Zagubiona tożsamość

Jacek Ruszczyński

Zagubiona tożsamość

Studia nad Rodziną 8/1 (14), 49-58

2004

Studia nad Rodziną UKSW 2004 R. 8 nr 1(14) Jacek R U SZ C Z Y Ń SK I

ZAGUBIONA TOŻSAMOŚĆ

Pytanie o tożsam ość człowieka na ogół odnosi się do świadomości. M ó ­ wi się, że to świadom ość stanow i tożsam ość człowieka, że ustanaw ia ona in ­ tencjonalną (myślową) tożsam ość człowieka. Świadom ość bowiem u sta n a ­ wia siebie sam ą. Jest o na tylko m yśleniem i ustanaw ia siebie poprzez m yśle­ nie. Jeśli człowiek zaczyna myśleć o sobie, to pow staje jego myślące Ja, p o ­ w staje podm iotow ość myślenia. Jeśli człowiek przyjm ie tożsam ość m yśle­ nia, czyli tożsam ość świadomości, wówczas zaczyna budow ać siebie p o ­ przez akty myślenia. M yślenie tworzy swój świat intencjonalnej tożsamości. W idać to doskonale w rozw ażaniach H usserla.

Czy m yślenie m oże być podstaw ą tożsam ości człowieka? Człow iek kie­ rując się m yśleniem zaczyna żyć tożsam ością św iadom ości (czego wyrazem są kategorie ludzkiego Ja lub jaźni). M yślenie tworzy intencjonalny świat kultury. Człowiek poszukuje w tedy swej tożsam ości n a te ren ie kultury. S tara się określić siebie w zględem wytworów kultury. O dw ołuje się do stru k tu r społecznych i państwowych, do języka, do określonych w artości kulturowych.

Człowiek chcąc siebie przedstaw ić zauważa, że wszystkie odniesienia dotyczą kultury (najczęściej różnych instytucji). M ówi bowiem o sobie: (1) skąd pochodzi (państw o, m iasto); (2) czym się zajm uje (zawód lub wykony­ w ana praca); (3) albo co lubi (hobby i zainteresow ania). A le w tym wszyst­ kim brakuje sam ego człowieka i jego człowieczeństwa.

N ie je st łatw o d o trz eć do istoty człowieka, do tego, co je st w nim o so ­ bowe. Z n aczn ie łatwiej je st określić siebie w obec rzeczy zew nętrznych - w obec tego, co się dzieje w okół albo w obec różnych wytworów kultury. Łatw iej je st pow iedzieć, czym się człow iek zajm uje, niż kim jest. G dzie zatem należałoby szukać tożsam ości człow ieka? Ja k d o trzeć do sedna ludzkiej natury?

Polski personalizm (Wojtyła, G ogacz) odpow ie nam , że tożsam ości czło­ w ieka trzeba szukać na poziom ie istnienia. Tożsamość człowieka wyrasta z istnienia, z samej realności człowieka, a nie z myślenia. Tożsamości trz e ­ ba szukać w osobie, w osobowym istnieniu, gdyż to osobowe istnienie za­ pew nia człowiekowi tożsam ość, zapew niając jednocześnie trw anie (trw a­ łość) tożsam ości. Tożsamość człowieka je st związana z istnieniem i re a ln o ­

ścią. O p a rta na m yśleniu byłaby nietrw ała i utracalna, gdyż wiązałaby się ze zm iennością myślenia.

Jed n ak praw ie cała nowożytna filozofia opiera się na tożsam ości m yśle­ nia. To tam pojaw iają się takie kategorie ja k „jaźń”, „ludzkie ja ”, „św iado­ m ość”, czy p o p ro stu „rozum ” („rozum ność”). Te koncepcje myślącego Ja o p arte są na idealizm ie (na idealistycznym m yśleniu). Wystarczy porów nać K artezjusza, K anta, Fichtego, Hegla, H usserla. Idealistyczne Ja człowieka to nie jest żadna realność. Jest to tylko coś pom yślanego (wymyślonego). Jest to sam o m yślenie. Jest to tylko m yślenie o m yśleniu. D latego należy przyznać, że tożsam ość myślenia (czyli tożsam ość Ja lub tożsam ość św iado­ m ości) jest jedynie idealistycznym postulatem . Tam z pew nością nie znaj­ dzie się realnego człowieka.

Człowiek w swej tożsam ości nie m oże być samym m yśleniem , bo co się z nim stanie, gdy przestanie myśleć. U traci wówczas swoją tożsamość.

Człowiek m usi odkryć i odnaleźć swoją tożsam ość. M usi um ieć ją rozpo­ znać i określić. D latego m usi on usilnie poszukiw ać swej tożsam ości. M usi tego chcieć i pragnąć, gdyż nie je st to łatw e zadanie. Człowiek uzależniając się całkowicie od wytworów swojego myślenia, m oże na zawsze utracić swo­ ją tożsam ość. Z anurzy się w świecie kultury i sam stanie się wytworem kul­ tury (np. m ody). Jeśli będzie twórczy, to stać go będzie na sam okreację. Ale jeśli p o d d a się ustalonym trendom , to staje się pionkiem w czyjejś rozgryw­ ce. Być m oże kom uś zależy, żeby ludzie p oddali się m anipulacjom wyzna­ czającym ich tożsamość.

A le przecież człowiekiem się jest, n atom iast studentem , pracow nikiem , nauczycielem , rowerzystą lub pływakiem się bywa. Człowiekiem je st się za­ wsze. To jest nasza tożsam ość. O dw racając ten porząd ek m ożna dojść do wniosku, że człowiekiem się tylko bywa, a pracow nikiem b an k u się jest. Nie m ożna tylko bywać człowiekiem, zaś cały czas być pracow nikiem firmy, a r­ tystą lub biznesm enem . Jeżeli człowiek zacznie bywać człowiekiem, to w dalszej perspektyw ie w ogóle przestanie być i czuć się człowiekiem. S ta­ nie się to jego ostateczną klęską. Czyżby człowiek m iał zginąć sam w sobie? Człowiek um arł w człowieku. Z o stało po nim sam o myślenie. Czy m ożna do tego doprow adzić?

Trzeba się zastanowić, kim dzisiaj chce być człowiek: czy chce być tylko m yśleniem (myśleniem o sobie i świecie), czy chce być realn ą osobą? Z apy­ tajm y więc, co stanow i realność człowieka. Czy je st to m yślenie? N a pew no nie. R ealnością je st istnienie. R ealnością je st osoba. R ealnością je st życie. R ealnością jest ciało. Czy to wszystko m ożna w człowieku połączyć? Ale przecież tak w łaśnie jest! To wszystko jest połączone w człowieku. To wszystko razem (istnienie, osoba, życie i ciało) je st połączone w mężczyźnie i to wszystko razem je st połączone w kobiecie. D latego na człowieka trzeba

spojrzeć jak o na m ężczyznę i kobietę. To tam kryje się ludzka tożsamość. Tak n a człowieka patrzy Papież Jan Paweł II - choćby w cyklu katechez „M ężczyzną i k obietą stworzył ich”.

To m ężczyzna i k o b ieta są pełnym w yrazem realności człow ieka. R e a l­ ność ta przejaw ia się w m ęskości i kobiecości. Tak trzeb a w idzieć ludzką realność. Tak trzeb a pojm ow ać ludzką tożsam ość. D otychczas w filozofii u ogólniano n a tu rę człowieka, co zacierało właściwy o b raz człow ieczeń­ stwa. A przecież Bóg stworzył w łaśnie m ężczyznę i kobietę. N ie stworzył człow ieka w ogóle (człow ieka ogólnego). N ie stworzył „pojęcia człow ie­ k a ” (idei). R ealny człow iek je st albo m ężczyzną, albo kobietą. Tertium

non datur. N ie m ożna być człow iekiem nie b ęd ąc k o b ietą lub mężczyzną.

D lateg o poszukując tożsam ości człow ieka należy odnieść się do p rz e ja ­ wów osobow ego bytu człow ieka. Przy czym należy p am iętać, że nie chodzi tu taj o p łeć tylko w rozum ieniu biologicznym . Cały czas mówimy o re a l­ ności człow ieka. M ożna więc pow iedzieć, że to ludzkie istnienie je st o so ­ bowe, zaś w swej istotow ej realności przejaw ia się jak o mężczyzna lub k o ­ bieta. D lateg o to, czym je st m ężczyzna lub kobieta, nie dotyczy jedynie różnic płciowych, ale w yrasta z sam ego osobow ego istnienia. Prow adzi to do w niosku, że osoba człow ieka nie wyraża się wyłącznie w sam ej ro zu m ­ ności (lub w olności), ale w yraża się i przejaw ia się w m ęskości i k o b ieco ­ ści. R óżnice płciow e są tylko zew nętrznym skutkiem cielesnym .

Bóg stworzył człowieka na swój obraz i podobieństw o. Istnienie Boskie jest osobow e i w spólnotow e - Bóg jest Trójcą Osób. Istnienie człowieka też jest osobowe. A le jako stw orzone jest k o nkretne i jednostkow e. W spólno­ towy ch arak ter Boskiego Istnienia znalazł wyraz w stw orzeniu mężczyzny i kobiety. M ężczyzna i kobieta stanow ią w spólnotowy przejaw osoby ludz­ kiej (osobowego bytu człowieka). W ten sposób Bóg stworzył osobową w spólnotę. Bóg stworzył m ężczyznę i kobietę (dwa pojedyncze byty i istnie­ nia), k tó re m ogą połączyć się w osobow ą w spólnotę. Zw iązek kobiety i mężczyzny daje ludzką w spólnotę (w spólnotę osobow ą - rodzinę). C zło­ w iek nie jest więc bytem odizolowanym, sam otnym , ale jest osobą pow oła­ ną do miłości, do łączności, do wspólnoty. Z arów no mężczyzna, ja k i kobie­ ta są pow ołani do w spólnoty - do życia rodzinnego. Człowiek tworzy w spól­ n o tę osobową, jak ą jest rodzina.

Bóg stworzył człowieka. Stworzył go jak o byt osobowy. Stworzył go jako mężczyznę i kobietę. A więc to m ęskość i kobiecość są p rzed e wszystkim wyrazem osobowego ch ara k teru bytu ludzkiego, a nie rozum ność (rozum i w ola). To w łaśnie kobieta i mężczyzna w pełn i wyrażają i ujaw niają osobę człowieka. Ponieważ to kobieta i mężczyzna m ogą złączyć się i zjednoczyć ze sobą. M ogą się całkowicie zjednoczyć, aż staną się jednym ciałem (cia­ łem dziecka, k tóre je st owocem związku kobiety i mężczyzny).

R ozum i w ola dwojga ludzi m oże połączyć się tylko we wspólnym działa­ niu, kiedy razem podejm ują realizację jakiegoś wspólnego celu.

O soba ludzka stanow i podstaw ę najgłębszej łączności pom iędzy ludźmi. To osoba pozw ala człowiekowi zjednoczyć się z Bogiem. I to osoba pozw a­ la człowiekowi zjednoczyć się z drugim człowiekiem. O sobow e zjednocze­ nie pom iędzy ludźm i m oże m ieć m iejsce na gruncie spełnienia płciowego. Jed n ak takie zjednoczenie dokonuje się tylko w tym jednym wyjątkowym m om encie - w m om encie płodności (zapłodnienia). D o p iero bowiem p o ­ częcie dziecka je st widomym znakiem osobow ego zjednoczenia m ałżon­ ków (kobiety i mężczyzny). W ydaje się zatem , że jest to jedyny aspekt oso­ bowego życia człowieka, który nie został zniszczony lub zepsuty przez grzech pierw orodny. N aw et p o grzechu człowiek m oże się jednoczyć w oso­ bowym związku kobiety i mężczyzny i m oże zrodzić dziecko - znak miłości, łączności i osobowego życia. Ja k głęboka m usi to być więź, że ostała się n a ­ w et p o zerw aniu relacji z Bogiem. Bóg zachował dla człowieka tę głęboką więź osobową. Z achow ał dla człowieka ów tajem niczy znak i wyraz osobo­ wej łączności i osobow ego życia. Bóg pozwolił m im o grzechu narodzić się osobow em u człowiekowi. W swej nieograniczonej m iłości Bóg chciał, żeby nadal rodziły się dzieci.

N ie m ożna zrozum ieć tej rzeczywistości bez odniesienia do Objawienia. D opiero połączenie wiedzy Objawionej z poznaniem naturalnym (z filozo­ fią) m oże ukazać p ełnię praw dy o człowieku. Sam a filozofia okazuje się tu ­ taj bezradna, albo tworzy jakieś fantastyczne rozwiązania. Człowieka m oże dziś uratow ać jedynie sensow ne połączenie wiary i rozum u (m yślenia), O b ­ jaw ienia i poznania naturalnego, czyli połączenie łaski i natury. Sprow a­ dzony do świata przyrody człowiek nie je st w stanie zrozum ieć siebie i swej natury. Wówczas jego ludzka n a tu ra zostaje sprow adzona do poziom u b io ­ logii, a sam człowiek staje się cząstką świata cielesnego i m aterialnego, al­ bo przejaw em jakichś tajem nych sił energetycznych (energii świata?). Ta­ kie spojrzenie na człowieka jest spojrzeniem redukcyjnym - człowiek zo­ staje zredukow any do jednego wymiaru, co jest spłaszczeniem człowie­ czeństwa. Trzeba więc dążyć do przyw rócenia wielowymiarowości w spoj­ rzeniu na ludzki byt, który obejm ie zarów no duchow ość (rozum i w olę), jak i osobę człowieka (osobowość jednostkow ą oraz osobow ą w spólnotę).

Jednostkow a osoba to kobieta lub mężczyzna. N atom iast osobowa w spólnota to rodzina. M ężczyzna został stworzony do daw ania. K obieta zaś została stw orzona do przyjm owania. M ężczyzna m usi najpierw dać sie­ bie, aby m ógł przyjąć kobietę. K obieta z kolei m usi najpierw przyjąć m ęż­ czyznę, aby m óc dać siebie. M ężczyzna daje więc siebie, kobieta zaś oddaje siebie. D opiero dzięki darow i i odd an iu m am y p ełn e zjednoczenie. To w ła­ śnie d ar mężczyzny i o ddanie kobiety stanow ią p ełn e zjednoczenie. S tan o ­

wią też spełnienie kobiety i mężczyzny w m acierzyństwie i ojcostwie. S tano­ wią spełnienie człowieka jako osoby. D a r mężczyzny i oddanie kobiety owocują bowiem nowym osobowym życiem i nowym osobowym bytem. Owocują poczęciem nowego człowieka.

N arodziny dziecka, narodziny człowieka nie są tylko faktem jakiegoś biologicznego rozw oju. Biologia nigdy nie byłaby w stanie stworzyć oso b o ­ wego bytu, nie byłaby w stanie wytworzyć św iadom ości i wolności, o d p o ­ w iedzialności i m oralnego czynu, sum ienia i poczucia winy. Biologia tw o­ rzy co najwyżej żywe organizm y. A le człow iek wykracza radykalnie poza biologię. Człow iek stoi p o n ad biologią. Człowiek w yrasta p o n ad biologicz­ ne życie, gdyż życie człowieka je st życiem osobowym, a nie biologicznym (naturalnym ).

O sobow e życie człowieka m a ch arak ter rozum ny. Jed n ak rozum ność nie w yrasta z biologicznego życia (czyli z rozw oju przyrody). R ozum ność jest przyczynowana przez ludzką osobę. R ozum wyrasta z osobow ego słowa. W yrasta z tego, że osoba m a zdolność i m oc w yrażania się w słowie i dzięki słowu przem aw ia do innych osób. R ozum je st więc przystosowany do słow­ nej kom unikacji (przekłada osobow e słowo na treść i form ę językową). N a ­ tom iast w ola je st potrzebna do osobow ego czynu, do m oralnego działania. To osobow a aktywność (chęć i potrzeb a działania) kształtuje w ładzę woli. Wola je st p o trzeb n a do ujaw nienia i podjęcia działania na zewnątrz. To w o­ la podejm uje m oralny czyn osobow ego bytu. Osobow e działanie człowieka ujaw nia się w czynie m oralnym (w m oralności). W ola je st bowiem samym chceniem , chceniem dobra. Ludzka wola zrodzona z osoby je st chceniem dobra. C hcenie dobra je st pierwszym aktem woli i zasadą wszelkiego p o stę ­ pow ania. W etyce tę zasadę nazywa się sum ieniem (powinnością sum ie­ nia). Sum ienie nakazuje nam czynić dobro. Jeśli człowiekowi zabraknie tej zasady sum ienia lub jeśli zostanie ona odrzucona, to w ola staje się wtedy w olną decyzją. W olna decyzja dysponuje jedynie wyborem , który m oże d o ­ w olnie akceptow ać je d n ą z możliwości (sic et non). Bez sum ienia jako zasa­ dy działania nie m oże być działania m oralnie dobrego, gdyż człowiek p o zo ­ staje wówczas w ciągłym dylem acie w yboru (tak ja k osioł B uridana). Nie będzie w tedy żadnej oceny ani weryfikacji dokonywanych działań. W szelki wybór będzie bowiem przeprow adzany na zasadzie dowolności. „To jest m oja decyzja, m oja wolność i nic wam do tego”. D o tego w łaśnie sprow a­ dza się u N ietzschego p ró b a wyjścia „poza dobro i zło”. A le wtedy p o p a d ­ niem y niechybnie w dalszą skrajność, jak ą jest „wola m ocy”, czyli po pro stu chęć panow ania. A to prow adzi w konsekwencji do m anipulow ania ludźmi.

D latego trzeb a pow rócić do stw ierdzenia, że ta k napraw dę osobowy ch a rak ter ludzkiego bytu (istnienia) przejaw ia się w relacjach kobieta- -mężczyzna. Przy czym trzeb a od razu zaznaczyć, że w spotkaniu kobiety

i mężczyzny nie chodzi tylko o kwestię sam ej biologicznej płciowości. W relacji pom iędzy kobietą i m ężczyzną w ystępuje je d e n m o m en t re a ln e ­ go spotkania i zjednoczenia. Jest to m o m en t poczęcia dziecka. D o p iero wówczas m am y do czynienia z faktycznym zaistnieniem realnej relacji o so ­ bowej. D o p iero w ięc n a tym poziom ie przejaw ia się praw dziw a kobiecość i praw dziw a m ęskość. D o p iero bow iem w tym m om encie dochodzi do praw dziw ego i realnego zjednoczenia. M ężczyzna daje w tedy coś z siebie. D aje sam siebie, daje swoją osobę-m ęskość. K obieta n ato m iast przyjm uje go i o ddaje coś z siebie. K obieta oddaje siebie, oddaje swoją osobę-kobie- cość (do dyspozycji nowej osoby dziecka). D a r spotyka się i łączy z o d d a ­ niem . M am y więc w p ełn i osobow e spotkanie d aru mężczyzny z oddaniem kobiety. W łaśnie n a tym polega spełnienie relacji osobowej. N astępuje w tedy całkow ite zjednoczenie kobiety i mężczyzny, czyli n astęp u je sp eł­ nienie życia osobow ego.

To realne spotkanie, połączenie i zjednoczenie pom iędzy kobietą i m ęż­ czyzną zostało w pełni zachow ane pom im o grzechu pierw orodnego i u p a d ­ ku człowieka. N asza rozum ność uległa zepsuciu, ale nasza płodność po zo ­ stała nienaruszona. Ponieważ odkupienie m iało iść drogą w cielenia Syna Bożego (Słowa Bożego), zaś nasze naw rócenie m iało iść drogą objawienia Słowa Bożego, wydaje się że Bóg zachow ał osobowy charakter bytu czło­ w ieka pozostaw iając m u płodność. Jest to dzisiaj najwłaściwsza droga do poznania osobowego wym iaru człowieczeństwa. W szystkie inne ujęcia m o ­ gą się okazać niedostateczne lub naw et błędne.

W ludzkim bycie rozum ność je st jedynie skutkiem osobowego ch ara k te­ ru tego bytu. Nie m ożna więc rozum ności utożsam iać z osobą człowieka. N ie m ożna ujm ow ać i oceniać ludzkiej osoby wyłącznie na poziom ie ro ­ zumności. Po grzechu pierw orodnym rozum ność została pow ażnie za­ chwiana. W R aju m iała ona zupełnie inny charakter. R ozum ność służyła w tedy do bezpośredniego k o ntaktu z rzeczywistością. Pozwalała również na k o n tak t osobowy. A le od m o m en tu upadku, człowiek nie m ógł już k o n ­ taktow ać się na poziom ie rozum ności w sposób osobowy. D latego tak tru d ­ no jest człowiekowi porozum ieć się z innym człowiekiem. Człowiek żyje bowiem dziś m yśleniem . Stracił bezpośrednie dośw iadczenie rzeczywisto­ ści. K o n tak t m yślenia z realnością je st tylko myślowy, czyli jednostronny i zależy od sam ego myślenia. Znaczy to, że m ożna myśleć o rzeczywistości, ale raz będzie to myślenie słuszne i prawdziwe, a innym razem myślenie błędne. W ychodząc od m yślenia (od cogito, ja k K artezjusz), m ożna dojść tylko i wyłącznie do sam ego m yślenia (naw et jeżeli będzie ono chciało być m yśleniem o rzeczywistości). Aby więc dotrzeć do rzeczywistości trzeba wyjść poza myślenie, trzeba zrezygnować z m yślenia na rzecz bezpośrednie­ go k o n tak tu (na rzecz wiary).

Powstaje zatem pytanie, gdzie tak napraw dę należy szukać w człowieku osoby? Czy w rozum ności (tradycyjny personalizm ), czy w świadomości (Scheler), czy w osobowym istnieniu (Wojtyła, Gogacz), czy w relacjach osobowych (Buber, Gogacz), czy w kobiecie i m ężczyźnie (Jan Paweł II).

W ydaje się, że m am y tutaj do czynienia z różnym i aspektam i, k tó re ja k ­ by nakładają się n a siebie. Z jednej strony człowiek rodzi się przecież zgod­ nie z natu rą, ale w sposób osobowy, to znaczy dzięki osobow em u zjedno­ czeniu kobiety i mężczyzny. D zięki tem u jest włączony w ciąg pokoleń i ro z­ woju ludzkości. D zięki tem u je st też włączony w sam stwórczy akt Boga, a zarazem w Boskie pow ołanie i wezwanie człowieka - „Bądźcie płodni i zaludniajcie całą ziem ię” (R dz 1,28). N atom iast z drugiej strony od m o ­ m en tu chrztu je st złączony z Bogiem nowymi i szczególnymi w ięzam i łaski. N a chrzcie został włączony we w spólnotę K ościoła Bożego. Przez d ar w ia­ ry pozostaje w łączności z Bogiem. Te więzy są rozw ijane w Eucharystii i bierzm ow aniu, gdzie uzyskują wymiar m iłości i nadziei. To je st w łaśnie o d ­ budowywanie naszego życia duchowego, a zarazem ożywienie naszej ro ­ zumności, przyw rócenie naszej rozum ności wym iaru osobowego. Je d n o ­ cześnie je st to odnow ienie m oralnego życia człowieka, uśw ięcenie życia, za­ szczepienie świętości w życiu m oralnym człowieka. D opiero wówczas życie m oralne w całej swej rozciągłości nabiera osobow ego charakteru. D opiero w tedy człowiek zdobywa prawdziwe zasady postępow ania, czyli otrzym uje praw dę i dobro, i o d tąd m oże się kierow ać uznaniem praw dy i afirm acją d obra (poznaj praw dę i czyń dobro).

M ożna więc powiedzieć, że w ten sposób ludzkie życie zm ierza do oso­ bowego spełnienia. To spełnienie z jednej strony obejm uje m oralność, kie­ dy człowiek w swoim postępow aniu dąży do realizacji osobow ego dobra drugiego człowieka (bliźniego), czyli do uczynienia go p ełn ą osobą. Tak p o ­ stępujem y z naszymi dziećmi, bliskimi, rodziną i przyjaciółmi. Z drugiej strony to spełnienie obejm uje życie w spólnotow e, kiedy w ybierając kobietę lub m ężczyznę zakłada się rodzinę, ale również wtedy, kiedy dąży się do osobowego zjednoczenia i poczęcia nowej osoby. Trzeba nieustannie p a ­ m iętać, że prawdziwe i realn e zjednoczenie osobow e pom iędzy kobietą i m ężczyzną dokonuje się dopiero w poczęciu dziecka. I w łaśnie to zjedno­ czenie w prow adza nas w nową w spólnotę, we w spólnotę osobową, jak ą jest rodzina. N a tym polega spełnienie osobow e człowieka.

R odzina je st w spólnotą ja k najbardziej realną, sięgającą realności sam e­ go ludzkiego istnienia - egzystencji. Jako w spólnota osobow a m a o na m oc zrodzenia nowej osoby ludzkiej. Jest to najwspanialszy d ar Boga. N a to ­ m iast Kościół jako w spólnota osobow a odradza życie duchow e i w ew nętrz­ ne. N aw raca człowieka do Boga i do ludzi. Kościół działa tutaj na poziom ie rozum ności i kultury. Kościół przekazuje także łaskę Boga, k tóra uzdraw ia

zarów no człowieka, ja k i kulturę, czyli wytwory jego rozum ności. Kościół jest w spólnotą osobową, k tó ra działa n a polu kultury i poprzez kulturę, ale niesie ze sobą łaskę Boga, k tóra przem ienia dusze wiernych. Ł aska Boża m a za zadanie uleczyć człowieka oraz jego kulturę.

Człowiek nigdy nie zdoła odnaleźć swojej tożsam ości poza sobą samym. Swoją tożsam ość m usi on odkryć w sobie. Poszukiwanie tożsam ości jest związane z odkryciem własnej godności. Aby stać się sobą, człowiek m usi odkryć własną godność. Tylko poczucie własnej godności określa i wyzna­ cza tożsam ość człowieka. M ożna pow iedzieć hasłowo: nie m a tożsam ości człowieka bez osobowej godności.

Tożsamość człowieka je st związana z osobą i realizuje się tam , gdzie spełnia się ludzka osoba jako m ężczyzna lub kobieta. Życie mężczyzny i ży­ cie kobiety osiąga spełnienie we w spólnocie - je st to w spólnota rodzinna. N ie m a dla mężczyzny i kobiety większego szczęścia niż przekazanie now e­ go życia. N ie m a większego spełnienia niż d a r osobow ego życia, które otrzym uje dziecko. A k t płodności je st dla nich najdoskonalszym spełnie­ niem siebie jako osoby. Jest to spełnienie osobow ego pow ołania człowieka (pow ołania mężczyzny i kobiety).

M ężczyzna pow inien być przygotowany (gotowy) do daw ania życia (do tego osobow ego daru). Największą klęską jest zm arnow anie tego pow oła­ nia. To osobow a godność mężczyzny w oła o ten dar. G odność mężczyzny dom aga się daru życia i miłości. Jeśli m ężczyzna nie zajrzy w swoje serce, je ­ śli nie poczuje, że coś w nim w oła i dom aga się płodności, że coś woła o d ar życia i miłości, to straci swoją największą szansę - szansę spełnienia.

P od o b n ie k o b ieta m usi być przygotow ana do pośw ięcenia się życiu, do o d d an ia się życiu. W przy p ad k u kobiety rzeczą najw ażniejszą je s t przyję­ cie d a ru życia, a dalej ch ro n ie n ie tego życia, k tó re będ zie w sobie nosić. Takie o d d an ie je s t dla kobiety najdoskonalszym d arem z siebie i sp e łn ie ­ niem jej osobow ego pow ołania. D lateg o , gdy k o b ieta w swoim sercu i su ­ m ien iu poczu je pow o łan ie osobow ej godności, w tedy odkryje swoją n a j­ w iększą siłę i m oc - to, że m oże o d d a ć siebie dla n aro d zin now ego czło ­ wieka.

Jasno więc widać, że osobow e spełnienie człowieka realizuje się jako p o ­ w ołanie mężczyzny i kobiety do utw orzenia osobowej wspólnoty, w spólno­ ty życia i miłości, jak ą jest rodzina. Osobowy d a r życia i m iłości m oże się b o ­ wiem w p ełn i zrealizow ać dopiero we w spólnocie życia i miłości. Taką w spólnotą je st w łaśnie rodzina o p arta na sakram entalnym m ałżeństw ie. To rodzina dając swoim dzieciom życie i m iłość m oże je chronić, m oże trosz­ czyć się o nie i otaczać je opieką, m oże je wychowywać (czyli uczyć m o ral­ ności i religii), m oże je kształcić i zadbać o ich pełny rozwój. Tylko rodzina jest w stanie zapewnić m ałem u dziecku pełny rozwój osobowy, poniew aż

tylko w rodzinie dziecko m oże doświadczyć osobowych relacji (wiary, n a ­ dziei i m iłości), tylko w rodzinie m oże doświadczyć prawdziwej wiary w człowieka i m iłości do człowieka. D latego rodzina kształtuje sum ienie. To dzięki relacjom osobowym nawiązywanym w rodzinie rodzi się sum ie­ nie. Sum ienie rodzi się jako odzew relacji miłości. I dlatego w łaśnie w ro ­ dzinie człowiek m oże doświadczyć kontem placji, gdy przem aw ia do niego osobowa praw da Boga i człowieka. To pod wpływem osobowej relacji w ia­ ry doświadcza prawdy, k tó ra otw iera jego umysł na realność człowieka i Boga. Bez tego dośw iadczenia rozum ność pozostanie zam knięta w kręgu świadom ości (w kręgu m yślenia i wiedzy) i m oże nigdy nie dotrzeć do re a l­ nej praw dy (do praw dy bytu).

Podsum ow ując należy powiedzieć, że osobow e i duchow e życie człowie­ ka m oże się rozwijać tylko w rodzinie pod wpływem relacji osobowych, k tó ­ re pow stają z udziałem Bożej łaski przekazanej m ężczyźnie i kobiecie w sa­ kram encie m ałżeństw a. Osobowy wymiar bytu je st czymś realnym i k o n ­ kretnym . M ówiąc o człowieku, posługujem y się naszym m yśleniem i wiedzą o p artą na myśleniu. M ówiąc „człowiek” posługujem y się pojęciem ogól­ nym. A przecież osoba je st w człowieku czymś najbardziej konkretnym i re ­ alnym. O soba je st czymś jednostkow ym - je st czymś szczególnym i w yjątko­ wym. Nie m a osoby ogólnej albo osoby powszechnej. O sobą je st zatem ten oto konkretny mężczyzna lub ta oto ko n k retn a kobieta. O soba je st k o n ­ kretnym i jednostkow ym podm iotem . W swej konkretności i jednostkow o- ści człowiek jest mężczyzną albo kobietą. Człowiek rodzi się, żyje i um iera jako m ężczyzna lub kobieta. N ie m a ogólnego człowieczeństwa. N ie m a człowieka ogólnego, ja k chciał Platon.

C hcąc przedstaw ić człowieka jako realny byt ludzki, należy odnieść się do tego, co stanow i jego konkretność i realność. Trzeba zatem spojrzeć na człowieka jako na mężczyznę i kobietę. Trzeba pokazać, czym je st m ężczy­ zna w swej realności (osobie) i czym je st kobieta w swej realności (osobie). To, być m oże, pozwoli nam dopiero w nowy sposób spojrzeć na człowieka (na konkretność człowieka), a nie rozważać wciąż treści i znaczenia ogól­ nych pojęć.

Bibliografia Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae.

Jan Paweł II, A dhortacja apostolska Familiaris consortio. Jan Paweł II, M ężczyzną i niew iastą stworzył ich, W atykan 1986. G ogacz M., K u etyce chronienia osób, W arszawa 1991.

Tatarkiewicz W., H istoria filozofii, t. II, W arszawa 1970.

Jacek Ruszczyński: The Lost Identity

The question about the identity of man still remains valid. Present-day proposi­ tions oscillate between the identity of thinking (cultural identity) and the identity of being (personal identity). The identity of man is combined with the person. Conse­ quently, searching for identity, we have to refer to what expresses the reality of man to the full. The human person is a male or a female. What a male or a female is do­ es not concern sexual differences only but arises from the very personal being.

It is God who created a male and a female, the two individual entities and be­ ings, who are capable of uniting in a personal community. The human person - a male and a female - are called to community, to a family life. They may marry and unify. The fullness of this unification is in the act which gives life. The conception of a child is a visible sign of this personal unification. The human being must find his or her identity as a male and as a female.