn y (разговорный). Stylow i książkowem u brak bezpośredniości właściwej mówionem u, stosow any też byw a przy poruszaniu problem ów bar dziej skom plikowanych, a więc w ym aga większej dokładności, jasności w yp o wiedzi. Różnice te znajdują swoje odbicie w składni, leksyce i morfologii obu stylów .
W stylu książkow ym "widzi z kolei autor trzy rodzaje: I) styl naukowy, odznaczający się przewagą elem entów intelektualnych, 2) styl języka a rty stycznego; jego cechą jest dążenie do ekspresji i 3) sty l p ub licystyczn y — sty l propagandy i agitacji, posługujący się środkami obu poprzednich.
W stylu potocznym Gwozdiow zaznacza ogólne m ożliwości podziału ze w zględów treściow ych i strukturalnych, wyróżnia jednak tylko просторечие. S ty l ten w yraża się, w edług niego, ,,w odstępstw ach od przyjętych norm poro zum iewania się i w używ aniu elem entów językow ych o ekspresywnym odcieniu w ulgarności” (s. 14). Zaznaczyć należy, że mimo podporządkowania w tym roz różnieniu просторечия stylow i potocznem u, w partiach szczegółow ych w y stę puje ono właściw ie odrębnie — autor charakteryzuje je bowiem za pomocą innych niż sty l p otoczn y kwalifikatorów .
Drugi podział, przeprow adzony z punktu widzenia zabarwienia em ocjo nalnego w ypow iedzi, w yodrębnia style: u roczysty, oficjalny, in tym n y, żarto bliw y i drwiący.
W yróżnione w obu podziałach style dadzą się scharakteryzować zarówno w dziedzinie leksyki, jak m orfologii i składni. Gwozdiow w ydziela więc sze reg synonim icznych warstw słownika (стилистические пласты словаря) róż niących się pod względem funkcji stylistyczn ych , charakteryzuje je i obficie egzem plifikuje. W ykazuje też różnice wr niektórych elem entach budowy m or fologicznej i syn tak tyczn ej podstaw ow ych odgałęzień języka rosyjskiego. Ta system atyczn a charakterystyka językoznaw cza stylów i odcieni stylistyczn ych jest jedną z wielkich zalet książki. Tym większą, że w yróżnienie w stępne nie p ozostaje w sferze deklaracji. A utor respektuje je w całej rozciągłości podczas analizy szczegółow ej. Określenie przynależności zjaw iska językow ego do d a nego stylu jest właśnie najw ażniejszym celem tej analizy. Analizy takie ro biono już niejednokrotnie, ale zawsze w trybie zupełnie fragm entarycznym . G wozdiow jest w łaściw ie pierwszym badaczem , który dokonał rzeczy tak n ie
słychanie cennej, jak system atyczne sklasyfikowanie w ybranych zjawisk lek syki, morfologii i składni z punktu widzenia ich związków z poszczególnym i stylam i współczesnego języka rosyjskiego. Doszedł zaś do tego poprzez badanie z jednej strony wyrazów i konstrukcji synonim icznych, a z drugiej — faktów językow ych właściw ych pewnym tylko stylom . Nie trzeba dodawać, że w ielką rolę w tych badaniach odgrywa anaUza sem antyczna.
Rzecz jasna, że przy założeniu objęcia całego system u stylistyk i lingw i stycznej trudno było przy obecnym stanie badań uniknąć pewnej powierzchow ności, a czasem i dowolności. Nic więc dziwnego, że wiele sw ych uwag obwa- rowuje Gwozdiow zastrzeżeniam i i że kategoryczne sądy wypow iada rzadko i bardzo ostrożnie. Nie waha się natom iast na każdym miejscu swojej książki poruszać, choćby ogólnikowo, wielu ciekawych i ważnych problemów. Tak wdęc w dziale leksyki, oprócz wym ienionych już warstw stylistycznych słownika, i synonim iki wyrazowej, omawia kwestię idiom atyki, określając charaktery styczne cechy idiom atyzm ów właściwych mowie potocznej, specyficznych dla folkloru, dla просторечия, którym posługuje się inteligencja (интеллигент ское просторечие), czy w'reszcie opartych na rem iniscencjach literackich. W partii poświęconej morfologii szczególne znaczenie ma charakterystyka stylów' książkowego, potocznego i просторечия od strony w łaściw ych . im zjawisk budowy i odm iany wyrazów'. (Odcinanie stylu potocznego od просто речия w ystępuje tu szczególnie wyraźnie). Omawiając kolejno części m owy Gw'ozdiow zajm uje się m. in. synonim iką przypadków rzeczownika i sto pni przym iotnika, stylistyczn ą funkcją krótkich i długich form przym iot nika, w ykorzystaniem różnych form zaim ków osobowych do celów ekspresji itd. Najbardziej rozbudowaną pozycję stanow i jednak w książce Gwozdiowa problem atyka stylistyczn a składni. Tłum aczy się to bezspornym faktem , że w zróżnicowaniu dwóch podstaw owych stylów języka, jakie stanow ią język pisany (a więc przede wszystkim , książkowy) i mówiony (czyli głównie p otoczny), odgrywa ona najpoważniejszą rolę. Oczywiście, obok tego zasadniczego podziału wyróżnić można struktury składniowe specjalnie charakterystyczne dla języka artystycznego, publicystyki, czy dla просто речия.
Najszerszym tłem , na którym wyodrębniają się środki składniowe, używane w określonych celach i sytuacjach, jest składnia języka pisanego, intelektual nego, składnia ogólnie obowiązująca. Na tym właśnie podłożu dają się wydzielić dwa ty p y struktur syntaktycznych: 1) składnia wygładzona literacko i 2) skład nia potoczna.
Pierwszy typ zw iązany jest ze staraniem o jak największą jednoznaczność w ypowiedzi, z harmonizowaniem a często rytm izowaniem poszczególnych ele mentów' składniowych, a więc z prowadzącym i do togo celu chw ytam i, w' znacz nej mierze zaw artym i w klasycznym studium retoryki. Drugi, odznaczający się bezpośredniością i szybkością reakcji na zjawiska otaczającej rzeczyw isto ści posiada cechy wręcz przeciwnie. Zamiast starannego szlifowania — niedo m ówienia, elipsy, anakoluty, kontaminacje.
W ramacli tycli stylów , czasem jeszcze wyróżniając subtelniejsze odcienie, rozpatruje Gwozdiow różne rodzaje zdań pojedynczych oraz współrzędnie i podrzędnie złożonych. Gdy chodzi o zdania złożone, rozważania autora spro w adzają się głównie do analizy funkcji znaczeniowej i stylistycznej spójników
i równoważnych im konstrukcji. Kończą książkę rozdziałki poświęcone om ó wieniu stylistycznej problem atyki okresu i m owy przytoczonej.
Książka Gwozdiowa, niezwykle cenna już przez sam fakt szkicowego choćby wypełnienia ram system u stylistyk i lingw istycznej, może jednak b u dzić kilka poważnych zastrzeżeń. D otyczą one podstaw ow ych założeń pracy. Na początku recenzji zaznaczono, że autor Szkiców zajm uje się w yłącznie językiem współczesnym . Próżno b y jednak czytelnik szukał jakiegoś stw ier dzenia tego faktu we w stępie czy w dalszych rozważaniach — Gwozdiow raz tylko i to zupełnie ubocznie o tym wspomina. P łynie stąd nieuchronnie abso lutyzow anie wniosków z analizy ’ materiału pochodząc ego z jednej tylko epoki rozwoju języka. Zignorowane też są na ogół zm iany we wzajem nym ustosun kowaniu się stylów językow ych na przestrzeni objętej podawaną przez autora egzemplifikacj ą.
Kilka sporadycznie rozsianych uwag o charakterze historycznym nie zm ienia faktu całkowitego niemal oderwania stylistyk i od historii języka i h i storii stylów . Z uwag tych , których jest właściwie trzy, zasługuje na przytocze nie zwłaszcza pierwsza, dotycząca w ażnych i ciekawych zm ian sty listy cz nych w leksyce języka rosyjskiego: ,,...w ostatnich latach — pisze Gwozdiow na s. 46 Szkiców — szczególnie podczas W ojny Ojczyźnianej, szereg archaiz mów przesunęło się do wyrazów języka patetycznego, na przykład: твердыня, держава, отчизна, сыны родины. Po Wielkiej Rewolucji Październikowej n ie które wyrazy niegdyś potoczne i gwarowe (простонародные) stały się ogólnie u żyw anym i w języku książkowym , na przykład: середняк, чересполосица, сме калка, вожатый, напарник” .
P ozostałe uw agi zajm ują się równie istotnym i sprawami z zakresu m orfo logii i składni. Żałować tylko trzeba, że w ystępują one w książce jako unikaty. Brak podbudowy historycznej uniemożliwia też właściwe rozpoznanie pewnych struktur. Tak np. Gwozdiow przypisuje spójnikowi ибо odcień książko w y i ogranicza jego zastosowanie do stylu naukowego i publicystycznego. T ym czasem, jak w ykazuje W inogradów w swojej monografii o języku rosyjsk im 1, spójnik „ибо” ma charakter archaiczny, co zwłaszcza w języku artystycznym nadaje mu niejednokrotnie sens ironiczny lub żartobliwy. Taki zresztą sens ma on i w przytoczonym przez autora zdaniu z Poematu 'pedagogicznego (k tó rego nie należało chyba uważać za publicystykę): „Это даже и не обижало Калину Ивановича, ибо он не отличался болезненным самолюбием” (s. 314).
Oprócz ahistoryzm u podlegać może dyskusji drugie ważne dla przed m iotu pracy zagadnienie. Jest nim interpretacja języka artystycznego, który autor rozpatruje na tej samej płaszczyźnie, co style publicystyczny i naukowy — jako jedno z funkcjonalnych odgałęzień stylu książkowego. Kilka uwag k ry tycznych na ten tem at poświęciło książce Gwozdiowa czasopismo В о п р о с ы я з ы к о з н а н и я w artykule redakcyjnym nru 3, 19522. Warto jednak zapoznać się z konsekwencjam i takiej m etody w konkretnych badaniach stylistycznych.
Interpretując język artystyczn y jako jedną z równorzędnych odmian s t y lu książkowego, Gwozdiow pozbawia go całego bogactwa stylistycznego, św iad
1 Р у с с к и й я з ы к , s. 711.
2 Książkę Gwozdiowa zrecenzował także W. W i n o g r a d ó w . Por. В о п р о с ы Я з ы к о з н а н и я , 1953, nr 6.
czącego o jego specyfice. Charakterystyka języka artystycznego nie może ogra niczyć się do zjawisk leksyki, morfologii i składni, właściwych tem u tylko stylowi. E lem enty te, jeśli są —są bardzo ubogie. Prócz tego bowiem język arty styczny posługuje się w zasadzie elem entam i wszystkich pozostałych stylów pisanych i mówionych.
Konkretne analizy materiałowe, dokonywane przez autora, bywają czę sto najlepszym argumentem, przemawiającym za zignorowaną przezeń wielo- system owością stylistyczną języka artystycznego. Wskazują one bowiem zarówno na cechy stylistyczne, właściwe tylko językowi artystycznemu, jak i na korzystanie przezeń z zasobów innych stylów. O elementach typow ych dla języka artystycznego mówi autor wchodząc w nie poruszane w zasadzie zagadnienie tropów: „Odrębne miejsce zajmuje wykorzystanie rodzaju [rzeczow nika] w utworach literackich przy personifikacji” (s. 87). Albo: „Zdania n azy wające mają charakter nieco literacki i im presjonistyczny, przedstawiają b o wiem odrębne, nie połączone ze sobą szczegóły w postaci jaskrawych rysów. Są one charakterystyczne dla beletrystyki” (s. 218). E lem enty zaczerpnięte z innych stylów widzimy np. w twierdzeniu, że „spójnik ежели posiada odcień archaiczny i ludow y, простонародный i nie rzadko używany bywa w celu charakterystyki społecznej postaci działających” (s. 306) lub że „w stylu pisarzy, którzy typizują żyw y, potoczny język, szerokie zastosowanie znajdują równoważniki zdania...” (s. 206).
I tutaj odbija się nieraz wadliwe ujęcie problemu ogólnego. Tak np. pisząc „spójniki и, da, да, u są charakterystyczne dla języka potocznego i artystycz nego” (s. 280), autor nie bierze pod uwagę faktu, że w języku artystycznym może być w ykorzystany każdy potoczny spójnik. Podobne zastrzeżenia budzi sformułowanie głoszące, że „zdania bezspójnikowe odznaczają się lekkością, bezpośredniością, naturalnością, co sprawia, że posługuje się nimi nie tylko język codzienny, ale i artystyczny” (s. 270).
Styl utworu literackiego nie jest też rygorystycznie ograniczony w spół czesną formą językową, ale korzystać może z elem entów przeszłości. Pom inię cie tego aspektu idące w parze z brakiem perspektyw y historycznej od biło się ujemnie na problematyce archaizmu, kilkakrotnie w książce porusza- n ej.
We wstępie, wyjaśniając różnice między stylistyką lingwistyczną a gra m atyką norm atywną, autor ilustruje ją m. in. przykładem z Puszkinowskiego
Proroka, gdzie poeta użył formy gen. sing, мудрыя, i następującą uwagą:
„Form a dopełniacza narusza normy współczesnego języka rosyjskiego i nie może być W żadnym wypadku użyta. Na to odstępstwo w danej formie od norm języka wskazuje właśnie gram atyka normatywna; niedopuszczalność tej formy sprawia, że rozpatrywanie jej przez stylistyk ę jest niepotrzebne” . Tymczasem archaizm fleksyjny posiada swój walor stylistyczny na terenie języka arty stycznego i z tego punktu widzenia należało go rozpatrywać. Dalej, w oddziel nym paragrafie, poświęconym leksyce archaicznej, Gwozdiow tak charakte ryzuje wyrazy tej grupy: „Cała ta łeksyka jest archaiczna, ale od właściwych archaizmów w znaczeniu stylistycznym różni się tym , że archaizmy stylistyczne posiadają ogólnie używane synonim y, na tle których przybierają pewien odcień dawności (będzie o nich mowa niżej), a wyrazy danej grupy nie mają odpo wiedników w ogólnie używanej warstwie leksykalnej: zazwyczaj są to jedyne
nazw y, jakim i rozporządza język dla oznaczenia pojęć powstałych w określo nej epoce historycznej” .
Pom inąw szy już to, że autor nie podaje dalej bliższego i egzem plifikowanego omówienia archaizmu stylistycznego, definicja powyższa stoi w sprzeczności
z przytoczonym tu uprzednio wypadkiem dotyczącym archaizmu fleksyjnego,
który ma właśnie swój w spółczesny synonim . Przyjrzyjm y się jednak egzem- plifikacji cytowanej tezy, ujętej w podgrupy określone przynależnością w yra zów do epoki historycznej. Otóż, o ile dla średniowiecza i w ieków następnych, do X V II włącznie, definicja leksyki archaicznej pozbawionej synonim ów daje się utrzym ać (np. тиун, стольник, бармы), to już podgrupa w. XYTTT p rzy nosi szereg typow ych archaizmów stylistycznych: баталия, виктория, рети рада, приклад, манера, перук. Prawidłowa pozycja stylu języka a rtystycz nego przyczyniłaby się bardzo do oświetlenia całej sprawy archaizmu i archa icznej leksyki. Z drugiej strony — oparcie badań nad archaizmem na analizie historycznej pozwoliłoby uniknąć niewłaściwej klasyfikacji.
Formułując stojące przed nim zadania, Gwozdiow usuwa właściwie język artystyczn y poza obręb swoich rozważań. Pisze bowiem we wstępie, że w od różnieniu od stylistyk i lingwistycznej „w ystępuje stylistyk a jako problem literaturoznawstwa, która stawia sobie za cel wyjaśnienie, jak pisarze w yk o rzystują środki wyrazu, którym i rozporządza język, do realizacji swoich p o m ysłów artystycznych i do wyrażenia swojej ideologii” (s. 10).
Konsekw entnem u ustosunkowaniu się do tej tezy przeszkodziła om ó wiona już interpretacja języka artystycznego. W niektórych częściach książki pośw ięca się zb yt wiele miejsca problem atyce nieistotnej dla stylistyk i lin gw istycznej. Praca Gwozdiowa zawiera ponadto partie peryferyezne zarówno, z punktu widzenia stylistyk i lingw istycznej, jak i stylistyk i języka artystycz nego, np. rozciągnięta na kilka stron analiza funkcji liomonimu w języku artystycznym . Uboczną dla dzieła literackiego problem atykę homonim ii z a stępuje przy tym autor sprawą dwoistości znaczenia dosłownego i przenośnego wyrazu (jeden z przykładów brzmi железные люди железных дорог, drugi — dłuższy cytat z wiersza — jest całkowicie oparty na takiej grze znaczenia do słownego i m etafory z przy dawką dopełniaczowy). Duże wątpliwości budzi też analiza względności znaczeniowej stopnia wTyższego przym iotnika, gdzie znów analizę sem antyczną należałoby zakończyć tam , gdzie zaczyna się metaforyka.
Na zakończenie warto zwrócić uwragę na pew ną ogólną niedogodność, jaką stwarza dla czytelnika szczególnie we wrstępnej partii książki używanie k ilku, może niezupełnie jednoznacznych terminówr na oznaczenie przedmiotu badań stylistyk i lingw istycznej. Trzy term iny w ystępują tu synonimicznie: język ogólnonarodowy (общенародный язык), język literacki (литературный язык) i język etniczny (национальный язык). Dobrze by było, zwłaszcza z uw^agi na podręcznikowy i popularny raczej charakter książki, zrezygnować z tej różnorodności na rzecz ujednolicenia określeń i posługiwać się tylk o terminami „język ogólnonarodow y” lub „język literacki” , nie sięgając już zupełnie do „języka etnicznego” , używanego w różnych znaczeniach. Ze sprawą term ino logii łączy się też postulat jasnego postawienia problem atyki просторечия i jego stosunku do języka potocznego.
W szystkie wskazane wyżej niedociągnięcia i braki bledną jednak wobec wielkiego znaczenia, jakie posiada pionierska praca Gwozdiowa na tle d otych
czasowego stanu badań nad stylistyką lingwistyczną. Przynosi ona nie objęte dotąd przez nikogo bogactwo materiału analiz stylistycznych, a zarazem w y tycza drogi, którym i pójść powinny dalsze usiłowania w tej dziedzinie. Szkice
ze stylistyki języka rosyjskiego staną się niewątpliwie bodźcem do szeroko roz
w iniętych badań nad stylistyk ą lingwistyczną. .
Lucylla Pszczołowska
A d a m M ic k ie w ic z , L ITER A TU R A SŁOW IAŃSKA. Kurs pierwszy. W przekładzie i opracowaniu L e o n a P ło s z e w s k ie g o . Warszawa 1952. „C zytelnik” , s. 394 i 254. D z ie ła . W ydanie narodowe. T. 8 i 9.
W ramach w ydania narodowego dzieł Mickiewicza ukazuje się m. in. tekst polski wykładów p oety W Kolegium Francuskim. W ydawcą jest jeden z naszych w ybitnych tekstologów, Leon Płoszewski, który zagadnieniom re konstrukcji tekstu i jego ustalenia naukowego poświęcił przeszło ćwierć wieku. Dorobek w ydaw cy wr tym zakresie, znany z jego poszczególnych publikacji od roku 1924 poczynając, gwarantował, iż rzecz ta w obecnym wydaniu ukaże się na pewno w starannej postaci. W niniejszej recenzji pozostawię raczej na boku podstaw ową dyskusję nad zasadą dokonanego przez wydawcę wyboru tekstów , jak również szczegółową ocenę ich przekładu, jakkolwiek problemy te wywołają, być może, ożywioną polemikę wśród specjalistów-filologów, cho ciażby ze względu na fakt, iż warunki rekonstrukcji tekstu pozostawiały w y dawcy bardzo wielką swobodę. Pragnę natom iast zająć się bliżej problema mi, jakie edycja ta nasuwa history ko wi-sla wiście.
W ydanie to ma inne cele niż wydanie sejmowe. Ma tak samo jak tam to dostarczyć tekstów możliwie najlepszych, ale nie ma to być wydanie w ści słym słowa znaczeniu naukowe, jeżeli chodzi o rozmiary objaśnień wydawcy. W tej dziedzinie wydawca musiał się ograniczyć do faktów, jego zdaniem, najniezbędniejszych, tak więc nie mamy przed sobą wydania skomentowanego całkowicie. Zatem i uwagi, gdy mowa o komentarzu, muszą być niepełne1.
Rozpatrzmy kolejno następujące zagadnienia, które nasuwa ocena n o wego w ydania: 1) rekonstrukcja tekgtu, 2) fakty w tekście Wykładów i związa ne z nimi objaśnienia, 3) inne uwagi o komentarzach wydawcy, 4) język prze kładu i korekta.
1) Uwagi w tym punkcie będą bardzo zwięzłe. Trzeba by mieć do dyspo zycji ten sam materiał, który Płoszewski opracowywał przez z górą dwadzie ścia lat i zapoznać się z tym materiałem tak dokładnie jak sam wydawca, aby w y dać sąd o przyjętej metodzie wydawniczej i zaletach lub usterkach wyników pracy w ydawcy. Jednakowoż nasuwa się tu pewna wątpliwość. Łączy się ona z licz nym i om yłkami i lapsusami poety-profesora. W wykładach paryskich Mickiewi cza oprócz faktów ścisłych i sądów trafnych znajdziemy nie mniej omyłek i nieścis łości, czasem n aw et—fantazji. Otóż, czy należało je w szystkie zachow ać’w w yda 1 W yszedł tymczasem t. 10 wydania narodowego, zaw ierający 2 kurs
W ykładów. Ze względów m etodycznych musi być on jednak om awiany osobno,
ponieważ istnieje odpowiedni tom wydania sejmowego, z którym należy nowe w ydanie porównać.
