Gerard Ciołek (1909-1966)

Miłoszewski, Stanisław

Gerard Ciołek (1909-1966)

Ochrona Zabytków 19/3 (74), 64-65

WSPOMNIENIA POŚMIERTNE

Wiadomość o śm ierci profesora dr Gerarda Ciołka uśw iadom iła nam jaką dotkliwą stratę poniosły nauka i konserw atorstw o polskie. B ył On człow iekiem w ielkiej praw ości, życzliw ości dla ludizi, a w e wispółpracy zaw sze bezpośred­ nim, serdecznym kolegą. Łączył w sobie w ied zę naukowca-badacza z praktyką architekta-konserwatora.

Gerard Ciołek urodził się 24 września 1909 r. w W yżnicy na Bukowinie, n a ­ ukę rozpoczął w gim nazjum polskim w Czerniowcach, szkołę średnią ukończył w Lublinie. S tudia na W ydziale A rchitektury P olitechniki W arszawskiej ro z­ począł w 1929 r., gdzie w 1938 r. otrzym ał dyplom broniąc pracy z zakresu architektury ogrodowej u prof. F. K rzyw dy-Polkowskiego. Zw iązany od 1935 r. z Zakładem A rchitektury Polskiej PW, gdzie od 1937 r. p ełn ił obowiązki sta r ­ szego asystenta, rozpoczął działalność naukową pod kierunkiem prof, dr Oskara Sosnow skiego, uzyskując w 1937 r. dyplom honorowy za sw e prace na M iędzy­ narodowej W ystaw ie w Paryżu. Jako stypendysta Funlduszu K ultury Narodowej odbył w tym że roku podróż naukową do Finlandii, Szw ecji, N orw egii i D anii,

GERARD CIOŁEK

rchitek-n o rchitek-n o i q a a\ tury Ogrodowej i Ochrony Krajobrazu. Jesienią 1938 r. od był objazd badaw czy

* ' cenniejszych założeń ogrodowych na W ołyniu, a w yniki badań inw entaryzacji w terenie ogłosił drukiem. Po kampanii w rześniow ej podjął ponow nie w 1940 r. studia nald architekturą ogrodową w oparciu o tajną P olitechn ik ę W arszawską i żyw o działające w konspiracyjnych warunkach w arszaw skie środow isko naukowe. W latach 1941—44 pełnił obowiązki starszego asystenta u prof, dr Jana Zachw a­ towicza w Z akładzie Architektury Polskiej tajnej P olitechniki W arszawskiej, pra­ cując nad program em odbudowy kraju i ochrony sw ojszczyzny, kontynuując jed­ nocześnie rozpoczętą w 1938 r. pracę doktorską na tem at „Regiony budownictw a w iejskiego w P o lsce” pod kierunkiem prof, dr Tadeusza T ołw ińskiego, którą obro­ n ił otrzym ując ty tu ł doktora nauk technicznych w 1944 r. W tym że czasie w y ­ kładał projektow anie architektury ogrodowej i budownictw o w Państw ow ej Śred­ niej Szkole Budow nictw a, w Miejskiej Szkole Budowlanej i w Szkole A rchitek ­ tury inż. Jastrzębskiego, ponadto opracował w stęp ne projekty rekonstrukcji par­ ków w W ilanowie i Natolinie.

W czasie pow stania dr Gerard Ciołek p ełn ił służbę ochrony zbiorów i dóbr kulturalnych prowadząc jednocześnie referat kartograficzny oficera operacyjne­ go. Po powstaniu, w czasie od 5 października 1944 r. do 2 m aja 1945 r., przeby­ w ał w obozie dla jeńców w ojennych, a od czerwca d o grudnia 1945 r. jako oficer Polskiej Brygady Spadochronowej był w yk ład ow cą w szkolnictw ie zaw o­ dowym dla żołnierzy. W końcu 1945 r. p ow rócił do kraju, obejm ując W ydział Ochrony Krajobrazu i Swojszczyzny w N aczelnej D yrekcji M uzeów i Ochrony Zabytków w M inisterstw ie K ultury i Sztuki, pracując rów nocześnie jako adiunkt na W ydziale A rchitektury PW.

W ramach prac W ydziału podjął akcję system atycznej rejestracji zabytków i kom pletowania dokum entacji historycznej i fotograficznej. Z ostały z jego inicja­ tyw y zaczęte badania pom iarow o-analityczne, w w yniku których rozeznano k il­ kadziesiąt najcelniejszych założeń ogrodowych. W tych latach pod jego ścisłym nadzorem autorskim realizowano rekonstrukcję szeregu zabytkow ych ogrodów, m.in. w Lubartowie, N ieborow ie, Arkadii, R ogalinie i W ilanow ie.

W ielki tem peram ent życiow y i wszechstronność zainteresow ań pozw oliły Mu jednocześnie brać czynny udział w pracach Państw ow ej Rady Ochrony Przyrody i Rady Parku Pienińskiego. Piastow ał godność członka K om isji U rbanistyki i A r­ chitektury Oddziału Polskiej Akadem ii Nauk w K rakowie, jak też K om itetu Za­ gospodarowania Ziem Górskich PAN, ponadto przez szereg lat pełnił fun kcję delegata M inistra K ultury i Sztuki d/s ochrony przyrody. B ył członkiem K om itetu Planowania Krajobrazu w ram ach Międzynarodowej U nii Ochrony Przyrody, b io­ rąc udział w kongresach tej Unii. B ył członkiem licznych zw iązków twórczych i stowarzyszeń (SHS, SARP, TUP, PTTK). Profesor Gerard Ciołek b ył propaga­ torem zakładania m uzeów na wolnym powietrzu. Jego m yślą było stw orzenie niezrealizowanych dotychczas m uzeów, m.in. w Zakopanem, M orysinku k/W ila­ nowa i Międzyrzeczu, był konsultantem przy tw orzeniu innych. Tem atow i m u­ zeów tego typu pośw ięcił już w r. 1937 pierw szy swój artykuł pt.: „Skandynaw ­ skie muzea pod otw artym niebem ”,. W r. 1951 został pow ołany na stanow isko Radcy Ministra K ultury i Sztuki d/s konserw acji zabytków. Od 1948 r. p ow ie­ rzono Mu stanow isko zastępcy profesora i kierownika K atedry Planow ania W

nego na W ydziale A rchitektury A kadem ii Górniczo-Hutniczej w K rakowie. Rów­ nocześnie prowadził w ykłady zlecone z zakresu kształtowania i ochrony kraj­ obrazu oraz teorii kompozycji ogrodowej na W ydziale A rchitektury Politechniki W arszawskiej i na W ydziale Ogrodniczym SGGW w W arszawie. W r. 1952 po­ w ołany został na kierownika K atedry U rbanistyki w K rakowie, a w r. 1954 otrzymał tytu ł profesora nadzwyczajnego na tejże katedrze. Od r. 1963 kierow ał zorganizowaną przez siebie Katedrą Planow ania Krajobrazu i Terenów Zielonych Politechniki Krakowskiej oraz uzyskał nom inację na profesora zw yczajnego. S ta­ łe zajęcia dydaktyczne, jakie prow adził na politechnice W arszawskiej i K rakow ­ skiej, nie pozw oliły Mu od 1955 r. na pracę w M inisterstw ie Kultury i Sztuki. Nie odsunął isię jednak od konserw atorstw a. Był nadal stałym konsultantem ko­ m isji fachowych w resorcie, brał udział jako rzeczoznawca w posiedzeniach K o­ m isji Konserwatorskiej przy Zarządzie M uzeów i Ochrony Zabytków, w w oje­ wódzkich radach ochrony dóbr kultury, współpracow ał z działem dokum entacji naukow o-historycznej PKZ, a w ram ach zakładu swej K atedry Planowania K raj­ obrazu i Terenów Zielonych P olitechn ik i Krakowskiej w ykon ał wielle projektów rekonstrukcji ogrodów zabytkow ych oraz kształtowania krajobrazu. Jednym z Je­ go ostatnich osiągnięć był projekt zagospodarowania obrzeża zalew u czorsztyń­ sk iego z uwzględnieniem w ym ogów i interesów konserwatorskich, a z zabytko­ w ych założeń ogrodowych projekty renow acji parków w Łańcucie, K rasiczynie, Pszczynie i K oszęcinie.

Dorobek naukow y zm arłego profesora w yraża się ponad 60 publikacjami, dru­ kow anym i m.in. w „Ochronie Z abytków ” 1, o tem atyce obejm ującej: p olskie bu­ dow nictw o drewniane, zagadnienia :konserwatorskie, parki i ogrody zabytkow e oraz kształtow anie i ochronę krajobrazu. Podsum owaniem Jego powojennej dwudzie­ stoletniej pracy naukowej b yły prace: „Ogrody p o lsk ie”, „Historia kom pozycji ogrodów w P olsce”, „Polscy architekci i planiści ogrodów” oraz opracowane przez N iego hasło: ,S ztu k a ogrodów” dla W ielkiej Encyklopedii Pow szechnej. Od w ielu lat profesor Gerard Ciołek grom adził m ateriał do kilku dalszych swoich prac o ogrodach polskich, które m iały się ukazać w najbliższym czasie drukiem, m. in.: „Ogrody klasztorne” oraz rozszerzone i uzupełnione w znow ienie „Ogro­

dów polskich”. Ogromny ten zbiór, dotychczas w nieznacznym stopniu w ykorzy­ stany, stanowi zjaw isko unikalne i posiada szczególną w artość dla badań nad historią i teorią ogrodnictwa ozdobnego. Praca dydaktyczna i naukowa, podbudo­ w ana twórczością projektową, oraz szeroki zakres zainteresow ań i ogromna pra­ cow itość sprawiły, że profesor Gerard Ciołek stał się uczonym w pływ ającym de­ cydująco na rozwój zagadnień planow ania i ochrany krajobrazu, jak również na w ychow anie społeczeństw a w duchu kultury i ochrony krajobrazu. Za dzia­ łalność zaw odow ą b y ł odznaczony w 1958 r. Krzyżem K aw alerskim Orderu Od­ rodzenia Polski.

W ysokie kw alifikacje Zm arłego ocen ili od dawna w szyscy z Nim w spół­ pracujący. Pozostanie On w p am ięci słu żb y konserw atorskiej, ludzi nauki, przy­ jaciół i kolegów jako w ybitn y specjalista z dziedziny historii ogrodów i kształ­ towania krajobrazu. Zmarł 15 lutego 1966 r. w otoczeniu przyrody — szczegól­ nie ukochanych przez siebie Tatr.

S ta n is ła w M iło sze w sk i

i B u d o w a z a p o r y w o d n e j w C z o r s z t y n i e , I (1948), nr 3—4, s. 104—110; O g ró d w Rog a lin ie , III (1950), n r 2—3 (10—U ), s . 147; Z a g a d n i e n i e o c h r o n y b u d o w n i c t w a l u d o w e g o , V (1962), n r 4 (19), s . 217—228; O g r o d y L u b lin a w X I X w i e k u , V II (1954), n r 4 (27), s . 263—270; O d b u d o w a o g ro d u [w W i l a n o w i e], X V (1962), n r 3 (58), s. 86— 106 o r a z w s p ó l n i e z К . C h r a b e ł s k i m : U w a g i o p o t r z e b i e o d b u d o w y z a b y t k o w y c h o g r o d ó w , II (1949), n r 1 (5), s. 15—19.

65