URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU
WARUNKI MIESZKANIOWE GOSPODARSTW DOMOWYCH
I RODZIN
WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE
Wrocław 2004
-' v ' ł
VY
vOBJAŚNIENIA ZNAKÓW UMOWNYCH
Kreska (-) - zjawisko nie wystąpiło.
Zero: (0) - zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,5;
(0,0) - zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,05.
Kropka (.) - zupełny brak informacji albo brak informacji wiarygodnych.
Znak x - wypełnienie pozycji jest niemożliwe lub niecelowe.
Znak # - oznacza, że dane nie mogą być opublikowane ze względu na konieczność zachowania tajemnicy statystycznej w rozumieniu ustawy o statystyce publicznej.
„W tym” - oznacza, że nie podaje się wszystkich składników sumy.
Przy publikowaniu danych US prosimy o podanie źródła.
URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU
X\20Ö2^
—
NARODOWY SPIS jmZECHM/
WARUNKI MIESZKANIOWE
GOSPODARSTW DOMOWYCH I RODZIN
2002
WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE
WROCŁAW 2004
ZESPÓŁ REDAKCYJNY URZĘDU STATYSTYCZNEGO WE WROCŁAWIU
PRZEWODNICZĄCY Elżbieta Małecka REDAKTOR GŁÓWNY Helena Polak
CZŁONKOWIE
Sławomir Banaszak, Maria Czekaj, Krystyna Kalichowicz, Wiesława Mazur, Alina Mieszczakowska, Marek Obrębalski, Halina Woźniak, Małgorzata Wysoczańska, Andrzej Żurakowski
SEKRETARZ Halina Urbanek
REDAKTOR TECHNICZNY Irena Makiej
Opracowanie publikacji
Alicja Maciaczyk, Gabriela Okoń
Przetwarzanie danych
Wydział Informatyki pod kierunkiem Marii Pachołek
Skład komputerowy i grafika
Monika Lichota, Leszek Łukaszewicz
Druk i oprawa: Urząd Statystyczny we Wrocławiu - Wydział Poligrafii 59-220 Legnica, ul. Jaworzyńska 65
Szanowni Państwo
Przekazuję do rąk Państwa kolejną, opracowaną na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002, publikację dotyczącą warunków mieszkaniowych gospodarstw domowych i rodzin w województwie dolnośląskim.
Publikacja zawiera informacje o gospodarstwach domowych m.in. według typów gospodarstw, liczby rodzin w gospodarstwie, powierzchni użytkowej i tytułu zajmowania mieszkań oraz stopnia ich wyposażenia w instalacje techniczno - sanitarne. W tej części opracowania zaprezentowano również informacje dotyczące gospodarstw domowych zamieszkujących w mieszkaniach według źródeł utrzymania i grup społeczno-ekonomicznych gospodarstw.
Dalsza część publikacji przedstawia rodziny zamieszkujące w mieszkaniach m.in. według typów rodzin oraz tytułu prawnego do zajmowania mieszkania, według stopnia samodzielności zamieszkiwania, powierzchni użytkowej mieszkania przypadającej na 1 osobę oraz liczby dzieci w rodzinie. W części tej zawarto również informacje o rodzinach z dziećmi do lat 24 pozostającymi na utrzymaniu według stopnia wyposażenia mieszkań w instalacje, poziomu wykształcenia rodziców, tytułu zajmowania mieszkania przez gospodarstwo w skład którego wchodzi rodzina oraz według źródeł utrzymania rodziców.
W tablicach szczegółowych większość informacji przedstawiono w podziale na miasta i wieś.
Część tabelaryczną opracowania poprzedzają uwagi ogólne dotyczące m.in. podstaw prawnych, celu i zakresu tematycznego Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań oraz uwagi metodyczne i analityczne wzbogacone wykresami. Ta część publikacji zawiera również ogólne dane o warunkach mieszkaniowych gospodarstw domowych i rodzin w województwie na tle kraju i województw.
Oddając do rąk Państwa tę publikację mam nadzieję, że zawarty w publikacji zestaw informacji dotyczący charakterystyki warunków mieszkaniowych gospodarstw domowych i rodzin okaże się interesujący i przydatny dla szerokiego grona odbiorców.
Składam podziękowanie Wszystkim, którzy przyczynili się do przygotowania i przeprowadzenia powszechnego spisu ludności i mieszkań w 2002 r. oraz opracowania jego wyników.
Urzędu Staty Wrocławiu
Elżbieta Małecka
Wrocław, luty 2004 r.
SPIS TREŚCI
Strona
PRZEDMOWA... 3
UWAGI OGÓLNE... 7
UWAGI METODYCZNE... 12
UWAGI ANALITYCZNE... 19
Tablica Strona TABLICA PRZEGLĄDOWA
Wybrane dane o gospodarstwach domowych i rodzinach w województwie dolnośląskim na tle
kraju i województw... I 31 TABLICE SZCZEGÓŁOWE
Gospodarstwa domowe według rodzaju pomieszczeń, w których zamieszkują, liczby izb
w mieszkaniu oraz liczby osób i liczby rodzin w gospodarstwie... 1 33 Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach według typów gospodarstw i liczby
rodzin w gospodarstwie oraz tytułu zajmowania mieszkania przez gospodarstwo... 2 42 Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach według powierzchni użytkowej
mieszkania przypadającej na 1 osobę oraz tytułu zajmowania mieszkania... 3 51 Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach według liczby osób na 1 izbę
oraz tytułu zajmowania mieszkania... 4 54 Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach według liczby osób na 1 pokój oraz
tytułu zajmowania mieszkania... 5 57 Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach według typów gospodarstw
i liczby rodzin w gospodarstwie oraz stopnia wyposażenia mieszkań w instalacje... 6 60 Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach według tytułu zajmowania mieszkania
oraz stopnia wyposażenia mieszkań w instalacje... 7 62 Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach według wieku głowy gospodarstwa
oraz tytułu zajmowania mieszkania... 8 70 Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach znajdujących się w budynkach
wybudowanych przed 1945 r. według wieku głowy gospodarstwa oraz tytułu zajmowania
mieszkania... 9 82 Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach według wieku głowy gospodarstwa
oraz stopnia wyposażenia mieszkań w instalacje... 10 94 Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach według wieku głowy gospodarstwa
oraz liczby osób na 1 pokój... 11 100 Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach według źródeł utrzymania
gospodarstwa oraz tytułu zajmowania mieszkania... 12 102 Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach według źródeł utrzymania
gospodarstwa oraz stopnia wyposażenia mieszkań w instalacje i liczby osób przypadających
na 1 pokój w mieszkaniu... 13 114 Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach według grupy społeczno-
-ekonomicznej gospodarstwa oraz tytułu zajmowania mieszkania... 14 126 Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach według grupy społeczno-
-ekonomicznej gospodarstw oraz stopnia wyposażenia mieszkań w instalacje... 15 132
-4-
Tablica Strona TABLICE SZCZEGÓŁOWE (dok.)
Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach według grupy społeczno-
-ekonomicznej gospodarstwa oraz liczby osób na 1 pokój... 16 141 Rodziny według typów, rodzaju pomieszczeń, w których zamieszkują oraz typu
gospodarstwa, w skład którego wchodzi rodzina... 17 150 Rodziny zamieszkujące w mieszkaniach według typów rodzin i typów gospodarstw oraz
tytułu zajmowania mieszkania przez gospodarstwo, w skład którego wchodzi rodzina... 18 156 Rodziny z dziećmi zamieszkujące w mieszkaniach według powierzchni użytkowej mieszkania
przypadającej na 1 osobę oraz liczby dzieci w rodzinie... 19 165 Rodziny z dziećmi do lat 24 pozostającymi na utrzymaniu zamieszkujące w mieszkaniach
według powierzchni użytkowej mieszkania przypadającej na 1 osobę oraz liczby dzieci
w rodzinie... 20 171 Młode rodziny z dziećmi zamieszkujące w mieszkaniach według powierzchni użytkowej
mieszkania przypadającej na 1 osobę oraz liczby dzieci w rodzinie... 21 177 Rodziny z dziećmi zamieszkujące w mieszkaniach według stopnia wyposażenia mieszkań
w instalacje oraz liczby dzieci w rodzinie... 22 180 Rodziny z dziećmi do lat 24 pozostającymi na utrzymaniu zamieszkujące w mieszkaniach
według stopnia wyposażenia mieszkań w instalacje oraz liczby dzieci w rodzinie... 23 186 Młode rodziny z dziećmi zamieszkujące w mieszkaniach według stopnia wyposażenia
mieszkań w instalacje oraz liczby dzieci w rodzinie... ... 24 192 Rodziny z dziećmi do lat 24 pozostającymi na utrzymaniu zamieszkujące w mieszkaniach
według tytułu zajmowania mieszkania przez gospodarstwo, w skład którego wchodzi rodzina
oraz poziomu wykształcenia rodziców i liczby dzieci w rodzinie... 25 195 Rodziny z dziećmi do lat 24 pozostającymi na utrzymaniu zamieszkujące w mieszkaniach
według stopnia wyposażenia mieszkań w instalacje oraz poziomu wykształcenia rodziców
i liczby dzieci w rodzinie... 26 204 Rodziny z dziećmi do lat 24 na utrzymaniu zamieszkujące w mieszkaniach według
zaludnienia mieszkań oraz poziomu wykształcenia rodziców i liczby dzieci w rodzinie... 27 213 Rodziny z dziećmi do lat 24 pozostającymi na utrzymaniu zamieszkujące w mieszkaniach
według tytułu zajmowania mieszkania przez gospodarstwo, w skład którego wchodzi rodzina
oraz źródeł utrzymania rodziców... 28 222 Rodziny z dziećmi do lat 24 pozostającymi na utrzymaniu zamieszkujące w mieszkaniach
według stopnia wyposażenia mieszkań w instalacje oraz źródeł utrzymania rodziców... 29 234 Rodziny z dziećmi do lat 24 pozostającymi na utrzymaniu zamieszkujące w mieszkaniach
według liczby osób przypadających na 1 pokój oraz źródeł utrzymania rodziców... 30 246
-5-
SPIS WYKRESÓW
Numer Strona
Struktura gospodarstw domowych w mieszkaniach według liczby osób w gospodarstwie... I Struktura gospodarstw domowych według liczby rodzin w gospodarstwie... II Struktura gospodarstw domowych w mieszkaniach według grupy społeczno-ekonomicznej
gospodarstwa... III Struktura gospodarstw domowych w mieszkaniach według źródła utrzymania gospodarstwa.... IV Struktura rodzin w gospodarstwach domowych według tytułu zajmowania mieszkania... V Struktura gospodarstw domowych w mieszkaniach w województwie dolnośląskim na tle kraju
i województw według tytułu zajmowania mieszkania... VI
20 21
23 23 30
32
-6-
UWAGI OGÓLNE
Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002 był przeprowadzony na terenie całego kraju w dniach od 21 maja do 8 czerwca 2002 roku razem z Powszechnym Spisem Rolnym - według stanu w dniu 20 maja 2002 r. o godz. 2400.
Doświadczenia polskie
W ostatnim stuleciu Polska przeprowadziła siedem spisów powszechnych ludności i mieszkań (1921, 1931, 1950, 1960, 1970, 1978 i 1988), jeden spis sumaryczny w 1946 r. oraz trzy spisy reprezentacyjne - (mikrospisy) -wiatach: 1974, 1984 i 1995.
Znaczenie spisów ludności i mieszkań jest różne w poszczególnych krajach, w zależności od sprawności funkcjonowania systemów ewidencyjnych i rejestrów oraz od stopnia powiązania systemu badań statystycznych z administracyjnymi źródłami danych. W naszym kraju znaczenie spisu ludności jest nadal bardzo duże.
Podstawy prawne, termin i zakres podmiotowy spisu ludności i mieszkań 2002
Termin i zakres tematyczny spisów, zasady organizacji i realizacji prac spisowych, zobowiązanie ludności do udzielenia informacji i sposób zebrania informacji zostały określone w następujących aktach prawnych:
1) w ustawie z dnia 2 grudnia 1999 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2001 r.
(Dz. U. z 2000 r., Nr 1, poz. 1) z późniejszą zmianą (Dz. U. z 2000 r., Nr 93, poz. 1026),
2) w ustawie z dnia 9 września 2000 r. o powszechnym spisie rolnym w 2002 r. (Dz. U. z 2000 r., Nr 99, poz.
1072) oraz
3) w ustawie z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. z 1995 r., Nr 88, poz. 439) z późniejszymi zmianami.
Narodowemu spisowi powszechnemu ludności i mieszkań 2002 podlegały:
1) osoby stale zamieszkałe i czasowo przebywające w mieszkaniach, budynkach, obiektach i pomieszczeniach,
2) mieszkania i budynki, w których znajdują się mieszkania zamieszkane lub niezamieszkane oraz zamieszkane obiekty zbiorowego zakwaterowania i inne zamieszkane pomieszczenia nie będące mieszkaniami,
3) osoby niemające miejsca zamieszkania.
Spis ludności i mieszkań przeprowadzony w 2002 roku nie obejmował:
1) szefów i cudzoziemskiego personelu przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych, członków rodzin tych osób oraz innych osób korzystających z przywilejów i immunitetów na mocy umów, ustaw lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych (pozostali cudzoziemcy przebywający w Polsce będą spisywani na ogólnych zasadach),
2) osób ubiegających się o azyl,
3) mieszkań, budynków, obiektów i pomieszczeń będących własnością przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych.
-7-
W ramach spisu ludności zostały przeprowadzone dodatkowe badania:
1) migracji długookresowych, - 2) dzietności kobiet.
W czasie spisu wypełniane były następujące formularze:
- formularz A - przeznaczony do opisu mieszkania i budynku oraz do spisania osób w mieszkaniu, osób mieszkających w pomieszczeniu nie będącym mieszkaniem, osób w obiekcie zbiorowego zakwaterowania, a także osób bezdomnych,
- formularz M - przeznaczony do zebrania informacji o migracjach osób, które w latach 1989-2002 przebywały poza obecnym miejscem zamieszkania (w innej miejscowości w kraju lub za granicą) przez okres co najmniej 12 miesięcy,
- formularz D - przeznaczony do badania dzietności kobiet będących w wieku 16 lat i więcej, zamieszkałych w wylosowanych mieszkaniach.
Wzory formularzy zostały opublikowane jako załączniki do ustaw o spisach. Zgodnie z przepisami tych ustaw, udzielenie odpowiedzi na pytania zawarte w formularzach A i M było obowiązkowe, zaś w formularzu D - dobrowolne.
Osoby objęte spisem obowiązane były do udzielenia rachmistrzom spisowym ścisłych, wyczerpujących i zgodnych z prawdą odpowiedzi na pytania zawarte w wymienionych formularzach.
Szczegółowe zasady wypełniania formularzy A, M oraz D podane są w instrukcjach metodologicznych do spisu ludności i mieszkań. Formularze oraz instrukcje spisowe dostępne są na stronie internetowej GUS.
Podstawowe cele powszechnego spisu ludności i mieszkań 2002
1. Dostarczenie informacji o stanie i strukturze ludności, gospodarstw domowych i rodzin oraz informacji o mieszkaniach i warunkach mieszkaniowych - na najniższym poziomie podziału terytorialnego kraju;
2. Możliwie szeroka charakterystyka zmian, jakie zaszły w czasie, w podstawowych strukturach demograficzno- społecznych ludności, gospodarstw domowych i rodzin oraz zmian w wielkości i standardzie zasobów mieszkaniowych;
3. Dostarczenie informacji niezbędnych do międzynarodowych porównań - poprzez uwzględnienie w opracowaniach standardów i zaleceń organizacji międzynarodowych (ONZ oraz Unii Europejskiej).
Zakres tematyczny powszechnego spisu ludności i mieszkań 2002
Lata dziewięćdziesiąte to okres przemian społeczno-ekonomicznych nie tylko w Polsce, ale także w wielu krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Lata te charakteryzowały się daleko idącą integracją międzynarodową, która znalazła swoje odbicie m.in. w procesie dostosowywania krajowych systemów statystycznych, w tym wyników spisów, do wymogów międzynarodowych. Biuro Statystyczne ONZ, Europejska Komisja Gospodarcza oraz Unia Europejska wspólnie przygotowały propozycje tematów rekomendowanych do uwzględnienia w spisach powszechnych ok. 2000 r.1 Propozycje te biorą pod uwagę znaczenie konkretnych aspektów sytuacji ludnościowej oraz potrzeby informacyjne poszczególnych krajów, a także potrzeby organizacji międzynarodowych związane z monitorowaniem i rozwijaniem polityki społecznej i regionalnej.
1 Międzynarodowe rekomendacje do spisów ludności i mieszkań ok. 2000 r., zostały przyjęte na plenarnym posiedzeniu Konferencji Statystyków Europejskich w czerwcu 1997 r. w Genewie. Rekomendacje te zostały przedstawione w formie publikacyjnej, jako wspólne opracowanie EKG ONZ oraz Unii Europejskiej. Aktualnie dostępne są w wersji angielskiej, jako finalny dokument pt. „Zalecenia dla spisów ludności i mieszkań ok. 2000 r. w regionie EKG [Recommendations for the 2000 Censuses of Population and Housing in the ECE Region]”, EKG/Eurostat, New York and Geneva 1998 r.
-8-
Zalecenia międzynarodowe nie są bezwzględnie obowiązujące dla poszczególnych krajów, aczkolwiek należy się liczyć z tym, iż Polska - podobnie jak każde inne państwo - ma obowiązek dostarczania porównywalnych informacji statystycznych do międzynarodowych baz danych. Należy jednak mieć na uwadze, że każdy kraj ma pewne tematy ściśle powiązane ze swoją specyfiką które muszą być bezwzględnie badane w kolejnych spisach i z tego względu powinny stanowić stały element tematyki spisowej.
Wyniki spisu pozwalają na ocenę ilościowych i jakościowych zmian, jakie zaszły w społeczeństwie w okresie od poprzedniego spisu, charakteryzując kolejny etap jego rozwoju. Spis powszechny ludności jest swoistą fotografią społeczeństwa, przedstawiającą w danym momencie stan, rozmieszczenie i różnorodne struktury ludności, zamieszkałej na terenie całego kraju.
Poprzez porównanie wyników obu spisów 2002 oraz 1988 - istnieje możliwość rozpoznania kierunków i natężenia zmian rozwoju demograficzno-społecznego oraz zmian w infrastrukturze mieszkaniowej i potrzebach mieszkaniowych - w miarę możliwości - na każdym szczeblu podziału terytorialnego kraju, tj. na poziomie regionalnym: województw, podregionów (NTS-3) oraz lokalnym (powiatów i gmin). Należy przypomnieć, że reforma administracyjna wprowadziła powiaty, jako wydzielone jednostki administracyjne, które nie istniały w spisie z 1988r., jak również zmieniły się znacznie granice administracyjne województw. Dla potrzeb analizy zmian w czasie przeliczone zostały (w podstawowym zakresie) wyniki spisu 1988 według podziału administracyjnego obowiązującego aktualnie. Przeliczone dane po raz pierwszy zostały upowszechnione w raporcie z ogólnopolskimi wynikami spisu 2002, który został wydany w czerwcu 2003 roku.
Spis ludności i mieszkań 2002 obejmował następujące tematy:
1. geograficzne rozmieszczenie ludności według miejsca zamieszkania oraz przebywania;
2. migracje wewnętrzne i zagraniczne ludności;
3. demograficzną charakterystykę osób: płeć, wiek, stan cywilny (formalno-prawny i faktyczny);
4. charakterystykę demograficzną gospodarstw domowych i rodzin: pozycję osób w gospodarstwie domowym i rodzinie, wielkość i skład gospodarstwa domowego i rodziny;
5. charakterystykę społeczną osób: poziom wykształcenia oraz uczęszczanie do szkoły, kraj urodzenia, obywatelstwo, deklarowaną narodowość i język używany w rozmowach w domu;
6. niepełnosprawność prawną i biologiczną
7. aktywność ekonomiczną ludności: pracujący, bezrobotni, bierni zawodowo, pracujący w indywidualnych gospodarstwach rolnych, zawód; rodzaj działalności zakładu pracy;
8. główne i dodatkowe źródła utrzymania osób oraz pobieranie świadczeń społecznych;
9. źródła utrzymania gospodarstwa domowego; samodzielność gospodarowania oraz 10. gospodarstwa zbiorowe i rodziny w tych gospodarstwach;
11. mieszkania zamieszkane i niezamieszkane: stan zasobów mieszkaniowych;
12. wielkość mieszkań i ich wyposażenie;
13. samodzielność zamieszkiwania;
14. charakterystykę budynków.
Tematyka ludnościowa została wzbogacona dzięki przeprowadzeniu dwóch badań towarzyszących spisowi, a mianowicie: badania dzietności oraz badania długookresowych migracji ludności, jakie miały miejsce w latach
1989-2002.
Badanie dzietności kobiet
Badania dzietności kobiet (reprezentacyjne) są już tradycją w polskich spisach ludności. Po raz pierwszy takie badanie przeprowadzono przy spisie ludności w 1970 roku. Badanie przeprowadzone w 2002 roku było badaniem szczególnie ważnym z następujących powodów:
-9-
w latach dziewięćdziesiątych wystąpiła w naszym kraju głęboka depresja demograficzna, nie mająca precedensu w historii powojennej Polski,
począwszy od 1989 r. reprodukcja ludności w naszym kraju nie gwarantuje prostej zastępowalności pokoleń; aktualne prognozy ludności nie wskazują na zmianę procesu zmniejszającej się dzietności w perspektywie najbliższych 20 lat,
począwszy od 1999 roku ludność Polski zmniejsza się.
Badanie ankietowe zostało przeprowadzone na próbie prawie 350 tys. kobiet, będących w wieku powyżej 16 lat (bez względu na ich stan cywilny). Ankietowe badania dzietności są z założenia badaniami, w których uczestnictwo jest dobrowolne.
Badanie długookresowych migracji ludności w latach 1989 - 2002
W Polsce badaniem zostało objętych prawie 4 min osób, które zmieniały w latach 1989 - 2002 miejsce zamieszkania na pobyt stały lub na okres co najmniej 12 miesięcy. Badanie to obejmuje migracje wewnętrzne oraz migracje zagraniczne ludności.
Uzyskane w spisie informacje o migracjach pozwolą określić faktyczne rozmiary przemieszczeń, ich zasięg przestrzenny i główne kierunki mobilności ludności w latach 90-tych. Ustalenie rozmiarów takiej kategorii migracji i liczby osób migrujących w bieżących badaniach jest niezwykle trudne z uwagi na stosunkowo skromny zakres dostępnych informacji.
Formy upowszechniania wyników spisu
Wyniki Powszechnego Spisu Ludności i Mieszkań 2002 dostarczają podstawowych informacji o liczbie i strukturach demograficznych i społeczno-ekonomicznych ludności, gospodarstw domowych i rodzin, zamieszkujących lub przebywających w Polsce oraz o rozmiarach zasobów mieszkaniowych, o ich jakości i wykorzystaniu.
Można wyróżnić cztery podstawowe formy upowszechniania danych spisowych:
1) publikowanie danych;
2) udostępnianie danych na nośnikach informatycznych oraz poprzez bezpośredni dostęp do baz informacyjnych z wynikami spisu;
3) dostępność podstawowych danych poprzez Internet;
4) udostępnianie danych poprzez Bank Danych Regionalnych.
Publikowanie wyników spisów jest już tradycją zatem ta forma upowszechniania danych będzie kontynuowana. Jednak wobec gwałtownego rozwoju informatyki oraz nowoczesnych technologii komunikacji szczególna uwaga będzie zwrócona na ułatwienie odbiorcom danych spisowych korzystania z elektronicznych form dostępu do danych.
WYKAZ PUBLIKACJI Z WYNIKAMI NARODOWEDGO SPISU POWSZECHNEGO LUDNOŚCI I MIESZKAŃ WYDANYCH W 2003 R. ORAZ PRZEWIDZIANYCH DO WYDANIA W 2004 R.
Publikacje ogólnokrajowe
Rok 2003:
Raport z wyników spisów
Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna Gospodarstwa domowe i rodziny
Ludność i gospodarstwa domowe. Stan i struktura społeczno-ekonomiczna Migracje wewnętrzne ludności
Migracje zagraniczne ludności
Ludność i gospodarstwa domowe związane z rolnictwem
- 10-
Osoby niepełnosprawne oraz ich gospodarstwa domowe Aktywność ekonomiczna ludności Polski
Metodologia
Warunki mieszkaniowe gospodarstw domowych i rodzin Mieszkania
Mieszkania niezamieszkane Zamieszkane budynki Rok 2004:
Dzietność rodzin (na podstawie Ankiety Rodzinnej 2002)
Migracje długookresowe ludności w latach 1989-2002 (na podstawie Ankiety Migracyjnej NSP 2002) Migracje zagraniczne ludności w latach 1988-2002
Wybrane aspekty aktywności ekonomicznej ludności
Osoby niepełnosprawne, ich gospodarstwa domowe oraz rodziny w latach 1988-2002
Zmiany liczby i struktur demograficznych oraz społeczno-ekonomicznych ludności w latach 1988-2002 Gospodarstwa domowe i rodziny. Zmiany liczby i podstawowych struktur w świetle wyników spisów 1988 i 2002
Ludność oraz gospodarstwa domowe i rodziny osób związanych z rolnictwem w latach 1988-2002 Aktywność ekonomiczna ludności związanej z rolnictwem
Jednocześnie z wydawaniem publikacji ogólnokrajowych wydawane są opracowania wojewódzkie, a także po jednej publikacji dla każdej gminy zawierającej wyniki obu spisów.
Publikacje wojewódzkie Yb* 2003.
Raport z wyników spisów
Ludność. Stan i struktura demograficzna i społeczno-ekonomiczna Gospodarstwa domowe i rodziny
Ludność i gospodarstwa domowe związane z rolnictwem Mieszkania
Zamieszkane budynki Rok 2004:
Warunki mieszkaniowe gospodarstw domowych i rodzin Aktywność ekonomiczna ludności
Migracje ludności Osoby niepełnosprawne
Przygotowywany w postaci tablic wynikowych zakres opracowania wyników spisu, nie wyczerpuje wszystkich możliwości wykorzystania danych spisowych. Wdrożony system informatyczny, w tym szeroki program symbolizacji automatycznej oraz automatycznego „wyprowadzania” wielu informacji (zmiennych), pozwoli na opracowywanie wyników spisu również w innych niż proponowane układach korelacyjnych i przestrzennych.
Potencjalni odbiorcy takich danych spisowych, które wykraczają poza dane ujęte we wspomnianych tablicach wynikowych, muszą jednak liczyć się z tym, że zamówienia będą realizowane w późniejszym czasie.
Uwagi techniczne
Wszystkie tablice zostały opracowane w formacie Excel.
W tablicach zamieszczonych w publikacji wprowadzono automatyczne zaokrąglenia, co niekiedy może powodować drobne rozbieżności w sumowaniu danych na wyższych poziomach agregacji.
- 11 -
UWAGI METODYCZNE
Ludność
Wszystkie dane zamieszczone w tablicach dotyczą ludności faktycznie zamieszkałej.
Kategoria ta obejmuje następujące grupy osób:
1. Mieszkające stale (osoby z reguły zameldowane na pobyt stały w danym miejscu), które:
a) były obecne w momencie spisu;
b) były nieobecne w momencie spisu, ale ich nieobecność trwała mniej niż 2 miesiące;
c) były nieobecne w momencie spisu przez okres dłuższy niż 2 miesiące, ale ich nieobecność wynikała z następujących powodów:
- odbywanie zasadniczej służby wojskowej lub innej w systemie skoszarowanym, - przebywanie w zakładzie karnym lub śledczym,
- pobyt za granicą,
2. Przebywające czasowo przez okres powyżej 2 miesięcy. Dotyczy to osób, które mieszkają na stałe w innym miejscu (są tam zameldowane na pobyt stały), natomiast w miejscu spisania przebywają czasowo z następujących powodów: nauka, praca, warunki rodzinne lub mieszkaniowe (w miejscu stałego zamieszkania), leczenie lub rehabilitacja, przebywanie w domu opieki.
Jako czas okresowej nieobecności lub przebywania został przyjęty czas faktyczny, a nie zamierzony.
Kategoria ludności faktycznie zamieszkałej nie uwzględnia osób przybyłych z zagranicy na pobyt czasowy, tj. tych, które nie posiadają stałego pobytu w Polsce (pozwolenia na osiedlenie się).
Mieszkanie
Mieszkanie jest to lokal składający się z jednej lub kilku izb, łącznie z pomieszczeniami pomocniczymi, wybudowany lub przebudowany do celów mieszkalnych, konstrukcyjnie wydzielony (trwałymi ścianami) w obrębie budynku, do którego to lokalu prowadzi niezależne wejście z klatki schodowej, ogólnego korytarza, wspólnej sieni bądź z ulicy, podwórza lub ogrodu.
Przez pomieszczenie pomocnicze należało rozumieć: przedpokój, hol, łazienkę, ustęp, garderobę, spiżarnię, schowek i inne pomieszczenia znajdujące się w obrębie mieszkania, służące mieszkalnym i gospodarczym potrzebom mieszkańców.
W przypadku wieloizbowego lokalu lub domu indywidualnego (jednorodzinnego), w którym zamieszkiwało 2 lub więcej odrębnych gospodarstw domowych, zajmujących wyłącznie dla siebie odrębne izby i inne pomieszczenia, obowiązywała zasada, że jeśli w obrębie tego lokalu lub domu znajdowało się przynajmniej jedno pomieszczenie, takie jak: kuchnia, łazienka lub ustęp, użytkowane wspólnie przez te gospodarstwa, to taki lokal (dom) stanowił jedno mieszkanie. Jeżeli nie zachodził przypadek wspólnego użytkowania wymienionych pomieszczeń, to zespoły pomieszczeń zajmowanych przez poszczególne gospodarstwa uznano za odrębne mieszkania.
Mieszkanie zamieszkane stale
Za mieszkanie zamieszkane stale uznano takie, w którym spisano jedną lub więcej osób i co najmniej jedną z tych osób uznano za faktycznie stale zamieszkałą.
- 12-
Izba
Za izbę uznano pomieszczenie w mieszkaniu oddzielone od innych pomieszczeń stałymi ścianami sięgającymi od podłogi do sufitu, z bezpośrednim oświetleniem dziennym i o powierzchni nie mniejszej niż 4 m2.
Izbami są pokoje oraz kuchnie spełniające powyższe kryteria. Inne pomieszczenia w mieszkaniu, takie jak:
przedpokój, hol, łazienka, ubikacja, spiżarnia, schowek, garderoba, alkowa, obudowana weranda, ganek, są pomieszczeniami pomocniczymi i nie uznaje się ich za izby.
Powierzchnia użytkowa mieszkania
Powierzchnia użytkowa mieszkania jest to suma powierzchni wszystkich pomieszczeń znajdujących się w obrębie mieszkania, a w szczególności: pokoi, kuchni (z oknem i bez okna), alków, spiżami, przedpokoi, holi, łazienek, ubikacji, obudowanej werandy lub ganku oraz innych pomieszczeń służących mieszkalnym lub gospodarczym potrzebom mieszkańców lokalu, bez względu na ich przeznaczenie i sposób użytkowania.
Nie zaliczono do powierzchni użytkowej mieszkania powierzchni: balkonów, tarasów i loggii, antresol, szaf i schowków w ścianach, pralni, suszami, strychów, piwnic i komórek przeznaczonych do przechowywania opału oraz powierzchni garaży.
Powierzchnię sieni z reguły zaliczono do powierzchni mieszkania. Nie uznawano sieni za część składową mieszkania i nie wliczano jej powierzchni do powierzchni użytkowej mieszkania tylko wówczas, gdy:
sień łączyła część mieszkalną budynku z częścią inwentarską lub gospodarską,
w budynku znajdowało się więcej niż jedno mieszkanie, a sień użytkowana była wspólnie jako ogólnodostępny korytarz.
W budynkach indywidualnych (jednorodzinnych) będących w budowie, ale już częściowo zamieszkanych, w powierzchni użytkowej mieszkania uwzględniono tylko powierzchnię izb i pomieszczeń pomocniczych wykończonych.
Dane o powierzchni użytkowej mieszkań pochodzą z informacji podanych przez lokatorów, na podstawie posiadanych przez nich dokumentów, przeprowadzanych pomiarów bądź posiadanego już wcześniej rozeznania np.
dla uzyskania dodatku mieszkaniowego bądź innych potrzeb.
Pomieszczenie nie będące mieszkaniem
Spisem objęto tylko te pomieszczenia nie będące mieszkaniami, które w tzw. krytycznym momencie spisu były zamieszkane.
Zamieszkane pomieszczenia nie będące mieszkaniami są to pomieszczenia, które w czasie spisu - z różnych przyczyn, np. losowych, przyjętego trybu życia - były jedynym miejscem zamieszkania osób (osoby) tworzących gospodarstwo domowe. Należą tu:
- pomieszczenia znajdujące się w trwałym budynku (mieszkalnym lub innym) wybudowane do innych celów niż mieszkalne i które nie zostały do celów mieszkalnych przebudowane np. strych, pralnia, suszarnia, garaż, pomieszczenie magazynowe, inwentarskie lub gospodarcze (stajnia, obora, stodoła) lub inne (pokój w hotelu, sala szkolna),
- pomieszczenia pól-trwałe, wzniesione do zamieszkania w nim rodziny lub pojedynczej osoby, z założenia przez ograniczony czas - zwykle kilku lat np. tzw. „kontenery” lub baraki wzniesione dla osób dotkniętych klęską żywiołową (dla powodzian, pogorzelców), budynki tymczasowe zamieszkane do czasu wybudowania nowego domu,
- 13 -
- pomieszczenia prowizoryczne, np. szopa, komórka, chata,
- obiekty ruchome, np. barakowóz, wagon kolejowy, przyczepa kempingowa, jacht, barka.
Tytuł prawny zajmowania mieszkania przez gospodarstwo domowe
Informacje na ten temat dotyczą tytułu prawnego do mieszkania, jaki posiadała w momencie spisu jedna lub więcej osób wchodzących w skład gospodarstwa zamieszkującego w danym mieszkaniu.
Rozróżniano następujące tytuły:
- własność mieszkania łub domu - dotyczy gospodarstwa, którego członkowie mieszkają we własnym domu lub własnym mieszkaniu (w tym też gospodarstwa, które wcześniej zamieszkiwało mieszkanie z tytułu spółdzielczego prawa do lokalu własnościowego lub lokatorskiego, ale po wejściu w życie ustawy z dnia 12 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, zostało ustanowione na rzecz jednej lub kilku osób z gospodarstwa - prawo odrębnej własności tego lokalu - z wpisem do księgi wieczystej),
- spółdzielcze prawo do mieszkania - dotyczy gospodarstwa, w skład którego wchodzi członek spółdzielni mieszkaniowej, posiadający spółdzielcze prawo do mieszkania z dalszym rozróżnieniem czy do mieszkania lokatorskiego, czy własnościowego,
- najem - dotyczy gospodarstwa, które zamieszkuje na podstawie umowy najmu lokalu mieszkalnego, zawartej z właścicielem lub zarządcą budynku, w którym znajduje się lokal (w tym lokalu zamiennego lub socjalnego).
Forma ta występuje we wszystkich rodzajach własności mieszkania tj.: w mieszkaniach stanowiących własność spółdzielni mieszkaniowych, gmin, Skarbu Państwa, zakładu pracy, towarzystw budownictwa społecznego oraz osób fizycznych,
podnajem - dotyczy z reguły drugiego lub trzeciego gospodarstwa zamieszkującego w charakterze sublokatora, tj. osoby podnajmującej odpłatnie izbę(y) w mieszkaniu, w którym jako pierwsze spisano gospodarstwo głównego lokatora - najemcy, członka spółdzielni lub właściciela mieszkania,
- pokrewieństwo - z właścicielem lub głównym lokatorem mieszkania, jak również z tytułu dożywocia, - inne tytuły - do tej kategorii zaliczono gospodarstwa zamieszkujące:
- w budynkach stanowiących własność instytucji wyznaniowych,
- za pomoc w gospodarstwie domowym np. za opiekę nad chorym lub dziećmi, za korepetycje,
- za świadczenie pracy w gospodarstwie rolnym lub w innej działalności gospodarczej prowadzonej przez, właściciela mieszkania lub domu,
- jako pomoc charytatywna dla osoby (rodziny), która znalazła się w trudnej sytuacji mieszkaniowej, za opiekę nad mieszkaniem,
- bez tytułu prawnego jako tzw. dzicy lokatorzy.
Instalacje w mieszkaniu
Wykazano w spisie urządzenia czynne jak i chwilowo nieczynne, a także te, które już zainstalowano w mieszkaniu, ale nie podłączono ich jeszcze do sieci. Nie spisano natomiast urządzeń, które na skutek znacznych uszkodzeń były nieczynne dłużej niż rok.
- 14-
Wodociąg. Jako wyposażone w wodociąg uznano mieszkanie, w obrębie którego znajdował się kran z wodą bieżącą.
Ustęp spłukiwany. W spisie wykazano tylko urządzenia znajdujące się w obrębie mieszkań, spłukiwane wodą ze spłuczki podłączonej do instalacji wodociągowej.
Łazienka. Za łazienkę uznano pomieszczenie w mieszkaniu, w którym zamontowana była wanna lub prysznic bądź oba te urządzenia oraz instalacja odprowadzająca zużytą wodę na zewnątrz budynku (do sieci, do szamba lub do innych odbiorników).
Gaz. W publikacji wykazano gaz w powiązaniu z wyposażeniem mieszkania w podstawowe (w/w) instalacje.
Za centralne ogrzewanie uznano każdą instalację doprowadzającą ciepło (gorącą wodę, parę wodną lub powietrze) z centralnego źródła jego wytwarzania do poszczególnych pomieszczeń w mieszkaniu.
Mieszkania ogrzewane przy pomocy c.o. pogrupowano, w zależności od źródła wytwarzania ciepła, na wyposażone w:
- centralne ogrzewanie zbiorowe; wykazywano wówczas, gdy ciepło do mieszkania (mieszkań) doprowadzane było (siecią cieplną) z elektrociepłowni, ciepłowni, kotłowni osiedlowej lub lokalnej obsługującej więcej niż jeden budynek oraz gdy ciepło do mieszkania (mieszkań) doprowadzane było z kotłowni obsługującej tylko jeden budynek wielomieszkaniowy.
- centralne ogrzewanie indywidualne wykazywano wtedy, gdy źródło wytwarzania ciepła znajdowało się w budynku jednorodzinnym (piec do c.o. zainstalowany we własnej kotłowni lub w innym pomieszczeniu, np. w piwnicy, bądź też zainstalowane było elektryczne ogrzewanie podłogowe), lub też źródło ciepła znajdowało się w obrębie mieszkania zlokalizowanego w budynku wielorodzinnym np. piec do c.o.
zainstalowany w kuchni, w łazience (tzw. instalacja etażowa).
Gospodarstwa domowe
Osoby mieszkające w mieszkaniach lub zamieszkanych pomieszczeniach nie będących mieszkaniami (np. strych, barakowóz, przyczepa kempingowa, barka) tworzą gospodarstwa domowe.
Przez gospodarstwo domowe rozumie się zespół osób spokrewnionych lub niespokrewnionych, mieszkających razem i wspólnie utrzymujących się. Jeżeli któraś z osób mieszkających razem utrzymuje się oddzielnie, osoba ta tworzy oddzielne jednoosobowe gospodarstwo domowe.
W spisywanym pomieszczeniu mogło mieszkać jedno, dwa, trzy lub więcej gospodarstw domowych.
W każdym gospodarstwie domowym wyodrębniano „głowę” gospodarstwa, wobec której ustalano stosunek pokrewieństwa (powinowactwa) wszystkich pozostałych członków gospodarstwa domowego.
Głową gospodarstwa domowego w rozumieniu spisu jest ta osoba, która całkowicie lub w przeważającej części dostarcza środków utrzymania danemu gospodarstwu domowemu. Jeżeli dwie lub więcej osób dostarczają środków utrzymania w jednakowym stopniu, za głowę gospodarstwa domowego uznaje się tę osobę, która tymi środkami rozporządza.
Na podstawie stosunku pokrewieństwa każdej osoby z głową gospodarstwa domowego oraz dodatkowych informacji: daty zawarcia związku małżeńskiego, informacji czyje jest dziecko lub czyim partnerem jest osoba żyjąca w związku nieformalnym ustalano skład rodzinny gospodarstwa domowego, tzn. liczbę i typy rodzin.
- 15 -
Ze względu na liczbę oraz stosunek pokrewieństwa osób wyróżnia się następujące typy gospodarstw domowych:
rodzinne
jednorodzinne dwurodzinne
trzy i więcej rodzinne
nierodzinne
jednoosobowe wieloosobowe.
Do określenia warunków mieszkaniowych gospodarstwa domowe podzielono na:
-jednoosobowe - wieloosobowe
- rodzinne
-jednorodzinne - dwurodzinne - trzyrodzinne i więcej - nierodzinne
Gospodarstwa domowe mieszkające samodzielnie i wspólnie
W spisie 2002 badano samodzielność zamieszkiwania gospodarstw domowych. Podstawą podziału gospodarstw na mieszkające samodzielnie i mieszkające wspólnie była liczba gospodarstw domowych spisanych w danym mieszkaniu. Jeżeli w mieszkaniu zostało spisane tylko jedno gospodarstwo domowe uznano je za mieszkające samodzielnie (niezależnie od składu rodzinnego gospodarstwa), gdy zaś w mieszkaniu spisano
2 lub więcej gospodarstw domowych uznawano takie gospodarstwa za mieszkające wspólnie.
Grupy społeczno-ekonomiczne gospodarstw domowych
Indywidualne źródła dochodów uzyskiwane w ciągu całego roku poprzedzającego spis przez poszczególnych członków gospodarstw domowych pochodzące: z pracy najemnej, na rachunek własny (w tym osób wykonujących wolne zawody, pracodawców) lub uzyskujących dochody z najmu, z niezarobkowych źródeł, a także z dochodów z własności stanowią podstawę do określenia źródła (źródeł) utrzymania gospodarstw.
Informacje o źródłach utrzymania gospodarstw służą do sklasyfikowania gospodarstw domowych według grup społeczno-ekonomicznych.
1. gospodarstwa pracowników - wyłącznym lub głównym źródłem utrzymania gospodarstw jest dochód z pracy najemnej, a dodatkowym źródłem może być praca na rachunek własny (w tym dochody z najmu) z wyjątkiem pracy w swoim gospodarstwie rolnym (działce rolnej) źródła niezarobkowe, a także dochód z własności,
2. gospodarstwa domowe pracowników użytkujących gospodarstwo rolne - utrzymujące się z łącznego dochodu z pracy najemnej i użytkowania gospodarstwa rolnego. Na podstawie wyników uzyskanych ze spisu możliwe było wyodrębnienie tylko gospodarstw domowych utrzymujące się głównie z dochodów pracy najemnej i dodatkowo z pracy w swoim gospodarstwie rolnym, lub głównie z pracy w swoim gospodarstwie rolnym, a praca najemna stanowi dodatkowe źródło utrzymania,
- 16 -
3. gospodarstwa rolników - wyłącznym lub głównym źródłem utrzymania tych gospodarstw domowych jest dochód z pracy w gospodarstwie rolnym (działce rolnej) lub hodowli zwierząt gospodarskich, natomiast dodatkowe źródło utrzymania może stanowić dochód z pracy na rachunek własny (w tym dochody z najmu) oraz źródła niezarobkowe,
4. gospodarstwa pracujących na rachunek własny - wyłącznym lub głównym źródłem utrzymania jest dochód z pracy na rachunek własny (w tym z dochodów z najmu) poza indywidualnym gospodarstwem rolnym, natomiast dodatkowe źródło mogą stanowić dochody z pracy najemnej, z pracy w gospodarstwie rolnym, źródła niezarobkowe lub dochody z własności,
5. gospodarstwa emerytów - utrzymujące się wyłącznie lub głównie z emerytury, dodatkowe źródło może pochodzić ze wszystkich pozostałych kategorii źródeł utrzymania,
6. gospodarstwa rencistów - wyłącznym lub głównym źródłem utrzymania jest renta, dodatkowe źródło może pochodzić ze wszystkich pozostałych kategorii źródeł utrzymania,
7. gospodarstwa utrzymujące się z innych niezarobkowych źródeł - wyłącznym lub głównym źródłem utrzymania są źródła niezarobkowe inne niż emerytura lub renta, natomiast dodatkowe źródło utrzymania może pochodzić ze wszystkich pozostałych kategorii źródeł utrzymania,
8. gospodarstwa utrzymujące się z dochodów z własności - wyłącznym lub głównym źródłem utrzymania są dochody pochodzące z lokat kapitałowych (z obrotu akcjami, obligacjami, zysków kapitałowych itp.), z odsetek od oszczędności, udziału w zyskach przedsiębiorstw (dywidend). Jest to nowo utworzona kategoria, dotychczas gospodarstwa domowe utrzymujące się z tego źródła zaliczane były do grupy gospodarstw utrzymujących się z innych niezarobkowych źródeł.
9. pozostałe gospodarstwa - są to gospodarstwa pozostające wyłącznie lub głównie na utrzymaniu oraz gospodarstwa domowe o nieustalonym źródle utrzymania.
Rodzina
Spośród osób wchodzących w skład gospodarstwa domowego wyodrębnia się rodziny.
Rodzina (biologiczna) w spisie definiowana jest jako dwie lub większa liczba osób, które są związane jako mąż i żona, wspólnie żyjący partnerzy (kobabitanci) - osoby płci przeciwnej lub jako rodzic i dziecko.
Tak więc, rodzina obejmuje parę bez dzieci lub parę z jednym lub większą liczbą dzieci, albo też samotnego rodzica z jednym bądź większą liczbą dzieci.
Wyróżniono następujące typy rodzin:
małżeństwo bez dzieci partnerzy bez dzieci małżeństwo z dziećmi partnerzy z dziećmi samotna matka z dziećmi samotny ojciec z dziećmi.
W niniejszej publikacji związki partnerskie wykazano łącznie z małżeństwami.
Młoda rodzina - to rodzina, w której matka była w momencie spisu w wieku poniżej 30 lat, a ojciec poniżej 35 lat; w przypadku małżeństw (związków partnerskich) brano pod uwagę jednocześnie wiek obojga małżonków/partnerów.
-17-
Jako dziecko określa się osobę w każdym wieku, która pozostaje w gospodarstwie domowym (lub przebywa w gospodarstwie zbiorowym) wraz z obojgiem lub jednym z rodziców. Do dzieci zalicza się również pasierbów oraz dzieci przysposobione.
Dziecko do lat 24 pozostające na utrzymaniu jest to dziecko w wieku 0-24 lata, które nie posiada własnego źródła utrzymania i pozostaje na utrzymaniu innej osoby wchodzącej w skład gospodarstwa domowego.
Źródła utrzymania osoby
Są to źródła, z których pochodzą środki na finansowanie konsumpcyjnych i innych życiowych potrzeb uzyskiwane w ciągu całego roku (12 miesięcy) poprzedzającego spis.
Wyróżnia się następujące grupy źródeł utrzymania:
dochody (zarobki) z pracy osobiście wykonywanej, niezależnie od charakteru zatrudnienia, niezarobkowe źródło dochodów,
inne dochody pochodzące z własności
z najmu,
pozostawanie na utrzymaniu innych osób posiadających własne źródło dochodów.
Wiek
Wiek osób - określony liczbą lat ukończonych - ustalono poprzez porównanie pełnej daty urodzenia z dniem przeprowadzenia spisu (tzw. dniem krytycznym, tj. 20 maja 2002 roku).
Poziom wykształcenia
Wszystkim osobom w wieku 13 lat i więcej ustalano najwyższy ukończony poziom wykształcenia szkolnego niezależnie, czy był on uzyskany w szkole dziennej, wieczorowej lub zaocznie, w kraju lub za granicą.
Podstawą zaliczenia do danego poziomu wykształcenia było uzyskanie świadectwa (dyplomu) ukończenia szkoły.
Poziom wykształcenia został potraktowany bardzo szczegółowo, z rozróżnieniem stopni naukowych, tytułów magistra i zawodowych. W przypadku osób z wykształceniem policealnym i średnim uwzględniono fakt posiadania matury lub świadectwa ukończenia szkoły średniej.
-18-
UWAGI ANALITYCZNE
W 2002 roku w województwie dolnośląskim spisano 2907,2 tys. osób, które tworzyły 1066,9 tys.
gospodarstw domowych i 813,6 tys. rodzin.
Spośród wszystkich gospodarstw domowych 1066,5 tys. zamieszkiwało w mieszkaniach, a 0,4 tys.
w pomieszczeniach nie będących mieszkaniami (strych, pralnia, suszarnia, barak, szopa, itp.).
Najwięcej gospodarstw domowych znajdowało się w miastach (75,4%).
Tabl. I. Gospodarstwa domowe według rodzaju zamieszkiwanego pomieszczenia Wyszczególnienie
g - gospodarstwa 1 - ludność
Ogółem Mieszkanie Pomieszczenie nie będące
mieszkaniem
Ogóle m... ...g 1066877 1066491 386
1 2873891 2873255 636
Mieszkające:
samodzielnie... ... g 824675 824334 341
1 2359756 2359179 577
wspólnie... ... g 242202 242157 45
1 514135 514076 59
Miasta... ...g 804031 803791 240
1 2048638 2048226 412
Mieszkające:
samodzielnie... ... g 626018 625809 209
1 1703641 1703272 369
wspólnie... ... g 178013 177982 31
1 344997 344954 43
Wieś... ...g 262846 262700 146
1 825253 825029 224
Mieszkające:
samodzielnie... ... g 1
198657 656115
198525 655907
132 208
wspólnie... ... g 64189 64175 14
1 169138 169122 16
Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach zajmowały głównie mieszkania 3-izbowe (33,8%
gospodarstw domowych) i 4-izbowe (27,9%), a tylko 3,4% 1-izbowe; w miastach odpowiednio 36,6%, 28,5%
i 4,1%, natomiast na wsi najwięcej gospodarstw zajmowało mieszkania 4-izbowe (26,1%) i 3-izbowe (25,2%) a jedynie 1,2% 1-izbowe.
Spośród 1066,9 tys. gospodarstw domowych - 824,7 tys. (77,3%) zamieszkiwało samodzielnie (niezależnie od składu rodzinnego), a 242,2 tys. (22,7%) wspólnie; w miastach odpowiednio 77,9% i 22,1%, a na wsi 75,6% i 24,4%.
- 19-
Tabl. II. Gospodarstwa domowe w mieszkaniach według samodzielności zamieszkiwania
Wyszczególnienie Ogółem
Gospodarstwa domowe zamieszkujące Nadwyżka liczby
gospodarstw nad liczbą Przeciętna liczba gospodarstw
w 1 miesz
kaniu samo
dzielnie
wspólnie z 1 gospo
darstwem
z 2 i więcej gospo
darstwami
mieszkań zamieszkanych
stale
mieszkań ogółem3 w %
Ogóle m... 1066491 77,3 18,1 4,6 130298 84735 1,14
Miasta... 803791 77,9 17,5 4,6 96072 65505 1,14
Wieś... 262700 75,6 19,7 4,7 34226 19230 U5
a Zamieszkanych i niezamieszkanych przeznaczonych do stałego zamieszkania.
Wielkość gospodarstw domowych - mierzona średnią liczbą osób w gospodarstwie - zmniejszyła się w stosunku do 1988 r. zarówno w miastach jak i na wsi.
Według spisu 2002 jedno gospodarstwo domowe tworzyło przeciętnie 2,69 osób; (w kraju 2,84);
w miastach 2,55 (w kraju 2,60), a na wsi 3,14 (w kraju 3,33). W 1988 r. w województwie było to ogółem 3,01;
w miastach - 2,87 a na wsi 3, 38.
Wykres I. Struktura gospodarstw domowych w mieszkaniach według liczby osób w gospodarstwie Ogółem
Miasta
17,6%
7,0% 2,5% 1,5%
25,9%
20,9% 24,7%
Wieś
27,8%
25,9%
5,1% 3,6% 20,1%
18,8%
Gospodarstwa o liczbie osób:
3 5 7 i więcej
Biorąc pod uwagę liczbę osób tworzących gospodarstwo domowe, w miastach częściej występowały gospodarstwa jednoosobowe (27,8% ogółu gospodarstw w mieście) niż na wsi (20,1%), gdzie przeważały gospodarstwa dwuosobowe (21,1% ogółu gospodarstw na wsi).
Na wsi częściej niż w mieście występowały gospodarstwa duże, tj. 4 i więcej osobowe.
Najwięcej gospodarstw domowych w województwie zamieszkiwało w mieszkaniach z tytułu własności budynku lub mieszkania - 37,5%, następnie z tytułu najmu - 24,6% i spółdzielczego prawa do lokalu - 23,5%.
-20-
Wykres II. Struktura gospodarstw domowych według liczby rodzin w gospodarstwie
Zarówno w miastach jak i na wsi w 2002 r. zdecydowaną większość stanowiły gospodarstwa 1 -rodzinne, odpowiednio 67,0% i 72,1% oraz gospodarstwa nierodzinne - w miastach 29,9% a na wsi 21,5%.
Wieś 262,8 tys.
Gospodarstwa:
|H 1-rodzinne Hj 2-rodzinne
Ä 3-rodzinne i większe
W§. nierodzinne
Wskaźnikiem obrazującym relację liczby gospodarstw domowych do zasobów mieszkaniowych jest przeciętna liczba gospodarstw przypadająca na 100 mieszkań .
W województwie dolnośląskim (podobnie jak w kraju) sytuacja mieszkaniowa gospodarstw domowych uległa pogorszeniu, tzn. nastąpił wzrost liczby gospodarstw na 100 mieszkań zamieszkanych stale - ze 112,4 według spisu 1988 do 114,0 w 2002 r.; w miastach odpowiednio ze 112,2 do 113,6, a na wsi ze 112,8 do 115,0.
O standardzie mieszkań oraz o warunkach zamieszkujących w nich gospodarstw domowych i rodzin decyduje wyposażenie mieszkań w instalacje techniczno-sanitarne.
Tabl. III. Gospodarstwa domowe w mieszkaniach według stopnia wyposażenia mieszkań w instalacje techniczno- -sanitarne
Wyszczególnienie Ogółem
W mieszkaniach wyposażonych w % ogółem W miesz- kaniach bez
wodociągu w % ogółem wodociąg, ustęp i łazienka wodociąg3
razem w tym z c.o. razem w tym z c.o.
Ogóle m... 1066491 85,3 73,2 12,6 2,7 1,7
Miasta... 803791 88,1 77,0 10,8 2,0 0,7
Wieś... 262700 76,7 61,7 18,1 4,7 4,9
J Z ustępem, ale bez łazienki, z łazienką ale bez ustępu oraz bez obu tych instalacji.
Wyniki spisu wykazały, że gospodarstwa domowe na wsi zamieszkiwały w mieszkaniach, które były gorzej wyposażone w instalacje techniczno-sanitame niż w miastach.
W województwie dolnośląskim 88,1% gospodarstw domowych w miastach zajmowało mieszkania wyposażone w trzy podstawowe instalacje (w kraju 92,1%), podczas gdy na wsi takich gospodarstw było tylko 76,7% (w kraju 74,2%).
W mieszkaniach bez wodociągu pozostawało 1,7% gospodarstw (w kraju 4,1%); w miastach 0,7%, na wsi 4,9% (w kraju odpowiednio 1,2% i 10,1%).
-21 -
Tabl. IV. Gospodarstwa domowe w mieszkaniach wyposażone w wodociąg, ustęp i łazienkę według tytułu zajmowania mieszkania
Wyszczególnienie Ogółem Miasta Wieś
w % ogółem
Ogółem... 85,3 88,1 76,7
Gospodarstwa zajmujące mieszkania z tytułu:
Własności: budynku... 85,0 94,5 78,4
mieszkania... 90,6 93,2 83,1
Spółdzielczego prawa do lokalu:
własnościowego... 99,8 99,8 98,9
lokatorskiego... 99,4 99,5 97,9
Pokrewieństwa z właścicielem mieszkania
lub lokatorem... 83,9 88,6 75,5
Najmu, podnajmu i innego... 70,1 71,2 63,0
Najwięcej, tj. ponad 65% gospodarstw domowych zamieszkujących z tytułu własności budynku lub mieszkania zajmowało mieszkania, w których na 1 osobę przypadało 20 m2 i więcej powierzchni użytkowej wobec 46,0% gospodarstw zajmujących mieszkania z tytułu spółdzielczego prawa do lokalu i 44,7% z tytułu najmu.
W mieszkaniach o powierzchni użytkowej 10,0 - 14,9 m2 na 1 osobę — najwięcej, tj. 23,7% gospodarstw domowych zajmowało mieszkania z tytułu najmu, 21,7% z tytułu spółdzielczego prawa do lokalu, a tylko
14,2% z tytułu własności mieszkania lub budynku.
Jeszcze inaczej przedstawiała się sytuacja w mieszkaniach o powierzchni użytkowej 15,0 - 19,9 m2 na osobę, gdzie najwięcej gospodarstw domowych zamieszkiwało z tytułu spółdzielczego prawa do lokalu -
- 26,5%, natomiast z tytułu najmu 21,7%, a z tytułu własności - 15,9%.
Tabl. V. Gospodarstwa domowe w mieszkaniach według powierzchni użytkowej na 1 osobę oraz tytułu zajmowania mieszkania
W mieszkaniach o powierzchni użytkowej - w m2 - na 1 osobę
Wyszczególnienie Ogółem poniżej 5,0 m2 5,0-9.9 10,0-14,9 15,0-19,9 20,0 m2
i więcej w odsetkach
Ogóle m...
w tym:
Gospodarstwa zajmujące mieszkania z tytułu:
1066491 0,2 7,6 20,0 20,6 51,5
Własności... 400204 0,1 4,4 14,2 15,9 65,3
Spółdzielczego prawa
do lokalu... 250656 0,1 5,7 21,7 26,5 46,0
Najmu... 262302 0,4 10,9 23,7 21,7 44,7
Podnajmu, pokrewieństwa
i innego... 153314 0,5 13,3 26,2 21,0 59,0
-22-
Wykres III. Struktura gospodarstw domowych w mieszkaniach według grupy społeczno-ekonomicznej gospodarstwa
Ogółem
pracowników
Q&XX emerytów Swwi i rencistów
pracowników użytkujących gospodarstwo rolne (działkę rolną)
utrzymujących się z innych
%%%%% niezarobkowych źródeł
rolników i'':' pracujących na rachunek własny pozostałe
Gospodarstwa domowe zamieszkujące w mieszkaniach w województwie ogółem to głównie gospodarstwa pracowników (39,3% ogółu gospodarstw domowych) oraz emerytów i rencistów (38,6%);
w miastach podobnie - odpowiednio 41,2% i 38,4%.
Na wsi dominującą grupę społeczno-ekonomiczną gospodarstw domowych stanowili emeryci i renciści - - 39,4%; gospodarstwa domowe pracowników to 33,3% ogółu gospodarstw domowych na wsi, gospodarstwa domowe rolników - 6,8%, a pracowników użytkujących gospodarstwo rolne (działkę rolną) - 5,5%.
Wykres IV. Struktura gospodarstw domowych w mieszkaniach według źródła utrzymania gospodarstwa
35,7%
Wieś 0,0% 0,2%
Miasta 0,1% 0,8%
63,4%
45,8%
24,9%
54,0%
Gospodarstwa domowe utrzymujące się:
jednego źródła dochodów w tym z pracy
z dwóch źródeł dochodów 7] w tym głównie z pracy
głównie pozostające na utrzymaniu
nie ustalono
-23-
Tabl. VI. Rodziny w gospodarstwach domowych w mieszkaniach
Wyszczególnienie Ogółem
W tym rodziny w gospodarstwach w % ogółu rodzin w mieszkaniach
mieszkające samodzielnie
mieszkające bez osób spoza rodziny
mieszkające z krewnymi w linii
prostej starszego pokolenia oraz z innymi osobami
Ogóle m... 813525 83,4 66,6 7,0
Miasta... 589508 76,8 70,3 6,5
Wieś... 224017 65,2 57,0 8J2
Należy podkreślić fakt, że niesamodzielność zamieszkiwania rodzin zarówno w gospodarstwach jednorodzinnych jak i w gospodarstwach dwurodzinnych wynikała ze wspólnego dzielenia mieszkania z osobami
lub rodzinami spokrewnionymi w linii prostej.
Tabl. VII. Samodzielność zamieszkiwania rodzin w mieszkaniach Wyszczególnienie
a - w liczbach bezwzględnych b-w odsetkach
Rodziny
ogółem
w gospodarstwach jednorodzinnych w gospodar- stwach dwu
rodzinnych i większych razem zamieszkujące
samodzielnie
zamieszkujące wspólnie z innym
gospodarstwem
Ogóle m... 813525 728013 598658 129355 85512
b 100,0 89,5 73,6 15,9 10,5
Miasta... .. a 589508 538618 500303 89205 50890
b 100,0 91,4 84,9 15,1 8,6
Wieś... .. a 224017 189395 146032 43363 34622
b 100,0 84,5 65,2 19,4 15,5
Brak mieszkań i środków finansowych - to główne przyczyny, które uniemożliwiły młodym rodzinom uzyskanie samodzielnego mieszkania i prowadzenie samodzielnego gospodarstwa domowego. W mieszkaniach miejskich odsetek wspólnego zamieszkiwania 2 rodzin i więcej wyniósł 8,6%. Gorsza sytuacja rodzin panowała na wsi - 15,5%; gdzie wspólne zajmowanie mieszkań przez rodziny wynikało często z faktu prowadzenia rodzinnego gospodarstwa rolnego.
Różnica między liczbą gospodarstw domowych, a liczbą zasobów mieszkaniowych, w skład których wchodzą mieszkania zamieszkane i mieszkania niezamieszkane przeznaczone do stałego zamieszkania, oznacza ilość brakujących mieszkań, tzw. niedobór mieszkań.
Według danych spisowych w województwie dolnośląskim brakowało 81,4 tys. mieszkań (w kraju 947,6 tys.).
Powszechnie stosowanym miernikiem braku mieszkań jest tzw. statystyczny deficyt mieszkań, pod pojęciem którego rozumie się różnicę między ogólną liczbą gospodarstw domowych a liczbą zamieszkanych mieszkań. Nie odzwierciedla on jednak całości potrzeb mieszkaniowych, bowiem przy jego obliczaniu nie uwzględnia się potrzeb wynikających z niskiej jakości technicznej i niskiej wartości użytkowej zamieszkanych mieszkań.
-24-
W 2002 roku deficyt mieszkań (statystyczny) wynosił ogółem w województwie dolnośląskim blisko 118 tys. (w kraju 1567 tys.)-
Brak mieszkań zarówno w województwie jak i w kraju jest jednym z najważniejszych problemów społeczno - gospodarczych.
Wyniki spisu potwierdziły tezą, że standard wyposażenia mieszkań w dużej mierze zależy od typu rodziny, od jej poziomu wykształcenia oraz źródła utrzymania.
Tabl. VIII. Rodziny z dziećmi według stopnia wyposażenia mieszkań w instalacje techniczno-sanitarne
W mieszkaniach wyposażonych w % ogółem W miesz-
Wyszczególnienie Ogółem wodociąg, ustęp i łazienkę wodociąg“ kaniach bez
wodociągu w % ogółem
razem w tym z c.o. razem w tym z c.o.
Miasta... 442232 90,5 79,7 8,9 1,8 0,4
Małżeństwa z dziećmi.... 304435 93,2 84,1 6,3 1,6 0,2
Jedno z rodziców
z dziećmi... 137797 84,5 70,0 14,5 2,4 0,6
w tym:
Młode rodziny... 56383 87,3 75,1 11,8 2,2 0,5
Małżeństwa z dziećmi.... 34798 89,8 78,8 9,5 2,0 0,3
Jedno z rodziców
z dziećmi... 21585 83,2 69,2 15,7 2,5 0,7
Wieś... 176690 81,8 67,4 14,6 4,2 3,3
Małżeństwa z dziećmi.... 133499 85,3 72,2 12,0 3,9 2,4
Jedno z rodziców
z dziećmi... 43191 70,7 52,4 22,9 5,1 6,1
w tym:
Młode rodziny... 27932 82,6 68,1 14,0 4,3 3,0
Małżeństwa z dziećmi.... 20922 84,5 70,9 12,6 4,2 2,5
Jedno z rodziców
z dziećmi... 7010 76,9 59,9 18,3 4,5 4,5
a Z ustępem ale bez łazienki, z łazienką ale bez ustępu oraz bez obu tych instalacji.
Mieszkania wyposażone w trzy podstawowe instalacje techniczno-sanitarne częściej zajmowały (zarówno w miastach jak i na wsi) małżeństwa z dziećmi niż jedno z rodziców z dziećmi.
Nadal duży odsetek rodzin na wsi - 6,1% (w kraju 12,4%), składających się z jednego rodzica z dziećmi, nie posiadało w mieszkaniu podstawowej instalacji jaką jest wodociąg; w miastach takich rodzin było tylko 0,6%.
Analizując standard wyposażenia mieszkań zajmowanych przez młode rodziny w miastach daje się zauważyć, że był on przeciętnie niższy od wyposażenia mieszkań ogółu rodzin w miastach.
Młode rodziny w miastach w 75,1% zajmowały mieszkania wyposażone w tzw. komplet instalacji, tj. wodociąg, ustęp, łazienkę i c.o., podczas gdy dla ogółu rodzin odsetek ten wyniósł 79,7%.
Odsetek młodych rodzin na wsi zajmujących mieszkania wyposażone w komplet instalacji wynosił 68,1%
wobec 67,4% ogółu rodzin na wsi.
-25 -
Tabl. IX. Odsetek rodzin z dziećmi w mieszkaniach wyposażonych w komplet instalacji techniczno-sanitarnych
Wyszczególnienie Odsetek rodzin z dziećmi zamieszkujących
samodzielnie wspólnie
Rodziny... 77,0 72,0 Małżeństwa z dziećmi... 81,4 75,3 Jedno z rodziców z dziećmi... 65,7 66,1 Z ogółem młode rodziny... 73,5 71,0
w tym:
Małżeństwa z dziećmi... 76,6 73,9 Jedno z rodziców z dziećmi... 67,5 65,4
Według spisu 2002 stopień wyposażenia mieszkań w komplet instalacji był wyższy wśród rodzin zamieszkujących samodzielnie niż rodzin mieszkających wspólnie. W rodzinach składających się z jednego z rodziców z dziećmi sytuacja ta była odwrotna.
Wyniki spisu wykazały, że im niższy poziom wykształcenia rodzin tym daje się zauważyć wyższą liczbę zajmowanych przez nie mieszkań bez podstawowych instalacji techniczno- sanitarnych.
W miastach - 98,8% (w kraju 99,2%) wszystkich małżeństw z dziećmi, w których z wyższym wykształceniem byli oboje rodzice lub jedno z nich, a także jedno z rodziców z dzieckiem, zajmowały mieszkania wyposażone w wodociąg, ustęp i łazienkę, a 93,7% posiadało również centralne ogrzewanie;
na wsi odpowiednio 96,9% i 90,2%. Ponadto w miastach w tej grupie rodzin tylko 0,02% nie posiadało w mieszkaniach wodociągu, na wsi 0,4%.
Wśród rodzin z najniższym wykształceniem, tj. z podstawowym ukończonym lub nieukończonym oraz bez wykształcenia podstawowego, tylko 68,3% w miastach i 66,0% mieszkań na wsi było wyposażonych w trzy podstawowe instalacje techniczno-sanitarne, a 1,5% mieszkań w miastach i aż 7,7% na wsi nie posiadało w mieszkaniu wodociągu.
Tabl. X. Małżeństwa z dziećmi do lat 24 pozostającymi na utrzymaniu według stopnia wyposażenia mieszkań w instalacje, poziomu wykształcenia rodziców i liczby dzieci w rodzinie
Miasta Wieś
małżeństwa w % ogółu małżeństw danej grupy w mieszkaniach Wyszczególnienie wyposażonych w wodociąg,
ustęp i łazienkę bez
wodociągu
wyposażonych w wodociąg,
ustęp i łazienkę bez
wodociągu
razem w tym z c o. razem w tym z c.o.
Ogóle m...
w tym małżeństwa z wykształceniem:
91,3 81,0 0,3 84,3 70,7 2,7
wyższym3 ... 98,8 93,7 0,0 96,9 90,2 0,4
z 1 dzieckiem... 98,7 93,5 0,0 96,3 89,1 0,5
2 ... 99,0 94,2 0,0 97,6 91,7 0,3
3 ... 98,7 93,4 0,0 97,5 91,0 0,1
4 i więcej ... 98,5 90,6 - 94,4 84,1 1,3
a Oboje rodziców lub jedno z nich, a także jedno z rodziców z dzieckiem posiada wymienione wykształcenie.
-26-
Tab!. X. Małżeństwa z dziećmi do lat 24 pozostającymi na utrzymaniu według stopnia wyposażenia mieszkań w instalacje, poziomu wykształcenia rodziców i liczby dzieci w rodzinie (dok.)
Wyszczególnienie Miasta Wieś
małżeństwa w % ogółu małżeństw danej grupy w mieszkaniach wyposażonych w wodociąg,
ustęp i łazienkę bez
wodociągu
wyposażonych w wodociąg,
ustęp i łazienkę bez
wodociągu
razem w tym z c.o. razem w tym z c.o.
średnim3... 94,3 84,9 0,1 96,4 82,7 1,1
z 1 dzieckiem... 94,3 84,4 0,1 90,4 79,8 1,2
2 ... 94,8 85,7 0,1 91,7 82,4 0,9
3 ... 93,9 83,0 0,1 91,1 83,7 1,1
4 i więcej ... 89,8 75,4 0,4 87,0 74,2 1,5
zasadniczym zawodo-
wyma ... 84,3 69,9 0,6 80,4 64,0 3,3
z 1 dzieckiem... 85,1 71,3 0,6 80,2 64,4 3,2
2 ... 85,0 70,5 0,5 81,9 66,1 2,9
3 ... 81,4 65,7 0,8 80,6 63,2 3,4
4 i więcej ... 74,7 55,8 U 74,9 54,8 5,1
podstawowym1* ... 68,3 49,3 1,5 66,0 44.6 7,7
z 1 dzieckiem... 71,8 53,7 1,5 67,9 47,3 7,0
2 ... 66,8 74,8 1,4 66,1 45,0 7,5
3 ... 60,8 39,6 2,0 63,9 42,0 8,8
4 i więcej ... 53,1 31,8 2,1 59,2 34,2 10,2
a Oboje rodziców lub jedno z nich, a także jedno z rodziców z dzieckiem posiada wymienione wykształcenie. b Z podstawowym ukończonym lub nieukończonym lub bez wykształcenia podstawowego.
Spis wykazał również zależności między stopniem wyposażenia mieszkań w instalacje, a źródłami utrzymania rodziców.
Tabl. XI. Małżeństwa z dziećmi do lat 24 pozostającymi na utrzymaniu według stopnia wyposażenia mieszkań w instalacje i źródeł utrzymania rodziców
Miasta Wieś
małżeństwa w % ogółu małżeństw danej grupy Wyszczególnienie w mieszkaniach
wyposażonych w mieszkaniachW
w mieszkaniach
wyposażonych w mieszkaniachW wodociąg, ustęp i łazienkę bez. wodociąg, ustęp i łazienkę bez
razem w tym z c.o. wodociągu razem w tym z c.o. wodociągu
Ogóle m... 91,3 81,0 0,3 84,3 70,7 2,7
MAŁŻEŃSTWA
Z DZIEĆMI... 93,3 84,2 0,2 86,1 73,2 2,2
Oboje małżonkowie mają własne źródło
utrzymania... 94,9 87,0 0,1 88,7 77,8 1,7
Oboje z pracy... 96,6 89,7 0,1 91,2 82,1 1,0
w swoim gospodar
stwie rolnym... 94,6 88,7 0,6 85,3 73,0 1,7
jedno w swoim gospo
darstwie rolnym, a dru
gie z pracy najemnej... 95,4 89,1 0,1 87,3 76,4 1,8
-27
