M A R IA R U SZK O W SK A , ST A N ISŁ A W A ŁYSZCZ
ZASOBNOŚĆ NIEKTÓRYCH GLEB WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W PRZYSWAJALNE MIKROSKŁADNIKI (Mn, Cu, Mo) W ŚWIETLE
DOŚWIADCZEŃ POLOWYCH I LABORATORYJNYCH
In sty tu t U praw y, N aw ożen ia i G leb ozn aw stw a w P u ław ach
Celem badań prowadzonych przez autorki jest opracowanie fizjolo gicznych wskaźników zaopatrzenia roślin w mikroelementy. Obrane testy roślinne starano się konfrontować z ekstrakcyjnymi metodami oznacza nia przyswajalnych form mikroskładników w glebach, a także z zawar tością mikroelementów w roślinach z upraw polowych. Porównanie takie jest niezbędne do dokładniejszego opracowania testów roślinnych. Z dru giej strony testy roślinne mogą okazać się pomocne w ocenie ekstrakcyj nych metod oznaczania mikroskładników w glebach, a także przy określa niu optymalnych zawartości tych składników w roślinach uprawnych.
W latach 1968— 1970 prowadzono porównanie dotyczące manganu, molibdenu i miedzi na materiale glebowym i roślinnym z 2 0 doświadczeń
polowych, prowadzonych na terenie woj. lubelskiego przez doświadczal nictwo terenowe IUNG w Puławach w ramach tematu ,,Badania nad po trzebami nawożenia mikroelementami w różnych warunkach glebowo- klim atycznych” 1. Były to doświadczenia jednoroczne, uwzględniające na wożenie manganem, miedzią, borem, molibdenem i cynkiem, danymi osobno lub razem w dwóch różnych dawkach. Doświadczenia były zlo kalizowane na różnych typach i rodzajach gleb i rozrzucone po całym woj. lubelskim. Z doświadczeń tych pobierano (z niektórych kombinacji) próbki, a mianowicie: w roku 1968 — próbki gleb i roślin z serii kon trolnych (nie nawożonych mikroelementami) oraz próbki roślin z serii nawożonych osobno manganem, miedzią lub molibdenem. Natomiast
1 M ateriał został u d ostęp n ion y przez autora d ośw iad czeń — dra H. S zu k a l- skiego (IUNG, G orzów W lkp.), za co autorki sk ład ają uprzejm e p od zięk ow an ie.
64 M. Ruszkowska, S. Łyszcz
w latach 1969 i 1970 pobrano próbki gleb i roślin z kontroli oraz z kombinacji, gdzie wszystkie mikroskładniki były dane razem.
Próbki pobierano przy końcu czerwca lub na początku lipca każdego roku (zboża były już wtedy wykłoszone, lecz przeważnie jeszcze zielone). W glebach tych oznaczono zawartość przyswajalnych form manganu, miedzi i molibdenu:
— za pomocą obowiązujących metod ekstrakcyjnych, a także — przy użyciu testów roślinnych.
Testem roślinnym dla manganu była sałata, dla molibdenu i miedzi — siewki kalafiorów. W siewkach kalafiorów oprócz molibdenu i miedzi oznaczono zawartość azotanów (jako fizjologiczny wskaźnik zaopatrzenia w molibden) oraz aktywność oksydazy kwasu askorbinowego (jako fi zjologiczny wskaźnik zaopatrzenia roślin w miedź). W roślinach z doś wiadczeń polowych oznaczono zawartość manganu, miedzi i molibdenu. Wyniki omówiono na przykładzie danych uzyskanych w roku 1970.
T a b e 1 a 1 P r z y s w a ja ln o ś ć manganu w g le b a c h z d o św iad c z eń polow ych /1 9 7 0 /
M iejscow ość G leba iNawo- ż e n ie i j Mn k g /h a рн ; w 1n KC1 J iu!n a k ty w - Д7 ppm Мл p r z y s w a ja l ny / t e s t r o ś l i n n y / ppm _ R o ś lin y z d o św iad c z eń polow ych i ppm i Mn j i ! i 1 O b lasy b r u n a tn a wyługowana 0 *,35 135,2 1220' ł ę t y z ie m n ia c z a - *25 j pow. Puław y / p i a s e k g l i n i a s t y l « k k i / 5 * ,30 1*3,5 1020 ne *33 ! ii M arianka p s e u d o b ie lic o w a 0 6,15 101,0 72 ł ę t y z ie m n ia 79 !
p o w .B ełży ce /u tw ó r p y ło w y / J 5 6,35 102,5 59 czane 82 j
Leonów p s e u d o b ie lic o w a j 0 6,10 86,2 63 ow ies / ź d ź b ł a / 87 j
pow. Lubartów /u tw ó r p y ło w y / 1 5 6,00 j
i ! 99,2 i 5* 112 Ii P o lu b ic z e p s e u d o b ie lic o w a 0 *,15 115,5 *53 ow ies / ź d ź b ł a / 1*3 j1 pow. Włodawa / g l i n a le k k a p y l a s t a / 5 *,*5 108,0 137 110 i -I N a t a l i n !r ę d z in a / p i a s e k g l i 0 6,70 62,5 *3 ję c z m ie ń j a r y 20 i pow. Chełm n i a s t y l e k k i / 5 i 6 ,*5 5 7 ,5 / ź d ź b ł a / 15 i ! i T e r a ty n i[czarn o ziem ! ° i 5,75 68,2 39 ję c z m ie ń j a r y 16 ! pow. H ru b ie s z ó ^ i 5 i 5,75 85,0 50 / ź d ź b ł a / 13 j C z e r n i ę c i n i1 b r u n a tn a wyługowana i! с * ,25 I1 3 5 ,2 231 p s z e n ic a j a r a 122 j
po w .K rasn y staw i / l e s s / ! 5 *»35 'il* * ,7 ! i 222 / ź d ź b ł a / 128 i
_1
M a n g a n (tab. 1). Według metody siarczynowej wszystkie badane próbki glebowe należy zaliczyć do gleb o wysokiej zasobności w aktyw ny mangan. Nawożenie manganem w ilości 5 kg/ha w niektórych tylko przypadkach i w mało istotny sposób wpłynęło na zwiększenie zawar
tości aktywnego manganu w glebie. Ilości manganu pobranego przez roślinę testową (sałata), a także przez rośliny z upraw polowych w yka zały jednak duże zróżnicowanie, zależne, wydaje się, przede wszystkim od pH gleby oraz od gatunku rośliny. Na przykład na glebie 1 sałata była nadmiernie zaopatrzona w mangan, na glebie 4 i 7 — dobrze za opatrzona, na glebie 2 i 3 — średnio, a na glebach 5 i 6 zaopatrzenie
to było na pograniczu złego. Nawożenie manganem nie wpłynęło na ogół na zwiększenie zawartości manganu w sałacie; przeciwnie, w kilku przy padkach wystąpiła tendencja zniżkowa. Zawartości manganu w roślinach z upraw polowych wykazały zasadniczą zgodność z testem roślinnym. Nawożenie manganem nie zmieniło w istotny sposób zaopatrzenia tych roślin w mangan (nawet przy 4-krotnie wyższej dawce Mn, co autorki stwierdziły w roku 1968).
T a b e l a 2 P r z y s w a ja ln o ś ć m o lib d e n u w g le b a c h z d o św iad c z eń polow ych /1 9 7 0 /
Nr g le by Nawoże n i e Mo k g /h a pH w l n KC1 Mo p r z y s w a ja ln y /m e to d a G r ig g a / Mo p r z y s w a ja ln y / r o ś l i n a te s t o w a - k a l a f i o r y / Z a w a rto ść Mo w r o ś l i n a c h z d o św iad c z eń polow ych
ppm Mo L-Mo o c en a z a s o b n o ś c i ppm Mo N-NO % o c en a z aso b n o ś c i r o ś l i n a ppm Mo 1 0 0 ,4 4 ,3 5 4 ,3 0 0 ,1 5 2 0 ,3 1 7 5 ,8 7 7 ,4 7 z ł a ś r e d n i a 0 ,2 2 0 ,4 9 0 ,2 1 6 0 ,0 7 0 z ł a d o b ra ł ę t y z ie m n ia c z a n e 0 ,1 0 0 ,2 4 2 0 0 ,4 6 ,1 5 6 ,3 5 0 ,0 6 0 0 ,2 6 1 6 ,6 5 8 ,9 6 ś r e d n i a d o b ra 0 ,1 1 1 ,8 0 0 ,0 4 5 0 ,0 3 7 z ł a / ś r . / d o b ra ł ę t y z ie m n ia c z a n e 0 ,1 0 0 ,6 5 3 0 0 ,4 6 ,1 0 6 ,0 0 0 ,1 4 7 0 ,3 6 2 7 ,5 7 9 ,6 2 ś r e d n i a d o b ra 0 ,2 5 1 ,5 1 0 ,0 9 2 0 ,0 4 1 z ł a / ś r . / d o b ra o w ie s / ź d ź b ł a / 0 ,1 1 0 ,3 7 4 0 0 ,4 4 ,1 5 4 ,4 5 0 ,1 9 1 0 ,2 3 7 6 ,0 6 6 ,8 2 z ł a ś r e d n i a 0 ,1 9 0 ,4 8 0 ,0 9 8 0 ,0 3 9 z ł a d o b ra o w ies / ź d ź b ł a / 0 ,0 6 0 ,2 5 5 0 0 , 4 6 ,7 0 6 ,4 5 0 ,0 5 4 0,502 7 ,2 4 1 1 ,4 7 ś r e d n i a d o b ra 0 ,8 6 9 ,0 6 0 ,0 4 2 0 ,0 2 7 d o b ra d o b ra ję c z m ie ń j a r y / ź d ź b ł a / 0 ,1 12 ,0 8 6 0 0 ,4 5 .7 5 5 .7 5 0 ,1 1 7 1 ,0 2 2 6 ,9 2 1 5 ,9 7 ś r e d n i a d o b ra 0 ,3 0 8 ,8 7 0 ,0 4 6 0 ,0 1 2 ś r e d n i a d o b ra ję c z m ie ń j a r y / ź d ź b ł a / 0 ,1 10 ,4 1 7 0 0 ,4 4 ,2 5 4 ,3 5 0 ,1 6 2 0 ,9 4 1 5 ,8 7 1 3 ,7 6 z ł a d o b ra 0 ,1 7 2 ,7 6 0 ,0 7 7 0 ,0 2 4 z ł a d o b ra p s z e n i c a j a r a / ź d ź b ł a / ś l a d y 0 ,1 7
M o l i b d e n (tab. 2). Oznaczenia przyswajalnego molibdenu w prób
kach glebowych metodą Grigga wykazały, że ok. połowa badanych gleb jest źle zaopatrzona w przyswajalny molibden, a resztę stanowią gleby o średnim zaopatrzeniu w ten składnik. Stwierdzono dość dobrą zgodność wyników analiz glebowych z zawartością molibdenu w roślinie testowej,
6 6 M. Ruszkowska, S. Łyszcz
a także w roślinach z upraw polowych. Nawożenie molibdenem w ilości
0 , 4 kg/ha Mo poprawiło we wszystkich przypadkach zaopatrzenie gleb
w przyswajalny molibden. Znalazło to wyraz zarówno w wynikach analiz, jak i w podniesieniu zawartości molibdenu w roślinie testowej i w rośli nach z upraw polowych, a także w znacznym zmniejszeniu zawartości azotanów w roślinie testowej. W roślinach z upraw polowych dawka 0,4 kg/ha Mo wpływała na odpowiednią zwyżkę zawartości Mo, jednakże dawka 4-krotnie wyższa powodowała czasem zbyt wysoką zawartość m o
libdenu w roślinach (co stwierdzono w 1968 r.).
Г а Ь e 1 а 3
P rz y s w a ja ln o ś ć m ie d z i w £le'D8cŁ z d o św iad czeń polow ych /1 > ? 0 /
g l e by Kawczeriie Cu k g /h a Cu p r z y s w a ja ln a /m e to d a S c iia r r e r a i S ciiaum löfe i a / Cu p rz y s w a ja ln a / r o ś l i n a te s t o w a - k a l a f i o r y / Zaw arto ść Cu w r o ś l i n a c h z d o św iad czeń pclow ych opm * Cu o cen a z a s o b n o ś c i ppm Cu aktyw ność oksy d azy o2 r o ś l i n a ppm Cu 1 0 1.50 z ł a 2,86 29,8 ł ę t y z ie m n iac z a n e 13,3 2 3,00 ś r e d n i a 3 ,7 4 4 0,5 17,3 2 0 1,18 z ł a 2,19 32,5 ł ę t y z ie m n iac z a n e 10,5 c. 1,98 ś r e d n i a 2,25 33,3 9 ,4 3 0 1,16 z ł a 2,10 21,4 o w ies / ź d ź b ł a / 2 ,3 2 1,96 ś r e d n i a 2,15 28,7 3 ,5 ! 4 0 0,78 z ł a 2,25 27,1 o w ies / ź d ź b ł a / 3,4 j 2 0 ,90 z ł a 2,01 29,7 3 ,4 j 5 0 1,30 z ł a 1,86 22,5 ję c z m ie ń j a r y / ź d ź b ł a / 3,8 2 2,64 ś r e d n i a 1,96 2 5,4 4 ,3 6 0 1,76 ś r e d n i a 1,96 25,9 ję c z m ie ń j a r y / ź d ź b ł a / 5 ,8 2 3,22 d o b ra 1,96 15,8 7 ,8 7 0 1,46 z ł a 1,96 23,0 p s z e n ic a j a r a / ź d ź b ł a / 3,9 г 5,10 d o b ra 2,41 24,3 3 ,6
M i e d ź (tab. 3). Według metody Scharrera i Schaumlöffela na 20 badanych próbek glebowych 1 1 wykazało złe zaopatrzenie w przyswajal
ną miedź, 6 — zaopatrzenie średnie. Tylko 3 próbki były dobrze za
opatrzone w ten składnik. Nawożenie siarczanem miedzi w ilości 2 kg/ha poprawiało zwykle o jedną klasę zaopatrzenie gleb w przyswajalną miedź.
Zawartość miedzi w roślinie testowej była wszędzie niska; nawożenie miedzią wpłynęło jednakże w nieznacznym tylko stopniu na zwiększenie
tej zawartości, co miało również częściowo miejsce w przypadku roślin z upraw polowych. Na uwagę zasługuje dość wysoka zawartość miedzi w liściach ziemniaka, wyrosłych na glebach określonych jako źle zaopat rzone w przyswajalną miedź (gleba 1 i 2).
Jako fizjologiczny wskaźnik zaopatrzenia roślin w miedź przyjmo wano poziom aktywności oksydazy kwasu askorbinowego w liściach ka lafiorów (określanej metodą manometryczną). Wielkości rzędu 20— 30 jj.1 0 2, pobranego przez określoną ilość tkanki w ciągu 15 minut, uznano za niską aktywność (na podstawie analogicznych pomiarów z roślinami w y rosłymi na piasku przy różnych dawkach Cu). Pod w7pływem nawożenia miedzią w większości przypadków zaznaczył się wzrost aktywności oksy dazy; największą różnicę stwierdzono na glebie 1. gdzie był równocześ
nie największy wzrost zawartości miedzi w roślinie pod wpływ em nawo żenia Cu.
Problem fizjologicznych wskaźników zaopatrzenia roślin w miedź w y maga dalszych badań. Prócz aktywności oksydaz m iedziowych należy zwrócić uwagę na stosunek Cu : Mo w roślinach, a być może i na różne frakcje obu tych składników w roślinach.
Wyniki referowanych badań będą drukowane w Pamiętniku Puław skim.
D r h a b . M aria R u s z k o w s k a
P r a c o w n ia F iz j o lo g ii Ż y w ie n ia R o ślin , IU N G P u ła w y , O sa d a P a ła co w a ,
