Uwagi na temat rozwoju i stratygrafii piaskowca pstrego w Polsce północno-wschodniej

Anna se;YPERKO-SLIWCZYŃSKA

Uwagi ' na ' temat ' ro%woiu i ,', stratygrafii piaskowca psłregow ' Polsce północno-wschodniei'

WSTĘP

Utwory piaskowca pstrego na obszarze Polski :pólnocri:io-wschOOn1ej wy-

stępują pod, grubym ki1kusetmetroWym~ąem In:lo~h serii me- Zorloicznyclii kenozoi.c2'lllych; zna:ne są jedynlie z 1ciJ.lru głębokich 'W!ietr:oeń

WykOtn~Ch~tymo~. , ,: , " . ', , " " '. , "

.,Zaledwie ,dwtao z tyeh WlerceIl w Łebie (F. Dałilgrun, O. $e!irtlZ,W44) i koło P:iszU (O. 8eitz, '1939) datują'~ę'z 'okresu przedwojennego ii. tyIn tłu­

IIla~c; :nalęiy, dotyc'hczcłsOW^e .W~~., pogIądyna temat ~ęgu' ut\Ji1Orów

"~ow~~oha tyrtl c;>bs~.ze ,: ," ... .',. . ' , .'

Pl,.

;WdawnJit'!]sżyćh

syntetytinych' IJraóach "(R. Brin!krrmli:ln, 1948)'

~anJicę

występowatn.iJal utworów piaskowca. p8'brego wyZ!OlalOZanO baro2!iej na zachód i poludnlie od jej właściwego przebiegu, traktując oaly ob.srzm- Polski pół­

rrocno-wschodniej jako poZbaw.i.on~ osadów piaskowaa.rpsitrego. W. nowsIŻej pracy W. PożaJryskiego (1957), zawierającej między :iJnnymt przeglądowe Inapkri. zasięgu występowalIlia pitaskowClaJ pstrego w Polsce, uwzględndone są już wynriki większości wyk<JIn:a:n.ych w ostat:nddh 'latach wiereeń.

Na podstawie wynli.ków wierceń <JIItlrZ przy u~lędJniemu dalnlYch z przyległego terenu ZSRR (P. G. Kirause, 1938; G. H. Dikansztejill, 1957;

E. M. Lutkiewicz, 1955), gd2ńe ;róWlIlii.eż w wielu roiiejscac'h naIWlet'lCiOOO pia- skowtiec pstry, musimy prze:;unąć granticę występoWlrurri.la. OSIadów piaskowca pstrego daleko na wschód, obejmując nią prawtiJe cały obsmr północno­

wschodniej Polski. Osady pilaskowca pstrego rrrie ~ją się więc do obszairów bruzdy ŚI'odkowoeuropejsldej, lecz wikTaczają dałej ilru wscho- dowi, na zachodnie obszary platformy wschodnioeuropejskiej, osiągając tu o wiele Il1In.iejslZ'e maąższości.

Ustalenie spągu i stropu utwOIrÓW piaskowca ,pstrego, jak rów.n1ież po-

dział piaskowca pstregona dolny i środkowy,jest niekiedy ba,rdzo trudne, ze względu na prawie zupełny brak charaklterys:ty1c2m.ej faUJny Q1llZ dJJa,- tego, że są to w większości serie silnie zredukowalIle, w których nie można śledzić wspó~ch poziomów litolog.icznych.

Kończąc słowo wstępne se.rdeczm.ie dziękuję doc. dr J. ZnOSiCIe (JlI'az dr W. Karaszewskiemu za oonne uwagi i wsk!arzówki, które były mi bardzo.

pomocne w ciągu całej pracy.

Uwagi na temat piaslwwcli. 'I>Stre,g1{ 'W'v:E>ols~e północno-wschodniej 63

WYKSZTAŁCENIE PIASKOWCA PSTREGO'W POLSCE

c',:"'" , , PÓŁNOCNO-WSCHODNIEJ '

Wykształcenie litologiczne piaskowca pstrego na obszarze Polski pół­

nocno-WIScl1odniej nie jest jednolite. ZaznaCzają SIi·ę tu wyi"ruźn:ie zarówno

duże w.aha:n.!ia miąższości tych utwQrów, j~ i ~e ró2Jntice facjaLn.e W pro:filaeh poISIZCZ'ególnych wierceń (fig. 1). Niżej przytaczam. pokrótce me publilkowane doty.thczas profile pilaskowca pstir'ego .

.. ~ '.' . ,' .

OTWOR WIERTNICZY 2

Otwór. wieIrtmiczy 2,

położonY.

^lIlaJ poludnJiowy wschód od

Elbląga

^{w oko-'}

liCach

PaSłęka.,~S.Tyski,1959), dOstarczył bardoo ciekawych damych o roż­

woju dolnot:rtilasowego basenu sedymęn1Jacyjnego \IUl tym obse.arze. Utwo:ry p1aSkOW'OaJ pstrego aSiągąją tu znaiczną' miążs:zoSć okołlo 520 m. Profil lito- 10gJiczlruy 'P.iJaskowca :pst~ego, przedstawia. się :następująco:

pi~skoWiec pstry wyższy {241,50 m)

Miąższość w m Opis

, ~.

73,60 - Uowce i mułowce ·naprremianle,gle, rÓŻlloba'l'IWne, przeważnie czer-

24,60

103,90'

39,40

wone (w stropie dolomityczne) oraz piaskowce dTooooziarniste z obfitą miką; w spągu dlOlWie.c szary ze szczątkami .rOŚ'li-n; ślady '~glonów;

'-'-iłowce, piasJkowce i zlepieńce na.pJ:--zemlanległe, sża're, Zlielone, brą­

zowe, skl8dające się z otoczaków' iłowców i' mułowców g.pojo.nych

" ,lepiszcZem piaszczysto-wapnistym;

~'mułowce różnobarwne, podrzędnie piaskowce·; niekiedy uWaJrstwie-

. 'nie przekątne, ślady falowania; w części spągowej zęby i łuski ryb,'

esterie;' . . .

-)Iowcei mułowce' 'waP'-?is~e ż wkltadkami wapienI; esterie;

Pia5kowi~ P~tr:y-'hiŻSźy' (277,00 m)

Miąższość w m Opis

,:

99,30 - ,mułowce wapniste, czel"Wone z kulistymi zielonymi plamami, 177,00

że skupieniami aIllllydTytu;·

- mułowce, iłowce i ilołwpki wapniste, ·=waoe, ze skupieruami i żyłkami am.hyd!-y;tu;;k11ka wkładek wapienia, czasem oolitowego;

.. esterie. " ,

Pbruad utwOrami ,piaskowca' pstregq leżą n:iezgodnre osady kiajpru dol- negó udblrurnentowanego mikro:f.Lorystycime. Br:aik jest rf1u ZlaipeW1lJ.e me-' nudowalDej' najwyższej części ·piJaslkówca pstrego. . W profilu Pasłęk8! brak jakichkolwiek .podstaw paleontologicznych' do

prooprowad1zi€łnliJa granicy między ~ a wyższym. -piaskO'W'Cennpstrym.

Granicę tęprrzyjęłlam w ; miejscu, gdzie kończy sd!ę typowa sedymentacja chemiC'ZlOQ. wiążąca się . jE!ISZCZe konse.kWenttme z cechsztylnem, al pojlaJWiia

64 ^Anna Szypel'ko-Ś1iwczyńska

się w pI'ofilu grubszy maJ1;.er.iaJ k1astyC2'lIly, z którego zbudowa!l1e są lilczne w dałs!zej części profilu wkl'adkipiJaskowc6w. .

Równdeż na przesłankach litologiC7JIlych oparla j1eos:t graarica między

piaskowcem pstrym a cechsztynem.

OTWÓR WIERTNICZY 6

Utwory piaskowca pstrego w otWOTZe 6 położonym w pobliżu Ełku leżą bezpośrednio na podłożu krysttaJic:zm,ym (A. Szyperko, 1959) i osiągają niewielką mi~zość około 60 cm. Ich schematyczny profil litologiczny przedstawia się następująco:

Miąższość w m Opis

1,60 - piaskowce szare, wapniste z 'Przeławi'C~ami ilastymi i wkladkan'li.

maJrglu w spągu;

13,80 - iły i piaskowce naprzemianległe, rÓ:lmobli["Wne, nieco wapniste';

w spągu zlepieniec zł~ny z otoczaków marglu, wapienia

a

iłu spojonych lepiszczem piaszczysto-margtistym;

16,40' - iły czerwone z kolistymi zielonymi plamami, ze śladami. robaków;

w spągu wa,rstewka ,piasloowca i zlepieńca;

27,40 - iły czerwone, wwpn,iste z obfitym ostrokrawędzistym mliiteriałem podłoża krystaUcznego, tworzącym mi.ejscami wan;tewki zlepień­

ców arkozowych; pojedynczy okruch szarego kwaa-cytu.

W całej tej serii piaskowca. pstTego w ^Ełku brak ja:kichkolwiek wskaź­

n.iJków paleontologicznych, na podstawie których można by określić, jaką część piaskowca pstrego utwory te repre7;ellltują. Najprawdopodobniej brak tu najn:iżlS:zJej części pia8'kowca pSitrego,· która w typowym swym wyksrz:tal- ceniu jest zwykle wyraźną kontynUJacją s€dymenrtlacji cechsztyńskiej, nie

obejmującej swym zasięgiem tego obszaru. Przejście od piaskowca pstre- go do wapienia muszlowego ma chaJrakter raczej ciągły, jatkkolwiek gra- nica z wapieniem muszlowym jest tu wyrnźna. Ze względu na to,że

w profilu Ełku nie można" się dopatrzyć ŻJadnej luki sedymeIlltacyjnej

między piaskowcem pstrym a wapieniem muszlowym sąd:zę, że na1jwy:laza

część opisanej tu serii może już reprezentować ret, jakkolwiek nie jest to typowe jego wykształcenie.

OTWOR WIERTNICZY 7

otwór wiertniczy 7 położony w okolicach Piszu wykonany Z()6,tał

w roku 1938. Oryginalna niemiecka nazwa tego wieroon.ia brzmiała - Johannisburg 1 B. K. Wiadomości na temat profilu przewierconych tu utworów czerpiemy z wykonalllego prz€2 O. Seitza (1939) opisIU litologicz- nego oraz z na.desłanych przez geologów niemieckich próbek litologicz- nych. SkTÓOOtliy profil piaskowca pstrego w Pis:z:u, sporządzony na pod- stawie zestawienia tych materiałów, przedstawia się następująco:

Miąższość w ID Opis

2,00 - w stropie mał'giel ilasty szaro-zielono-rudy z przelawkeniami mu-

łowców i szczątkami małżów, niżej piaskowce szare, wapniste;

Uwę na temat piaskowca pstregO w Polsce pólnoono-wschodniej : 65 .41,,10

.10,45

45,65 .55,10

~. iłowce, .TÓ2m^obaJvw:ne z przew8Il'Stwieniami .piaskowców i. kilkoma

wkładkami zlepieńców złożonych z otoczaków kwarcu, iłowca. wa- pienia i marglu;

- zlepitlńce wapniste z przełalW'iceniamii piaskowców i mułowców; zle- pieńce .głównie kwalI"oowez licznymi otoczakami iłowców l. Ziiama~

mi skaleni; zęby i łuski ryb, zwęglone szczątki ro&lin;. .. "

- piaSlkow,ce, iłowce i -mułoWce różnobarwne; pojedYlIlcze zianla ska- lenia; w części dolnej kości, zęby j łuski $ , esterie; ślady serpul;

- mułowce i piaskowce !różnobarwne z obfitym m!atel'1ial~ arkozo- wym,z kon:krecjami wa'pllennymi; niżej zlepieńce ąM'0tl.0We; w C8:-

łej serii otoczaki i ułamki szarego i wiŚI1ii.Owego kwm-cy.tu.

w

^pn:;fdłu piaskowca pstrego W Pis:zu, podobnie jak w E&u, brak jest

~aonych paleomologicznych poowaiLających tIla wyrożrrienie tu '.J?OS'l.CIZegól- nych poo:roIDÓW. Cala ta seria, osiągająca alroło 155 m miążsmści, leży bezpośrednio na podłożu krystalicznym i być. może brak tutaj odpqwied- rrików naj~j części. phlskowca psitrego. Prlejście od piaskowca pstrego do. wapienda !lIlJ~'OWego jelSll; tutaj, podob:nd.e jak w' Ellru ciągłe, ohociaż

dom grandca wapienia muszlowego ZIatZ.Illia.CZI się ~. Z tyCh. samych powod,ów, które przytoczyłam wyżej w odInti.eśieniu do profilu Ełku, .pi'?:y-

p~~, że najwymza część opisanych tu utworów może być już od~

Wl~retu.

OTWOR WIERTNICZY 8

Piaskowiec pstry w otworze 8 w pohliżu Ostrowi :Mazowieckiej (A. Szy- perko, 1959) osiiąga miąższość około 130 m. Nie leży on :bu betzpośrednJio

na podłożu krystallcznym. Od sam! krysr1Ja:1OOm.ycll odrlzielJ8J go około dzi.e-

sięciom.etrlOwial ser:ia kwarcytowa o nriepewnym s1la!n.ow:isku stra:tyg.ra:fdcz- nym,. ~jąca zapewne jotm·ik. Profi.rl piJaskowoa pstrego wygląda

-tu !nIastępująoo:

,.Milł~ć

w

m Qpis

19,00 ~ .różnobarwne iły, dlowce i piaskowce wapniste z wkładką wapienia piaszczystego; w ^części dolnej pokruszona 'fauna małżów;

32,00 -:; szare i brązowe dlołupki i piaskowce' z obfiltą miką z wkładikami zlepieńćówsklarlającyCh się głównie z otoczaków ~u, podnęd­

nie mułowca, i zawierających Il'7Ałdlde skałende; pojedYlIlezy otoczak

różOwego kwarcytu; dość ldczne' esterie, zwęglona flora;

25,70 - 'różi1obaTWne piaskowce, iłowce piaszczyste ':1 iły z wkładkami złe:..

.pieńców jw.; bardro obfity w całej serii materialkWai-oowo-skal~

n:iowy orai mUta;;

51,30 ~ iłowce; iłołupki i piaskowce 'WłlIPlliste,czet'lWohe z koli&tymi żielo-

nymi plamami, wkładki zlepieńców ltwaroowych z· rzadkimi· skale:- Diiami;n·ieliczne ślady wysy'Chanlia,. szczeliny, spękall1.ia, hierogIUy,

ślady falowania, przekątne warstwowanie.

Górna gmruioa piaskowca pstrego, graniica z wapienri.em1illllS1lowyin,

~ sdę w Ostrow.iMazowieckiej W"Y'~, 'Podołmie:jak·,·wP.iszu

i Ełku, pojawiehti.em. się: wariltw wapieni z faUllią lll'ał2óW i:Jkznd.ejsrl.ymi

Kwartalnik Geologiczny - 5

66 ^Anna SZyjt)el'ko-,śliw<:zyńska

niZ 1llJlZe;J otwornicailrii. Leżąca bezpośredniópod wapien:iem milSilowynr seria jest być może, podobnie jak w ^Ełku i WejstmQch, czasowymodpb- wiedrrikiem. retu z obsrza.ru Palsld środkowej. . . . .

W

seiti

:tęj widOCZlIle są już wyrnim;e wpływy trtmsgrerlującego'morza

~asowego, wyrariJającesię w 'postaci.nl.a["głis:tlości całej tej serii, wkladek wapienia i piaskowców wapnistych ze' ś1adanii 'fauny małżów' oraz stasrunJkOWlO licznymi otwmulJicami z rodZ!aljiu Haplophragmoides.

Leżące pani2';ej tej serii utwory :reprezentują wyższ:y i ndższy pi,askOw.iec pstry; być może bez jego najn:iższej. części, ,przy czym znajdujemy tu 00- powiednlik . charaikterystycznej .. serii a:rlrortowej opisanej już z -otworów w Szłinok:iemiach, P:is2JU, Kryn.bc'h, Ełku.

PiasJrowiec ipSItry leży w Ostrowi lIl!iezgodtt1Ii na rozmytej powiarzcbni

apisalrrej już wyżej serii k:wMcytowej. .

OTWOR WIERTNICZY 9

Otwór wiertnmLy 9połOiŻOny jest na' porud!niiowy zachód od Siedłec

(K. Lendzion, 1959). Ogólna miążazość :nJaIWiercon~h tu pod wapieniem musz1owy.m, utworów piaskowca pstrego wytnos:i. około 190 m.

Prom

^pia-

sk:owca, pstrego jest tu następujący:

Miąższość w m Opis

14,65 - wapienie gruzłowate przepełnione skorupkami małżów; niżej mu-

łowce piaS2JCZYSl;e i dłołupki szare ze zwęglonymi szczątkami roślin;.

w spągu zlepieniec;

72,10 - w sbropie pięc:iometrowa seria wapienia oolLtowego; niżej mułowce . maxgliste, czerwone, z wkładkami piaskowca :i iłołupku oraz z licz:-·

nymi 'WIkładkami waJPienda ool!iJtowego;

101,45. - naprzemianległe !I'ÓŻIlobaT'WIle piaskowce i mułowce wapniste z pod'-

rzędnymi wkładkami iłowców; dość częste ślady wysychania, spę,..

k.aJn!ia, ri.pple-tnarki, hieroglify, ślady pełza.ń Iroba:ków.

Scisłe omaczentie tutaj gmnicy piJaskowoa pstrego Z wapie!n:iem' mUsz-o lowym jest W tej chwili ~liwe, ze względu Il'l!a! brak ,:podEItaw słnlIty­

~'Y'Gh. GratIllicę tę przyjęłam na ilron1;a1lroie. glądk!ikfu,. zbitych waJpieni Z ~twieniami. iłowców' Z leżącą niżej .serią wapiEmno-mUlowoową~

~órą na pods1:aIwie porównań z proLiilem piaskowca. psltrego MaglIllUSZewa (A. K.rassowska, 1959) ;uważam za ret. W spągu tej serdJi mamy wyrnrź.Iną granicę sedymen1JaJCyjną, za:zJl'lIałCmjącą się w w:iercendu wpoblli:u Siedlec (otwór 9) zJlepieńoowatą Skałą i1asto-waipierllIlą leżącą lIla wapieniach ooli- towych, w Magnuszewie zaś wyrażoną pr~ zlepieniec kwaorcowo-kwar- cyrtowy leżący nad. wa1fSltwami ·piasikowoowymi.. W wy7szych partiach.

ama:log.ie między tymi profilami wyrnżają się występowan!iem w obydwu pro;illacll clwmkterystycznych wamtw gruzłowatych wapieni przepełlnio­

nydl balrdzQ. źJe zachowaną fauną maIżów. Podob.reństwo tej pię1mBsto­

metrowej sea:di dO. serii udokumentowanego .paleontologic~ (M yophoria costata Ze n k w wapieniu gruzłowatym) retu Magnuszewa skłoniło,

~ do ,~ tej sęrii za ret.

W Qbręb:ie .mżej leżących utworów piMkowaa pstrego zawacza' się wyraŹina dwrudz:i€,1nOŚć. Brak tu jest również podstaw paleontologicmych

Uwagi na temat piaskowca ,pstrego yr l?olscepólnocno-wschodniej 67 i

pomocnych dooznaczerua. wieku tych serii. S~ jednak, ~. seria wyi'l;za jelit ,odpowiednikiem piaskowcapsrtIrego ś:rodkoweg!O;'

sena.

nJi~ mś od~, powieą.nlilkliem . p:iJaslrowoa pstrego dolnego.

1 2 3' 4 5 6 7 8 9

K

KrysI.

L

Fig. 1. Profile piaskowca pstrego w wiel1ceniach Pro:fi1es of the BWlter Sandstone in bore-holes

. 1 - skały krystaUcmle, 2 - sól, 3 - an;bydryt, 4 - dolomity, 5 - pOjedyncze ool1ty 'iv skale, 6 - wapienie oolitowe, 7 - wapienie, 8 - margle oolltowe, 9 - margle, 10 - zlepieńce, 11 - kwarcyty, 12 - piaskowce, 13 - .piaaki, 14 - mułowce, 15 - iłołupki, 16 -

iłowce, 17 - iły

l - crystall1ne rock.s, 2 - salt, 3 - anhydrlte, 4 - dolom1tes, 5 - sporadic ool1tes in rock, 6 - oolitic 11mestones, 7 ~ limestone8, ' 8 - ool1tlc marlS, 9 - marlS, 10 - conglomerates, 11 - quartzl.teI.

12 - .sa.ndBtones, 13 - sands, 14 - slltstones, 15 - argWaceous shales, 16 - claystones, 17 - cla.ys

UWAGI STRATYGRAFICZNO-SEDYMENTOLOGICZNE

Obsz:ao: Polski półln.oono-w.schodn:iej, O !którym tu mowa, jest zachoc1mą, krańcową częścią wielk::i.ego obsrzarrru platformowego, j.aIki. stanowd platfor- ma. wschodnioeuropejskaj i leży. w całości na wschód od wielkich glę'l:>o­

kich dyslokacji, będących południ.oOWIOi-zachodniągramcą tego oddmoka platformy.

G8

^Anna Szyperko-Sliwezyńska

~

, Sedymentacja pi,askowca pstrego na tym obsmxze, mimo tych samyrcb.

wanmków klima1:ycznych, różni się dość zruwz:nie :mróWlllJOswoim charak;,.

terem, jak i przede wszystkim inItensywnośc:ią, 00 lepiej poomanej sedy- mentacji p.iaIglrow:ca pstrego w pozostJałej części Polski, która należał:a, do mej wielkdej jednlOS:tki sedymentacyjnej, jaką byłla bruzda środkowo­

europejska.

150--

" , , , _,

, , "

"",' ,QO:;::::-

2

/".J

o 5 . 6 ~7

Fig. 2. Mapa miąższości li podłoża piaskowca pstrego

Map of thiclmess and subslratum of the Btm.ter SaIndstone

l - linia głębokiego rozlamu w :pod}OOu l!3rystallClllllY'Dl (wg J, Znoski), 2 - Jzopac.hy piaskowca pstrego, 3 - zas1ęg wYStępowanIa p1askowca pstrego, 4 - m1ąt.szość p1a8kowca pstrego w Wierceniu, 5 - Wiercenie, które wykazało brak plaskowoa pstrego, 6 - plaska- Wiec pstry na podłożu ~cznym lub na. skałach osadowych prekambru, 7 - piasko- wlec pstry na starszym. paleozoiku, -li - ' piaskoWiec pStry na cechsZtyn1e . . l - llne of deep-seated rupture In the crystaUine substratum (accord1ng to J. ZnoakQl, 2 _ llne of equal thlcknesses of the Bunter Band8tone, 3 - range ot occurrence ot the Bunter Sandstone, 4 - thickness ot the Bunter Sandstone in bore-hole, 5 - bore-hole in which no Bunter Sandstone was found, li ~ Bunter Sandstone upon crystall1ne subs1lratum Ol." upon Precambrian sed1mentary rocka, 7 - Bunter Sandstone upon the Old PlIleozoic, 8 - Bunter Bandstone upon the Zechateln

&rie

piaslrowoa pstrego w po1skJim oclciJn:lru bruzdy

środJlrowoeuropej­

skiej w jej osiowej części osiąga~ą olbrzymJie miążs2Jości 1000 -:- 1300 m (wi.erooruia w Szubilniie, Swidwinie), IlJal obszlaJrze pllaltformowym 'mIltomiiasII;

mią7mości te są maCZlIlie mniejsze. W WIiercend.u pOlOlŻ.O!nym lI1Q 00Ii. IIlaj-

większego :na tym o'bS7J8ll'Ze obniżenia IZbiOI'!I1ik:a dolnotriasowego w oko1i- ,cach Pasłęka - miąższość ta sięga powyżej 500, m, na pozostałym oooza-

!'Ze miąższości zmndejsmją się stOpniowo ku północy, północnemu wscho-:.

dowi, wschodowi. i poł1Udnliowemu-Wschodowi (fig; 2).. .

. -W rozwoju piaskOlW'oo pst'regQ na obszarze PolSiM :pólnoono-wSCIhoclniej

zaznaczają się wyraźnie zarówno w dolnej, jak i w wyższej jego częśCi

Uwagi na temat piaskowca. pstrego w . Polsce· p6lnocno-wschodniej 6~

róŻlnice ld.Wlogiiózne spo'WOdo.Wa!Iie zróżnricowaniembudowy· grom()rfo;.;

logicznej podłoża, podtl'iasowego. . . ' ..

. W Clzęści,półinocno-zachodniej (synekliza !l1l8!dbałty¹ckat) i potludnJiowej·

(obnJi.żende podl.as.1ro-'brzeskie) OJIl.8IWIiafnego obszaru

osady

:piasIIrowoa pstre-- go leżą zgodInlie na utwqrach cechsztynu, :na pooosrtJalym zaś obśzrurze(wY­

Iliiesienie mazursko-suwatl.sikie) leżą albo be2JpośOOdttriJOI !IlIa. podłożu kirysta- liCZlllym, albo na ewentualnym prekambrze, ailbo wresroi.e !l1IaJ sta.rsżym

pale<YLOiiku (fig. 2).

Jak już wSlpomn!i.aiŁam we ws.tępie, na aa:łym tym o~ brak jest podstaw s1raJtygmdjicznych do podziału piaskOWCIaI ps·trego lllJai domy i środ­

kowy; usrtaleffia odpo'Wli!adających sobie w:iekowo seriIi: dokonać możemy

jedynie poprzez drobiazgową analizę i zestawienia profili ~czegó1nych wierceń (tab. I). Po.n:iewa,ż WlObec tego :nie może 'być pewne, czy w:ydzie- lall1e przeze mnJie drwie serie ,piaskowm pstrego odpowialdia.ją ŚlciŚIe okre-

ślOtlly'IIl s.tTtaltygraficz:ruie seriom dolnego :iJ środkowego p.iJaskowca ipSr1lrego z innycil QbSr7.ar6w Polski i całej bru2Jdy środIlrowoe'llropejskiiej - uży­

'walIn :fu me sprecyzowanych bliżej terminów ,,niższy" i "wytsz,y" pliJasko- wiec pstry.

NIŻSZY PIASKOWIEC PSTRY

Utwory niższego piaskowca. pstrego pokrywają pralW1i.e oaly obszar Pol- ski północno-wschodniej, z wyjątkiem drobnych. krańcowo wschodnich jego wycinków. Wschodnia gJmIl.icaJ ich współczesnego występowania prze-

b!i~a w przybliżeniu wzdłuż linii gn'lll1!icy paiństwowej Polski i ZSRR i W"y2ll1iaCZOIl1 ~ostałia. .przez szereg wierceń stw:i.eOOJzających wysrtępowa­

ruie lub bmk u1;wlQrów niższego piaskowca pstrego. Ku północy utwory

Iliiższego piaskowca pstrego przechodzą daiLe1ro pooa 00000.1" Polski. i obej-

mują swym zasięgiem całe obniżenie li1Jewsikie.

Wiadomości na temat wyksztatcenia nd'ŻsZego piJasikowca pstrego w naj-

głębsrzej na tym obsZla.II'Z€' części- zbiorndkJa czerpiemy jedynie z profilu· wiercenia w ok!Ot1iC8!Ch Pasłęka. Narwieroon.y tu zootal około 300-metrowej

miąŹSZlOŚCi jednolity kompleks mułowców i iłowców oeg1asiŁoczerwonych,

w gÓTnej cz;ęści z regWa!I'lnymi kolistymi, zielO1IlJy.IIli, plamami, podrzędnie iłołupków (część dolna.,) , zawierający mniej łub baTdziej obfite wpryśnię­

cia i rzadko drobne żyŁki anhydrytu. W całej tej zazwyczaj wapnistej, a, ty!1lro nrlejsoami bezwapiarmej serii brak jest ~et skał piaszczy- stych. W całości opisana seria. przedstaJWiJa procłnikt sedymerutacji płytkie­

go, zasolonego zbiornika, w jego części :niezbyt odległej od brzegu Ironty- nentu. Częściowo przynajmniej jest.oo strefa oscy1a(!ji wód, za czym

przemawiają kilkakrotnie występujące w dolnej częŚlCli kompleksu cienkie wadadiki oolitowe. Swialt organiczny tego zbiomi!kat był Ubogil. Spo!tyka. się

tu jedynie rzadkie esterie i pojedY!l1(!ze ruski: ryb.

W części zbi'Oa'1rrika bliższej

lu

brzegowej umiejscowione są wiercerui:a w Ustce i Lebie orazwierceru.e z oIkolicy PlońskJa, które jednakże nie·

przebiło piaskowca psrtrego. Tę część 'zbilomika cechuj.e znlaC2Jnie sJ:albslZa

niż w rejonie Pasłęka sedymentacja chemiczna. W L€lbie niższej części.

piaskowC8.! pstrego odpowiada około 40-metrowej miąższości ser:iJa. iłow­

ców czerwonych, wapn!istYlch, w części gÓI"Ii.ej z pojedynczymi oolitami.

w części spągowej z nielicznytn:i drobnymi wpryśnięciami aIIlhydrytu.

,

70

^Anna SzyJperko-Sliwczyńska .

W profilu Lebywystępują zupełnie niespotykane w Pasłęku gruibSze sedymenty klastyczm.e w postaci masteriału' piaszcżysiteg9 bądź rOzproszo;- nego' w iłowcaCh, bądź nagroniadoonego' w pos!taci cienlkich wocs'tewek.

Ana1ogiC2llly jest Zl'lJaiJlly nam jedynde fmg:m~e d tyJ.iko w' swej górnej części profil niższego piaskowca pstrego w Płońsku. Wpryśnięcia

~ydrytu,są tu jedJnak częstsze, a wkładki oolitowe grubsre.Swiat orga-

Fig. 3. Mapa 'wykształcenia i miążs.zośd. ni'ższego pias.k:mrea P51rego Map of developmoot a!lld thiclmess of LoweIl" Hunter Sa!ndstone

1, '- lln1a. głębokiego rozła.mu w podłOŻU Juysta.l1cznym. (wg J. Znoski), 2 - izopa.chy mmzego piaskowca pstrego, 3 - zaslęg wYstępowsn1a. n.lhizego piaSkowca pstrego, 4 - wiercenie, które stwlerdzlło nlliIzy plllSkowlec pstry, 5 - wleroenie, które wYkazało

brak niższego plaskowca pstrego, 6 - mułowce z wkładkaml Howców l wpryśnlęc1a.ml

a.nhydrytu, 7 - mułowce z wkła.dka.m1 iłowców l pia.skowoow oraz z drobnyml, rza.dklml

wpryśnlęcia.ml anhydrytu, 8 - utwory UlIBto-pia.ezczyste, 9 - utwory UB.Sto-pia.sv.czyste z obfitą za.wa.rtością, mater1a.łu arkozowego, 10 - przypuszcza.lne granice ZBS1ęgu facji 1 - l1ne ot deep-sea.ted rupture In the crysta.ll1ne substra.tum (a.ccord1ng to J. ZnosJro) , 2 - line ot eqUa.l thicknesses of Lawet' Bunter Sa.ndstone, 3 - extent oi occurrence ot Lewer Bunter Bandstone, 4 - bore-hole in wb4ch Lower Bunter Sa.nclstone wa.s de- termined, li -'- bore-hole in wblch no Bunter Sani1Sto!le wa.s 1auOO, 6 - SUtstones wlth lntercalatlons ot claystones and a.nhydrl.te lntergrowths, 7 - SUtstones wlth 1nterca.lations of claystones and wlth spora.dic sma.ll a.nhydrl.te inte~wths, 8 - argU- laceous-arena.oeous sedlments, 9 - argillaceous-arena.oeous sed1ments wlth abu.nda.nt content ot arkose material, 10 - probabIe boundaries of range of fac1es

mczn'Y tej części zbiO!I".Illka był również ubogi, podob.n.ie jak w rejoruie

Pasłęka. W Płońsku notuje się pojedyncze wystąpienia €Sterii i szczątków

ryb. Na temat szczątków organicznych pilaslrowca. rps:1Jrego Łeby brak jest

. j~olwiek danych. .

Ten typ sedymentacji kontynuuje się w brzegowym. pasie zbiornika i ciągnienie się konsekwentnie na teren Litwy, gdzie podobne wykształ­

cenie niższego piaskowca pst.rego obserwujemy w szeregu wierceń (wier-

. Uwagi na temat piaskowca pstrego' w Polsce p6łnoono-wschodniej 71

cen:iaSton.is7Jki i wiercenia wokO'licy C7Jerniachowska) , 8J IlJaSItępnJie ota- -cmoozachodti obszar wylllimienia marz;u~wWskiego (fig~3).

'.Iirm:y typ 'sedymen'OOcji 'obserwujemy w ·nimzym piasilrowcu, pstrym naob.smrrze wyIilIi.esienda mazursko-suwalskiego i' Obniżenie podlaskO- -brzeskiego, które stanowiły- w tym czasie skrajme wysunięty· kU wscho ..

dlOWi obs7.aT sedymentacyjny.Jatk już ~wyżej, ruebylto ()Ibsza!r pokryty stale wodami zb:iortnikia, lecz w ogólnym zarysie teren .sedymentacji lądoWo-I'2leC2lnej, odbywającej się \Ilai peryferium kon.t:yn€n- tu, na którym głównym czyrurikiem tworzącym osady były wody rzeczne

(fig. 3). '

Na obsz8ir'Ze obniżenia pod'J.as!1ro-brzes1ciego, ~ profil tria.su znany jest ty1lro z jednego otworu położonego na południowy zachód od Siedlec,

ooarlzi:ły się w tym czasie roŻlnoba!rwtne, na ogół czerwone pLasikowce, czę­

sto z obfirtąmiką, czasem przekątnie warstwoWMe, zpodTzędnymi wkład­

kami iłowców. Seria ta przypomina swym ogólnym charakterem serię

pi:askowca !pStrego z Magnu~ewa" a przy większych uogólnienJiacll serie piaskowca pstrego z obrzeż€lI1lia Gór ŚwiębokTtzyskrich (J. Samsonowicz, 1929). SiJniejSZla lub słabsza ma:rglis1ość całej serii omz pojedyncze wy-

,stąpienia otwonnicy Spirillina sp. li lIaplophragmoides sp. pozwaiJa1ą przy-

pusz,cmć, że prz~ajmniej okresowo ,na obsZ18.'l'Ze tym ZJaZrlaJC2Jały się pewne

wpływy morrza .

. Spoa:-adycznie na powierzchniach warntwpilask'OwcOlwy,ch występują tatkże ślady oscylacji fal powstałe w płytlkiej,brzegowej cz;ęści zbiorlliJk,ą.

O krótkotrwałych okresach SlUSZy i przerwach sedymentacyjiIllyOh ~ czą spotykane killmlkrotnie, szczególniie w wyższej części. serii, ślady wy- .syd1!a1nia, szczeliny, spękania, nielJi.CZil1e hieroglify. świat organiczny re-

pre2le'ntują tu jedynie liczne :małZoracZJkii ocarz; pojedyncze o'twornlice.

Prócz tego miejscami obserwujemy illlaI powi€'I1ZlC:hu:riJah w8!I'Sltlw ś.'Lady pełzaJń ["obaków . MiążS'ZOlŚć ooadów ni:ższegQ piaskowca pstrego na tym {)Ihszarze nie jest wiełka. Wynosi ona około 100 m.

Odmienny rozwój litolog1iczny ooadów n:i2szego piaskowca ps1lrego

na

wyniesieniIu lllIWuI'S<ko-suwalskim 2lWiązalll:y jest przede wszystkim z

cna-

mdcterem podłoża ipOdtriarow.ego. Pias!k.owiec pstry ·leży tu w większej części bezPośrednio na skalach krystailiemlych, których gruby materiał

zwietrzelinowy odgrywa zasadniczą rolę w 'tworzeniu . się tej serii. Na ooo.zarze tym wykonano szereg wierceń.

W SzłiJnlOikiemiach (J. Zoosko, 1958), Pis2ru. i Krynka.ch (J. Znosko, praca w przygotowaniu do druku) nawiercono różnej miąższości serię, złożoną głównie z materiału arkozowego, '

Serię arkO'.llOwą ro2JPOCZYnają w tych profilach grubo i śr~­

s·te zlepieńce IBJl"kozowe zbud:OWallle głównie z rożnej wie1Jk:ości okruchów i otoczaków k!warou, skaleni i :intnJyCh mmerałów pocllO'Żat klrys'balicznego.

Poza tym mJa.dziej mwierBJją one strzępy zwie1lrzalycl1 gnejsów i łuPków

.mikowych, jes7JCZe rzadziej w wię1mrośai: wtierceń swradycznie spotyka

się obtoczone lub kanciaste (niekiedy 1lrójgmmrlaJki)o'kruchy czerwono-

wiśniowych kwarcytów. Szczególnie obfity materiał otoczakowy tych kwarcytów występuje w profilu dolnej części niższego piaskowca pstrego w Piszu (średnJica tych otJoczaków dochodzi tu do kiJlkunas~u cenń;y­

metrów). Na otoozakowy chamikter tyc'h kwareytów, potraktowanych przez

o.

Seitza. (1939) jako wkładki kwarcytowe, zwrócił mi uwagę

72 ^Anna Szyperko-śliwc.zyńska

dr .J. Znosko,. sugerując jedniocześnie, że o1:.oczlaki te pochodzą ZBlpBW'ne"

ze zwietrzeiniapoo,wdopodobnie pre!karobryjskich kw:arey;tów· nawieroo-· nych dotychczaS jedynie w otworze OStrów' MaiZOwiecka. ,S.zczególną obfi-

tość tych otoczaków'w Wejsunach wiążę zarówno ż istniejącym, być może, wysunlięctiem plata tych' kwarey1;ów w . kieI'U!Il!ku WejSU'll., jak !i. przede wszystkim z kierunkiem jakiegoś silnego czynnika transportu.

,

, , _,

I

, , _,

•

'.... 1

..

,

^{o 5}

-;..\f}!.~ 2

i:S/tf

⁶

../.1

:-:-:~";-2 7

•

Fig. 4. MaIpa wy'ksztal-cen.i.a i miąższości wyższego !piaskowca pstrego Map of de'Velopment and thickness od: UpipeIl" BUIIltec Saaldstone

l' - Unia głębokiego rozłamu w podłoZu krystall1ZDYm (wg J. Znoski) , 2 - l.zopa.cby' wyt.azego piaskowca pstrego, 3 - zasięg wYStępowania w-ytszego piaskowca. pstrego"

4 - wiercenie, które stwierdziło piaskowiec pstry, 5 - wiercenie, które wYkazało brak

wyższego piaskowca pstrego, 6 - mułowce iii wkładkami wapieni oolitowYch, 7 - mułowca, iłowca 1 p1askowce, 8 - pmyp1lSl1lCZ8;ln.e gr&n1ce zasięgu facji

l - llne ot' deep-seated rupture 1n the crystalllns subetratmn (a.ccord1ng to J. Zn08ko),.

2 - llne ot equal tbicknesses ot Upper Bunter Sandstone, 3 - range ot occurrence ot Upper Bunter Sandstone, 4 - bore-hole 1n which upper Bunter Sandstone was·

foUDd, 5 - bore-hole 1n whlch no Bunter 8andstone baB bean found, 6 - s11tstones, with 1ntercaJ.ations ot ool1tic llmestones, 7· - sUtstones, claystones and sandstones,.

8 - proba1)le bOundar1es ot range ot ta.cies

W wy2'.szych partiach serii aTk1Ozowej występują piaskowce i mułowce­

z mniejszą lub większą ilOścią materiału arkooowego. CalJOść SJelI'!ii jest dość:

silnli.e wapnista. W Szlinokie.m:iach i Pisz:u seria IalI'k()(Wwa osiąga. oikoło 50 m miąższości, w·' Krynkaoh, gd!z!ie jej górna część rostala. zerodoWclIna, miąższość jej wynosi zaled:<Ńie 6 m. '

W Ełku zawartość materiału arkozowego w sedymentach niższego

pstrego piaskowca, jest mniejsza. Są tu tytlko kilkucentyrnetrowe WaJr'-

stewki zlepieńców arko.zowych, występujących w jednolitym lrompleks;ie·

czeI'WQlIlJych iłów zawierającym niewielkąil'OŚć m:alter!i.ału arkorzoweg'O i osiągającym około 25 m IniąższoOOi.

Uwagi na temat piaskowca pstrego w' Polscepólnocnocwschodniej 73

Profil n:i.ższego piaskowca ps1lrego W okolicy Os'llrowi Miarrowieckiej·

wygląda nieco inaczej. Seria piasilrorwców i Iilowców (25-met:rowej miąż"':

szości) z· Iic2ln.rymi wkładkami zlepieńców aiI1lrozowych (miążs.zlOści. od kiJ- ku ,do 90 cm) leży na 50-metrowej· serii iłowców, iłołupków i piaskowców z wkładkami zllepieńców praWiie wyłącznie kwareowycll i ze stosunkowo·

niewielką za.wa'l1Jością materiału m-lrooowego. W tej lIlliŻS2lej części IW pia_. skowcach obserwujemy bardzo wyTIaźne przeikątne walI'lSltwowanie chaa-ak- terystyczne dla utworów rzecim.ych. W serii Ostrowi Miarzowieckiej,

po..:

dobnie jak w serii Z'Ilanej 'Z obniżeIria pod1asko-brzesikti.ego, występują dość obficie ślady wysycharua., szczeliny, spękooia świadczące o- okreso- Wych warunkach suszy, ora'z sporadycznie notowane otwornice Haplo- phragmoides sp., Spirillina sp. i malżom~ świadczące o peWltlych okre- sowych wpływach morskich.

. Płytki śródilądiowy zbiornik niższego piaskowca pstrego w całej pół­

noano-mchodniej części ormalWianego obsmru jest typową kontynRlaCją

zbiornika g6mocęohs:ztyńskiego. W rej'onie Pasłęka wiąże się on bezpo-

średnio z iPRjgłęlbszą częścią dolno triasowego zbiornika Polski, którego oś

proobiega mruiej więcej na linii Swidw:iJnJ '- Szubin. W postaci spłycającej się stopniowo. zatoki zbior:r:l!ik ten sięga dalej na· półnoony wschód na obsmr Litwy. Południowo-wschodnią granicę zatoki tworzą wyniesione

skały krystaliczne, a dalej ku wschodowi skały starszego paleozoiku ota-

cza,jące wyniesienie mazursko-suwalskie (fig. 2 i 3).

Na obszarze obruiżenia podlasko-brzeskiego nrle stwierdzamy w pia ....

sikowcu pstrym typowej kontynuacji zbiornika gÓI'nooechs·ztyńskiego-.

Obszar ten wiąże się sedymenta.cyjnie z położonym od niego na północ

wyniesienJi.em mazursko-suwalskim, a lm południowi z o~em dbrzeże­

nia Gór SwiętdkIrzyskich (fig. 3) .

. Cała ta, wschodnJia część omawianego obsZ8.m pólJnocnJOo-wschodniej Pdlski srtałno.wiła ZJapewne w tym czasłe nizinę Q nierównej rzeźbie (szcze- góIme na, obszarze wyniesienia krystalicznego). Na n:i!zIDie tej zachodziła

typowa sedymentacja rZeczJIlJO-kontynentalna' z klI"ó1kotrwałymi, spora- dycznymi zale'Wlami płytkiego morza, oopowiarlającynri okIresom. ruchów

mnurzających i z róWllrież krót1rotrwałymi przerwami sedymentacyjnymi,

odpowi'adającymi okresom ruchów wznoszącytCh.

wyZSZY PIASKOWIEC PSTRY

Granica, występowania utworów wyższego piaskowca pstrego me po- krywa się ściśle z grarucą występowanila piaskowca pstrego niższego..

Utworów wyższej części piaskowca psi1lrego nie illlOtlrujemy w wierceniach w Krynkach i Druskienikach, gdzie występują ogniwa. ni~e, i wobec tego wschodnia granica współcresnego zasięgu tych utworów przesuwa. się

w stosun:ku do granicy niższego piaskowca pstrego rrieoo dalej ku zacho- dowi, nie obejmując skrajnie wschodnich terenów omawia.nego obs.zaru.

Ku północy piaskowiec pstry i w tej wyższej swej części sięga. poza tereny Polski na obszar obniżenia litewskiego (fig. 4).

Epikontynentalne morze wyższego piaskowca, pstrego, panujące na obszarach północ!lJO-zachodniej i śrrx)(llwwej Polski, na obszalr Polski pół­

nocno-wśchodniej wdzierało się cyklicznie w postaci dwu głębokich zatok

otaczających od północy i południa, wyniesiende mazuI'Sllro-suwalskie, na

74 ^{. Anr~a'} Szyq;rerko-SliwcZ)"li&ka

k1tórym sedymentacja :marska staJnowiła jedynie ilttótfkotrwałe, rzadkie epi7Jdtiy.

W połudhiowej części omawiaInego obszaru mtakJa, tego zbiomdka się-­

ga&, na obnliżenie podlasko-brzesk:ie, illJa północy zaBobejlIlOWl8lapoża synek1izą ood'bałtycką takie stkrajnd.e pół.nOOńą część wynd.esienia 'llDlJUr'-.

sJro:..suWlaiłsikiego (Szlinokienne), która wykazuje w tym w.asie WjTainy

związek 'Z obszaire!In sedymentacyjnym obniżmJia iliiJtewskiiego. . Zato/lm wlkxtacz1ająca 'l1'8J obszar obniżeruia białostook:iego <JSadza 7IDIa41ą

z otworruz okolic Siedlec olrolo 70-metTowej mią7srości dość 1llOIliOItonną serię marglistych mułowców z podrzędnymi wkładkami piaskowca i iło­

łupku oraz ricznymichall"akterystycmymi wkŁadkami Wlapl.eni oolitowych~

Na przes1lrz€łni całej tej S'e'l'1ti obserwujemy kolejne rytmiczne W81hn:ięc1a

warulIlków sedymentacyjnych. Okresy przyboru oscylujących płytkich

wód zbiomi1m, wy.raŻOIle wkładami oolitowymi, IllialVg'lłis1lośc:ią·praJw:ie całej

serii i obecnością nielicznycll zresztą otwOrnic Haplophragmoides sp., Tro..;

chammina sp. i Spirillina sp. oraz licznych esterii, przeplata'ją się z okre- sami ustąpiend:a morZa wyraŻ<Jalymi waTStwami piJaskowoowymi i częścio­

wo ił.rastymi z Illielkiedy wyraźnymi na powierz.ch!niJach waIrStwowych śla­

dami wysychania, Slpękalnri.ami i s.zcze1mami. W IlIajwyższej części wyż­

srego pi:askowca ps1:Jrego WIaII'1lnki morskie ustalają się· tllia okres nieco

dłuższy, osOOZiając w stropie serii 5-metrowej miąż800ści jednolirt;ą walI"-

S'twę wapieni oo[i.towych.

W półnOOIliej ochrodrze tego zbiOI"Itika osady WY2;szegO piaSkowca. pstre- go w podobnej facji :znatne są z w.ieIrceń w Lełbie, SzlilIlokiemiach oraz z szeregu wierceń z terenu Litwy. W Lebie .nawiercona została

(wg O. Seitza, F. Dahlgriina) około 150-metrowa seria margli piaszczy':' sty1ch z WkŁadkami WJaipieni oolitowyCh do 15 cm ,mi;ą2'smści. Seria Szli- nokiemi (wg J. Znoski) , licząca równieżokolo 150 m, składa się, podob- nie jak seria Zebraka, z różrlorodJnych iliowców, murowców i piaskowców z bnymi wkładkami oolitowymi, których jrLość i miąższość WZI'BS!"baJ ku

górze. .

Największą na tym obsmrze, bo około 250-metrową mią2;sZlOlŚĆ serii wymzego piaskowca pstrego stwierdzono w Pasłęku. Obszar ten leżał za- pewne

rowme2:

w zasię~u omarw:ianego wyżej z'biarn:iilm wodnego, a zu- pebny 'brak w obecnym pro:f1iJ.u tak charelkrterystycz:nej diaJ całego tego obszaru :facji oolitowej jest być może do pewnego stopnJia konsekwencją

zd€lIllUdowama górinej ~ęści serii wyższego ipiaskowca !lS'tIrego.

W bardzo urozmaiconej litologicznie serii. wy2;szego piJaSlrowca pstD:Iego

Pasłęka obserwujemy miejscami. wyraźne przekątne warstwowanie, miej- scami ślady falowania. Naprzemian1egl<>ść drobniej i grubiej klastycznych

(aż do zlepieńców) utworów odzwierciedla kolejne etapy mhiej lub bar- dziej ożywionej działalności wód rzecznych. Szczątki organiczne zna'jdo- WIaIle w tej serii świadczą również o warunkach IIllOrskich przybrzeżnych

i o niedal,ekim sąsiedztwie lądu. Spotykamy tu zarówno dość obfite miej- scami esterie, otwornice, jak i niezbyt zresztą obfite szczątki ;ryb ora,z rzadko zwęglone szczątki roślin.. Podobne wykształcenie ma zapewne wymzy piaskowiec 'Pstry w okolicy Płońska. Materiały, jakie mamy z wy- konanego tu wiercenia, są jednak tak ubogie, że nie można, na ich pod- stawie wnioskować o wykształceniu całej serii.

Uwagi na temat piaskowca ;pstrego -'wPol8ce' półnoeno-wschodniej

75

Obszar wyniesienia malZiUrs~o-suwałsJriego, zwyjątJkiem jego skrajnie

północnej części, jest w wyższym piaskowcu pstrym, podobnie jak w jego

części n:imzej, obm;urem odrębnego rozwoju lttolOg:io7Jne,go. Z8zOOcza, się,

turti:tj w dalszym ciągu zróżnicowan'ie między tym wy.ruiesiąniem, a. przy-

ległymi do niego od północy i południa niewyrównaonymi jeszcze vi tym' ,czasie obszarami depresyjnymi syneklizy nadlOOłtyckieji obni:żenia podla-' Sko-brzeskiegn.

Na obszarze tym utwory wyżsZlego p1asikoW1ca pstrego naw~eroono

tylko w trzech otowrach. , '

, ZacóW1IliO :miąższość, jak i rozwój litologiczny wyższego piaskowca' psItrego są w tych trzech wiwceiI1dJach ,różnorodne i trudno spodziewać się jakichś dale!lro idących szczegółowych małog:ii. Obszia!r wyniesienia ma- 2lUrsko-suwalskiego stanowił w tym czasie cypel lądowy, na 00tórym 00-

bywtała się głównie sedymentacja lądowo-rzecrma w obrębie xzek łub pły1lkich j€'Ziocek. Na wynieS!ienie to wdzierały się wody otaczającego je' -?,biornika płytkimi, krótkotrwałymi zalewami. Te chwilowe' ingresje były: żm.ac7Jnie rzadsze i mniej wyrailIlJe niż :na obszocach obniżenia podlasko-' .. brzeskiego i syneklizy brzeżnej. O !iCh :istnliemu św:iJaiqczy jednak obser- WO'WlaI1a w Illiektórych ogniwach tej ser:idm.airglistośc QlI'az pojed'Ylflcze'

wystąpienia otwornicy Haplophragmoides sp., licznych miejscami esterii, pojedynczych ilroilców jeżoiWCÓW.

OgóllnIie {['Zecz biorąc seria wyższego piaskowca pstrego zbudowana jest na, tym obszarze z roŻIliO'barw:nych iłowców i piaskowców, ta podrzędnie iłów i ił10łupków z wkładkami, zIlepieńców. Prócz wymienionych wyżej

-oznak wpływów morskich osady te iIloszą wyraźne znamiona sedymen- tacji wód lądowyoh. W osadach tych spotykamy miejscami baxdzo obfite

szczątki roślinne w postaci uwęglonej sieczki roślinnej, szczątków Chara- ceae i megaspor. W niektórych partiach częste są także ślady robalków.

M:a,terilał wkładek zlepieńoow.aJf;yc'h pochodzi nie tylko ze zwletrzeruia skal krystalicznych. Występują tu także dJość obficie otoczaari różnobarw­

nego maJI'glu, wapienia, bardzo często iłowców; :zmałJeziioo,y też został po-

jędynczy oIJ<>ooak róż,oiWego kw:a!rcytu. M'lłfter'.ia1 ten podhodzić może czę­

ściowo ze zwietrzenia, starszych od triasu skal osadowych, częściowo zaś także z erodowanych współcześnie odsłaniających się na powierzchni

wCZJeŚniejszych osadów piaskowca. psbrego. Przerwy sedymentacyjne, nie- równoczesne oczywiście we wszystkich częściach tego obszaru, musiały

tu istnieć :znaCZll1ie częściej i dłużej niż ruli obszarn.ch obniżeń nadbał­

tyckiego i pocUasko-brzeskiego.

UWAGI KOŃCOWE

Osady wyższego piaskowca :pstregoIlia wyniesieniu mazurSlko-oo.wal- Blkim przechodzą spokojnie w utwury wapienia muszlowego. W profiJach liwlogicznyoh me 'zaznacza się tu żadna wyra~ przerwa sedymenltacyj- na, która. poprzedzała,by wkroczenie morza wapienia muszlowego.

Na południowym odcinku omawianego obszaru Polski północno­

wschodniej (w obniżeniu pod1asko-brzeskIi.m) przeciwnie, wkJroczme m0-

rza zaznacza się wyraźną zlepieńcowatą warstwą złożoną głównie z erodo- wanych stropowych pa['tii ^wyższego piaskowca pstrego. Podobnie wyra-

żony jest ten moment w otworze połoŻÓIl.ymkRkladziesiąt kilometrów

76 .. _Anna 'Szyperk~liwczyńsoka

Otwór l 2

Miąższość

piaskowca około 180 m około 520 m pstrego

Nadkład kreda kajper dolny

margle piaszczyste, iłowce i mułowce I różnobarwne, zwy- różnobarwne, pstre

kle ceglastoczerwo- (około 80 m);

ne z wkładlcami wa- iłowce, piaskowce pieni' oolitowych

I

^{i zlepieńce wapni-}

(145 m) ste, szaiobrązowe

: (około 20 m); .

!

mułowce, piaskow-

I

^{ce i iłowce' różno­}

I barwne, nieliczne

l

i esteńe (około 105 m);

iłowce i mułowce

wapniste z wkład-

kami wapieni sza- ro-zielono-fioleto- wej barwy, poje- dyncze esterie (oko-

--~--~I---~---Il'-ł~o_~ ^{__ m_) ____} ~_

margle ilaste, iły mułowce wapniste

<I}

'N

Podłoże

czerwone, czasem czerwone, u góry pstre; w części naj- z zielonymi plama-

niższej wzr;ISta pia- mi; wkładki iłow­

szczystość osadów; ców i iłołupków;

w spągu wpryśnię- w części dolnej cia anhydrytu (38 m) Wpryśnięcia anhyd-

cechsztyn

rytu i rzadkie war- stewki oolitowe (277 m)

. cechsztyn

Wyksztakeuie piaskowca pstrego 3

około 180 Dl wapień musZlowy

profil niekomplet- ny (niepełne rdze- niowanie); mułow-

4

około 195 m dogger

ce i iłowCe wiśirio- 1 - - - 1

we i szare, w częś­

ci dolnej z wkład­

kami wapieni (ok~

lo 130 m)

mułowce i iłowce różnobarwne z

wkładkami wapie- ni oolitowych; bar- dzo rzadkie, drob- niutkie wpryśnię­

cia anhydrytu; rza- dkie esterie (około

50 m)

'?

?

iły, mułowce, pod-

rzędnie piaskowce

różnobwnMne,pstre,

wapniste z' wkład­

kami wapieni OOli-

towych (150 m)

piaskowce arkozo- we, drobnoziarni- ste z wkładkami mu-

łowców arkozo- zowych (22 m); pia- skowce arkozowe drobno- i

grubo-I

ziarniste; u dołu zlepieńce arkozo-' we (23 m)

starszy paleozoik