Mechanizacja i automatyzacja zagadnień finansowo-księgowych: materiały pokonferencyjne

(1)

S T O W A R Z Y S Z E N I E K S I Ę G O W Y C H W P O L S C E Stowarzyszenie W yższej Użyteczności

RADA RADKOWA STOWARZYSZENI A KSI ĘGOWYCH W POLSCE Z A R Z A D O D D Z IA Ł U W O J E W Ó D Z K IE G O W S Z C Z E C I N I E

a f e r i p ł £ ® p i > k q n f e | e i §

2 -

S Z C Z E C IN - PAŹDZIERNIK 1 9 7 6

(2)

(3)

STOWARZYSZENIE KSIĘGOWYCH W POLSCE S to w a rz y s z e n ie W yższej U ż y te c z n o ś c i RADA NAUKO',VA STOWARZYSZENIA KSIĘGOWYCH W POLSCE

ZARZĘD ODDZIAŁU WOJEWÓDZKIEGO W SZCZECINIE

MECHANIZACJA I AUTOMATYZACJA ZAGADNIEŃ FINANSOWO-KSIĘGOWYCH

M a te r ia ły p o k o n fe re n c y jn e

(4)

(5)

STR.

1. Teodor Gambling

- BŁĘDY Vi DUŻYCH SYSTEMACH KSIĘGOWYCH . . . 1 2. Tadeusz Waśniewski

- BILAES NIEPRAWIDŁOWOŚCI W SYSTEMIE INFORMACJI

EKONOMICZNEJ ... 11 3. B arbara Pachnowska

- MECHANIZACJA RACHUNKOWOŚCI Z ZAKRESU STOSOWANIA ŚREDNIEJ TECHNIKI OBLICZENIOY/EJ NA MASZYNACH

KSIĘGUJĄCYCH ASCOIA 25

4. Tadeusz Pokorski

- WYKORZYSTANIE MASZYN TYPU "ASCOTA KLASY 170"

DO EWIDENCJI PRZEBITKOWEJ ... 33 5. Danuta Januszewska, Wacław O strow ski

- WYKORZYSTANIE MINIKOMPUTERÓW MERA SERII 300

W ZAKRESIE ZAGADNIEŃ FINANSOWO-KSIĘGOWYCH . . . . 45 6. Eugeniusz Kowal

- LISTA PŁAC PRACOWNIKÓW WYNAGRADZANYCH >V STOSUNKU MIESIĘCZNYM NA KOMPUTERZE BIUROWYM MERA

SYSTEM 300 ... 59 7. Czesław P aczuła

- PROBLEMY KONTROLI I REWIZJI GOSPODARCZEJ W WA

RUNKACH KOMPUTERYZACJI I MECHANIZACJI ZAGADNIEŃ FINANSOWO-KSIĘGOWYCH... i . . 79 S. T ad e u sz'S k ro iń sk i

- AUTOMAT. INA ANALIZA ZAPISU JAKO METODA DEKRETO

WANIA W KOMPUTEROWYM PRZETWARZANIU DANYCH

KSIĘGOWYCH... 120 SPIS TREŚCI

(6)

9 . Czesław Dulko

- SYSTBi EWIDENCJI KSięGOWEJ »BILANS» . . . . 10. J ó z e f Kruk

- ZASTOSOWANIE ETO DLA MECHANIZACJI RACHUNKOWOŚCI W PRZEMYŚLE OKRĘTOWYM... . . . . 11. H enryk Oganowski

- KOMPUTERYZACJA ZAGADNIE]} FINANSOWO-KSIgGOWYCE W ZAKŁADACH CHEMICZNYCH "POLICE" ...

12. E u g e n iu sz K r y a z to f ia k

- KOMPUTERYZACJA ROZLICZEi FINANSOWO-KSIĘGOWYCH W PZGS "STOMIL” ...

13. Z o f ia Nowak

- SYSTEM FINANSOWO-KOSZTOWY NA KOMPUTERY

JEDNOLITEGO SYSTEMU... .... ...

14-. Ig n a c y D z ie d z ic z e k

- KIERUNKI KOMPUTERYZACJI ZAGADNIEŃ FINANSOWO- KSIĘGOWYCH ... . .' 15. M a rc in Pankow iak

- WNIOSKI DO BYDGOWSKIEGO PODSYSTEMU EWIDENCJI KSIĘGOWOŚCI FINANSOWEJ FK ...

16. SYNTEZA DYSKUSJI... ....

149

180

196

203

.224

23S 141

246

(7)

r o f . d r T re v o r Gnmbllng

The U n iy o r s ity o t Birmingham

BŁĘDY W DUŻYCH SYSTEMACH KSIĘGOWYCH

Ważną spraw ą J e s t z ro z u m ie n ie , i ż t y t u ł mojego r e f e r a t u n ie o znacza "wykrywania i e l i m i n a c j i pomyłek w dużych s y s t e mach księgow ych". Słowo "b ł« d " ozn a cz a t u zm ienność e t a t y s t y c z n ą , a nawet w ypaczenie o b s e rw a c ji. Problem p o le g a n a tym , i ż d a ls z e o b lic z e n ia wykonane w o p a rc iu o dane z a w ie ra ją c e " b łę dy" te g o ty p u c z e e to z w ię k s z a ją bądź z m n ie js z a ją r o l e cz y n n i

k a b łę d u w wyniku końcowym b a r d z i e j , n i ż można te g o o czek iw ać.

W c z a s i e , gdy w ie lu l u d z i p o sz u k u je ro zw ią zań problemów eko

nom icznych d rogą tw o rz e n ia w ie lk ic h systemów komputerowych 'w ażne J e s t aby k się g o w i b y l i świadomi stosunkowo p r o s te g o ap a

r a t u m atem atycznego, J a k i J e s t p o tr z e b n y , aby sp raw d zić r o s n ą cy czy n n ik b łę d u w danych, k t ó r e praw dopodobnie o trz y m u ją dużo ■ m niej "p rac y r e d a k c y jn e j" c z ło w ie k a , n i ż J e s t t o m ożliwe i zwy

k le stosow ane w system ach " z a p is u w idocznego".

Kiedy zaczy n a s i e stu d io w a ć problem k się g o w o śc i o d n o si s l e w r a ż e n ie ,iż J e s t ona przedm iotem bard zo ś c is ły m , w którym w szystko m usi s i e b ila n so w a ć co do g r o s z a . W m ia rę Jednak t e go, Jak d an a osoba zdobywa p ra k ty k ę zawodową, a może i awansu

j e n a wyższe sta n o w isk o , p o g lą d t e n u le g a ^zm ianie. R achunki i s t n i e j ą po t o , aby k o r z y s t a l i z n ic h lu d z i e , c z ę s to w drodze pewnego r o d z a ju n e g o c j a c j i . D lateg o dochodzimy do w niosku, i ż użytkow nicy rachunkow ości k o r z y s ta ją c z przygotow anych p rz e z n a s w ie lk o ś c i n a d a ją im r a c z e j s k r a jn ą i n t e r p r e t a c j e .

S zczególny wkład księgow ego w s p o łe c z e ń stw ie przemysłowym p o le g a n a Jego z d o ln o ś c i do u s t a l a n i a g r a n ic dla ta k i c h

(8)

- 2 -

i n t e r p r e t a c j i , w ram acn i n u ^ o a można j e uznać a a r o z s ą d n e . Każdy, m yślący główny księgow y może dać n a t o t u z i n p r z e k ł a dów. Oto p rzypadek z ja k im sam s i ę sp o tk a łe m .

Pamiętam, ja k spraw dzałem k ie d y ś zasady u s t a l a n i a cen w b ard z o dużym s k ła d z ie / i n r e n t o r y / 1 s tw ie rd z iłe m ra ż ą c e ma

n ip u lo w a n ie ceną w dłuższym o k r e s ie c z a s u . K iedy zagadnąłem 0 tym m iejscow ego d y r e k to r a t e n r z e k ł : "Aha, w iec zauw ażył t o P an. Ciekaw byłem , k ie d y k to ś t o u c z y n i. T id z i P an, ra c h u n k i prow adzę w n a s tę p u ją c y sp o só b . Gromadzę j e bez in w e n ta r z a / i n - r e n t o r y / i potem mogę s t w i e r d z i ć , j a k a pow inna być w a rto ś ć i n w entarzow a. Gdybym te g o n i e c z y n i ł z y s k i p o d le g a ły b y wahaniom 1 Z arząd mćgłby s i e n ie p o tr z e b n ie m a rtw ić " . K iedy poczyniłem k i l k a uwag n a te m a t Ustawy o p r z e d s ię b i o r s t w i e /Company ¿ e t / , ta jn y c h r e z e r w a c h ,itp .' f a c e t o d p a r ł: "A le te k w szyscy p o s tę p u j ą i Pan o tym w ie " . M oja n ie s z c z ę s n a r o l a p o le g a ła w tym p rz y padku n a tym , aby p rz e k o n a ć d y r e k to r a , k t ó r y b y ł lo ja ln y m ,z d o l

nym i c a łk o w ic ie szczerym cz ło w ie k iem , i ż b y ło co ś n ie w ł a ś c i

wego w t e j p r a k ty c e . W końcu zlekcew ażyłem go 1 p o zostaw iłam w p rz e ś w ia d c z e n iu , ż e je s te m niedośw iadczonym i fo rm a lis ty c z n js d o ra d c ą .

Ciekawe. Gdyby a y r e k to r n ie “k i s i ł " zapasów / i n r e n t o r y / , a l e p o b r a ł je d y n ie wysoce sp o rn ą p r o w iz je n a o dłożone naprawy / l u b c o ś w tym r o d z a j u / , n i k t n i e p o w ie d z ia łb y naw et słow a.

ł a “ s z a r a s t r e f a " w rachunkow ości b i e r z e s i ę s t ą d , i ż n i e k t ó r e dane m ają c h a r a k te r s to c h a s ty c z n y , t z n . p o d le g a ją lo s o wym zaburzeniom e ta ty s ty c z n y m . Hożna o czek iw ać, i ż w m ia rę upływ a c z a s u z a k łó c e n ia t e u le g n ą sk aso w an iu , a l e j e ś l i o k res

I

(9)

- 3 -

obrachunkowy j e s t z b y t k r ó t k i d l a n a s tą p i e n ia t a k i e j e lim in a c j i , pozostaniem y z w a ria n o ją s ta ty s ty c z n ą , k t ó r a n ie ma żad

nego z n a c z e n ia , poniew aż m ie ś c i s i ę w to le r a n c j a c h , ja k i c h możemy oczekiw ać z r a c j i losowego c h a r a k te ru p ro c e s u . Oczy

w iś c ie , w a ria n c je te g o ty p u mogą w y stą p ić , ponieważ zmiany losow e s ą nieodłącznym elementem ssmego p ro c e su te c h n ic z n e g o , ja k o że pew ien ty p o p e r a c j i p o c h ła n ia r a z c z te r y a r a z s z e ś ć m in u t. In n e p rzyczyny l e ż ą jed n ak w samym o b se rw a to rz e , k tó r y może n a d - lu b n io d o m ie rz a ć . W ta k im przypadku, J e ś l i j e s t on po p r o s t u n ie o s tr o ż n y / l u b p o z y c ja j e s t dość tr u d n a do d o k ła d nego z m ie r z e n ia / spowoduje to rów nież losowy r o z k ła d o d czy tań c e n tr a ln e g o tr e n d u , lu b ś r e d n i e j , k tó r e mc.żemy b e z p ie c z n ie uznać z a "prawdziw e" o d c z y ta n ia .

Z d r u g ie j s tr o n y , obserw ujący może wypaczyć /s k r z y w ić / sw oje o d c z y ta n ia i odczytywać sy ste m a ty c z n ie z nadmiarem lu b niedom iarem . Może t o n a s tą p i ć d la te g o , i ż świadomie p ró b u je on w prow adzić n a s w b łą d , a l e c z ę s to d la te g o , i ż dane z o s t a ł y ze

b ra n e d la in n y c h celów , a n i ż e l i t e , d la k tó r y c h j e w ykorzystu

jem y. Typowym przykładem w m ojej d z i e d z in ie J e s t n a s tę p u ją c y f a k t , j a k i k ie d y ś z w ró c ił m oją uwagę. L ic zb a absolw entów n a szego w y d ziału podana p rz e z a d m in is tr a c ję n ie z g a d z a ła s i ę z l i c z b ą osób f a k ty c z n ie obecnych i o d b ie ra ją c y c h sw oje d yplo

my. Było ta k d la te g o , i ż l i c z b a podana p rz e z a d m in is t r a c ję o d n o s iła s i ę do ty c h osób, k tó r e b y ły " z a r e je s tr o w a n e " , a n ie u w z g lę d n ia ła ty c h , k tó r e w y p e łn iły ju ż swój o k re s r e j e s t r a c j i a l e n ie p r z e d s ta w iły je s z c z e sw oich d y s e r t a c j i . Było t o w ła ś c i

we p o stę p o w a n ie , ponieważ a d m in is t r a c ja p o trz e b o w a ła sw oich l i c z b d l a sp raw d ze n ia , czy s tu d e n c i u i ś c i l i o p ła ty . P ro sz ę

(10)

- 4 -

zw rócić uwagę, i ż skutkiem to g o b y ł f a k t , i ż w ie lk o ś c i poda

wane p rz e z a d m in is tr a c je w ykazują te n d e n c je do zaw yżania / z punktu w id z e n ia moich c e ló w /, poniew aż z a w ie r a ją one osoby, k tó r e z a p is u j ą a l e , a l e n y p ad a ją z to k u stu d ió w bez zakończe

n i a p r a c .

•Błędy losow e w obserw aojach n ie p o d le g a ją w y ró żn ien iu w sposób matem atyczny sp o śró d losow ych za b u rzeń w obserwowanym o b ie k c ie i d la te g o z obydwoma można p o ra d z ić so b ie p rz y pomocy p r o s t e j , d o b rz e .z n a n e j t e c h n i k i praw dopodobieństw a. J e ś l i wy

paczone o b serw acje pojm uje s i e w ła ś c iw ie , Jak w podanym wyżej p r z y k ła d z ie , możliwe J e s t i c h d o sto so w an ie a lb o w drodze s z c z e gółowego pogod zen ia / r e c o n c i l i a t i o n / , l u b t e ż częściow ego doda

w a n ia ,a lb o odejm ow ania. A le co n a le ż y u c z y n ić , J e ś l i w ypacze

n ie t o z a le d w ie podejrzewamy i n ie Je steśm y pewni czy J e s t ono n a d - lu b niedoszacow aniem ? Typowym przykładem J e s t t u t a j wy

w iad wojskowy: czy mamy do c z y n ie n ia z agentem , podwójnym agentem , lu b J e s z c z e kim ś innym? M niej d r a s ty c z n y p rz y k ła d z ż y c ia cyw ilnego p o w sta je wówczsb, gdy p o trz e b n a J e s t nam o p in ia " e k s p e r ta " . O czy w iście, moglibyśmy zw ró cić s i ę o n i ą do k ilk u ek sp ertó w , a l e czy ś r e d n ia z i c h ra d ma rz e c z y w iś c ie sen s? Możemy t e ż s p y ta ć te g o samego e k s p e r ta o ró żn e sprawy w pewnym o k r e s ie c z a su i dostosow ać n a sz e do Jego w iarygod

n o ś c i, a le w o d n ie s ie n iu do k a ż d e j Jego oceny musimy zadecy  dować Jak d a le c e Je steśm y s k ło n n i n a nim p o le g a ć . Dobrze J e s t w ta k ic h przypadkach mówić r a c z e j o "n iezaw odn ości" n iż o

"s ta ty s ty c z n y m praw dopodobieństw ie" i m ie rz y ć Ją Jako "poziom u f n o ś c i" . Tym samym mówić będ ą o "n iez aw o d n o ści 95 %"» co ozna

c z a , i ż *95 przypadków n a s to z te g o co f a c e t mówi J e s t w y s ta r

(11)

c z a ją c o dobrych d la n aszy ch celów ".

Wspomniałem o m ożliw o ści " k o n f lik t u e k s p e rtó w ". W moim p rz e k o n a n iu w łaściw e j e s t u s t a l a n i e ś r e d n ie j porady ty lk o w o d n ie s ie n iu do ty c h eksp ertó w , k tó r z y r e p r e z e n tu j ą t e n oam poziom n ie za w o d n o ści. Skutkiem te g o J e s t f a k t , i ż a k c e p tu je s i ę bez z a s tr z e ż e ń o p in ię te g o e k s p e r ta , do k tó re g o mamy n a j w iększe z a u f a n ie , a l e to a b s u rd . O czyw iście f a k t , i ż dwóch p o m n iejszy ch ekspertów /o n iezaw o d n o ści ponad 50 56/ mówi

"Ł 1 .0 0 0 ", a n a j le p s z y mówi "Ł 100" każe m y ślą c e j o so b ie z a sta n o w ić s i ę czy t e n n a jle p s z y m ia ł r a c j ę . Hie o zn a cz a t o , i ż z a k ła d a n a odpovdedz brzm i Ł 550. I n te re s u ją c y m faktem J e s t t u t o , czy rachunkowość s łu ż y n ajlep szy m in te re s o m p r z e d s ię b i o r stw a w skazując ty lk o Jedną w ie lk o ść dow olnie u s ta lo n ą , ła n M i t r o f f s u g e ru je ro z w ią z a n ie , k tó r e nazywa podeJściem _Jleglow-

skim . S praw iłoby ono w ie lk ie k ło p o ty z zapoznaniem osób p o d e j

m ujących d e c y z je z zakresem o p i n i i 0 d an ej k w e s t i i . B a rd z ie j w łaściw e p o d e jś c ie z a le ż y od te g o , czy problem uznajem y z a problem s t r u k t u r a l n y / s t r u c t u r e d / , czy pozbawiony s t r u k tu r y . / u n s t r u c t u r e d / . Ten o s t a t n i p o w sta je w wyniku r o z b ie ż n o ś c i

w o p in ia c h .

w ie lu p r z e d s ię b io rs tw a c h problem , o którym wspomniałem wyżej w y stę p u je w n ie w i e lk i e j m ie r z e . Główny księgow y mówi coś w tym r o d z a ju : "Moje dośw iadczenie w tym z a k r e s ie pozw ala ml p rz y p u sz c z a ć , i ż to przew idyw anie wpływów gotówkowych j e s t prawdziwe w p r z e d z ia le i Ł 200" i przew ażn ie o k a z u je s i ę , i ż ma on r a c j ę . J e s t t o możliwe ty lk o d la te g o , że o to c z e n ie

i d z i a ł a l n o ś ć p r z e d s ię b io r s tw a n i e u l e g a j ą gwałtownym zmianom z o k re su n a o k r e s . Gdy n a s tę p u ją i s t o t n e zmiany "d o św iad cz en ie"

(12)

J e s t zwykle m ylące w szacow aniu praw dopodobieństw a i niezaw od

n o ś c i s y t u a c j i , k t ó r a w g ru n c ie r z e c z y n i e m ia ła przedtem m ie js o a . /To w ła ś n ie d la te g o m oja d e f i n i c j a n iezaw o d n o ści r ó ż n i s i ę od ty c h , J a k ic h używ ają i n n i a u to rz y z a c h o d n i. Jak n p . I J i r i , k tó r y rozw aża problem przew idyw ania wyników za sto so w a

n ia o k re ślo n y c h danych. J e s t t o d l a n a s n ie o s ią g a ln e , ponieważ danych ty c h u p rze d n io n ie w ykorzystano 1 / . W ta k ic h przypadkach w ydaje s i ę , i ż ro z w ią z a n ie wymaga d e z a g r e g a c ji ra p o rtó w k s ię g o wych, zanim n ie o s ią g n ie s i ę poziomu, n a którym można p rz y p is a ć im w iarygodne n iezaw o d n o ści 1 praw dopodobieństw a. Możliwe j e s t wówczas ponowne z e s ta w ie n ie początkowego wykazu p rzy z a s to s o waniu m atem atycznego rachunku praw dopodobieństw a i niezaw od

n o ś c i, aby o b lic z y ć w a r to ś c i d la s y t u a c j i , Ja k a d o ty c h c z a s n ie m ia ła m ie js c a . Ten końcowy krok nazywam "wykazem złożonym ", a n a j n iż s z ą d e z a g re g a c je "wykazem podstawowym". O cz y w iście, wyka

zy zło żo n e n ie m ają w oale żadnej n ie o d łą c z n e j im niezaw o d n o ści czy praw dopodobieństw a, a le o trzy m u ją j e p o p rzez wykazy pod

stawowe.

A n a liz ę ta k ą 1 r e k a l k u l a c j ę wykonuję p rzy pomocy pewnego r o d z a ju in fo rm ac y jn eg o " g o z in to g r a f u " , k tó r y nazywam "wykresem L leberm ana", od n azw iska a u to r a a r ty k u łu su g e ru ją c e g o coś w tym r o d z a ju . A rty k u ł t e n u k a z a ł s i ę w jednym z w c z e śn ie jsz y c h nume

rów Management S c ie n c e . Ha t e j p o d staw ie k o n s tr u u ję w e rsję ma

c i e r z y nakładów - wyników L i e o n t l e f a /" M a c ie rz Lieberm anei/ - w c e lu zobrazow ania z e s ta w ie n ia wykazu zło żo n eg o . R óżnica w ma

c i e r z y p o w sta je d la te g o , że "nakłady i w yniki" n i e s ą p ro sty m i dodawaniami i odejmowaniami, a le z a w ie r a ją rów nież m nożenia i d z i e l e n i a . Oznacza t o , że m a cie rz e z a w ie r a ją n ie o k re ś lo n e i l o ś c i

(13)

- 7 -

w tedy, k ie d y ma m ie js c e m nożenie i d z i e l e n i e t a k , i ż m a c ie rz może być odwrócona ty lk o e ta p a m i. Oto p r o s ty p rz y k ła d t e j p r o

ce d u ry .

O gólna s to p a w c h ła n ia n ia / a b s o r b c j i / j e s t o b lic z a n a w n a s t ę p u ją c y sp o só b :

• /3 / P o ś re d n i b u d ż e t m a teria ło w y Ł 40 / 2 / Czas ro b o c iz n y p o ś r e d n ie j - 100 go d z.

/ 1 / S ta n k a godzinowa ro b o c iz n y p o ś r e d n ie j - Ł 1 ,2 0 /g o d z . / 6 / B udżet ro b o c iz n y p o ś r e d n ie j Ł 120

111 B udżet ogólny Ł 160

■BW MM / 4 / Szacunek ozasu ro b o c iz n y b e z p o ś r e d n ie j - 2000 g odz.

/ 9 / O gólna s to p a w c h ła n ia n ia n a g o d z in ę ro b o c iz n y bezpo

ś r e d n ie j - Ł 0 ,0 8 .

J e ś l i z a ło ż y ć , i ż p o z y c je 1 , 2 ,3 ,4 sta n o w ią wykazy podstawowe /c z e g o n o rm a ln ie n i e s ta n o w ią / w ykres L iberm ana w ynikający z n ic h p rzy jm u je p o s ta ć ja k n a r y s . 1 . . . .

I

Rachunek praw dopodobieństw a w ygląda w p r z y b li ż e n i u n a s tę p u ją c o :

(14)

- B -

Dodawania: /A - a / + /B i b / ■ i + 1 i 7 / a 2 t b2/

- „ + a / - /B ± b / - A - B i Y / a 2 + b 2/

Odejmowanie« /A -

Mnożenie« / i i a / J / ! - b / « i A x B i A i B x T /"/a2/A2+ /ó 2/B 2/.7 D z ie le n ie »/A i a / /B± b / - A/B ± /A/B xV /"/a2/A / + / ó 2/B 2/ / Rachunek n iezaw o d n o ści p rz y jm ie p o sta ć«

j e ś l i zmienne n ie z a le ż n e z o s ta n ą wymnożonę t a k , ż e : - Z

w ydaje s i ę w łaściw e z a sto so w a n ie norm alnego Prawa M nożenia z T e o r i i Praw dopodobieństw a do n iezaw o d n o ści ilo c z y n u Z /z /«

P - Px1 Px2 Z

Ponieważ . . . 1 . . . p o s ia d a ją t y lk o 95 % sz a n s n a ro z są d n ą do

k ła d n o ść , a . . . ma ty lk o 80 % s z a n s y , wydaje s i ę , że P / a / / / - / / / / - 7 6 %

z d r u g ie j s tr o n y , gdy zmienne n ie z a le ż n e dodajemy t a k , że X.j + ^ . . . i j j — z

niezaw odność c a łk o w ite g o z j e s t ś r e d n i ą ważoną n ie za w o d n o ści X1* I 2* *3 *•* *n*

P « - ,X1E3..

z z

tr y b p o stę p o w an ia wygląda d a l e j n a s tę p u ją c o «

Wykazy podstawowe . . . Wykazy zło żo n e . . .

T ech n ik a o b lic z e ń ma n a c e lu :

a / odw rócić m a c ie rz aż do k o le jn e g o p u n k tu węzłowego k a l k u la c j i 1

b / oszacować m a c ie rz odw rotną; p o zw o li to n a d a ls z e odw rócenia

(15)

i oszaco w an ia. Zatem co oszacujem y ja k o : . . .

E astępny e ta p ma p o s ta ć / I - L / - 1 , z a ś je g o w e rs ja oszacow ana:

. . . F in a ln y w ektor / I - L / -1 może być t e r a z o b lic z o n y i o sz a cowany . . . Przypiszm y c z y n n ik i b łę d u i n iezaw o d n o ści do wyka

zów podstaY/owych 1-4«

Wykazy podstawowe Czynnik b łę d u Slezaw odność

1 Stawka godzinowa r o - i Ł 0 ,0 5 98

%

bo cizn y p o ś r e d n ie j 2 Szacowany c z a s ro b o

c iz n y p o ś r e d n ie j ~ 20 go d z. 85 %

3 M a te r ia ły p o ś r e d n ie i Ł 5 90 %

4 Czas ro b o c iz n y b e z p o ś r . i 200 go d z. 80 $ Podstawiamy t e c z y n n ik i do praw ej g ó rn e j ć w ia r tk i oszacow anej w e r s j i / I - l / -1 s

Prawdopodobieństwo . . . Biezawodność . . . Kolumna 9 s t a j e s i ę w ięc :

Prawdopodobieństwo . . . niezaw odność . . .

M ożliwe j e s t z r o b ie n ie k ilk u d a ls z y c h ogólnych uwag o sk u tk a ch budowy Yjykazów zło żo n y ch z danych podstawowych o zmiennym s to p n iu n ie za w o d n o ści i praw dopodobieństw a, s z c z e g ó ln ie gdy ma m ie js c e m nożenie i d z i e l e n i e :

a / M nożenie naw et n ie z n a c z n ie niepew nych danych szybko wywołu

j e i s t o t n ą zawodność /n ie p e w n o ść / ilo c z y n u .

(16)

- 10 -

b / Skutkiem m nożenia danych p r o b a b ilis ty c z n y c h p rz e z u łam ki d z i e s i ę t n e , k tó r y c h w łasny b łą d j e s t zerowy, j e s t i s t o t n y w zro st względny s ta ty s ty c z n e g o praw dopodobieństw a Ilo c z y n u . o / Z ałożono, że wykazy podstawowe s ą n ie z a le ż n a , c h o c ia ż w ie le

z n ic h z o s ta ło wytworzonych p r z e z t e n sam system w p o p rze d n ic h o k re sa c h . K o w arian cja j e s t pozytyw na, j e ś l i zm ienne r o s n ą zgodnie i negatyw na j e ś l i duże w a r to ś c i je d n y ch w iążą s i ę z małymi w a rto śc iam i In n y ch . M atem atycznie pozytywna k o w a ria n c ja żw ięk sza b łą d , a negatyw na go z m n ie js z a . I n t u i c y j n i e p o d ejrzew a s i ę , że n eg a ty w n a-k o w arlan o ja domi

nować b ę d z ie w praktycznym za sto so w a n iu systemów.

Łącznym te g o efek tem j e s t u s z ty w n ie n ie system u in fo rm a c y jn e g o . Zastosow anie w ynikających z ^ s te m u praw dopodobieństw i n ie z a w odności j e s t na s z c z ę ś c ie ca łk ie m p r o s t e . Spodziewany b łą d d edukuje s i ę z w a r ia n c ji pomiędzy fak ty c zn y m i w ielkośoiam i,- a w ie lk o śc ia m i budżetowymi lu b standardow ym i. O czyw iście, troszczym y s i ę ty lk o o t ę c z ę ść w a r i a n c j i , k t ó r a m ie ś c i s i ę po za przewidywanym zakresem , "niezaw odność" w a r ia n c ji in fo rm u j e n a s ja k d a le c e winniśmy s i ę tym m a rtw ić .

(17)

(jo o .d r Tadeusz W aśniewaki P o lite c h n ik a S z c z e c iń sk a

- 11 -

BILAES EIEPRAWIDŁOWOŚCI V SYSTEMIB rSPOEJiACJI EKOHOHICZBEJ

B ie lu ekonom istów p o d k r e ś la , że nieodzownym warunkiem u sp ra w n ie n ia z a rz ą d z a n ia j e s t praw idłow o 1 spraw nie fu n k c jo n u ją c y s y s t e m i n f o r m a c j i e k o n o m i c z n e j w p r z e d s ię b i o r s t w i e . Sprawny i odpowiednio sz c z e g ó ło wy system in f o r m a c ji ekonom icznej J e s t n ie w ą tp liw ie walnym czynnikiem w z a rz ą d z a n iu p rz e d s ię b io rs tw e m . E le n ało ż y je d n ak zapom inać, t e in fo rm a c je ekonomiczne - z a le ż n e od s to p n ia ic h sz cz eg ó ło w o śc i - s tw a r z a ją je d y n ie m ożliw ości odpow iedniego z b a d a n ia procesów g o spodarczych zachodzących w p r z e d s ię b i o r s tw ie . D lateg o t e ż samo u zy sk a n ia in f o r m a c ji ekonom icznych, ch o c ia żb y b y ły one c a łk o w ic ie a k tu a ln e o ra z b ie ż ą c o - d o s ta r czane p rz y za sto so w a n iu now oczesnego, e le k tr o n ic z n e g o s y s t e mu p r z e tw a r z a n ia danych, n ie ro z w ią ż ą au to m aty czn ie tru d n y c h problemów z a r z ą d z a n ia p rz e d s ię b io rs tw e m . P ostępow i w d z i e d z i n ie systemów in f o r m a c ji i t e c h n i k i p r z e tw a r z a n ia danych powi

n ie n bowiem to w arz y szy ć ró w n o leg ły rozw ój metod " c z y t a n i a " ty c h w ie lk o ś c i, b a d a n ia ic h wzajemnych związków i w s p ó łz a le ż n o ś c i, k tó ry c h p o zn a n ie j e s t n ie zb ę d n e d l a p o d e j-

/ mowania w łaściw ych d e c y z ji g o sp o d a rc zy c h .

C zynności zw iązane z oceną d z i a ł a l n o ś c i g o sp o d a rc z e j p rz e d s ię b io r s tw w y k ra cz ają po za po jęciem e w id e n c ji o ra z in f o r m a c ji ekonom icznej i są przedm iotem " a n a l i z y e k o n o m i c z n e j " . Celem a n a liz y ja k o f u n k c j i g o sp o d a rc z e j - n a r z ę d z ia z a r z ą d z a n ia J e s t przyg o to w an ie in f o r m a c ji o d z i a ł a ł -

(18)

- 12 -

n o ś c i g o s p o d a rc z e j, igrhikach 1 s y t u a c j i ekonom icznej p r z e d s ię b io r s tw w t a k i e j fo rm ie , k t ó r a p rz y z a rz ą d z a n iu je d n o s tk a mi gospodarczym i mogłaby sta n o w ić podstaw ę podejm owania o k re

ślo n y c h d e c y z ji g o sp o d arczy ch .

Ze względu n a dużą ró żn o ro d n o ść za g ad n ień wchodzących w z a k r e s badań a n a lity c z n y c h , p rzy jm u je s l e n a j c z ę ś c i e j p o d z ia ł a n a liz y ekonom icznej n a dwa z a sa d n ic z e d z i a ł y :

1. a n a liz ę fin an so w ą,

2 . a n a liz ę te ch n ic zn o -e k o n o m ic z n ą .

A n alizy fin a n so w e j n ie można u to ż sa m ia ć z a n a l i z ą ekono

m iczną. A n a l i z a f i n a n s o w a j e s t t ą c z ę ś c ią a n a liz y , k t ó r a sta n o w i.n a jw y ższ y s to p i e ń j e j u o g ó ln ie n ia . A n a liz a fin an so w a obejm uje bowiem z a g a d n ie n ia zw iązane z c a ło k s z ta łte m d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a rc z e j. P rz e są d z a o tym w y b it

n ie s y n te ty c z n y c h a r a k te r w ie lk o ś c i b ędących j e j przedm iotem . Z ty c h w ła ś n ie względów a n a l i z a fin an so w a pozw ala na n a js z y b sz e u z y sk a n ie in f o r m a c ji w d z ie d z in ie oceny c a ł o k s z t a ł t u d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a rc z e j.

Jed n ą z n a jw a ż n ie js z y c h c z ę ś c i a n a liz y fin a n so w e j j e s t a n a l i z a b i l a n s u , k t ó r a stan o w i główne ź ró d ło in f o r m a c ji ekonom icznej d l a b a d a n ia s y t u a c j i m ajątkow ej i f i nansowej o ra z oceny p raw id ło w o śc i fin a n so w a n ia środków p rz e d

s ię b io r s tw a .

Szczegółow ą a n a liz ę b ila n s u p ro w a d zi s i ę w dwóch u k ła d a c h , a m ia n o w icie:

- u k ła d z ie poziomym, - u k ła d z ie pionowym.

A n a liz a b ila n s u w u k ła d z ie p o z i o m y m p o le g a n a

(19)

13

porównywaniu p o sz cz eg ó ln y c h gru p 1 w ażn iej szych p o z y c ji a k ty wów z odpow iadającym i im praw nie i ekonom icznie źró d ła m i f i n ansow ania w p o s t a c i funduszów w łasny ch ,k red y tó w i zobow iązań.

An a l i z a b i l a n s u w u k ła d z ie p i o n o w y m ma n a o e lu zba

d a n ie dynam iki 1 s t r u k t u r y p o sz cz eg ó ln y c h p o z y c ji aktywów i pasywów. Przedm iotem a n a liz y s ą t d zatem zmiany zachodząoe w w ie lk o ś c i i s tr u k tu r z e m a ją tk u /a k ty w a / i ź r ó d e ł je g o po

c h o d z e n ia /p a s y w a /.

Dośó s z e r o k i z a k r e s p ro b le m a ty k i sta n o w ią c e j p rzedm iot a n a liz y b i l a n s u , wymaga by w końcowej f a z i e przeprow adzanej oceny s p o r z ą d z ić podsumowujące - in fo rm a c y jn e z e s ta w ie n ie o r e z u l t a t a c h a n a liz y , k t ó r a w sposób m ożliw ie z w a rty , a rów

n o c z e ś n ie p r z e j r z y s t y , dawałaby p o g lą d n a o a ł o k s z t a ł t uzyska

nych n a tym o d cin k u wyników badań w fo rm ie odpow iednio z e s t a w ionych in f o r m a c ji ekonom icznych. Do n a j c z y ś c ie j stosow anych w p r a k ty c e i z a le c a n y c h w l i t e r a t u r z e form łą c z n e g o p r z e d s ta w ia n ia I n f o r m a c ji ekonom icznych o wynikach b a d a n ia s ta n u f i nansowego p r z e d s ię b io r s tw a , z a l i c z a e iy t z l . " b i l a n s n i e p r a w i d ł o w o ś c i " .

Pod p o jy c ie a b i l a n s u n ie p ra w id ło w o śc i można rozum ień z e s ta w ie n ie in f o r m a c ji ekonom icznych o w ynikach a n a liz y b ila n s u spraw ozdaw czego, k tó r e w yraża w ie lk o ś c i niepraw idłow o zaan g a

żowanych p rz e z p r z e d s ię b io rs tw o środków o ra z niepraw idłow ych ź r ó d e ł i c h fin a n s o w a n ia . Po le w e j s t r o n i e b i l a n s u n ie p ra w id ło w ości ujm uje s i ę in fo rm a c je o niew łaściw ym zaangażow aniu ś ro d ków, n a to m ia s t kwoty wykazane po praw ej s t r o n i e te g o z e s ta w ie n i a sta n o w ią in fo rm a c je o niepraw id ło w y ch ź ró d ła c h fin an so w a

n i a .

(20)

- H -

P oszczególne In fo rm a c je ekonomiczno /n ie p r a w id ło w o ś c i/

mogą byó wprowadzone do b ila n s u n ie p ra w id ło w o śo i w p o s t a c i pełn y ch sum lu b t e ż w fo rm ie ró ż n ic y m iędzy akt ywnymi i p a sywnymi pozycjam i b ila n s u spraw ozdaw czego. N iep ra w id ło w o ści w y stę p u jąc e n a odcinku sfin a n s o w a n ia i n w e s t y c j i , można zatem wykazywać w je d n e j p o z y c ji Jako zaangażow anie środków o b ro to wych w d z i a ł a l n o ś c i in w e s ty c y jn e j, lu b ja k o nadwyżkę fu n d u szów in w e sty c y jn y c h nad odpow iadającym i im środkam i s p e c j a l nymi / r ó ż n i c a n ie p ra w id ło w o śc i w aktyw ach i n ie p ra w id ło w o śc i w pasyw ach/, w zględnie t e ż w fo rm ie o d d z ie ln e g o ujmowania ty c h dwóch n ie p ra w id ło w o śc i, po obu s tr o n a c h b i l a n s u . P odobnie można postępowań p rz y r o s z c z e n ia c h sp ornych i rez erw a ch n a t e r o s z o z e n ia , u jm u jąc j e w dwóch o drębnych p o z y c ja c h po obu s tr o n a c h b ila n s u , lu b ty lk o w p o s t a c i je d n e j p o z y c ji, w yraża

j ą c e j nadwyżkę ro s z c z e ń nad utw orzonym i n a n i e rezerw am i lu b o d w ro tn ie - s t a n re z e rw , p r z e k ra c z a ją c y sumę ro s z c z e ń w ą t p l i wych. N ie k tó re z I n fo r m a c ji o n ie p ra w id ło w o śc i s ta n u f in a n s o wego w y stę p u ją po obu s tr o n a c h b i l a n s u n ie p ra w id ło w o ś c i, a i n ne w y łąc zn ie po je d n e j s t r o n i e b i l a n s u n ie p ra w id ło w o ś c i, n p . in f o rm a c ja o z a d łu ż e n iu przeterm inow anym może byó u j ę t a wy

łą c z n ie po s t r o n i e niepraw id ło w y ch ź r ó d e ł fin a n s o w a n ia , a f u n dusze s p e c ja ln e mogą byó wykazane po obu s tr o n a c h b i l a n s u n i e p raw id ło w o śc i w z a le ż n o ś c i od te g o , Ja k u k s z t a ł t u j e s i ę s a ld o , w y n ik ające z porów nania w ie lk o ś c i funduszów s p e c ja ln y c h z od

pow iadającym i im sta n a m i środków.

P rzy sp o rz ą d z a n iu b i l a n s u n ie p ra w id ło w o ś c i tr z e b a pam ię

ta ć o n a s tę p u ją c y c h z a sa d a c h , k tó r y c h p r z e s tr z e g a n ie um ożliw i . / .

(21)

z b ila n s o w a n ie obydwu s t r o n :

1 / j e ś l i p o z y c ję aktywów z b i l a n s u spraw ozdawczego kom pensuje s i ę j a k ą ś p o z y c ją pasywów, t o do b i l a n s u n ie p ra w id ło w o ś c i w chodzi s a ld o porównywanych sum /a k ty w n e lu b p asy w n e /, 2 / j e ś l i p o z y c ję b ila n s o w ą p o w ię k sz a s i ę lu b p o m n ie js z a o j a

k ą ś p o z y c je sp o z a b i l a n s u , to kw ota p o m n ie js z e n ia lu b p o w ię k s z e n ia m usi s i ę z n a le ź ć - d l a z b ila n s o w a n ia - w p ozy

c j a c h k o ry g u ją c y c h po t e j samej s t r o n i e w p rzy p a d k u z m n ie j

s z e n i a lu b po s t r o n i e p rz e c iw n e j w przy p ad k u z w ię k s z e n ia , 3 / j e ś l i j a k ą ś p o z y c ję b ila n s o w ą p o m n ie js z a s i ę o J e j cz ęśó

lu b o in n ą p o z y c ję t e j samej s t r o n y , to kw ota z m n ie jsz e n ie : m usi z n a le ź ć s i ę a lb o w g r u p ie n ie p r a w id ło w o ś c i,a lb o w po

z o s ta ł y c h sumach b ila n s u ,w z g lę d n ie t e ż w p o z y c ja c h k o ry g u ją c y c h .

W b i l a n s i e n ie p ra w id ło w o ś c i n i e o b l i c z a s i ę żadnych no»

p o z y c ji o d n o śn ie o d c h y le ń od praw idłow ego s ta n u fin an so w eg o p r z e d s i ę b i o r s t w a , l e c z je d y n ie z e s ta w ia t e I n fo r m a c je ekono

m iczne o n ie p ra w id ło w o ś c ia c h fin a n so w y c h , k t ó r e z o s t a ł y u s t a lo n e w to k u a n a l i z y b i l a n s u spraw ozdaw czego.

S tą d t e ż r o d z a j i n f o r m a c j i ekonom icznych o n le p ra w id ło w o ś c ia c ; fin a n so w y c h , ujmowanych w b i l a n s i e n ie p r a w id ło w o ś c i, n i e ma c h a r a k te r u s t a ł e g o , gdyż o d c h y le n ia od p raw idłow ego s ta n u f i nansowego s ą ś c i ś l e 'z w i ą z a n e z a k t u a l n i e o b o w iązującym i z a s a dam i sy stem u fin an so w e g o i k red y to w e g o .

n ie p ra w id ło w o zaangażow ane ś r o d k i 1 n ie p ra w id ło w e ź r ó d ł a 1 / P o r. J.W ię c k o w sk i: A n a liz a ekonom iczna w p r z e d s i ę b i o r s t w i e

przem ysłowym . PWE, Warszawa 19<>9, s . 359.

(22)

-

16

^-

f in a n s o w a n ia o b ejm u ją n a s tę p u j ą c e głów ne p o z y c je » 1^

1 / n ie d o b ó r w łasnego fu n d u sz u w o b r o c i e , 2 / nadwyżkę w łasnego fu n d u sz u w o b r o c ie ,

3 / n ie d o b ó r p o k r y c ia k re d y te m ' środków obrotow ych /z a p a só w , kosztów p r z y s z ły c h okresów o r a z n a l e ż n o ś c i f a k tu ro w y c h / w c z ę ś c i n i e sfin a n s o w a n e j fu n d u sz a m i w łasnym i w o b r o c ie , 4 / nadwyżkę p o k r y c ia k red y tem środków o b rotow ych w c z ę ś c i n i e

sfin a n s o w a n e j fu n d u sza m i w łasnym i w o b r o c ie ,

5 / za angażow anie środków o b rotow ych w d z i a ł a l n o ś c i in w e s ty c y j

n e j .

6 / zaan g ażo w an ie środków in w e s ty c y jn y c h w d z i a ł a l n o ś c i e k s p lo a t a c y j n e j ,

7 / nadwyżkę s ta n u środków fu n d u sz y s p e c ja ln y c h n a d stanem ty c h fu n d u sz y ,

8 / nadwyżkę funduszów s p e c ja ln y c h n ad stanem środków t y c h f u n duszów,

9 / z a d łu ż e n ie p rz e te rm in o w a n e ,

1 0 / r o s z c z e n i a sp o rn e i n a l e ż n o ś c i z t y t u ł u n ie d o b o ró w o r a z ap o rn e / w ą t p liw e / r o s z c z e n i a z t y t u ł u d o sta w r o b ó t i u s ł u g , n i e z n a jd u ją c e p o k r y c ia w tw o rz o n e j n a t e n c e l r e z e r w i e , w z g lę d n ie t e ż s t a n re z e rw y p r z e k r a c z a ją c y sumę ty c h r o s z czeń i n a l e ż n o ś c i .

1 / A czkolw iek spraw a n ied o b o ró w lu b nadwyżek w łasnego fu n d u sz u w o b r o c ie n i e j e s t t a k sztyw no ujmowana w nowym s y s t e mie finansow ym , ja k t o m ia ło m ie js c e p o p rz e d n io , t o je d n a k u s t a l e n i e ty c h w ie l k o ś c i u m o ż liw ia o b l i c z e n i e zm ian odno

ś n i e z a p o trz e b o w a n ia n a k r e d y t i zw iązan y ch z tym d o d a tk o wych ko sztó w lu b o s z c z ę d n o ś c i, d o ty c z ą c y c h o d s e te k i p r o w i z j i od k re d y tó w bankowych.

(23)

17

A czk o lw iek , n i e ma żadnych u s t a l e ń norm atywnych co do u k ła d u b ila n s u 'n ie p r a w id ł o w o ś c i, t o je d n a k p o s z c z e g ó ln e po

z y c je powinny być ujmowane w edług z g ó ry p r z y j ę t e j k o l e j n o ś c i . Za podstaw owe k r y t e r i a r z u t u j ą c e n a u k ła d i n f o r m a c ji ekonom i

cznych w b i l a n s i e n ie p ra w id ło w o ś c i można p r z y j ą ć « 1^

1 / u k ła d p o z y c ji w b i l a n s i e sprawozdawczym,

2 / w ie l k o ś c i a b s o lu tn e p o s z c z e g ó ln y c h n ie p r a w id ło w o ś c i, 3 / s t o p i e ń w s p ó łz a le ż n o ś c i m iedzy i s t n i e j ą c y m i n ie p r a w id ło

w ościam i a m o ż n o ścią o d d z ia ły w a n ia p r z e d s i ę b i o r s t w a w k i e ru n k u ic h e l i m i n a c j i / z a l e ż n e c a łk o w ic ie , z a le ż n e c z ę ś c i o wo i n ie z a le ż n e od p r z e d s i ę b i o r s t w a / ,

4 / k r y t e r i a umowne, n p . in w e s ty c j e , z a p a s y , r o z r a c h u n k i, f u n d u sz e s p e c j a l n e .

W l i t e r a t u r z e o ra z p r a k ty c e s p o ty k a s i ę ró ż n e w a ria n ty w z a k r e s i e budowy b i l a n s u n ie p ra w id ło w o ś c i, n p . u k ła d s y n t e t y c z n y , wzbogacony danym i u z u p e łn ia ją c y m i, u k ła d a n a lit y c z n y bez danych u z u p e łn ia ją c y c h i t p . P rzy u s t a l a n i u b i l a n s u n i e p r a w i d ło w o ś c i, t r z e b a b r a ć pod uwagę p rz e d e w szy stk im p o tr z e b y a n a l i z y ekon o m iczn ej i z a r z ą d z a n i a p rz e d s ię b io r s tw e m , a w ięc p r z y  p u s z c z a ln ą w a r to ś ć poznawczą te g o r o d z a ju in f o r m a c j i ekonom icz

n y c h , a l e p r z y równoczesnym u w z g lę d n ie n iu m o ż liw o śc i u z y s k a n ia p o tr z e b n y c h do te g o m a te r ia łó w lic z b o w y c h .

Stosow ane w d o ty c h cz aso w ej p r a k ty c e b i l a n s e n ie p r a w id ło w o ści p o s i a d a j ą stosunkow o m a łą p r z y d a tn o ś ć p r a k ty c z n ą . H ie o b e jm u ją one bowiem ty c h w s z y s tk ic h i n f o r m a c ji o n ie p r a w id ło -

1 / P o r. K. Saw icki« A n a liz a fin a n s o w a w p r z e d s i ę b i o r s t w i e t r a n s p o r t u samochodowego, WKiŁ, Warszawa 1968, s . 165.

(24)

- 18 -

wych z ja w is k a c h , k t ó r a s ą m ożliw e do U B ta le n la n a p o d s ta w ie a n a l i z y b i l a n s u spraw ozdaw czego. K a ła w a rto ś ć poznaw cza i n f o r m a c j i u j ę t y c h w b i l a n s i e n ie p ra w id ło w o ś c i w ynika ró w n ie ż z f a k t u , że s ą one o g r a n i c z o n e t y l k o d o

n i e p r a w i d ł o w o ś c i w d z i e d z i n i e

ź r ó d e ł f i n a n s o w a n i a ś r o d k ó w .

P onadto główny n a c is k k ł a d z i e s i ę p rz y tym n a f o r m a l - n o - r a c h u n k o w y a s p e k t, co do u k ła d u i doboru p o s z c z e g ó ln y c h p o z y c j i , a n ie ekonom iczną p ro b le m a ty k ę z e s ta w ia n y ch i n f o r m a c j i . B i l a n s n ie p ra w id ło w o ś c i n i e d a je w ięc p e ł n e go p o g lą d u n a n ie p ra w id ło w o ś c i « y s tę p u ją c e w aktyw ach i p a s y wach b i l a n s u , n p . d o ty ch czaso w e p o w ią z a n ie z g o sp o d a rk ą in w e

s ty c y jn ą w y stę p u je t y l k o p o p rz e z p o z y c je d o ty c z ą c e za an g a ż o w an ia środków obrotow ych w d z i a ł a l n o ś c i in w e s ty c y jn e j lu b o d - • w ro tn ie - środków in w e s ty c y jn y c h w d z i a ł a l n o ś c i e k s p l o a t a c y j n e j , a p ro b le m a ty k a środków tr w a ły c h j e s t z u p e łn ie p o m ija n a . Z ty c h w ła ś n ie względów wysuwane s ą p o s t u l a t y w sk a z u ją c e n a k o n ie c z n o ś ć : r o z s z e r z e n i a d otychczasow ego z a k r e s u b i l a n s u n i e p ra w id ło w o ś c i, w prow adzenia w ię k s z e j l i c z b y okresów p o p rz e d z a ją c y c h , sto s o w a n ia w z n a c z n ie w iększym s to p n iu w skaźników i in n y c h r e l a c j i ekonom icznych.

Wydaje s i ę , że pomimo wysuwanych z a s t r z e ż e ń , pró b y ro z b u dow ania b i l a n s u n ie p ra w id ło w o ś c i n i e s ą w p e ł n i u z a s a d n io n e e k o n o m ic z n ie . E le n a le ż y bowiem zap o m in ać, że n a d m ie rn a d r o - b iazg o w o ść p o z y c j i b i l a n s u n ie p ra w id ło w o ś c i u t r u d n i a o b serw a

c j ę k ie ru n k ó w zm ian, o ce n ę p o s z c z e g ó ln y c h z a g a d n ie ń i p r z e p r o w adzanie od p o w ied n ich porów nań w c z a s i e . Wydaje s i ę , ż e n a j w ię k s z ą p r z y d a tn o ś ć p ra k ty c z n ą i w a rto ś ć poznaw czą ma a y n t e -

(25)

BILANS NIEPRAWIDŁOWOŚCI SPORZĄDZONYNA PODSTAWIEWYNIKÓWANALIZYDANYCHLICZBOWYCHBILANSU

- 19 -

u a

1 • NI

H O ia

1 M **- CM CM

W p

0

^JA ^CM

l U l i •

r~ O d i r \

C &, CM

i

---

§ i • • 1

■P H * 1 COI H ŁOI

H 3 ® I • ^ *H

t- 0,0

I c a 3

1 o 1 _{o o}to^o

! C qf © d n _ 3 erł i s 3 n o

•c a 1 a a* o a q O -H

i*d q xi a

•H & I 1 , 2 O u s

£ O ' HOP«

a a a i a a o U M q ■OdJ .M ŁO o« tj a

© 'o q 1 t>> © *H •« © i a -d o* ^ a

•H -3

«H o«q o »a a

•

i a o 4* a ,M tg p, a £5 £

i • *

o. r- CM

Hi 1

§ ^© .5 3 Be

•H O

£ -ts) a a«H o, c -d o d o rl d h 53 NHO

p<

Hł

r-ca ca•

vo

CM

O CA M

IA CM CMT—• ca• CM• U U R vo r- _{O 1}

T- R R H11 o MD ca n ca <T> MD R cr* ON• cm• u n 'M- tA t- B car

1 •t

• w

1H Ol ■M- CA 1 CA R

H £ CM o> 1 CM U

t H 3 dl IA vjD 1 CM U

• J3 q 1 1 • 1 1 1 • R

1r-O W CM C— 1 O n

a ca u a 1 t- n

Cl q i

1 u

• *i i ii

a H rM t- CA CA 1 CA II

•p im ta CA v£> MD ł MD 0

w CA T— t- 1 CM 11

i • Sź *Hl I • • • 1 1 1 • U

r- O & VD <- V£> l t- n

i CA U 31 CM 1 CA «

1/Bilana nieprawidłowości powinienzawieraćwyłączniewynikiprzeprowadzonej analizybilansu.

(26)

DANEUZUPEŁNIAJĄCEDOBILANSUNIEPRAWIDŁOWOŚCI ORAZ ZESTAWIENIEWSKAŹNIKÓWFINANSOWYCH wU fHcJ a>

Hca

X>

<

cao.

N•1 >ft

1 H Ol o *—» ITk t- § O 1

• « e

E in a \ CO G) vo in

ucdi 1 OJ

• l *

t - T~ •»

o IO

• t - 1 l e*i

O cn CA <J\

CA Ol

©i

•»O •H M 2

« 5 *

W O iM

<A ^ U>

xl o

>»

c

<0

*d

a N

•d o CS

a

O O VO m irv vo

• •

w— CA

c a

* £ o

•» «k - •»\o vo in O

CO CA

OOJ m I . oit-

r* w n wj- t - CO

d nro o « o oi o

•d » w

(27)

DANEUZUPEŁNIAJĄCEDOBILAK5UNIEPRAWIDŁOWOŚCI ORAZ ZESTAWIENIE WSKAŹNIKÓWPIHANSOWXCH- grupaC Mlansu1/

&

ajI U

a % STŚO o u »

•

H w

M W d ©

• 5 -h t “ o »o

<n U d

o

>»

d oJ

aj ta

»tJ o Pi

►o ,3

- *>ft * * * * * * * * *

o o o o i p c n r - m

O Ó O O O ’t i n r t - ^ r - O f r^vx> ł- o

tn i r » c v j v o o o i r > m c M i r i r - r \ t - t n \ i c o o j o k o

• • • • » • « • • • • • « « • • i i i i

v o r r m t - i n n w ^ n i n o i p ^ n p

co VJD ^ t \0 r— • « tr - C S lr - m +

> O O CO v o r co invoco i n o O r- )O O r-C O ^ W C O O rT - | | OMTvO r \

) L T » 0 CNJ • • • » - . • * . • » * » | r | | I

• • •kł-T-cnoincncoomcot-o ---- ( ^ r N r ^ r r-• inco ^ in v o

t -

So

jj

o d o i r-i o

s s 3 * 1 o a«H«n

*

s do

» >

SD d 04»M O

^ O O *

X Í i- ł »O 'O

0.0 O

N t i d O l t i . d - H o © s d aj

o d ,0 0 4*

c3 * d t3 o h o

■H 0 * 0 0

i * *H *d

3^ -H 'd -o o o 3 'O o

* s a n o © 'O d \ S D o a f / a

I

%

SD "* )

• rl 04» O d -H O

o - N 3 d G m a l ^ S o ^

Al a N-N a O O SD ca o o

■H O 3 H > > . 0 h Q d O O a O,

* Pe»C d *0*0 O O O d NMD N o

Í S d f l O O O r l ’O 0 03*4*

M P 3 M ¿ Z X Í d a f l r l O ^ O, ^ T l A I - O C d O H H - a P J d

<D 0 , O* P , O C f-H ^ g *H *rt A . g _E U , 44 c d f f i f f f l ^ d a d c o ^ - n 2 S jo 0 0 , N N N - N p X D N ® 0 S > i b 0 _{a f} o o o « f N n c q j t í CWI , o O M I

O d t l W - r t d o - N S - H t I P P O O d G O N

■H C d q G N C O H H O O f t d

d f c & S e J f l j a o o o - H - r - ł

,— . .

S n O O O - H - r i f l N ^ ^ f l a ° h H 4» d

o N O -H U a>

l i i i

i

■> N >>*h 4 * d d a d d o o ' 0 ' O d d d P j f c » j d * H

ł fe O O >>'N S4 S4 S 4 'N .¿tj .¿4 *H **-ł S4 *N S4 d © * *N * i g j a o < o a d a d d ^ p p p © © © 4 » 4 » o © o j . ą , g , N © . * . * , * . * , ¿ 4 >>>»© S ' S d ' S

▼" cj tn ^ usvo co <no-»-cm en usvx> t— co en o r- oj <n

t —r - T - r - ł — r - T - r - » - t — OJCViCMCM

1/GrupaB zostałaopuszczona, gdyżłąozysipz oceną "raohunku Kynik*5»"«

(28)

DANEUZUPEŁNIAJĄCEDOBILANSUNIEPRAWIDŁOWOŚCI ORAZ ZESTAWIENIE WSKAŹNIKÓWFINANSOWYCH- grupa D bilansu1^

- 22 -

u

I I I H i

©I u nPtg

I w- (8 i

©1 •H^© M p•43

w ,

1

a.s

43

O

>*

C

©

•O

OS

N T?

O

»S

*-3Pi

co co CO OJ I

CM CM

O «“

I I CO -

Ic\• T”

+

CAco

vx> mr-CAco ca

««rco c a o P S r—

CAvO W M - O r *

'«TCM *“*V£> r-

CM

t—u>COO

f A « “ |

VDO IA

er»

1 * 1 0

CM

•ct-\jO cM O \m CA

^ r - c o co co cr»

* •> * *t**n

ir\covx>vo • •>

v o v p O f - c r > r CM CA«“

o COt .

« a

€u -

•H

3 Sfl u

O O -H

»ci N O

u gs

_{4> -N}

P P ® +» *h a

N rM U -H O

SK) 0 « c i p 3 «

0,43 fl N d £> >> O

_ >? • N N-N-N P M

C - H s a fn S: C d (M H3

« © © c 'O o &

^ o o h a a

• H B w r ł N C O O O »O

•« O O © O ^

» « « 2 5

© O © ©

£ *

n N-nd

¿4 © © © o p

H k i i

P p O O T-S*r-|

+^+j ra o o *

^ o o c . f l

d P 4 * +» H r i

H H o ©X3'0

■P -P © © w to

a a a a a a

c c c c c d'N X3

©©©©©©

fcc s: £: EX &: »

• • • • • •

- CM f A ^ * łA V O 1/Większośćwskaźników lub danychuzupełniającychujetyohw tabeliNr1-4 wynika z prze prowadzonej analizywzględnieteż zostałaprzyjętadowolnie.

(29)

- 23 -

tyozny b i l a n s n ie p ra w id ło w o ś c i, d a ją c y ja sn y o b ra z n ie p ra w i

d ło w o śc i n a odcinku ź r ó d e ł fin a n so w a n ia środków p rz y równo

czesnym z e s ta w ie n ia odpow iednio przem yślanego ae rw lau I n f o r m a c j i e k o n o m i c z n y c h o c h a r a k t e r z e d a n y c h u z u p e ł n i a j ą c y c h o ra z wskaźników, i l u s t r u j ą c y c h pozytywne i negatyw ne objawy, k tó r e m ia ły m ie jso e w o d n ie s ie n iu do składników o b ję ty o h po

szczególnym i grupam i b ila n s u sprawozdawozego /X , C, D /. Tak ze sta w io n y b i l a n s n ie p ra w id ło w o śc i w pow iązaniu z wymieniony

mi w skaźnikam i, d a je całościow y p o g lą d na w sz y s tk ie n ie p ra w i

d ło w o śc i i to ró w n o cześn ie n a t l e o s ią g n ię ć pozytywnych o ra z w skazuje n a n ie zb ę d n e k ie r u n k i d z i a ł a n i a , m ająoe na c e lu d a l sz ą poprawę s y t u a c j i fin a n so w e j i m ajątkow ej p r z e d s ię b io rs tw a . P róbę ta k ie g o w ła ś n ie z e s ta w ie n ia b ila n s u n ie p ra w id ło w o śc i o ra z wykazu in f o r m a c ji ekonom icznych w p o s t a c i danych u z u p e ł

n ia ją c y c h 1 wskaźników w ynikających z przeprow adzonej a n a liz y b ila n s u sprawozdawczego, z a w ie r a ją z a łą c z o n e z e s ta w ie n ia . Wydaje s i ę , t e naw et w stępna o cena o b ję ty c h n im i danych, umo

ż l i w i a w y ro b ien ie p o g ląd u n a podstawowe z a g a d n ie n ia i s t n i e j ą cych w p r z e d s ię b i o r s t w i e n ie p ra w id ło w o śc i finansow ych i wyty

c z e n ie kierunków d z i a ł a n i a , k t ó r e mogą doprow adzić do i c h l i k w id a c ji.

Z aprezentow ane z e s ta w ie n ie danych u z u p e łn ia ją c y c h i wska

źników, można w zbogacić rów nież o w ie lk o ś c i d o ty c zą ce a n a liz y kosztów w łasnych, sp rze d aż y o ra z s t r a t i zysków nadzw yczajnych, o trzy m u jąc p ełn y s e rw is in f o r m a c ji ekonom icznych o k s z ta łto w a n iu s i ę wskaźników finansow ych, o d n o śn ie c a ł o k s z t a ł t u d z i a ł a ł - n o ś c i g o sp o d a rc z e j p r z e d s ię b io r s tw a . S y n tety czn y b i l a n s n i e

(30)

- 24 -

p raw id ło w o ści o ra z z e sta w io n io wybranych wskaźników f in a n s o wych mogłyby sta n o w ić d obrą podstaw ę do porównań danych w c z a s i e , z w ielk o śc ia m i planowanymi i danymi innych p r z e d s ię b io r s tw t e j samej b ra n ż y .

(31)

Mgr B a rb a ra Pachnowska

Zakłady P rzem ysłu D ziew iareklego

"Iwona"

MECHANIZACJA RACHUNKOWOŚCI Z ZAKRESU STOSOWANIA ŚREDNIEJ TECHNIKI OBLICZENIOWEJ NA MASZYNACH

' KSIĘGUJĄCY CH ASCOTA

Rachunkowość w p r o c e s ie z a rz ą d z a n ia p rz e d się b io rstw e m p e ł n i fu n k c ję system u in fo rm ac y jn eg o .

Planowy rozw ój nowoczesnych metod z a r z ą d z a n ia wymaga s t o sow ania maszyn do p rz e tw a rz a n ia danych.

Spotykamy a l e z występowaniem d u że j r ó ż n o ro d n o ś c i m aszyn.

Duże p r z e d s ię b io rs tw a przemysłowe b u d u ją system y in fo rm a

c y jn e p rz y za sto so w a n iu maszyn cyfrow ych.

Podstawowymi maszynami w ś r e d n ie j te c h n ic e o b lic z e n io w e j są A sooty. Maszyny t e są półautom atam i o szerokim za sto so w a

n i u . P o s ia d a ją dużą r o z p ię to ś ć o ra z ró żn o ro d n o ść wykonywanych p r a c , możność p rzy g o to w a n ia programów po za m aszyną, w ie lk ą ła tw o ść wymiany programów. Prowadzą rów nież k o n tr o le p o łą c z o n ą z samoczynnym ro z strz y g a n ie m i kasowaniem w a r to ś c i l i c z b o wych w wypadku s tw ie rd z e n ia b łę d u .

D z ię k i p o s ia d a n iu du żej i l o ś c i lic z n ik ó w mogących pracow ać po k i l k a ' je d n o c z e ś n ie , dysp o n u jąc około 7 0 - c iu różnym i c z y n n o śc ia mi autom atycznym i j e s t ona w szechstronnym automatem do wykony

w ania n a jró ż n o ro d n ie js z y c h p r a c o b lic z e n io w y c h .

O s ta tn ie r o z w ią z a n ia k o n s tru k c y jn e p o zw a lają sp rz ę g a ć maszyny A sc o ta z u rz ą d z e n ia m i m nożenia, p e r f o r a c j i taśm y , p e r f o r a c j i k a r t maszynowych. D o s ta rc z a ją s z e re g u in f o rm a c ji do d a lsz e g o w y k o rz y sta n ia na m aszynach e le k tr o n ic z n y c h lu b n a maszynach llc z ą c o - a n a lity c z n y c h system u k a r t dziurkow anych n ie z a le ż n ie

- 25 -

(32)

- 26 -

od wykonywania norm alnego, podstawowego opracow ania.

W te n sposób maszyna do k się g o w an ia , typowy p r z e d s ta w ic ie l środków te c h n ic z n y c h ś r e d n ie j m e c h a n iz a c ji s t a j e o le ł ą c z n i kiem pomiędzy m e ch a n iza cją ś r e d n ią a w ie lk ą lu b t e ż u rz ą d z e niem perfo racy jn y m w sy stem ie e le k tr o n ic z n e g o p rz e tw a r z a n ia danych. P race na m aszynach k s ię g u ją c y c h "A scota" mogą być ró żnorodne począwszy od n a jp r o s ts z y c h , a m ianow icie p ro s te g o sumowania w je d n e j lu b k ilk u kolumnach w z a le ż n o ś c i od i l o ś c i lic z n ik ó w w j a k i e m aszyna j e s t w yposażona, a skończywszy na p ra c a c h b a r d z ie j skomplikowanych o i l e maszyna j e s t do te g o p rzy sto so w a n a. W maszynach k s ię g u ją c y c h "A scota" rozróżniam y k i l k a typów. A sco ta k l a s a 117 j e s t to maszyna p o s ia d a j ą c a n i e w ie lk ą i l o ś ć lic z n ik ó w . Swoje z a sto so w a n ie z n a jd u je przew aż

n i e w b iu r a c h wydziałowych przy s p o rz ą d z a n iu s p e c y f i k a c j i lu b księgow aniu k a r to t e k ilo ś c io w y c h .

Inny' ty p maszyny p o s ia d a ją c y ju ż w iększe z a sto so w a n ie to

"A scota" k l . 170,171 z uw agi n a w ięk szą il o ś ó lic z n ik ó w i s z e r szy z a k re s j e j d z i a ł a n i a .

Maszyny t e z n a jd u ją w p ra k ty c e z a sto so w a n ie n a j c z ę ś c i e j do me

c h a n iz a c ji n a j b a r d z ie j typowych p r a c księgow ych, t a k i c h ja k ew id e n cja r e j e s t r u s p rz e d a ż y , u s łu g , zakupu, a n a l i t y k i , s y n te - t y k i , m a te ria łó w k l.

Z nacznie r z a d z ie j m ech an izu je s i e p rz y ic h pomocy p ra c e z z a k r e s u e w id e n c ji i rachunku kosztów .

Do w yjątk u n a to m ia s t n a le ż ą p r z e d s ię b io r s tw a , w k tó ry c h p rzy pomocy maszyn do księgow ani a wykonuje s i ę p ra c e ew idencyjne i obrachunkowe n ie zb ę d n e d l a celów p la n o w a n ia , s t a t y s t y k i , obrotów wyrobami gotowymi, r o z l i c z e ń m a teria ło w o -p ro d u k cy jn y ch

(33)

- 27 -

lu b w innych o dcinkach p r a c obrachunkowych pozaksięgow yeh.

R e fe r u ją c tem at "M echanizacja racnunkow ości z z a k re s u s to s o w ania ś r e d n ie j te c h n ik i o b lic z e n io w e j na maszynach k s i ę g u j ą cych "A scota" b a z u ję na program ach stosow anych w moim z a k ła d z ie p ra c y . Są to zarówno programy branżowe u sta w ia n e p rz e z O środek O bliczeniow y d z i a ła ją c y p rz y Z jed n o czen iu Przem ysłu L ekkiego, ja k i programy w yłączn ie d la p o trz e b p r z e d s i ę b i o r stw a.

N ale żą do n ic h :

1 / e w id e n c ja m a te ria ło w a 2 / ew id e n cja s y n te ty c z n a

- program y branżowe 3 / e w id e n c ja a n a lit y c z n a

4 / r e j e s t r sp rzed aży

5 / r e j e s t r u s łu g - programy d l a p o tr z e b p r z e d s ię b . 6 / r e j e s t r zakupu.

1. E w idencja m a te ria ło w a

A n a lity c z n a ew id e n cja ilo ś c io w b -w a rto śe io w a m a te ria łó w o p a r ta j e s t n a te c h n ic e zapisów p rze b itk o w y ch dokonywanych na k a r ta c h kontowych ilo ś c lo w o -w a rto śc io w y c h prowadzonych o d d z ie ln ie d l a każdego m a te r ia łu oznaczonego odrębnym sym

bolem m ateriałow ym .

R e a l i z a c j a o p isa n eg o program u wymaga z a sto so w a n ia maszyny do k się g o w a n ia A sco ta k la s a 170/45 z tra n z y s to ro w ą mnożarką . U i-2 0 . W ykorzystanie w program ie te c h n ic z n y c h m o żliw o ści maszyny o ra z z a sto so w a n ie s i ę do podanych p o n iż e j za sa d o r g a n i z a c j i zapisów zapew nia u z y s k a n ie z e w id e n c ji i l o ś c i o - w o-w artościow ej n a s tę p u ją c y c h in f o r m a c ji: