Dzień dobry,
dziś powrócimy do tematu ikonografii w kontekście mitologii. Postaci i sceny zaczerpnięte z mitologii pojawiają się w sztuce równie często co motywy chrześcijańskie, dlatego warto poznać te
najważniejsze. No właśnie, najważniejsze, by chyba nie bylibyśmy w stanie spamiętać wszystkich, ich wzajemnych korelacji.
Na początku trzeba przypomnieć, że mitologie są dwie: grecka i rzymska, mamy więc dwie grupy nazw i nie należy ich mylić. Poniżej wklejam tabelkę, w której najważniejszym greckim bogom przypisałam rzymskie odpowiedniki:
Mitologia grecka Mitologia rzymska
Afrodyta Wenus
Apollo Apollo
Ares Mars
Artemida Diana
Asklepios Eskulap
Atena Minerwa
Demeter Ceres
Dionizos Bachus
Eros Amor
Gaja Terra
Hades Pluton
Hefajstos Wulkan
Hera Junona
Hermes Merkury
Hestia Westa
Kronos Saturn
Nike Wiktoria
Pan Faun
Persefona Prozerpina
Posejdon Neptun
Tanatos Mors
Temida Iustitia
Zeus Jowisz
Herakles Herkules
Zwracajcie więc uwagę, że grecki rzeźbiarz nie wykonał posągu Wenus, ale w obrazach malarzy późniejszej tradycji europejskiej jak Botticelli czy Cabanel zdecydowanie to właśnie Wenus jest główna bohaterką, nie zaś Afrodyta. Wskazuje to też na pewną tendencję do dominacji nazewnictwa rzymskiego historii sztuki, zwłaszcza od okresu renesansu.
Niektóre z tych postaci, choć są ważnymi bóstwami, raczej nie były inspirujące dla artystów.
Cóż takiego inspirującego może być w Atenie/Minerwie, bogini mądrości i sprawiedliwej wojny? ;) Jej posągów powstało niewiele. Najważniejszy z nich to ten, który nie przetrwał do dziś, a który znamy jedynie z opisu – Atena Partenos w wykonaniu Fidiasza. Mamy tez jego kopię w oryginalnych
rozmiarach 12 m. wysokości! Atrybutami Ateny były: zbroja, złota włócznia, czasem błyskawica Zeusa, tarcza (egida) z głową Meduzy (jednej z Gorgon), a także drzewko oliwkowe i sowa.
Zupełnie co innego Afrodyta/Wenus! Bogini miłości, piękna, pożądania potrafiła jak nikt inny rozbudzić wyobraźnię artystów. Często występuje samodzielnie, zarówno w obrazach jak i rzeźbach, stojąc lub leżąc. Czasem przedstawiana w geście zasłaniania swoich wdzięków i ten typ nazywamy Venus Pudica czyli Wenus Wsty dliwa. Popularnym motywem jest tzw. toaleta Wenus, w ramach, której postać jest przedstawiana z dzbanem wody lub przed lustrem. Może występować także w grupach z Marsem, Kupidynem, czy Wulkanem. Mars może występować w zbroi i z bronią jako bóg wojny, Kupidyn – dziecko ze skrzydłami, trzymające łuk i strzały.
Spośród popularnych mitologicznych postaci żeńskich, męskich oraz duetów można wyróżnić jeszcze:
- Danae – (córka króla Akrizjosa i Eurydyki) na którą spadł Zeus pod postacią złotego deszczu (z tego związku narodził się Perseusz)
- Leda – przedstawiana z łabędziem – to również Zeus, który teraz dla odmiany przyszedł do kobiety pod postacią ptaka
- Io – była kapłanką Hery, jedną z nimf w której także zakochał się Zeus i przyszedł do niej otaczając całą okolicę ciemną chmura, tak, żeby nie dowiedziała się o tym żona Zeusa, Hera. Hera jednak przyuważyła te sytuacja i według jednej z wersji zamieniła Io w jałówkę
- Flora – bogini kwiatów i wiosny, uosobienie mocy życiodajnej
- Trzy Gracje – (rzymskie Gracje, greckie Charyty), boginie wdzięku, piękna i radości, opiekowały się piękna młodzieżą; ich atrybutami były jabłka, mirt, róże lub flakonik z wonnym olejkiem czy
- Meduza - gorgona o wężowych włosach, jedna z trzech sióstr (niegdyś była ponoć piękną kobieta o bujnych włosach, Atena zamieniła ją w potwora za spółkowanie z Posejdonem w jej świątyni), jej spojrzenie zamieniało w kamień; jej pogromcą był Perseusz, który pozbawił Meduzę głowy.
- Perseusz – syn Danae i Zeusa, pogromca Meduzy, Perseusz uratował Andromedę, która była
przykuta do skały jako ofiara dla potwora morskiego Ketosa. Właśnie scena oswabadzania jest często uwieczniana na obrazach: Perseusz ubrany jest w zbroję, jego atrybutami są skrzydlaty hełm i buty (jak Hermesa), diamentowy sierp, zakrzywiony miecz, lustrzana tarcza, maska Gorgony
- Edyp i Sfinks – Sfinks to uskrzydlony potwór o ciele lwa oraz głowie i piersiach kobiety, który pilnował dostępu do Teb, zadawał zagadki i pożerał ludzi, którzy nie potrafili na nie odpowiedzieć.
Edyp odpowiedział na pytanie zadane przez Sfinksa pytanie: „Co to za zwierzę, które rano chodzi na czterech nogach, w południe na dwóch, a wieczorem na trzech?”
Edypa rozpoznamy po spuchniętych kostkach, gdyż w momencie kiedy się narodził ojciec przebił mu je gwoździami (wystraszył się przepowiedni, że syn go zabije i poślubi matkę… w sumie tak się stało).
Edyp może występować jeszcze w parze z Antygoną (córka prowadzi ślepego ojca)
- Orfeusz i Eurydyka – Orfeusz był śpiewakiem i poetą trackim, przedstawiany z lirą; najbardziej popularna jest scena, kiedy wyprowadza swoją żonę Eurydykę z Hadesu (nie udaje mu się jednak dotrzymać warunku, by nie obejrzeć się za siebie i nie spojrzeć na nią, w związku z czym traci ją bezpowrotnie)
- Jazon i Medea – król Pelias wysłała Jazona na wyprawę po złote runo w nadziei, że chłopak zginie.
Jazonowi udaje się je zdobyć dzięki zakochanej w nim królewnie – czarodziejce Medei. Po czasie Jazon zakochał się w innej królewnie (taki typ), Medea zaplanowała zemstę za nieodwzajemnioną miłość mężczyzny, dla którego zerwała więź z domem rodzinnym i popełniła wiele zbrodni. Posłała rywalce zatrutą suknię, która wżarła jej się w ciało i paliła żywcem. Medea uciekła na rydwanie od Heliosa, a w drodze zabiła jeszcze z nienawiści do Jazona ich dwóch synów. Jazon przedstawiany często z włócznia na której wisi złota owcza skóra lub w ogóle z głową barana, Medea często z dziećmi i nożem.
- Apollo i Dafne – Apollo, bóg piękna, światła, życia i gwałtownej śmierci, przewodnik muz, zakochał się w Dafne córce boga rzeki, ta jednak nie odwzajemniała jego uczuć, w związku z tym udał się za nią w pościg. Dziewczyna żeby uniknąć kontaktu z Apollem zamieniła się w krzak mirtu. Apollo sam
przedstawiany jako dość swobodny młodzieniec, z jaszczurką lub lirą, może być tez z łukiem, z wieńcem laurowym na głowie, czasem w otoczeniu muz, których był opiekunem.
- Dionizos/Bachus – bóg wina, płodności i dobrej zabawy, prawie zawsze przedstawiany z kiścią winogron, w otoczeniu liści winogron, często w roztańczonym pochodzie z rozbawionymi
bachantkami; przedstawiany w parze z Ariadną, księżniczką kreteńską, którą odnajduje na wyspie po tym jak porzucił ją Tezeusz. Jako dar ślubny Bachus podarował Ariadnie złoty diadem wykuty przez Wulkana i stanowiący potem Koronę Północną na niebie
- Herkules (rzymski Herakles, ich postacie splotły się niemal w jedno) – najsłynniejszy z herosów, syn Zeusa i Alkmeny; nienawidząca go Hera zesłała na niego obłęd co konsekwencji doprowadziło do tego, że Herkules zabił własną rodzinę. 12 prac, które wydawały się niewykonalne na człowieka, zostały na niego zesłane jako kara. Przedstawiany jest zazwyczaj jako muskularny mężczyzna w trakcie wykonywania którejś z tych prac, np. uwalniający Prometeusza lub walczący z lwem nemejskim.
- Atlas – jeden z tytanów, skazany przez Zeusa za udział w tytanomachii na wieczne dźwiganie sklepienia niebieskiego; przedstawiany jako siłacz uginający się pod ciężarem wielkiego globusa - Prometeusz – także tytan; ulepił człowieka z gliny, ten był jednak bardzo słaby, Prometeusz więc podarował ludziom ogień, co było wbrew woli Zeusa. Za przekazanie ludziom ognia został skazany przez Zeusa na przykucie do skał Kaukazu, tam codziennie przylatywał sęp (lub orzeł) i wyjadał mu wątrobę, która codziennie odrastała. Prometeusza uwolnił Herkules przebijając ptaka strzałą.
- Narcyz – niezwykle urodziwy młodzieniec, który odrzucał zaloty wszystkich zakochanych w nim dziewcząt i nimf (na przykład Echo, która tak cierpiała z powodu nieszczęśliwej miłości, że został z niej na końcu tylko głos), za karę bogini Nemezis (zemsty) zawiodła go pewnego dnia ad źródło, ten nachyliwszy się zobaczył po raz pierwszy swoje odbicie i zakochał się w sobie. Umarł z tęsknoty, a na jego grobie wyrósł kwiat nazwany jego imieniem; przedstawiany zazwyczaj pochylony nad wodą i wpatrujący się w swoje odbicie
- Ikar – chłopiec który pragnął lecieć bliżej słońca, ono jednak stopiło wosk w jego skrzydłach, pióra wypadły i Ikar spadł do wody
- Grupa Laokoona – Laokoon był kapłanem, który jako jedyny ostrzegał Trojańczyków przed przyjęciem daru od Greków. Rzucił w konia włócznią, za co część bogów zrzuciła na niego i jego synów węże morskie. Najczęstszy motyw pokazuje właśnie dramatyczną chwilę walki z wężami.
- Tanatos – bóstwo i uosobienie śmierci, brat Hypnosa; skrzydlate bóstwo (skrzydła mogą być czarne), z kosą lub mieczem
