Uwagi o składzie jakościowym bituminów w utworach paleozoicznych i mezozoicznych w północno-wschodniej Polsce

Uwagi o składzie iakościowym bituminów w utworach paleozoicznych i mezozoicznych

w północno-wschodniei Polsce

Wstępna ocena możli,wości występowania uóż ropy i gazu na Nil2lu PolJSkim iWj1łkaza,ła między innymi .dużą iperspelktywiczność utw.orów star- szego paleoooillru, występujących na .obszarze póŁooono-WlSChodn:iej Pol- ski._ Ostatnie odlkrycia złóż ropy naftowej ma terenaClh Litewslkiej S,RR.

.stanowią dodratkolwe ;potwierdzenie~szności wyci:ą;g!niętych wnioskQw.

W Instytucie Geologicznym prowadwne są od kilku lat SZiC2Jełgółowe

'badania geochemk:zne IPl"Ólbek Ipochodzący:dh z ,głęboikiClh wierceń. Mię~

innymi O!PI"aCOlW'aJnJ() materiał z utworów 'Paleozoicznych i memzoiczn'Ych

ipOCh,od.zącY'ch :z otwo!l"ÓlW wiertniczy-ch wytkonanyc:h na oibszar.ze wynie- sieni-a ,Łeby i sym.e{klizy lPery!bałtY'dkiej (iLęboTk, IPasłęk, iBartoszY'ce i Gołdaip).

W o.pa.rciru o nowoczesne metody lbadawcze, jalkimi dyspom.uje, geo- chemia naftowa, mo!Żna na jpoid:staJW'ie i~bra;nY'oh wSkaźnilków poikusić się o odtwo!l'zenie :zaTÓWiIlO war.umlków powstBtwania rorpy naftoweJ, jak.

też procesów i !kierunków jej migr.acji. Wycineik prac prowaa2lOn'Ych

w

śledzenie :mn.ian <!'haralk:tel'tU chemicznego bitumin,ó,w w' ut'Wlorach paileo-- zoioznych i merowicznY'ch oraJZ dokona-nie na tej !pOdstawie oceny mo~-­

liwości występOiW'am,ia IW nicll złóż ropy naftowej.

'Za materiał 'badawczy ipOBŁużyły IPTÓbki skał poc'hod21ą'cez otworu, wiertmdc:zego Pa'słęlk, 'w IktÓirytm nawier,oono :utwory naleią'Ce do kambru, ordOlWilku, syliuIru i permu oraJZ serię 'lltbWlOTÓW młocliszych - triasu, jury i ikredy.

Z !pl'óIbeIk: :pochod!Zlą'oych :z ut.'WIOrow 'Wymienionych oikI'esów, poza Ik,arnlbrem, Igdzie mała ilość rdzenia nie polWolila: na pobranie odjporwied-

niej Hood skały, otrzymano. drogą e'kstrakcji chloToformowej związki

bitumiczne. Bituminy te lUlWażaIlle są Oigó-lnie

«A.

N. B. Wassojewidz, 119158; K.Krejci-Qrarf, 1'9l}9) za tę część aubstamojL orjganicznej zawartej IW :SkaŁach, ik!tJór.a, swym chaT,alkterem chemic1JIlym i własnościami fizycznY'mi jest najbardziej 7Jbliwna do. ropy :naftowej,.

a na-wet :z ^nią identy:fiko:wana.

Kwartalnik Geologiczny, t. 9, nr 3, 1965 r.

490 ^Jan CaIl'ikQwsk:i, 'Ba.rfbail"a Gondek

Chl{)iI'oformow:y ekstrakt (bitumiczny poddano następnie analizie w 'ceLu u!Zysk;aJ!lia tbalI'dzi:ej szcxegółoJWYIcll wonnna-cji. W piel'lWszym II"zę­

dzie metodlą chromatOlgratfi.czm.ą WJ'Idzieloo.o

w

tr~ składnilki grruJpOwe: oleje, żywice i asfalteny. Zarów:nb Z'atwartość

procentowa, jak i budowa ,chemiczna k:iaJ2x::l.~

z

W badamiach prowadoon.yc'h w LaboTatariumSka'ł Bitumicznych Imty- tutu Geologicznego główną uWaJgę pOŚWięcono olejom wydzielonym z ekJStralktów hituJmiczm.yoh, gdyż idh ilość i sklad są podstaiW'owymi

wSkaźnikami, świadczącymi - 'Z j'edinej strony - o stopniu potWi:IlIo- w,actwa bada:ny-ch bituminów z ropą naftową, ;ż drugiej natomiast- {) /procesach . przemian, jakim te 'bitumiiny podlegały.

Identyfikacja olejów może 'być :pr.ze.prowadrona roim.ylll.i metodami.

Jednym z /prootszy;ch sposO!OOw jest w:yrl!zieleniez nich twaroych iparafi- nów, ()Il"a:z tzw. olejów jasnY1ch i olejów cie~ (U. Oolomlbó" G. Sironi,

1961). Parafiny wydzielano metodątwor.zenia adduktówz moczm.ilk:iem:,

<JoI,eje j,asne i ciemne - metodą chtroanaJtogratfiJaimą. Oleje jaJSlle· zaJWli.emją głównie węglowodmy met~naftenawe, oleje ciemne, obotk ;węglo­

wodorów nasyconych, aromaty orr,a'z pewną ilość zwi~ów niewęglo­

wodorowych.

Z ilości<lwego stosunku tY1chtrzech '~nilk:ów frakcji olejowej mori- na wnioSkować o stopniu metanrzacji rubstai:ncji bitumicznej oraz o czyn- ni.kaoh, które tenpro-ces wywoływały. I talk. zmięikszona. zawartość

pararrinów twardJych i oleJów jasnych świadc~ o dużym: stopniu meta- nizacji, a podwyższona ilość .paTa,finów tw~dych uważana· jest !przez N. B. Wassojewicza (1958) za 'WYII1i!k ;przemian zadhocLzący1dh W 'strefach ka.tamorficzm.ych.

~ść żywi1c i alSf!al;1;€IIlów, Ołpl"ÓCZ wskaźndka róimi,eującego biJbu- miny, świadczyć może również o stopniu zaawansowania przemian sub- .sta'IliCji bioturnicznej.

Jak widać z tabeli 1 -bitwni,~ występlljjące iW' /probce z .utworów ordo- wikJu Tóżnią się zasad!nic2lo od ibi1Jumjnów ,utworów młoclszycll. Zatwierają

one dużą ilość /parafi:nów tWla.l'dych oraz najJWy1ższą zawartość Ifr~cji

·olejoiW'ej, co 'Wskazuje !na :w\ysołki sto.pi.eń ;p:r.zemi~ w kieT:UlIllk:nt rO{PY naftowej. W u'VwoTach syluru, rw porówna.ni.u z pró1:&ą z utworów ordo- wiku, 'zm.ajldują się niższe ilości 1Jwardyc!h para,finów, :naWmiast 'zaJWaT- t<>Ść !procentowa żywic i asfaltenów, podJoibnie j,ak w oTdiowiDru, jest mniejsza ni:ż wu'twarach l!lJadległ,Y'ch. t

Wspólną cechą 'bituminów występujących w utworach permu, triasu, jru.:ry i kredy, iW' ip01'ÓWn:aniJu z bituminami ,utworów starszy;oh, jest rwy- .solka ^!na. O!gół zawalI"tość żywic. Charalkterystyczm.a. jest rowm,ieIŻ duża.

zmienność w składzie ja~ościowym bituminów, którą :można. wiązać

z wyIkJszltałceniem :lito1Qgiczm.ym skał.

Spostrzeżenia wysnute na podstawie składu grupowego ibituiminów oraz (bliższej charakterystyiki frakcji olejlQlWej 'Znajdują /potwierdzenie w !W'y!IlIiikadh .uzySkalI1ych p:nzy baTd!2liej wnikliwej a!Il'a,Hzie posrozegól-

nycĄ frallwji. .A!nailiza ta obejmowała: oZIla'czenie 'zaiW'artości IPl'iOcen.totWej

węgla·, wooor,u i siaIlki, oznaezenie cięża.Tu cząstec:l1kowe.go, analizę s,pek-

trofotometryczm.ą w rpodmexwieni, a dla olejów -:- dodatko'WIO -oo:na-

Uwagi o składme jakościowym lbituminów 491

• Tabela l OZnaczenie składu grupowego ekstraktu cbIoroformowego skał z otworu wiertniczego Pasłęk

Stratygrafia

Kreda

Jura

Skład grupowy w %%

Litologia ^{Głębokość} . Nt, twarde . .

w m próbki . l oleje oleje . . asfal- węg 0- jasne ciemne zywlce teny wodory

Margiel mułowcowy 430

I

I

Piaskowiec _ _ 5_80 _ _ ₁_2_ ~

--==- ---==--

Piaskowiec 597

Margiel mułowcowy .666

Mułowiec marglisty 823

Piaskowiec 857

llowiec 879

Piaskowiec 941

Mułowiec 979

3 4 5 6 7 8 9

2 65 16 12 5

0,3 43 26 20 11

13 27 21 14 25

5 40 16 28 11

2 34 20 29 15

3 42 24 24 7

5 37 6 35 , 17

- - - -

- - - - - - - -

llowiec 1053

Piaskowiec 1216

Trias 10

11 4 2

23 50

6 20

56 17

11 - - - - 1 - - - 1 - - - -11

llowiec 1636

Wapień dolomi-

tyczny 1725

Perm

Aulhydryt 1897

12 2

1 3 2 14 2

59

30 20

19

23 6

15

22 53

5 23 - - - - 1 - - - -19

llołupek 2017

Iłołupek 2340

Iłołupek' 2441 Sylur

Iłołupek 2610

15 16 17 18

3 2 2 2

30 64 61 60

28 9 18 22

11 14 14 10

29 11 5 - - - 1 - - - 1 - - - -5

Ordowik ^Wapień marglisty 2647 19 '10 50 25 10

ozenie w~ółczyIllI1iika :załamania śWiaUa, gęstośd oraz analizę strulktu-

Ta1ną·

S2lCzegółolWe omówienie metodyki prac oraz wyniików podane wstaJIlie w innym opracowaniu, obecnie pragniemy przytoczyć jedynie część wy- ników najbardziej C'har,akterys1;YCZ11JY'c:h dla omawianego za!gad:nienia.

. PrzecłstBMrione na fig. 1 wytkresy lpodaj'ą zmia.p.y !Zachodzące w budo- wie strukturalnej olejów jasny,Ch i ciemnych, 'W:y'ra'wne iprzez zawartość

'!PI'1OIcemibową węgLa związai!1Jego w węglorwodiolI'laooM'OfiHłltyczmy'c:h (lkrzywe

1 i ~), węglolWodomach l!1afteoowyooh(lkrzylwe 3 i 4) i w węglolWodorach

:par:afi!Il0fWYIch (krzywe 5 i 6~, ilość pierścieni aromatycznytch rw cząsteczce

, (krzywe 7 i 8) i 'pieI'Śdeni narftenowy'Ch (\krzywe 9 i 10). Krzywa 11 obra- zuje ilości domieszek nie'węglolWodorowych w twa:rdyoh parafinach, a Ikrzywa 12:Mniany 'ciężaru cząstec:&owego we fr8ik,cji asfaltenowej.

JaI.k: !Widać 'z przebieigu krzyw~ch 1 i 2, iIlaj!Więiksza ilość "węgła aro- matytcznego" CA wyst~je IW olejił.c'h jasny,ch i ciemnych. bituminów

Skał syl'wr:u. Tego rodzaju !podwyższenie ilości aromatów maiŻe być uwa-

Żai!1e 1(1. S. StaroJbi'nec, F. E. Sa:gLdnwa, 1·963) za chiaTą.kIj;ecrystylC'ZIle dla

skał maderzystyC'h ropy narf;towej.

492 Jan Cail'Hrowskli, Ba.l"'ba<r8 ·Gondek

l 3 2 4 5 Jura

8 1 8 8 10 Tria;

11 12

"'rm

13 u

M 16 Sglur

11 11

"

F1g. '1. 2Jmtien.ność budowy <!hem,i.cznej frakcji Ibiltumiri6w z próbek otworu wie.rt- m·czego ;Pasł~ "

Ohal!lJ~ ;in chettn'iicall s!trructUl"e Ol! bitum€iIli frndtliJons iIn saJIIlples· ;Erom ithe bore

'hole Pasłęk

1 - 110ść węgla W układach aromatycznych wolejach jasnych; 2 - ilość węgla w ukła­

dach aromatycznych wolejach ciemnych; 3 - ilość węgla w ukbuląch naftenowych wolejach jasnych; 4 - ilość węgla w układach naftenowych w olejach ciemnych~

5 - ilość węgla w układach parafinowych wolejach jasnych; 6 - ilość węgla w ukła­

dach parafinowych wolejach ciemnych; 7 - ilość pierścieni aromatycznych w czą­

steczce wolejach jasnych; 8 - ilość pierścieni aromatycznych w cząsteczce wolejach!

ciemnych;,9 - ilość pierścieni naftenowych w cząsteczce wolejach jasnych; 10 - ilość pierścieni naftenowych w cząsteczce wolejach ciemnych; 11 - ilość domieszek nie-

węglowodorowych w twardych parafinach; 12 - zmiany ciężaru cząsteczkowegl>

we frakcji asfalten owej

1 - carbon contents in aromatic systems of oils light in colour; 2 - carbon contents in aromatic systems of' oils dark in colour; 3 - carbon contents in naphthenic systems of o11s light in colour; 4 - carbon contents in naphthenic systems of oils dark in colour; 5 - carbon contents in paraffin systems of oils light in colour; 6 - carbon contents in paraffinic systems of oils dark in colour; 7 - amount of aromatic rings in a particle of oils light in colour; 8 - amount of aromatic rings in a particIe of o11s dark in colour; 9 - amount of naphthenic rings in a particle of oils light in colour; 10 - amount of naphthenic rings in a particle of oils dark in colour; 11 - amount of non-hydrocarbon aQmixtures in hard paraffins; 12 - changes in molecular weight in asphaltene fraction

Krzywe 3 i 5 mają !pTzeibieg !Pl"zeciWlSta'Wtrly, z którego I~ilk;a, że

w olejacll jasnych zawartość "w:ęgla na-ttenowego"

eN

wr:a:z :Z postępującym wielk:iem skał, podoza·sgdy ilość "węgla parafino-

wego~' Cp wzrasta. Potwierdza to IUJPt"zedniQ wysunięty 'Wlliosetk Q zwięlk.­

szalIliu się wraz z wiekiem utWlOrów stopnia meta:nizacji substancji ibitu- ,mj'aznej. Na lUJW.agę !Zasługuje !Widoczny najlIliższy stQpień '2lIIletanizowa- nia bituminów ordowikru..

Klr.zyiWQ 11 jest w pewiIl.'Ylffi seiIllSie w.ska.źniłkii.em ropO!IlOŚnOści. IbadlaInydh.

utwmów. lPrzyjmu,je się 'bowiem (J. N. Pietrowa, I. IN. !{m,polWa,.

l. P. Kasa:tikina, 1'958), że !Zmniejszenie, a specja.lnie >brak domieszelk:

niewęglOlWodorowych w twardych para,fim.ach, cechuje obszary wy-stEpl- wania 'złóż ropy IIla.Nowej. ZgodJnie z tym :najbardziej per~iczne

są lWtwory ordOtWiJw i syluTiu. '

Omówione wyżej wyniki opierają się na bardzo pracochłonnych.

a często trudnych, :z uwagi na małą ilość materiału, pracach analitycz- nych, co uniemożliwia sto.sow:anie ioh dO' :badań więlkszej ilości próibelk.

ZmusiłO' to nas dio poszukiwalI1ia prostszych metod' oIbralWlW'ania stopnia przemian substalIlcji bitumicznej. Nawiąrując do !prac wylkonywaJI1yoh

Uwagi • o . składzie jakościowym bituminów 493

+

+

.. ⁺

F~g. 2. KTtzywe 'aibislorpcji 'W \P'O!dc'Zerrwlę!n:~ .olejów ciemI1Yich ,pocOOd'zą<Cylch z 'OOIPY naftowej i bitumlinów .sy}uruz otworu lWier,tniczego Pasłęk

+1

+

A1bsortption <OUIl1VeIs ~n irufl'al"ed <l"ays O'f dark ohlis from cr,ulde oiJ. and the SiII.urianbitiuanems {rolIll 'the loore hołe lP'als'łęk

1 - oleje ciemne ropy naftowej; 2-3 - oleje ciemne bitumin6w l - dark oils from crude oil; 2-3 - dark oils from bitumen~

••

Fig. 03. Krzywe .aI!Jsortpcji 'W ,podczer-wiend olejów ,ciemnych pochodzących z ropy namtawej li /bituminów mew.wHru ^IZ 01lwIQru 'W'i.e<rtn'~czego Pasłęk

.Ą:1:JisIomptiJool ·~s din iIllIfra'reJd ray;s IQf darGt 0118· :from crude lOIiil. amid the lMeoowiJc biitum.erus :lirom 1lhe bore hole Pasłęk

1 - olej e ciemne ropy naftowej; 2 - olej e ciemne bitumin6w z lury; 3 - olej e ciemne bitumin6w z kredy; 4 - olele ciemne bitumin6w z triasu; 5 - oleje ciemne bitumin6w z permu '

1 - dark oils from crude oil; 2 - dark oUs from the .Turassic bitumens; 3 - dark oUs from the Cretaceous bitumens; 4 - dark oUs from the Triassic bitumens; 5 - dark oUs from the Permian bitumens,

w Zwi.ą:mru Radzieckim, Stamach Zjedmocz.onych, Włoszech i inuY1ch IPl"ze- badano widma aibsonpcyjne rw podczerwieni fr:akcji chromatograficz- nych {analizy spek,trofotometryczne wytkonał dr H. Marciszewski W' Im,-

.stytucie Faxmaceutyocznym W' Warszawie.).

I

.i

4194 ^{. Jan CaD.'iltQW6lm,} :Ba.ribaJta G<>ndek

+

/

I ^I I fJ I: _I

I I I I I I I I I I I

+

+

Fig. 4. Krzywe a1bsor,pcji w podczerw.ieni żywic poohoo'zą.cych z ropy naitrowei i Ibilbulmin6w SIYIl'Ulrll ^'Z o1lw0I'lllwierttniczEl!go iPIa'słęk

+ ~

+

AlbronptilOn >CI\.IJI"Ves 'D WraIled ra:ySl of resms fIlOm crude oiIl md t'he SiD.1\lI1Lan bitu:mens [100m the· Jbore 'hole Pasłęk

1 - :i:yWice ropy naftowej; 2--4 - :i:ywice bitumiriów 1 - resins from crude 011; 2--4 - resins from bitumens

I I

~

....

+

Fig.' 5. Krzy;we .a!b.soJ.1pcji w ,podczerrwienl żywic !pOchodzących z ro.py nam<Jiwej

i Ibit'UiminÓIW me:roroiJklu IZ .ortworu wiertniJczego Pasłęk

A'h.'JOI!Ption 'OIlTIV€IS' in inlfira:red l"ays ol resins frem 'CTude oU and t'he Meso7JOiJc Jbil1lumei!liSl from ltihe 'OOre hlClil.e BaiS'łęk

1 - żyWice ropy naftowej; 2 - :i:ywice bituminów z kredy; 3 - żywice bituminów z jury.; 4 - żywice bituminów z triasu

1 - resins from crude oH; 2 - resins from the Cretaceous bitumens; 3 - resins from the Jurassic bitumens; 4 - resins from the Triassic bitumens

Na podstawie poziomu .albsorpcji w oIbszarze 8-000 K ---120'(}lK miOI7ma

sohar.alkteryw;wać iW~ie stopień '2Jmetamorlirowa:nia 'badruny.c'h sub-, stancji hitumiczlllY'ch :(U. OOIOtIIllbo, G.Sironi, 19601). Wyooiki lPolziom a/bsorpcji iW omawianym obszarze wskazrulje na obecność dutżycłh ' ilości związlków wysokocżąstecz1kowych, a tym samym na nislki stD!pień prze- mian w kiercumjlru rolpy na:lltowej. Ponieważ !krzywe ,widm uzySkanych

Uwagi o .składzie· jakoś'CiowY'rili 'bituminóW 495 dla poszczególnych składników ,grupowych wykazują zbliżony przebieg w obrębie dkresów geologicwych, na 'przytoczonych ,wykresach iPrzed- stalWiono lPl'.zytkładoiWIo tYlpowe krzywe. Dla 'Uchwycenia ewen:tuaJrnego

pod()bieństwa .pomiędzy 'bituminami a r()pą naftową przeprowadzono

Ilj()zdiziJał Ig'l'IUipOWY <Ciężkiej frakcjd ropy iIllafbQlwej (temp. iWTzenLapowy-

żej 300°C) metodą stosowaną dla bituminów i następnie porównano wy- niki ana1:iz ~ek!trorfotometry;cmych JPOszcz~lmych fralk,cji.

ObraJZ ikr2ly1Wych uZ)71Skamychdla olejów jasnych jest dla wszystkich przebadanych Ipróibelk jednakowy niezależnie od ich wielru i wyka'Z1Uje

głównie oIbecność ~O/Wodorow nasy,oonyCh. Kl"!zYfWe uzyskane dla ole- jów ciemnycth gI"lU!puj.ą się 'w dwóch typoiWY'ch układach Iprzed,stawiOlllych na fig. 1 i 2. Krzywe olejów c~emnych ipochodzący'cih z sylUXiU mają bar- dzo niski poziom albsorpcji w O'bszarze· 800 K -1200K i :przebieg ich jest podo:1my dOi anailogicznej kr2JYWej OOIpy naftowej. Krzywe olejów ciem- nych z permu i 'UtWlO!rÓW mel2Xllzoicznych ,ma1ją w omalWianym obszarze

absorpcję znacznie wyższą, wyraźnie. odbiegającą od krzywej ()lejów ciemnych ropy. Podobne cec;hy w:ylk:arują tkTzy1We aJbso:r;pcji 'ż)71Wic !p'l"zed- stawione na fig. 3 i 4. .Ainali:za :speiktr()fotometryczna ipotwierdza, więc

raz jeszcze wysoki stotpień .zmetamorfi:zowania su!bstancji ,bitumiczmej utiW!ol"ÓW starszego IPB-loozoilku w ,badanym otworze lWiertniczym.

WNIOSKI

Podsumowując wnioSki wypro'WadZO!ne na 'podstawie ipl'zed:sta:wionego cyklu ,badań igeochemioz:nych należy 'Podlk:reślić, że jalklkolwiek pró.bki

Ska,ł IpOibierame ibY'ły ,puniktoiWO, tQ jednak ;wynilki khanaliz IniOigą być.

llJ8. OIgół TOZSZel"'ZlOlI1e na TóW1liO'Wie'lrowe serie skał z, ()tWQru lW'i.er1micz.ego

Pasłęlk.. O miejsca,eh lpoibrani.a [prÓbek zadecydowały hOlWiem wy!konane

wcześniej sery'jne ja!kościowe badania 'bi1nmniJ!lów, które poojWoliły na

wstępny ich tpOdiział na palkiety o :zbliżonylC'h <!eCha·ch. Uwa~a' ta odnosi

się s~lnie dOi <tych serii, które 'ze WZiględ'll na 'zwiększoną· ilość bitu- minów 'były interesują<!e z punktu widzenia ewentualnych prognoz

rqponośności.

Prze~hodz:ąc dio omówienia cl1aralkterysf;ycznych cech bituminQw w 'lltwoTach sta:rsz€igo lPa:loomilkiu, należy lpodkreślić :zdecydowaną :OOżn:tC'ę

w skłaK:Lzie jalkoścWwym i stopniu uruwam80wania Iprzemianbi tuminÓIW oodowikiu w stosun!ku do Ibituminów sylrwru. Utwory By'luru, wyjkiształ­

oone IPrzewaimie w facji ilastej JJlllb mail'IgHsto-wapiennej, stalIlJOlWią dla

skał ordowiku: i Ikam/bru serię i:~olacyjną. Należy Izatem, uznać, że iUlsta- lOlIle cechy lbituminów ordolW'iJku wSkazują, że znajdują się one in situ l'Uib !pochodzą IZ U'bwOTóW !kambru. Wysoki stopień zmetamorlizOłWam.ia

bituminów o:rcłowiku i dU:Ża zawartość twart'ldych parafinów o minimal- nej domiesz;ClZe SiUJbstancji niewęgl()lW\()(forowy:ch mogą być wynjlkiem

działaJnia czynników zwią:zalI1y,ch ~ strefą ikatamorficzną.

Skały ilaste uważane 8ąjpl"zez wielu ,autorrów eW. W.Weber, 1'947~

N. B. Wassojewicz, 1'9'58 i in.) za skały o potencjalnych własnośdach skał

macierzystyCh dJla l'OIPY' iIlalftowej, przy czym iW' przYlPadllw ich aUlŻego

TOlPrzestrzenienia i miąższości oraz występowania :w strefaCh obniżeń

tektonicznyiCh tralktowane :są one również jako obszary maigalZynO!W<łnia

rop. Utwory sylul'!U! IWIe wszystkich ,na'Wiel"conych dotąd ortwlOlrach rw oma-

496 ^Jan CaD.'ilOOlwskń, Ba.rIbaa-a .o.ondek

wianym rejorn1e wyłmzują przew1aIgę frakcji: j'liastycll. ŚWliadczy

to

dużym r~estrzenieniu, jalk. również o tym, że może hyć ona brana pod uwagę jaJko ewentua:lna skała ma·cierzysł;a.IPortwierd:zeniem tego wnioSkJu. jest wyróżniające się wyraźnie 21Większęnie zarw.arlości aroroa-

·tów iW olejaoh jasny.c.ih. Duży stopień :mnetamoriiwwania bituminów .syIUl"lU !przy równoczesnym :zwięlk;szeniu ilości olejów mOlŻe świadczyć

-() tym,

' :re

także, że obszax 'sylruJru może hyć tr~ jalklo miejlSCe występowamna

,złÓŻ ropy i gaJZu.

Małe zróżnicowanie ;bituminów sylIuTu i wspólność niektórych cech

'IW ró*ny;ch :poziomach tego ogniwa straty.igraiicmlego mogą być uważane

za wska'źnilk świ.ad.czący o małej alktywności procesów migracyjnych w kierunku pionowym. Wykluczenie UlPrzywilejowania tego kierU!I1lku migracji a równocześnie zmienna ilość bi>tuminów syluru. w otrworze wiertniczym Pasłęk skłani.a do przyjęcia istnienia migracji poziomej.

I,nnym 'Potwierdzeniem 'Zjawiska migracji poziomej w utworach sy- -luru, jalk też ęanicwnej mlgracji pionowej jest :zdecydowana odmien-

JlOŚĆ Ibituminów permu i serii skał me.m2'JOic:znych. Cechy charaktery- styczne dla Jbituminów .utworów młddszych od sylu.r:u można wląmć

(!przynajmniej na podstawie przedstawionyCh 'badan) <raczej :z wyd:tształ­

ceniem Utologicznym Skał. Wspólną natomiast cechą dla ty,ch IbitumilIlów jest ich charakter odbiegający od rop, a także niski stopień zmetamor- fiwwania. Ta ostatnia ora:z duża r6ŻIlO!rodność bituminów mogą ,być

uznane za wSkaźnik ich syngenetyczności. Cedh.a ta wiążąca się 'z obni-

żeniem llłbilności bitUlrrltnów wskazuje nammiejszenie intensylWlWŚci

procesów migracyjnyoh, a tym samym na lokalnie gorsze w:ar.un!ki two- rzenia się :złóż ropy i .gazu.

przeprOW1adwne w dalszy.m toku ;prac 'badania trźech innych otwo- rów wiertnioz.yCh na dbszarze !pÓłnocnej i północno-wschodniej !Polski,

stanowiące !przedmiot osobnego oipXacpwania, całlkowicie potwierdzają

przedstawione wyżej wrnioski.

Zakład Zł6:!: Ropy i Gazu Tnstytutu Geologicznego Warszawa, uJ. Rakowiecka 4

Nadesłano dnia 21 października 1964 r.

PISMIENNICTWO

COLOMBO U.,SIRONI G. (1'961') - Gooc!hem.i.ca[ amai}y!siis of italliLaln ollis alIlJd a.s;pha[ts. A,ata GeoC'hdim. et CoISImJoc:hinl., 25, iIlT l, p. 24-501.

GONDEK B.U!963) - Idenltyilhcja ~p chemJLczn.)'IC'h W f.I1aJlrejaJch e:h!rQmalbogra- :lii.c2inycll ibituminów :zu'bWiarów sylJuru w synellclilZie peryba~j.

A.rIch. 1Inis1t. Gool (m~J. WIlłl.l9Za!Wa.

KREJCI-GRAlF K. ~lJ959) - D!!agnosMk der HeI1kruIn!ft des ErdOls. EIKiOI u. IKohle,

nr '9, lP. 'roI6-7'l2. Hamburg.

BACCOEBJi:(tł H. B. (1958) - BOnpoCbI06pa30BaIm'Jl: He<Pm:. rocronTeXH3)1;aT. JIe-

HHHr~.

Streszczenie 497

BEBEP B. B. (1947) - Hecl>TeROCHhIe cl>~H H me POJIb B 06pa3oBaami RecPTmibIX M~emrlt. JIeRI"OCTOOIT8XJO,D;aT. JIeRHR~ •

.n;OBPHHCKJfil A. (1948) - reoJIOI'HJI HecP'I'H. rOCTOIITeXJO,D;aT. JIemmr~.

TIETPOBA H. E, KAPnOBA H. li., KACATKHHA H.

n.

CTAPOBHHED; H. C., CArH,ll;OBA ~. E. (1963) - reoxHMHJI HecPTea H rasa cpepraacKOa ,D;eIIpeccH. H3,It. AH Y36eKCKO'A: CCP. Tanm:eRT.

HR D;AJIHKOBCKH, Bap6apa rOH~K

3AMElfAHIDI no KAqECTBEHHOMY COCfABY JiHTYMOB

B DAJIE030RCKHX H ME30RCKHX OTJIOiICEHIDIX CEBEPO-BOCT01fHoR nOJl'L1DH Pe3lOMe

Ha OCROBaRHH X-HMH'lecKOrO aRaJIJif3a 6wryMOB, paCnpocrpaHeRRbIX B ;zu>eBHe- naneooOOCKHX 06Pa30BaHHJIX H '1eXJIe nepMO-MeG030aOKJifX nopo,D;, npo~eRHbIx 15y-

posoa CKBa'lKHHOa naCJI3RK, npoJif3BO,D;Jif'l'CJI ou;emra HecPTeIlPOlif3BO~ocm nopo,Di.

BbIJIO ,D;OKa3aRO, '1TO B OTJI02KeHJifJIX 0p,DiOBHKa pacnpocorpaReRbI 6HTyMbI RaHOOJIOO

<CHJIbRO MeTaMoPcPJOOBaHHbIe, peGKO OTJIH'laro~CJI OT 0-HTyM0B BCTPe'laro~CJI :B 60JIee MOJIOAI>IX nopo]{ax.. nOJIY'ieRRbIe reoXlifMH'lecKJife nOKa3aTeJIH ,D;JIJI nopo,Di

<CHJIypa nOOBOJIJIlOT KOHCTaTlifPOBaTb, '{TO 3TO HecPTeIIpOIif3BO,D;~e nopo,DibI. Ycra- lIOBJIeRO TaaoKe, 'iTO ,D;OMKH.HpylOID;JifM HanpaaneaHeiM MHrpau;HH JlBJIJleTCJI I'OpIif3OiR- T!liJIbHoe wmpa.BJIeRJife.

Ha OCHOBaHHH cneKTPOcPoToMeTPH'leCKoro aaaJIJif3a yCTaROBJIeRO CXO,DiCTBO Me2K- J1.y 6HTYMaMH ,D;peIBHeI'O naJIe030Jl H RecPTblO. B owryMax 6oJI.ee MOJIO]{bIX TOJI~

~TO CXO,D;C'l'BO Re npoJIBJIJleTCII.

npe,l{CTaBJIeBlHbIe HCCJIe;zJ;OBaHJifJl nOCJIY2KJifJIH OCROBOa ,DiJM BbIJlBJIemm pac-

XO~eRJifa B CTeneHH HRTeRClifBROCTH npeBpa~EmHJI OpraHH'lecKoro B~ecTBa B TOJI-

lD;ax naneo30aClltJifX OT.n'02KeHJifa H nepMO-Me3000aCKOM 'i8XJIe, nPlif'leM ObIJlO ycrra- :HOBJIeRO, 'iTO CTOOeHb MeTaMOPcPH3Ma nOBbIIIIa€rI'CJI BMeCTe C B03paCTOM nopo,D; •

..Tan CAJLI1KOWSKI, Barbara GONDEK

REMARKS ON THE QUANTITATIVE COMPONENT OF BITUMENS IN THE PALAEOZOIC AND MESOZOrc DEPOSITS

OF NORm-EASTERN POLAND Summa ^{r y}

The paper deails wi1lh tihe ets!tiroa tion of properbies of S'dUIree Il"OOkIs for crude· -oil, made on the ha.sis of eheIl'lical ^analy,ses of !bituanens ^occuntng in the Olde,r

~>aeo2JdiJc dlEllPOOiJIls and din the Pe'mma.n-MeL902JOIic !Sie~taTy OOWT em!ooumItered in bore ho1e PoClS'l;~. mt ^WaJS demonstl'aied that iJn the Ordowcian delPOSdts are found Kwartalnik Geologiczny - 3

498 ^JaIl! Caruilrowskli, Ba.I1~a Gondek

bi!fnmlens of ,the, hdghest metamorph:ism de~ree, ,which ronsidel'lalbly dilffer \from those occurrittllg in !the younger rocks. The geoC'hemical cIoefficients, obtaiJned for the Sia.UJrIian deposlts, aWlow to staIte ilhart; these are SOU!I"Ce roclG lfur crude o'il1. ,Dt wa:s also estaIbl,islhed ,that hordzontal direction is ,the maiin trend of ,migration.

lMoroove!t", a .reseml:iLan'CEl be'bweeln :the bftumeDS of older ~ age aild the crudJe oiIls ~ /been touInd by meam of '~e:Iroie anatlyoS.is. Howe~, the birtuanens of younger series do not ,show any reseanlbLan.<:es of this kind as proved ,by the samples examilned.

The researches presented in thLs paper were a basis for demonstration of the ddMerE!<lliCes l<fugerved in lIlr~oNXliation degree of or,gan.ic substance in 'the PailaelOl7lOi,c deposilts I80d in the Pexmda'n-Meso7lO~c ovel'lburden strata. lIt !Was also stated that the metamorphilslm degree dJOes li.norealSe with tile age of the rookiS' eumined.