Uwolnienie miast śląskich w roku 1945

In stytu t Ś lą s k i

S e r i a V K o m u n i k a t Nr 3 9 S e r i a V

U w oln ien ie m iast śląskich w roku 1945

W ślad za Śląskim Kalendarzem Historycznym, który Instytut Śląski w formie miesięcznych kom unikatów w ydaw ał w roku ubiegłym, w roku bieżącym przystąpił Instytut do próby ujęcia najbliższej przeszłości Śląska.

Chodziło o podanie jakby diariusza ofensywy zimowej 1945 r., k tó ra przyniosła Śląskowi wyzwolenie spod okupacji niemieckiej, okupacji w sensie najszerszym i najgłębszym. •

Dnia 12 stycznia 1945, o godz. 10-tej rano rozpoczęła się ostatnia faza rozpraw y z Niemcami. Z utworzonej na przyczółku Baranowskim bazy operacyjnej, po 5-ciomiesięcznych przeszło przygotowaniach, ruszyła długo oczekiwana ofensywa. W ojska T. frontu ukraińskiego m arszałka Koniew a pierwsze przełam ały linię obronne n i e n e c k ą gwałtownością a ta k u i tempem akcji zaskakując Niemców, którzy s ę tej ofensywy z dnia na dzień spodziewali i zdawali sobie spraw ę z niebiezpieczeństw a b a r a ­ nowskiego przyczółka. Niedługo p ö ' . e 1 -ozpoczęły ofensywę z dwóch przyczółków m ostowych na zach. brzegi W sły K a z :m 'crz Dolny i W a rk a na pd. od W arszawy) wojska frontu białoruskiego m arszałka Żu­

kowa. Osią działania tych wojsk była W arszaw a, Poznań, Beri i K e runkiem uderzenia II. frontu białoruskiego m arszałka Rokossowsk ego i III. frontu białoruskiego gen. Czerniakowskiego były Prusy Wschodnie.

IV. front ukraiński gen. P iętrow a z a ata k o w a ł Podkarpacie.

Najbliższym celem akcji I. frontu ukraińskiego był Śląsk. W b e z ­ przykładnie krótkim czasie znalazła się armia marsz. Koniewa na terenie Śląska, bo już 19 stycznia, poruszając się na zachód od Częstochowy w kroczyła na Opolszczyznę. Natężenie walki zmniejsza się w drug ej połowie lutego, w marcu rozpoczyna s ę jakby now a ofensywa, wojska so­

wieckie zajmują szereg miast (Niemodlin, Koźle, Rybnik, Nysa) wreszcie w maju następuje ofensywa na Śląsku Cieszyńskim (zdobycie Cieszyna 3 maja). Południowy pas Śląska Dolnego zostaje zajęty dopiero po kapitulacji.

Na ogół dłuższe walki o same miasta należą do rzadkości, i na tym tle wyróżnia się wyjątkow o u p a rta i zacięta obrona W rocławia. W edle zeznań 2 świadków, zamieszkałych we W rocław iu w czasie oblężenia m iasta: ,,W ro c ław był zupełnie okrążony przez wojska radzieckie od d r u ­ giej połowy lutego 1945 r. mniejwięcej w dniu 17 lub 18 lutego. Oblężenie trw ało aż do 8 ma;*a w łą c zn :e •'■ a zo~'.ała podn 'r-n n w dn*u 8 maja a wojska radzieckie w kroczyły do miasta 9 ma,a o godz. 6-te, z rana i to jednocześnie przynajmniej w 10-ciu punktach m iasta.“

„Przez cały czas oblężenia walki nie ustaw ały ani na chwilę. Naj­

zaciętsze walki odbyły się w św ięta W ielkanocne, 1, 2, 3 kwietnia, w których to dniach naloty bom bow ców radzieckich poczyniły olbrzymie spustoszenia, powodując bardzo znaczne straty ludności cywilnej, oraz zniszczenie budynków. W ojska radzieckie natarczyw ie a takow ały z pd. i pd.-zach., a w alki staczane były o każdy niemal budynek, które przez Niemców bronione były aż do upadłego. Dom za domem zmieniał się w gruzy, tak, że dzielnice te są dzisiaj zupełną pustynią. Na dwa tygodnie przed kapitulacją udała się do kom en d a n ta miasta delegacja duchow ień­

stw a kapituły wrocławskiej oraz ewangelickie duchowieństwo z prośbą 0 zaprzestanie walk o W rocław, lecz zabiegi te nie miały skutku. 8 dni później delegacja jeszcze raz się zwróciła do kom endanta, i po kilkudnio­

wych p e rtra k ta c ja c h uzyskała z jego strony 24 godzin do namysłu. Po upływie tych 24 godzin k om endant oświadczył, że się poddaje. K om en­

dant sam samolotem opuścił W ro c ław przed w kroczeniem wojsk radziec­

kich. W czasie oblężenia Niemcy znieśli budynki mieszkaniowe w dziel­

nicy Szczytniki na przestrzeni 1.5 km długości, 0.6 km szer., urządzając w tym miejscu lotnisko. Obecnie miejsce to ma nazw ę „Placu G ru n ­ waldzkiego". Kilka razy spuszczane były w spadochronach oddziały wojskowe dla wzmocnienia załogi fortecznej i w wieczornych godzinach zrzucana była do m iasta amunicja. W alki pow ietrzne trw ały każdego dnia. G a ule iter H anke s praw ow ał dominującą władzę podczas oblężenia 1 jeszcze przed zupełnym zamknięciem W rocław ia kilka osób na wysokich stanow iskach, k tó re opuściły W rocław , kierując się w stronę Zgorzelca, zostało zatrzym anych, sprow adzonych z pow rotem i publicznie rozstrzela­

nych na jego rozkaz, między nimi burm istrz Spielhagen. Pod koniec oblę­

żenia chodziły słuchy, że H anke sobie życie odebrał."

Wyżej przytoczone zeznanie św iadków na de sła ł Zarząd miejski miasta W rocław ia w odpowiedzi na pytania, jakie Instytut Śląski rozesłał do wszystkich miast całego Śląska, dotyczące przebiegu ich uwolnienia.

Nie ograniczono się dc miast tylko większych w rozumieniu znaczenia i ważności najmniejszego naw et m iasteczka w całości państw a. Każde z nich to now a placów ka polska, decydująca poziomem swego życia k ul­

turalnego i gospodarczego o całości, każde z nich może być w wysokim stopniu dla tej całości pożyteczne. Oprócz tych odpowiedzi korzystano z kom unikatów wojennych prasy („Rzeczpospolita" z Lublina, „Dziennik Polski" z K rakow a, „Dziennik Zachodni" z Katowic).

Wiadomości, k tó re posłużyły do sporządzenia kale n d a rz a ofensywy zimowej na Śląsku w 1945 r. nie są pierwszorzędnej w artości źródłowej.

Zdarzają się rozbieżności między datami, podanymi w relacjach z p oszcze­

gólnych miast, a ogłoszonymi przez dzienniki. Niewiadomo, k tó re m u z tych źródeł oddać pierwszeństw o, stą d prośba do wszystkich, którzy nieścisłości zauw ażą o kom unikow anie ich Instytutowi Śląskiemu (Kato­

wice, ul. W a rs z a w s k a 37). Posłuży to w przyszłości do dokładnego zo­

b raz ow ania przebiegu uwolnienia Śląska.

D I A R I U S Z Styczeń

19. B yczyna, G orzów Śląski, K lucz­

bork.

20. Lubliniec, O lesno, W oźniki, Z aw iercie.

21. D obrodzień, N am ysłów , S trz e l­

ce, T oszek, W ołczyn.

22. M iędzybórz, Milicz, O leśnica, P yskow ice, T arn o w sk ie Góry, Żmigród.

23. B rzeg Dolny, G liw ice, Leśnica, O pole, T w ardogóra, Ujazd, W ińsk.

24. P rusice, Z abrze.

25. W ołów .

25. D ąbrow a G órnicza.

27. B ędzin, B ytom , C zeladź, G óra, K atow ice, S iem ianow ice Śl., Sosnow iec.

28. B ieruń S tary , Chorzów , M ysło­

wice.

31. Sław a.

Luty ,

4. Brzeg, G rodków , O ław a, W schow a.

7. Lubin.

8. P rochow ice.

9. C hocianów , K ąty W rocław skie, P olkow ice, R udna, S zlich ty n ­ gowa.

10. Chojnów, Legnica, P szczyna.

11. B olesław iec.

12. Bytom O drzański, B ielsko, J a ­ wor, S zprotaw a.

13. Nowa Sól, N owe M iasteczko, Złotoryja.

15. Strum ień.

Katowice, w kwietniu 1947 r.

( L u t y )

23. B rochów . 24. N ow ogrodziec.

25. Żagań.

Marzec

5. N ow ogród B obrzański.

10. Ścinaw a.

17. N iem odlin.

18. B iała, Koźle.

19. G łogów ek, K rapkow ice.

20. P ru d n ik , Strzegom . 23. G łu b czy ce, Nysa.

24. S trzelin , Żory.

26. R ybnik.

27. W odzisław Śl.

31. K ietrz.

Kwiecień

1. G łogów . 2. R acibórz.

Maj

1. Skoczów . 3. C ieszyn.

7. L ubaw ka.

8. B ielaw a, B olków , C ieplice Śl., L eśna, N ow a R uda, O tm uchów , P aczków , R adków , Sulików Św idnica, W ałb rzy ch , Z ąb k o ­ w ice Śl., Z gorzelec, Z ło ty S to k . 9. Boguszow, K am ienna G óra, J e ­ lenia G óra, K łodzko, K ow ary, L ąd ek Zdrój, Lew in K łodzki, M ieroszów , Św ierzaw a, W ro c ­ ław, Zaw idów .

10. D zierżoniów , M iędzylesie, W lęń.

12. Ziębice.

Mgr. Julia Nahorayeka.

U w a g a : Z ezw ala się na p rz e d ru k lub dow olne w y k o rzy stan ie k o m u n ik ató w dla ce ló w praso w y ch z podaniem źródła.

D ru k arn ia N r 7 pod Z arządem P aństw ow ym w K ato w icach Nr 1250 - R 30 100

aqor. i O'”S’

Szprotawo' "'i

•\

fZgorte(ec_

B o ltsfo w itc

I ^Wołów

; O U g n t c a '

S roo lo Śl. /

/ 3"

M A , ' i

; i

,

' “Namysł^

- J ' J

j e l e n i a "Góro

Ś w i d n i c o

S ^ “Xy

u ^ ^

%T K lu ^ b p rk **. ’ V

P rzeb i

Kłodzką

iT U Y - ) ^{'^}

. a m * » 1 5 « \ / X S l ' f - . . . ,•

X I N .

V "- \

\ * / , <

' X \ — -r- —

Vijwhl'niec A

łt*Us. \ i?

/fT o rh o w s H il X r G° ry*f*, ‘

\V.\V,\V.«yV'< Przybliżony przebieg fro n tu w dniu 19 sty c z n ia 19*15

# # # # " " # " ' " 11 2.0 stycznia 1 9 4 5

" 2 2 sty c z n ia 1 9 4 5 .

■ - r

g r a n i c a p ań stw a w ojew ództw a

1 lutego 1 9 4 5 . 1 m a r c a 1 9 4 5 . g r a n ic a powiatu