Karpiński, Rafał
"Sejm zwyczajny z roku 1629", Anna
Filipczak-Kocur, Warszawa-Wrocław
1979 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 71/2, 427-428 1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P I S K I 427
Oczerki russkoj kultury XVII wieka cz. 1, Izdatielstw o Moskow- skogo Gosudarstwiennogo U niw iersiteta, Moskwa 1979, s. 352.
Książka o k u ltu rze Rosji w X VII w ieku stanow i kontynuację w ydaw anych z dużymi przerw am i od ponad dw udziestu lat tom ów obejm ujących historię k u l tu ry tego p aństw a od czasów najdaw niejszych. W szystkie dotychczasowe tezy
ukazały się pod redakcją zmarłego w 1978 r. A. W. A r c i c h o w s k i e g o . Zbiór szesnastu syntetycznych szkiców różnych autorów otw iera a rty k u ł pióra zmarłego w 1978 r. A. M. S a c h a r o w a , om aw iający znaczenie w ieku XVII w historii państw a rosyjskiego. W pozostałych artykułach przedstaw iono k u ltu rę m aterialną '(rolnictwo, hodowla, tzw . prom ysły i rzemiosło, m anufaktury, handel i kom unikacja, pieniądz, form y osiedleńcze ty p u wiejskiego i m iejskiego, siedziby m ieszkalne, odzież, pożywienie), w ojsko (arm ia, uzbrojenie, tw ierdze i tzw. zasiecz- nyje czierty), stru k tu rę a p a ra tu w ładzy państw ow ej, praw o i sądownictwo. W ielu ważnych problemów, jak np. kolonizacji Syberii czy odbudowy gospodarczej i de mograficznej obszarów dotkniętych „sm utą” nie wydzielono w osobne całości, lecz włączono do poszczególnych artykułów .
Książka zaw iera około 100 ilustracji, wykazów i m apek. Indeksy z pewnością zamieszczone zostaną w tom ie drugim.
K. S.
A nna F i l i p c z a k - K o c u r , Sejm zwyczajny z roku 1629, Prace Opolskiego Tow arzystw a Przyjaciół Nauk, W ydział I Nauk Histo ryczno-Społecznych, Państw ow e W ydawnictwo Naukowe, W arszawa— W rocław 1979, s. 141.
Książka jest (klasyczną m onografią ordynaryjnego sejm u obradującego od 9 stycznia 1629 rolku. Należy ona do serii p rac jaikie z inspiracji iprof. Wł. C z a p l i ń s k i e g o napisano na tem a t p arlam en tu epoki Wazów, zwłaszcza Zygm un ta III. Ja k wolno przytpuszzcać jeisit to skrócona wersija rozpraw y doktorskiej k ie row anej przez Jaina S e r e d y k ę . Ograniczenia arkuszowe zmusiły auto rk ę do cytowania źródeł drukow anych i literaitury poprzez num ery odnośnych pozycji w bibliografii. Rozwiązaniu takiem u, niestety irzadko .spotykanemu w naszych pracach historycznych, ,naleiży przyklasnąć.
Sejm ten posiada jedyny tylko diariusz (gdański) obejm ujący całość obrad. Ważnym przeto uzupełnieniem typowych dla badania dziejów p arlam entu źródeł była skrupulatnie zebrana korespondencja.
Sejm obradow ał w trakcie toczącej się w ojny polsko-szwedzkiej i jego za daniem było ustosunkow anie się do dalszych losów konfliktu. Ponieważ rokow ania, ze względu n a w aru n k i strony szwedzkiej, zostały odrzucone, uregulow ania w y m agała spraw a podatków i wojska. O brady toczyły się, zwłaszcza n a początku, przy bardzo n ik łe j frekw encji posłów, zaś udział 39 senatorów sytuuje ów sejm wśród przeciętnie obsadzonych, a przebadanych parlam entów z czasów Zygm unta III (zob. PH t. LIX, 1978, z. 4, s. 667). Izba poselska przez pięć tygodni podejm o wała spraw y nie wiążące się z najbardziej palącym i problem am i państw a. Na decyzje sejm u istotny w pływ m iała wiadomość o klęsce pod Górznem (11—12 lu tego), jaka nadeszła do W arszawy 16 t.m. N ajistotniejsza konstytucja tego sejmu — ..Podymne” była sukcesem króla. Jej projekt przedstaw iła senacko-poselska komisja, o k tó rej obradach, a także o uchwaleiniu konstytucji o podymnym, niestety wiemy niewiele. W artość uchwalonego poboru podymnego była dw ukrotnie wyższa niż łanowego. Podym ne jednakże odrzuciła Litw a i w ojewództwa ruskie. Choć
428 Z A P IS K I
uchwalone przez sejm reform y nie zostały zrealizowane, auto rk a rozpatrując funk cjonowanie sejm u i uchw alone konstytucje uważa, że Rzeczpospolita nie przed staw iała wówczas ta k sm utnego obrazu jaki czasem spotyka się w literaturze. W aneksach zgromadzono wykazy senatorów, posłów, deklaracji i zaległości podatkowych itp. Szkoda, że nie wyodrębniono graficznie główek poszczególnych tabel oraz nie uwzględniono w indeksie osobowym (indeksu miejscowości brak) nazwisk w ystępujących w aneksach.
R . K .
Zygmunt Ł a k o c i ń s k i , Polonica svecana artistica, „Źródła do dziejów szituki polskiej” pod red. A ndrzeja R y s z k i e w i c z a , t. XVII, In sty tu t Sztuki PAN, Zakład Narodowy im. Ossolińskich — W ydaw nictwo, W rocław—W arszawa—K raków —G dańsk 1979, s. 156, ilustr. 218. Praca, wynik z górą 40-letnich żmudnych poszukiw ań, stanow i pierwszy tom katalogu zabytków sztuki polskiego pochodzenia zachowanych w Szwecji. Zabytki te w większości pochodzą z łupów wojennych, pozyskanych przez wojska szwedz kie w XVII i X V III w. Tom obejm uje 116 zabytków przechow yw anych w koś ciołach m iejskich i n a prow incji. W tych w ypadkach, gdy przedm ioty znajdują się już w zbiorach m uzealnych, podano ich pierw otne m iejsce przechowywania na ziemi szwedzkiej. W następnych tom ach katalogu przew idziana jest publikacja dalszych zabytków polskich i uznanych za polskie, w tym znajdujących się w muzeach publicznych i pryw atnych (niektóre zbiory ja k w Skokloster czy Zhro- jowni K rólew skiej z uw agi na dużą liczbę zabytków będą opracowane oddziel nie). Osobno potraktow ane będą m ilitaria.
K atalog poprzedzony jest w stępem ukazującym wzrost m ilitarn ej potęgi p ań stw a szwedzkiego w XVII w. oraz w arunki, w jakich doszło podczas wojen do zalegalizowanej grabieży, w tym dóbr k u ltu ry , przez w ojska szwedzikie. Autor słusznie zwraca uwagę także n a religijne podłoże owych ekspriopriacji, zwłaszcza param entów kościelnych; chodziło o w ydarcie ich papistom a następnie obrócenie w akcie pobożnej donacji <ale może i ekspiacji za popełnione gwałty) n a pożytek prawdziwego Kościoła reform ow anego w Szwecji, najczęściej w łasnej parafii. Wie le z tych obiektów zaginęło, inne z uwagi n a sw ą katolicką treść zostały prze robione. A utor we w stępie podaje liczne przykłady zabytków polskich dziś już nieistniejących a w opisach katalogow ych obiektów zachowanych, każdorazowo zaznacza też dokonane przeróbki. Praw ie wszystkie om aw iane w tym tom ie zabytki to przedm ioty związane z k ultem religijnym . Są to: vela, antepedia, kapy, ornaty, kielichy, pateny, obrazy, a naw et epitafia, ołtarze, dzwony i jedna am bona. Spo śród znacznejszych zabytków w ym ienić można m.in. poliptyk z drugiej połowy lub końca XIV w. w kościele parafialnym w N äshult z 12 figuram i świętych, ołtarz z obrazam i „Ucieczka z E giptu” m onogram isty PS i „Zabójstwo św. S tanisław a” z 1613 r. w kościele parafialnym w Tyresö, obraz „Zw iastow anie” m alarza gdań skiego H erm ana Hahma z 1616 r. w kościele parafialnym w Kläckeberga, obrazy z XV! — pierwszej połowy X V III w. w kościele parafialnym w Floda, insygnia pogrzebowe z 1583 r. i zawieszenie K atarzyny Jagiellonki w skarbcu katedry w Uppsali, am bonę z k la s z to r u 'w Oliwie z 1612 r. w kościele poklasztornym w Skokloster oraz chorągiew nagrobną ufundow aną przez Jan a Chwaliszewskiego z Buntowa w pow. złotowskim ku czci jego rodziców w kościele parafialnym w M arkim.
Opisy katalogowe zabytków sporządzone są wzorowo; tylko w niektórych pom inięto wym iary obiektów {nr 17—21, Є7, 68, 71, 82, 90). Opisom towarzyszy omówienie prow eniencji zabytków poprzez związane z nim i osoby fundatorów
