Polska gospodarka beneficjentem mi dzynarodowych transferów finansowych

* Marta Postuïa – dr hab., Uniwersytet Warszawski, Wydziaï ZarzÈdzania, Dyrektor Centrum PrzedsiÚ- biorczoĂci.

Adres do korespondencji: Uniwersytet Warszawski, Wydziaï ZarzÈdzania, ul. Szturmowa 1/3, 02-678bWar- szawa; e-mail: mpostula@wz.uw.edu.pl.

DOI 10.7172/1644-9584.72.1

Polska gospodarka beneficjentem

mi Údzynarodowychbtransferów finansowych

Nadesïany: 28.11.17 | Zaakceptowany do druku: 03.01.18

Marta Postuïa^*

Otoczenie miÚdzynarodowe, poprzez globalny rynek, wbkontekĂcie przepïywów finansowych ze wzglÚdu na ich skalÚ, ma coraz wiÚkszy ibcoraz bardziej istotny wpïyw na polskÈ gospodarkÚ. To zbjednej strony Ărodki europejskie oraz inne instrumenty finansowe, jak teĝ bezpoĂrednie inwestycje zagraniczne czy przepïywy Ărodków pieniÚĝnych. Artykuï ten jest próbÈ okreĂlenia skali przepïywu miÚdzynarodowych strumieni finansowych pomiÚdzy róĝnymi uczestnikami rynku wb Polsce wb ostatnich kilku latach oraz wskazania na dostÚpne miÚdzynarodowe instrumenty finansowe stworzone na potrzeby rozwojowe krajów Unii Europejskiej. W zwiÈzku zb tym celem artykuïu jest przedstawienie szans ib zagroĝeñ, jakie niosÈ miÚdzynarodowe transfery finansowe oraz instrumenty finansowe dla polskiej gospodarki.

Sïowa kluczowe: przepïywy finansowe, miÚdzynarodowe instrumenty finansowe, rozwój gospodarczy.

Polish Economy as a Beneficiary of International Financial Transfers

Submitted: 28.11.17 | Accepted: 03.01.18

The international environment, through the global market, and in this context financial flows due to their scale, has an ever stronger and increasingly significant impact on the Polish economy. On the one hand, this involves European funds and other financial instruments as well as foreign direct investment or cash flow. This article is an attempt to determine the scale of international financial flows between various market participants in Poland in the last few years and to identify available international financial instruments created for the development needs of EU countries. Therefore, the aim of the article is to present the opportunities and threats posed by international financial transfers and financial instruments for the Polish economy.

Keywords: financial flows, international financial instruments, economic development.

JEL: G24, G01, G18

1. Wprowadzenie

Na arenie miÚdzynarodowej Polska jest postrzegana jako kraj, który obronnÈ rÚkÈ wyszedï zb ostatniego ekonomicznego kryzysu Ăwiatowego ib konsekwentnie kontynuuje dziaïania na rzecz zwiÚkszenia efektywnoĂci wykorzystania potencjaïu przedsiÚbiorstw wb nim dziaïajÈcych. Potwier- dzajÈ to opinie najwaĝniejszych organizacji miÚdzynarodowych (Banku

¥wiatowego, MiÚdzynarodowego Funduszu Walutowego, jak równieĝ Organizacji Wspóïpracy Gospodarczej ib Rozwoju oraz Komisji Europej- skiej), które nieustannie pracujÈ nad doskonaleniem ibmodernizacjÈ narzÚ- dzi wspierajÈcych zrównowaĝony rozwój gospodarczy, wskazujÈc moĝliwe kierunki ich doskonalenia. W tym kontekĂcie istotne jest zbadanie, czy swoistego rodzaju sukces polskiego staïego wzrostu gospodarczego nawet wb czasach kryzysu nie jest m.in. pochodnÈ transferów miÚdzynarodowych, jakie zasilajÈ realnÈ sferÚ polskiej gospodarki, wb szczególnoĂci sektor przedsiÚbiorstw.

ReasumujÈc, otoczenie zewnÚtrzne, poprzez umiÚdzynarodowienie rynku, wb kontekĂcie przepïywów finansowych ze wzglÚdu na ich skalÚ, ma coraz wiÚkszy ib coraz bardziej istotny wpïyw na polskÈ gospodarkÚ.

To zb jednej strony Ărodki europejskie oraz inne instrumenty finansowe, jak teĝ bezpoĂrednie inwestycje zagraniczne czy przepïywy Ărodków pieniÚĝnych.

Artykuï ten jest próbÈ okreĂlenia skali przepïywu miÚdzynarodowych strumieni finansowych pomiÚdzy róĝnymi uczestnikami rynku wb Polsce wb ostatnich kilku latach oraz wskazanie na dostÚpne miÚdzynarodowe instrumenty finansowe stworzone na potrzeby rozwojowe krajów UE.

Wb zwiÈzku zb tym celem artykuïu jest przedstawienie szans ib zagroĝeñ, jakie niosÈ miÚdzynarodowe transfery finansowe oraz instrumenty finan- sowe dla polskiej gospodarki. W artykule przeprowadzono analizÚ róĝnego rodzaju dostÚpnych dla krajów europejskich ěródeï miÚdzynarodowych transferów finansowych, które majÈ wpïyw na funkcjonowanie przedsiÚ- biorstw wbPolsce. Analizie wbartykule poddano wbramach doboru dostÚpne piĂmiennictwo wb tym zakresie. Omówiono zasadniczy ksztaït europejskich ibpolskich ram zwiÈzanych zbprzepïywami Ărodków do polskiej gospodarki.

Posïuĝono siÚ takĝe metodÈ myĂlowego eksperymentu wb ramach ciÈgu procesu iteracyjnego metody analizy ib konstrukcji logicznej. W tym celu okreĂlono warunki skrajne funkcjonowania miÚdzynarodowych przepïywów finansowych wb Polsce – zarówno wb kontekĂcie szans, jak ib zagroĝeñ, kon- struujÈc okreĂlone ciÈgi logiczne pomiÚdzy moĝliwoĂciami wykorzystania ich do rozwoju gospodarki, wbramach przeprowadzanych korekcji procesu logicznego.

2. Mi Údzynarodowe przepïywy finansowe wbramach Unii bEuropejskiej

W obszarze miÚdzynarodowym dla krajów europejskich wskazaÊ moĝna kilka istotnych podmiotów, które uczestniczÈ wbredystrybucji Ărodków. Naj- waĝniejszym zbnich jest oczywiĂcie Unia Europejska.

Unia Europejska kojarzona jest zazwyczaj ze Ărodkami europejskimi zasilajÈcymi wbduĝej skali gospodarkÚ Polski. Ten jednostronny obraz wbpew- nym stopniu potwierdza przegrane referendum wbWielkiej Brytanii. Czy ten krytyczny poglÈd wobec czïonkostwa wb Unii powinni podzieliÊ obywatele polscy? Ocena integracji europejskiej zbperspektywy nowych pañstw UE na dzieñ dzisiejszy wyglÈda zupeïnie inaczej niĝ czÚĂci „starych” krajów czïon- kowskich. Polska od momentu wejĂcia do Unii Europejskiej, czyli od 1bmaja 2004 r., do koñca paědziernika 2017 r. otrzymaïa zbUnii Europejskiej trans- fery wbwysokoĂci 140,077 mld euro, które wpïynÚïy do polskiej gospodarki.

Transfery te oddziaïywaïy na róĝne sfery ibaspekty ĝycia, zarówno poprzez politykÚ spójnoĂci ibzwiÈzane zbniÈ mechanizmy, jak ibprzez wspólnÈ politykÚ rolnÈ oraz inne instrumenty, które sÈ finansowane zbbudĝetu europejskiego.

Kwota okoïo 140 mld euro wzmocniïa strumieñ polskich agregatów eko- nomicznych. OczywiĂcie zbdrugiej strony czïonkostwo wbUnii Europejskiej nakïada na nas szereg obowiÈzków obcharakterze formalno-prawnym, wbtym obowiÈzku wpïaty skïadki do budĝetu UE, czyli powoduje odpïyw Ărodków zbpolskiego budĝetu.

W analogicznym okresie, czyli od 1 maja 2004 r. do 1 listopada 2017br., nasze wydatki zbtytuïu wpïat do budĝetu Unii Europejskiej wyniosïy 46,7bmldbeuro.

SÈ to Ărodki, które wypïynÚïy zb polskiej gospodarki. Ostateczne saldo na koniec paědziernika 2017 r. byïo dla Polski bardzo korzystnie ibwynosiïo plus 93,3b mldb euro, co niewÈtpliwie zwiÚkszyïo moĝliwoĂci finansowe polskiej gospodarki. MiÚdzy innymi wïaĂnie zb powodu bilansu przepïywów miÚdzy budĝetem europejskim abbudĝetem Wielkiej Brytanii czÚĂÊ jej obywateli zdecy- dowaïa siÚ gïosowaÊ za opuszczeniem UE. Sytuacja Polski jest dziĂ odmienna, stÈd istotna jest analiza, wbjaki sposób Ărodki europejskie wpïywajÈ na rozwój gospodarczy naszego kraju ibukierunkowujÈ go.

OmawiajÈc sytuacjÚ gospodarczÈ Polski wb kontekĂcie integracji zb UniÈ EuropejskÈ, powyĝej wykazano bardzo istotny wpïyw Ărodków zbniej pocho- dzÈcych na wzrost gospodarczy wb skali kraju. Nie zostaïy jednak wyszcze- gólnione wielkoĂci strumieni, jakie wpïynÈ wbzwiÈzku zbczïonkostwem wbUE do poszczególnych dziaïów polskiej gospodarki, co dopiero zostanie przed- stawione wbtej czÚĂci artykuïu.

NajwiÚcej trudnoĂci wb przypisaniu Ărodków do konkretnej katego- rii beneficjentów przysparzajÈ Ărodki wb ramach funduszy strukturalnych.

Spróbowano jednak pokusiÊ siÚ ob okreĂlenie przynajmniej przybliĝonej struktury gïównych grup odbiorców Ărodków zbUE wbramach Narodowych

Strategiczny Ram Odniesienia (NSRO) – zob. rysunek 1. Zdecydowano siÚ pokazaÊ realizacje wb ramach NSRO do 2014 r., poniewaĝ sÈ to ostatnie Ărodki europejskie wbpeïnym zakresie rozliczone ibich wydatkowanie zostaïo zcertyfikowane.

33,4 29,6 23,5 13,5

30,5 29,6 25,2 14,7

29,9 32,0 24,0 14,1

31,0 33,0 23,0 13,0

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

%

2011 2012 2013 2014

JST Przedsiębiorstwa Administracja rządowa Pozostałe

Rys. 1. Podziaï wsparcia wedïug typów podmiotów realizujÈcych projekty wbramach NSRO na lata 2007–2013 za lata 2011–2014. ½ródïo: opracowanie na podstawie Sprawozdañ zb realizacji NSRO.

DostÚpne dane wbsposób wyraěny wskazujÈ na najwiÚkszych beneficjen- tów poprzedniej perspektyw finansowej UE oraz obszary objÚte jej wspar- ciem, tj. jednostki samorzÈdu terytorialnego ibsektor przedsiÚbiorstw. Warto jednak wybiec odrobinÚ wb przyszïoĂÊ. Wb latach 2014–2020 Polska moĝe wykorzystaÊ Ărodki wbwysokoĂci 82,5 mld euro, które, zgodnie zbzaïoĝeniami, majÈ wb bezpoĂredni sposób przyczyniÊ siÚ zarówno do osiÈgniÚcia celów polityki spójnoĂci, jak ib realizacji polityki regionalnej wb postaci realizacji celów strategii „Europa 2020” na rzecz inteligentnego ib zrównowaĝonego rozwoju sprzyjajÈcego wïÈczeniu spoïecznemu, skoncentrowaniu siÚ na wynikach ib zapewnieniu maksymalnych korzyĂci zb funduszy UE. To takĝe powaĝny zastrzyk wydatków inwestycyjnych, które mogÈ zasiliÊ rozwój pol- skiej gospodarki.

3. Mi Údzynarodowe instytucje finansowe wspierajÈce projekty brozwojowe

Z czïonkostwem wb Unii Europejskiej wiÈĝe siÚ równieĝ udziaï Polski wbinstytucjach bankowych: Europejskim Banku Odbudowy ibRozwoju oraz Europejskim Banku Inwestycyjnym, ab takĝe wykorzystanie nowych instru-

mentów wspierajÈcych rozwój gospodarczy, takich jak: Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych, jak równieĝ moĝliwoĂÊ pozyskania kapi- taïu na preferencyjnych warunkach dla inwestycji ib przedsiÚbiorców funk- cjonujÈcych wb krajach czïonkowskich. Naleĝy równieĝ odnotowaÊ funkcjo- nowanie mniejszych organizacji, takich jak np. stowarzyszenie EFTA, które ma istotny wpïyw na ksztaïtowanie pewnych zachowañ ekonomicznych.

Europejski System Banków Centralnych rozpoczÈï swojÈ dziaïalnoĂÊ od stycznia 1999 r. Zostaï utworzony na podstawie traktatu ustanawiajÈcego wspólnotÚ europejskÈ ib jest on organem sprawujÈcym zadania zb zakresu bankowoĂci centralnej. Gïówny jego cel stanowi utrzymanie stabilnoĂci cen wbramach europejskiego systemu banków centralnych, jak równieĝ czuwanie nad wïaĂciwym ib niezaleĝnym dziaïaniem bankowoĂci. Na dzieñ dzisiejszy, tak jak zostaïo wspomniane, Polska nie naleĝy do tego systemu, poniewaĝ zachowaïa walutÚ narodowÈ ibposiada swój wïasny bank centralny. Decyzje podejmowane przez Europejski System Banków Centralnych (ESBC) majÈ poĂredni wpïyw na polski rynek finansowy, wb szczególnoĂci wb odniesieniu do stóp procentowych, zaangaĝowania wbprojekty rozwojowe. ESBC, dba- jÈcy obpoziom inflacji wbcaïej strefie euro, jak równieĝ dbajÈcy obpewnego rodzaju niezaleĝnoĂÊ systemu bankowego, zbdrugiej strony wpïywa poĂrednio na rynek kapitaïowy.

Drugim zbpodmiotów, który odgrywa duĝo wiÚkszÈ rolÚ wbksztaïtowaniu polityki rozwojowej, jest Europejski Bank Inwestycyjny (EBI). Europejski Bank Inwestycyjny to instytucja finansowa, której wïaĂcicielem sÈ pañstwa czïonkowskie Unii Europejskiej. Gïównym celem funkcjonowania tego banku jest zwiÚkszenie potencjaïu gospodarki europejskiej, wb szczególno- Ăci wbzakresie zatrudnienia ibwzrostu gospodarczego, wspieranie wszelkiego rodzaju polityk unijnych oraz wspomaganie innych dziaïañ, m.in. zwiÈza- nych zbkwestiami klimatycznymi. Jak wyglÈda mechanizm finansowania EBI wbramach Unii Europejskiej? Europejski Bank Inwestycyjny pozyskuje Ărodki finansowe na róĝnego rodzaju rynkach kapitaïowych, ab nastÚpnie udziela preferowanych kredytów pañstwom czïonkowskim na cele wskazane powy- ĝej. JeĂli popatrzymy na portfel kredytowy, to 90% kredytów udzielanych przez Europejski Bank Inwestycyjny dotyczy projektów realizowanych na terytorium Unii Europejskiej. EBI nie korzysta zb ĝadnych dotacji, tylko umoĝliwia ïatwiejsze pozyskanie kapitaïu, co ma sïuĝyÊ realizacji polityk gospodarczych caïej Unii Europejskiej. Europejski Bank Inwestycyjny jest podmiotem bardzo mocno zaangaĝowanym wbfinansowanie wielu sfer dzia- ïalnoĂci wbPolsce. JeĂli popatrzymy na dostÚpne dane obzaangaĝowaniu EBI wbPolsce, to jego wsparcie wynosiïo wbsamym 2016 r. 4,5 mld euro.

NajwiÚksza czÚĂÊ kredytów, które wb Polsce byïy udzielane przez EBI wb2015 r. (5,5 mld euro), byïa przeznaczona na infrastrukturÚ ibtelekomu- nikacjÚ – aĝ 47%. Kolejna bardzo istotna grupa to wsparcie dla sektora maïych ibĂrednich przedsiÚbiorstw – 19%. KolejnÈ kategoriÈ sÈ usïugi ibrol- nictwo, nastÚpnie: energetyka, szkolnictwo, opieka zdrowotna ib inne, czyli

bardzo szeroki zakres usïug. W 2016 r. natomiast wysokoĂÊ finansowania przyznanego Polsce przez EBI wyniosïa 4,4 mld EUR. 42%bïÈcznej warto- Ăci udzielonych kredytów stanowiïy Ărodki przeznaczone na infrastrukturÚ, ab kolejne 33% – Ărodki na wsparcie dla polskich firm zb sektora maïych ib Ărednich przedsiÚbiorstw ib spóïek ob Ăredniej kapitalizacji. Na projekty zwiÈzane zbochronÈ Ărodowiska przeznaczono 18%, natomiast pozostaïe 7%

przeznaczono na inwestycje wb innowacje. W ciÈgu piÚciu lat (2012–2016) EBI zainwestowaï wb Polsce ponad 25,6 mld EUR. Z czego powstaïa taka struktura? Przedstawiono jÈ na rysunku 2.

46 20

18 8 5 3

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 % Transport i telekomunikacja

Małe i średnie projekty Przemysł, usługi, rolnictwo Energetyka Gospodarka wodno-kanalizacyjna, gospodarka odpadami Szkolnictwo, opieka zdrowotna

Rys. 2. Kredyty EBI wbposzczególnych sektorach wbPolsce wblatach 2012–2016. ½ródïo: EBI.

SzczególnÈ pozycjÚ wb portfelu kredytowym EBI stanowiïa kategoria maïych ibĂrednich przedsiÚbiorstw. AnalizujÈc dane za ostatnie 5 lat, naleĝy zauwaĝyÊ, ĝe wb 2011 r. skala udzielonych kredytów EBI wyniosïa okoïo 5,3 mld euro. Nieco niĝszy poziom, tj. 5,1 mld euro, osiÈgniÚty wb 2012b r.

wynikaï wprost zb sytuacji miÚdzynarodowej. W kontekĂcie kompleksowej sytuacji gospodarczej ibpamiÚtajÈc, ĝe wb2012 r. odnotowano lekkie spowol- nienie pociÈgajÈce za sobÈ wahanie przedsiÚbiorstw ib sektora publicznego wbpodejmowaniu inwestycji, skala aktywnoĂci EBI jest wciÈĝ bardzo duĝa.

Ostatni kryzys gospodarczy pokazaï, ĝe nie wszÚdzie ib nie wb kaĝdym przypadku moĝliwe byïo udzielanie kredytów zabezpieczonych gwarancjami Skarbu Pañstwa. Skarb Pañstwa daje gwarancje kredytowe wbzaleĝnoĂci od oceny ryzyka oraz przyjmowanej strategii wbtym zakresie. Naleĝy pamiÚtaÊ, ĝe juĝ na etapie udzielenia gwarancji ponad 50% jej kwoty jest doliczane do poziomu dïugu publicznego. Relacja dïugu publicznego do PKB jest jednym zbkryteriów konwergencji nominalnej, abzbdrugiej strony niewÈtpliwie oddziaïuje zarówno na inwestorów, jak teĝ rynki gieïdowe. RzÈdy krajów starajÈce siÚ zahamowaÊ wzrostu poziom dïugu publicznego racjonalizujÈ politykÚ udzielania gwarancji ibporÚczeñ. W latach 2008–2010, kiedy wbnie- których krajach poziom dïugu publicznego wzrósï powyĝej 100% wbrelacji do PKB (przy dozwolony poziomie 60%), niezbÚdne okazaïo siÚ zasto-

sowanie dodatkowych instrumentów. Mechanizmy kredytowe oferowane dotychczas przez Europejski Bank Inwestycyjny okazaïy siÚ niewystarczajÈce.

WbzwiÈzku zbtym, na poziomie Unii Europejskiej, zdecydowano siÚ utworzyÊ inny mechanizm wspierania rozwoju gospodarczego, to jest Europejski Fun- dusz na rzecz Inwestycji Strategicznych, który ze wzglÚdu na jego istotnoĂÊ zostanie przedstawiony wbodrÚbnym podrozdziale artykuïu.

InstytucjÈ finansowÈ dziaïajÈcÈ równieĝ na miÚdzynarodowym rynku finansowym jest Europejski Bank Odbudowy ib Rozwoju (EBOR). Bank, którego udziaïowcami jest 65 pañstw zb5 kontynentów oraz Europejski Bank Inwestycyjny ib Unia Europejska. To instytucja finansowa, której gïównym elementem jest wspieranie projektów rozwojowych. Jednakĝe, wbprzeciwieñ- stwie do Europejskiego Banku Inwestycyjnego, nie udziela ona finansowania na warunkach preferencyjnych, abjedynie wbpeïni rynkowych. Jej gïównym priorytetem, jeĂli moĝna tak powiedzieÊ, jest promocja sektora prywatnego przez róĝne formy zaangaĝowania Public Service Contracts lub teĝ prywaty- zacja oraz partnerstwo publiczno-prywatne. Instytucja ta udziela kredytów na róĝne okresy finansowania przy staïym lub zmiennym oprocentowaniu, jednakĝe nie finansuje wiÚcej niĝ 35% kosztu projektu. Minimalna inwesty- cja, na którÈ moĝna otrzymaÊ kredyt zbEBOR, to 10 mln euro. Oznacza to wiÚc, ĝe EBOR nie finansuje bardzo maïych projektów. Ponadto Europejski Bank Odbudowy ib Rozwoju inwestuje kapitaïowo we wszelkiego rodzaju fundusze kapitaïowe poprzez zarówno bezpoĂrednie, jak ibpoĂrednie poĝyczki podporzÈdkowane. Wówczas mniejszoĂciowy udziaï EBOR-u nie przekracza 20%. EBOR wchodzi równieĝ, tylko na warunkach rynkowych, wbfinanso- wanie projektów infrastrukturalnych, jak teĝ róĝnego rodzaju mechanizmy ukierunkowane na wspieranie maïych ib Ărednich przedsiÚbiorstw. EBOR wbduĝej swej czÚĂci dziaïa na tzw. rynkach wschodzÈcych – Europy Wschod- niej ib¥rodkowej.

4. Nowe ěródïa finansowania projektów rozwojowych

Od czasu Ăwiatowego kryzysu gospodarczego ib finansowego inwestycje wbUnii Europejskiej utrzymujÈ siÚ na stosunkowo niskim poziomie. Zmiana tej sytuacji wymaga kolektywnych ib skoordynowanych dziaïañ na szczeblu europejskim, które pozwolÈ odwróciÊ tÚ negatywnÈ tendencjÚ ib przyniosÈ oĝywienie gospodarcze wbEuropie, stanowiÈce podstawowy priorytet Komisji Europejskiej, kierowanej od listopada 2014 r. przez Jean-Claude’a Junc- kera. W porównaniu ze szczytowym poziomem wb2007 r., poziom inwestycji wb UE spadï ob okoïo 15%¹. W perspektywie krótkoterminowej niewielkie nakïady inwestycyjne spowalniajÈ oĝywienie gospodarcze. W perspektywie dïugoterminowej brak inwestycji wpïywa negatywnie na wzrost gospodarczy ibkonkurencyjnoĂÊ.

Plan inwestycyjny dla Europy (Plan Junckera)² obejmowaï wb swoich zaïoĝeniach realizacjÚ takich trzech celów, jak: usuwanie przeszkód wbinwe-

stycjach przez pogïÚbianie jednolitego rynku, zapewnianie widocznoĂci ibpomocy technicznej na rzecz projektów inwestycyjnych, abtakĝe inteligent- niejsze wykorzystywanie nowych ibistniejÈcych Ărodków finansowych. Wedïug szacunków Komisji Europejskiej plan inwestycyjny moĝe przyczyniÊ siÚ do zwiÚkszenia PKB Unii ob 330–410 mld euro³ oraz do stworzenia od 1 do 1,3 mln nowych miejsc pracy⁴ wbnadchodzÈcych latach. PïynnoĂÊ finansowa wbUE jest wystarczajÈca, ale prywatni inwestorzy nie chcÈ inwestowaÊ, m.in.

zb powodu braku zaufania oraz atmosfery niepewnoĂci. Plan inwestycyjny dla Europy ma na celu rozwiÈzanie tych kwestii.

Celem inicjatywy zawartej wbKomunikacie Komisji Europejskiej pt. Plan inwestycyjny dla Europy⁵, którÈ ogïosiï 26 listopada 2014 r. przewodniczÈcy Komisji Europejskiej Jean-Claude Juncker (zwanej Planem Junckera), jest wypracowanie kompleksowej odpowiedzi Unii Europejskiej na obecne pro- blemy, zb jakimi zmaga siÚ gospodarka europejska. Gïównymi wyzwaniami sÈ: sïaby wzrost gospodarczy, wysokie bezrobocie (zwïaszcza wĂród osób mïodych), niepewne perspektywy dïugoterminowego wzrostu gospodarczego ibkonkurencyjnoĂci.

Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFSI) jest naj- waĝniejszym elementem europejskiego planu inwestycyjnego. Wyzwaniem wbramach EFSI jest przerwanie bïÚdnego koïa braku zaufania ibniedoinwe- stowania oraz wykorzystanie pïynnoĂci utrzymywanej przez instytucje finan- sowe, przedsiÚbiorstwa ib osoby fizyczne wb czasie, gdy zasoby publiczne sÈ ograniczone. EFSI ustanowiono wbramach Europejskiego Banku Inwestycyj- nego (EBI). Jego celem jest mobilizacja dodatkowych Ărodków na inwestycje wbgospodarkÚ realnÈ wbtakich obszarach, jak infrastruktura, edukacja, bada- nia, innowacje, energia odnawialna ibefektywnoĂÊ energetyczna. Kierowany jest gïównie do maïych ibĂrednich przedsiÚbiorstw (M¥P) ibspóïek obĂredniej kapitalizacji (spóïek zatrudniajÈcych 250–3000 pracowników). EFSI jest ukie- runkowany na projekty majÈce na celu m.in. wspieranie tworzenia miejsc pracy, dïugotrwaïy wzrost gospodarczy ibkonkurencyjnoĂÊ.

W celu utworzenia EFSI zostaïa udostÚpniona gwarancja wb wysokoĂci 16bmld euro. Gwarancja UE jest zabezpieczona funduszem gwarancyjnym wbwysokoĂci 8 mld euro (poïowa kwoty) zbbudĝetu UE. EBI przeznaczyïo 5b mld euro, zapewniajÈc EFSI zdolnoĂÊ ponoszenia ryzyka na poziomie 21bmld euro. Z doĂwiadczenia EBI ibKomisji Europejskiej wynika, ĝe 1 euro dïugu podporzÈdkowanego wzrasta do 5 euro wbcaïkowitej inwestycji (czyli 1beuro dïugu podporzÈdkowanego, aboprócz tego 4 euro dïugu uprzywile- jowanego). Oznacza to, ĝe ochrona ze strony funduszu wbwysokoĂci 1beuro generuje prywatne inwestycje wb gospodarkÚ realnÈ wb wysokoĂci 15 euro, które wbinnym przypadku nie wystÈpiïyby. Ten efekt mnoĝnikowy na pozio- mie 1 : 15 jest ostroĝnÈ ĂredniÈ opartÈ na wczeĂniejszych doĂwiadczeniach zbprogramów UE oraz doĂwiadczeniach EBI.

Podczas kontroli gwarancji UE oraz pïatnoĂci ib kwot odzyskiwanych, które sÈ przypisywane do budĝetu ogólnego Unii, Trybunaï Obrachunkowy

zastosuje zwykïe zasady. Jego obecna rola wbzakresie kontroli dziaïalnoĂci EBI (szczegóïowo opisana wbtrójstronnym porozumieniu miÚdzy EBI, Try- bunaïem Obrachunkowym abKomisjÈ) pozostaje bez zmian. EBIbbÚdzie co roku przedstawiaï Komisji ib Trybunaïowi Obrachunkowemu ocenÚ ryzyka dotyczÈcÈ operacji finansowych EBI ibEFI (Europejskiego Funduszu Inwe- stycyjnego) wbramach EFSI.

EFSI jest skonstruowany wb moĝliwie elastyczny sposób, aby umoĝliwiÊ udziaï pañstwom czïonkowskim. Pañstwa czïonkowskie mogÈ uczestniczyÊ wbprojektach bezpoĂrednio lub za poĂrednictwem krajowych banków proro- zwojowych zarówno na poziomie zdolnoĂci ponoszenia ryzyka (uzupeïniajÈc wkïady zbbudĝetu UE ibEBI), przez platformÚ inwestycyjnÈ lub bezpoĂrednie wspóïfinansowanie poszczególnych projektów ibdziaïañ.

EFSI przeznaczony jest do wspierania duĝych projektów inwestycyjnych (szacunkowo powyĝej 25 mln euro), które obarczone sÈ duĝym ryzykiem ze wzglÚdu m.in. na koszty ich realizacji. Ponadto projekty te muszÈ byÊ uza- sadnione zbekonomicznego ibtechnicznego punktu widzenia, abtakĝe zgodne zb politykÈ Unii Europejskiej wb takich obszarach, jak: ochrona Ărodowiska, rozwój infrastruktury, tworzenie miejsc pracy czy poprawa konkurencyjnoĂci gospodarki europejskiej. Wsparcie mogÈ uzyskaÊ projekty zbsiedmiu róĝnych sektorów:

– badania, rozwój ibinnowacje, abzwïaszcza inwestycje wbinfrastrukturÚ ba - dawczÈ, projekty ibprogramy demonstracyjne oraz transfer wiedzy ibtech- nologii;

– energetyka, gïównie projekty opierajÈce siÚ na energii odnawialnej, po - prawiajÈce efektywnoĂÊ energetycznÈ, rozwój ibmodernizacjÚ infrastruktury energetycznej (zwïaszcza poïÈczeñ miÚdzysystemowych, inteligentnych sieci energetycznych na poziomie dystrybucji ibmagazynowania energii);

– infrastruktura transportowa, zwïaszcza projekty horyzontalne ibprojekty na rzecz inteligentnej ibzrównowaĝonej mobilnoĂci wbmiastach;

– technologie informacyjne, przede wszystkim usïugi cyfrowe, infrastruktura telekomunikacyjna obduĝej prÚdkoĂci oraz sieci szerokopasmowe;

– ochrona Ărodowiska, gïównie inwestycje wb infrastrukturÚ wb dziedzinie ochrony Ărodowiska ibzarzÈdzania Ărodowiskiem, zrównowaĝony rozwój miejski ibwiejski czy przeciwdziaïanie zmianom klimatu;

– kapitaï ludzki, kultura ibzdrowie, wbszczególnoĂci takie obszary, jak edu- kacja ib szkolenia, innowacyjne rozwiÈzania wb zakresie zdrowia, infra- struktura spoïeczna oraz turystyka;

– sektor M¥P, wb zakresie kapitaïu obrotowego ib finansowania inwestycji oraz zapewnienia finansowania ryzyka od etapu poczÈtkowego do etapu ekspansji.

EFSI dedykowany jest podmiotom prywatnym dowolnej wielkoĂci, wbtym podmiotom ĂwiadczÈcym usïugi uĝytecznoĂci publicznej, spóïkom celowym lub spóïkom projektowym, M¥P lub spóïkom obĂredniej kapitalizacji, kra- jowym bankom lub instytucjom prorozwojowym, instytucjom finansowym

zajmujÈcym siÚ poĂrednictwem, funduszom kapitaïowym oraz dïuĝnym ibpodmiotom sektora publicznego.

W ramach EFSI nie sÈ udzielane dotacje – koncepcja EFSI opiera siÚ na instrumentach finansowych ob charakterze zwrotnym. Ze Ărodków budĝetu unijnego przyznawana jest tzw. gwarancja UE dla róĝnych instru- mentów finansowych oferowanych przez EBI oraz EFSI, takich jak kredyty, poĝyczki podporzÈdkowane, gwarancje, regwarancje, wkïady kapitaïowe ib quasi-kapitaïowe. EBI moĝe takĝe przyznawaÊ na rzecz krajowych ban- ków rozwoju gwarancjÚ zb regwarancjÈ UE. Finansowanie udzielane przez EBI pokrywa tylko czÚĂÊ kosztów projektu. Pozostaïe Ărodki pochodzÈ od krajowych banków rozwoju, takich jak Bank Gospodarstwa Krajowego, oraz od inwestorów prywatnych, których przyciÈga zmniejszenie poziomu ryzyka projektu dziÚki gwarancji UE oraz zaangaĝowanie podmiotów publicznych, zwiÚkszajÈce wiarygodnoĂÊ inwestycji. W planie Junckera obowiÈzuje zasada

„kto pierwszy, ten lepszy”, nie ma podziaïu Ărodków finansowych na poszcze- gólne kraje.

W ramach EFSI zapewnione jest finansowanie (przy wykorzystaniu instru- mentów, kapitaïowych, quasi-kapitaïowe ibinne) projektów, które uznaje siÚ za projekty wysokiego ryzyka ibktóre sÈ czÚsto pomijane wbobecnym Ărodo- wisku gospodarczym. Jest to korzystne dla maïych, innowacyjnych, rozpo- czynajÈcych dziaïalnoĂÊ przedsiÚbiorstw, które wedïug inwestorów stanowiÈ wiÚksze ryzyko niĝ bardziej rozwiniÚte lub wiÚksze przedsiÚbiorstwa. Dzia- ïania EFSI majÈ charakter dodatkowy wbstosunku do tradycyjnych dziaïañ podejmowanych przez EBI, poniewaĝ sÈ one zasadniczo ukierunkowane na róĝne profile ryzyka. EFSI bÚdzie na przykïad zaangaĝowany wb pro- jekty wbsektorach nowych zaawansowanych technologii ibinnowacji, abtakĝe wb projekty finansowe postrzegane jako bardziej ryzykowne ze wzglÚdu na ryzyko pañstwa, wb którym bÚdÈ realizowane, ab takĝe zb uwagi na niechÚÊ sektora prywatnego do podejmowania ryzyka.

W roku 2017 na poziomie Komisji Europejskiej dokonano oceny osiÈ- gniÚÊ EFSI, wbramach których zidentyfikowano kilka konkretnych faktów, takich jak to, ĝe trzech na czterech beneficjentów EFSI to nowi klienci EBI.

Kraje Unii Europejskiej zbzadowoleniem przyjmujÈ EFSI ibjego nowe pro- dukty. DziÚki niemu powstaïo wiele nowych produktów wbsektorze banko- wym, abponadto istniej moĝliwoĂÊ finansowania projektów obpodwyĝszonym ryzyku. DziÚki EFSI spotÚgowane zostaïy takĝe: moĝliwoĂÊ finansowania projektów innowacyjnych, wiÚksze podejmowanie ryzyka ibkoncentracja na innowacjach. Statystyki EBI pookazujÈ, ĝe wszystkie projekty EFSI sÈ spe- cjalnymi dziaïaniami, które mogÈ byÊ realizowane dziÚki tej moĝliwoĂci fina- sowania ich realizacji. Projekty zbEFSI sÈ finansowane niemal we wszystkich krajach europejskich. Na koniec wrzeĂnia 2017 r. inwestycje finansowane wbramach EFSI byïy obecne wb27 pañstwach czïonkowskich (dotychczas nie przeprowadzono ĝadnych operacji na Cyprze). JeĂli chodzi ob skale wspar- cia wb poszczególnych krajach, to najwiÚkszymi beneficjentami sÈ Francja,

Niemcy, Wïochy, Hiszpania ib Wielka Brytania. Jednak analiza wsparcia zb EFSI ib inwestycji uruchomionych wb przeliczeniu na jednego mieszkañca lub wb odniesieniu do PKB pokazuje, ĝe mniejsze kraje czïonkowskie UE korzystaïy wb takim samym stopniu jak wiÚksze pañstwa czïonkowskie. Na przykïad, jeĂli chodzi ob inwestycje EFSI uruchamiane wb odniesieniu do PKB, Sïowacja, Litwa ib Grecja naleĝÈ do pierwszej piÈtki beneficjentów;

na poziomie Grupy EBI ( wszystkich instrumentów finaïowych EBI ïÈcz- nie) Estonia, Sïowenia, Sïowacja ib Litwa znajdujÈ siÚ wb pierwszej piÈtce beneficjentów.

Pod koniec lipca 2017 r. zrealizowano 63% (tj. 3,49 mld EUR) celów inwestycyjnych EFSI (5,5 mld EUR). Oczekuje siÚ, ĝe zatwierdzone zaciÈgane zobowiÈzania EFSI zaangaĝujÈ 50,05 mld EUR, co stanowi 61% docelowej kwoty 82,5 mld EUR. Wedïug stanu na koniec lipca 2017 r. zatwierdzono wb ramach EFSI 194 transakcje ib oczekuje siÚ, ĝe wb nadchodzÈcych latach przyniosÈ one korzyĂci ponad 200 tys. maïych ib Ărednich przedsiÚbiorstw ob Ăredniej kapitalizacji. NajwiÚksza czÚĂÊ zatwierdzonych operacji EFSI bÚdzie skierowana do sektora badañ ibrozwoju (55%), abnastÚpnie wbinwe- stycje wb sektory cyfrowe (28%), mniejsze przedsiÚbiorstwa (9%) ib sektor infrastruktury spoïecznej, zdrowia ibkapitaïu ludzkiego (8%). Jest to zgodne zbmisjÈ EFI wbzakresie finansowania bardziej ryzykownych ibinnowacyjnych przedsiÚbiorstw, abtakĝe mniejszych przedsiÚbiorstw (w tym przedsiÚbiorstw typu start-up), które majÈ trudnoĂci zbdostÚpem do alternatywnych ěródeï finansowania.

5. Bezpo Ărednie inwestycje zagraniczne

Wybitni ekonomiĂci, tacy jak John Keynes czy Michaï Kalecki, dowodzili, ĝe obprzebiegu cyklu koniunkturalnego decydujÈ poziom stopy procentowej ibkapitaïochïonnoĂÊ inwestycji. Tak brzmiaïa teza sïuĝÈca budowaniu trady- cyjnego modelu wzrostu gospodarczego jako zmiennej zaleĝnej od podaĝy kapitaïu.

Z kolei inny wybitny badacz Walt W. Rostow, autor popularnej do nie- dawna koncepcji konwergencji gospodarczej, uwaĝaï, ĝe kraje nieposiadajÈce wystarczajÈcej iloĂci wïasnego kapitaïu, aby zdynamizowaÊ rozwój gospo- darczy, mogÈ wykorzystaÊ bezpoĂrednie inwestycje zagraniczne. Inwestycje te stanowiÈ jeden zbgïównych transferów miÚdzy gospodarkami globalnymi we wspóïczesnym Ăwiecie.

Kapitaï zagraniczny moĝemy zasadniczo podzieliÊ na takie kategorie, jak: publiczny ib prywatny; dïugoterminowy ib krótkoterminowy – przy czym kaĝda zb nich ma zupeïnie inny wpïyw na strukturÚ gospodarki narodowej, którÈ zasila.

Przepïywy do sektora publicznego wb wskazujÈ, ĝe kapitaï napïywa tam na podstawie bilateralnych umów miÚdzypañstwowych lub zb tytuïu czïon- kostwa wbróĝnego rodzaju organizacjach. Do tego typu przepïywów naleĝÈ

omówione wyĝej rozliczenia zb UniÈ EuropejskÈ, zb instytucjami finan- sowymib EBIb ib EBOR oraz róĝnego rodzaju inne pochodne instrumenty finansowe.

W przypadku transferów prywatnego kapitaïu istotne jest rozróĝnienie na kapitaï krótko- ibdïugoterminowy. Czym jest kapitaï krótkoterminowy? Jest to kapitaï portfelowy, czasami przez niektórych badaczy nazywany kapitaïem spekulacyjnym. Charakteryzuje siÚ tym, ĝe jest bardzo mobilny, nastawiony na osiÈganie duĝych zysków wb krótkim czasie. Ponadto ma bardzo istotny wpïyw na wahania kursów walutowych oraz spekulacje na gieïdzie papie- rów wartoĂciowych bÈdě gieïdach towarowych. Zupeïnie inny charakter ma kapitaï dïugoterminowy. Zaangaĝowanie dïugoterminowe przyjmuje postaÊ bezpoĂrednich inwestycji zagranicznych. Inwestor obejmuje okreĂlonÈ czÚĂÊ akcji lub udziaïu wbkapitale podstawowym spóïki – pakiet dajÈcy prawo do konkretnej liczby gïosów na walnym zgromadzeniu jej wïaĂcicieli. Do bez- poĂrednich inwestycji zagranicznych zalicza siÚ transfery, które wpïywajÈ na wzrost kapitaïu zapasowego spóïki, oraz wszelkiego rodzaju dïugoterminowe naleĝnoĂci ibzobowiÈzania zbtytuïu finansowego zaangaĝowania nierezydenta.

BezpoĂrednie inwestycje zagraniczne mogÈ napïywaÊ do gospodarki danego kraju wb postaci transferów pieniÚĝnych na zakup akcji, udziaïów, aportów rzeczowych ibwówczas sÈ zaliczane do kapitaïu podstawowego spóïki, mogÈ teĝ przybieraÊ formÚ reinwestowanych zysków lub dïugoterminowych kre- dytów miÚdzy powiÈzanymi kapitaïowo przedsiÚbiorstwami.

Nasuwa siÚ pytanie, czy bezpoĂrednie inwestycje zagraniczne zawsze majÈ pozytywny wpïyw na rozwój gospodarczy, czy teĝ mogÈ wbperspektywie dïu- goterminowej wywoïywaÊ negatywne skutki wb gospodarce. Badacze wb tej kwestii sÈ mocno podzieleni. Z punktu widzenia moĝliwoĂci zachowania kontroli pañstwa nad przebiegiem procesów gospodarczych, czyli gospodarki krajowej ib pewnych podmiotów gospodarczych, zb optymalnym rozwiÈza- niem mamy do czynienia wtedy, kiedy podstawÈ rozwoju gospodarki jest rodzimy kapitaï, niezaleĝny od nacisków zewnÚtrznych. Pañstwo poprzez mechanizmy interwencjonizmu moĝe wówczas ingerowaÊ wb przebieg pro- cesów gospodarczych, by utrzymaÊ gospodarkÚ na Ăcieĝce zrównowaĝonego wzrostu. Wbokresach duĝego oĝywienia za pomocÈ polityki deflacyjnej moĝe nieco zniechÚciÊ inwestorów do nadmiernego inwestowania, abwbczasie rece- sji pobudzaÊ ich aktywnoĂÊ. W rezultacie spïaszczeniu moĝe ulec ampli- tuda cyklicznie powtarzajÈcych siÚ odchyleñ od gïównego trendu wzrostu gospodarki.

W pañstwach mniej zamoĝnych nadawanie priorytetu autonomii gospo- darczej ib zamykanie siÚ na inwestycje zagraniczne jest rozwiÈzaniem pro- wadzÈcym do ograniczenia ěródeï wzrostu do poziomu dochodów ludnoĂci.

Dochody te sÈ jednak wbtych krajach przeznaczane gïównie na zaspokojenie potrzeb ĝyjÈcych wb nich ludzi, ab nie na inwestowanie wb rozwój. Powstaje zatem bïÚdne koïo – jeĂli kraj jest biedny ibwstrzymuje bezpoĂrednie inwe- stycje zagraniczne, to nie ma Ărodków na inwestycje, ab ich brak utrwala

anachronicznÈ strukturÚ gospodarki ib powoduje dalsze zacofanie. W tej sytuacji to wïaĂnie bezpoĂrednie inwestycje zagraniczne mogÈ wpïynÈÊ na oĝywienie gospodarcze ib zmianÚ poziomu ĝycia wb danym kraju. Okazuje siÚ zatem, ĝe zamkniÚcie siÚ na bezpoĂrednie inwestycje zagraniczne moĝe wpïywaÊ negatywnie na rozwój spoïeczno-gospodarczy.

AnalizujÈc korzyĂci przynoszone gospodarce przez bezpoĂrednie inwe- stycje zagraniczne, warto podkreĂliÊ, ĝe dziÚki nim przedsiÚbiorstwa, które byïy niedostosowane do warunków rynkowych, obmaïej sile przebicia na ryn- kach miÚdzynarodowych, prawdopodobnie zniknÈ, chyba ĝe przeksztaïcÈ siÚ wbnowoczesne firmy oferujÈce produkty konkurencyjne (Resmer, 2016, s. 64).

W przedsiÚbiorstwach restrukturyzowanych zb wykorzystaniem bezpo- Ărednich inwestycji zagranicznych przewaĝnie nastÚpuje równieĝ restruktu- ryzacja zatrudnienia, prowadzÈca do efektywniejszego wykorzystania czyn- ników pracy. KolejnÈ korzyĂciÈ zb bezpoĂrednich inwestycji zagranicznych jest niewÈtpliwie postÚp technologiczny wb dziedzinach zarówno produkcji, która jest zintegrowana zbnajnowoczeĂniejszymi systemami, jak teĝ edukacji (podnoszenie kwalifikacji). Innym aspektem, na który zb reguïy zwraca siÚ mniejszÈ uwagÚ, mimo ĝe ma bardzo duĝe znaczenie, jest upowszechnianie nowoczesnych wzorców zarzÈdzania ibmarketingu, przeniesione zbwyĝej roz- winiÚtego otoczenia ibpodnoszÈce produktywnoĂÊ zasobów ludzkich. Bilans korzyĂci jest zatem zdecydowanie dodatni.

Co jednak sprawia, ĝe bezpoĂrednie inwestycje zagraniczne trafiajÈ wbkon- kretne miejsce do danego kraju? Nie sÈ to wyïÈcznie wzglÚdy wyznaczane przez wskaěniki ekonomiczne, takie jak maksymalizacja zysku, stopa zwrotu zbkapitaïu czy wzrost wartoĂci rynkowej spóïek. Bardzo czÚsto bezpoĂrednie inwestycje zagraniczne trafiajÈ tam, gdzie dajÈ danemu przedsiÚbiorstwu czy korporacji przewagÚ transnarodowÈ wbwalce obpozycjÚ na rynku wbgospo- darce Ăwiatowej. WystÚpujÈc wbroli inwestorów bezpoĂrednich, przedsiÚbior- stwa przenoszÈ swoje fabryki we wszystkie zakÈtki Ăwiata, wbistocie decydujÈc obmiÚdzynarodowym podziale pracy, abtym samym obstrukturze gospodarczej najwyĝej rozwiniÚtych krajów OECD. Duĝe korporacje przez bezpoĂrednie inwestycje zagraniczne, wykorzystujÈc wïasne centra badawczo -rozwojowe, efektywnie zarzÈdzajÈ wiedzÈ, tworzÈ jÈ ib wdraĝajÈ. DystrybuujÈ patenty iblicencje, abtym samym kontrolujÈ kierunki rozprzestrzeniania siÚ postÚpu technologicznego.

Czy bezpoĂrednie inwestycje zagraniczne, ulokowane np. wbPolsce, wyko- rzystujÈ najnowoczeĂniejsze technologie? Niestety, nie zawsze, poniewaĝ najnowsze technologie zazwyczaj zostajÈ wb krajach powiÈzanych zb centra- lami inwestujÈcych firm. Do krajów, do których napïywajÈ bezpoĂrednie inwestycje zagraniczne wb postaci transferu wiedzy bÈdě kapitaïu, trafiajÈ zb reguïy technologie ze Ăredniej póïki. Historyczne dane dotyczÈce skali inwestycji wbPolsce wbdïuĝszym horyzoncie czasowym przedstawia tabela 1.

Z dostÚpnych danych na koniec 2014 r. wynika natomiast, ĝe poziom bezpoĂrednich inwestycji zagranicznych wb Polsce (bez inwestycji portfelo-

Marta Postuïa

DOI 10.7172/1644-9584.72.1

MiÚdzynarodowa pozycja inwestycyjna

netto –128 614 –127 921 –166 360 –241 334 –242 644 –277 507 –312 679 –286 369 –342 657 –376 511

Aktywa 79 765 92 129 117 956 156 878 136 867 156 160 186 558 198 044 219 850 219 166

1.

Polskie inwestycje bezpoĂrednie

za granicÈ 3 351 6 308 14 393 21 317 24 095 29 306 44 444 52 849 57 368 55 188

1.1.

Kapitaï wïasny i reinwestowane

zyski 2 341 4 699 11 834 16 731 18 340 22 418 22 505 28 008 30 685 31 568

1.2. Pozostaïe inwestycje 1 010 1 609 2 559 4 586 5 755 6 888 21 939 24 841 26 683 23 620 2.

Polskie inwestycje portfelowe za

granicÈ 6 710 8 781 13 840 21 982 10 588 14 073 14 811 10 701 13 232 16 379

2.1. Udziaïowe papiery wartoĂciowe 744 1 681 5 214 12 037 4 225 8 759 10 797 7 074 9 199 11 247 2.2. Dïuĝne papiery wartoĂciowe 5 966 7 100 8 626 9 945 6 363 5 314 4 014 3 627 4 033 5 132

3. Pochodne instrumenty finansowe 303 499 551 1 284 2 365 981 4 220 5 791 6 123 5 538

4. Pozostaïe inwestycje zagraniczne 32 617 33 970 40 688 46 549 37 639 32 208 29 568 30 837 34 213 35 842 4.1. Udzielone kredyty handlowe 6 180 7 100 9 901 14 152 12 280 11 673 10 676 11 267 12 554 13 424

4.2.

Pozostaïe kredyty i poĝyczki

udzielone 1 299 1 480 1 880 3 020 3 767 3 173 3 384 4 559 4 283 5 854

4.3.

Gotówka, rachunki bieĝÈce

iblokaty 23 499 23 627 27 046 27 187 19 686 15 273 11 016 10 024 12 338 10 630

4.4. Pozostaïe aktywa zagraniczne 1 639 1 763 1 861 2 190 1 906 2 089 4 492 4 987 5 038 5 934 5. Oficjalne aktywa rezerwowe 36 784 42 571 48 484 65 746 62 180 79 592 93 515 97 866 108 914 106 219

wych) wyniósï 171,7 mld euro⁶. Do sektorów, wbktórych wystÚpuje najwyĝszy poziom bezpoĂrednich inwestycji zagranicznych, naleĝÈ przetwórstwo prze- mysïowe, dziaïalnoĂÊ finansowo-ubezpieczeniowa, handel hurtowy ib deta- liczny ïÈcznie zbnaprawÈ pojazdów, abtakĝe dziaïalnoĂÊ zwiÈzana zbobsïugÈ rynków nieruchomoĂci. Najwyĝszy poziom bezpoĂrednich inwestycji zagra- nicznych pïynie zbHolandii, Niemiec ibLuksemburga. Kolejnymi krajami sÈ:

Francja, Hiszpania, Wïochy, Cypr, Austria. Stany Zjednoczone to dopiero dziewiÈty partner na tej liĂcie.

Zgodnie zbbadaniami Gïównego UrzÚdu Statystycznego zbiorowoĂÊ pod- miotów zb udziaïem kapitaïu zagranicznego wb 2014 r. liczyïa 26 466 jedno- stek, zb czego nowych powstaïo 1369, co wb stosunku do 2013 r. oznaczaïo mniejszy przyrost, poniewaĝ wb 2013 r. wb stosunku do 2012 r. przyrost ten wynosiï 1489bjednostek. Taka sytuacja byïa prawdopodobnie konsekwencjÈ dwóch zjawisk:

– gospodarka Ăwiatowa wciÈĝ boryka siÚ ze skutkami pokryzysowymi;

– rynek polski zaczyna byÊ rynkiem coraz bardziej nasyconym ibcoraz mniej ekspansywnym.

W zwiÈzku zbtym firmy inwestujÈce wbnasze przedsiÚbiorstwa majÈ coraz mniejsze moĝliwoĂci wyboru, jeĂli chodzi ob sferÚ dziaïania. Znaczna czÚĂÊ nowych podmiotów powstaïa jako tzw. greenfield ibtutaj najwiÚkszy poziom przyrostu zaobserwowano wbdziaïalnoĂci zwiÈzanej zbedukacjÈ (9,2%), kul- turÈ, rozrywkÈ ib rekreacjÈ (7,7%) oraz wb sferze informacji ib komunikacji.

Obszary zainteresowañ dotyczÈ obecnie sfery usïug, wbmniejszym zaĂ stopniu nowych technologii ibdziaïalnoĂci produkcyjnej czy teĝ takiej, wbktórej moĝna osiÈgnÈÊ wysokÈ stopÚ zwrotu wbstosunkowo krótkim czasie.

Natomiast zgodnie zb danymi opublikowanymi przez Narodowy Bank Polski „W 2016 r. napïyw netto inwestycji bezpoĂrednich do Polski wyniósï 54,9b mldb PLN. Skïadaïy siÚ na niego reinwestycje zysków wb kwocie 34,2b mldb PLN, napïyw kapitaïu wb formie akcji ib innych udziaïów kapi- taïowych wb wysokoĂci 8,4 mld PLN ib napïyw kapitaïu netto wb postaci róĝnych instrumentów dïuĝnych wynoszÈcy 12,3 mld PLN. NajwiÚkszy napïyw zagranicznych inwestycji bezpoĂrednich odnotowano zbNiderlandów (20,2bmld PLN), Niemiec (13,7 mld PLN) ibLuksemburga (8,7bmldbPLN).

Dezinwestycje (wycofanie siÚ inwestorów) miaïy miejsce m.in. wbprzypadku Irlandii (–2,3bmldbPLN) oraz Wïoch (–1,6 mld PLN). W 2016 roku zagra- niczne inwestycje bezpoĂrednie trafiïy przede wszystkim do podmiotów zajmujÈcych siÚ przetwórstwem przemysïowym (15,9 mld PLN, sekcja C), ab takĝe doradztwem wb zakresie zarzÈdzania (10,4 mld PLN, sekcja M).

Odpïyw kapitaïu odnotowano wb przypadku podmiotów zaangaĝowanych wb wytwarzanie ib zaopatrywanie wb energiÚ elektrycznÈ (–1,9 mld PLN, sekcja D)”⁷.

ReasumujÈc dotychczasowe rozwaĝania, moĝna stwierdziÊ, ĝe na koniec roku 2016 kapitaï zagraniczny zainwestowany wbPolsce pochodziï ze 125bkra- jów, zb czego 90% pochodziïo zb krajów Unii Europejskiej (a 94% zb kra-

jówbOECD). Udziaï ten jest istotny wbkontekĂcie dyskusji obpojawiajÈcych siÚ problemach Unii Europejskiej, abzwïaszcza konsekwencji wyjĂcia Wiel- kiej Brytanii ze Wspólnoty Europejskiej dla gospodarki Polski wbhoryzoncie Ărednio- ibdïugoterminowym. WyjĂcie Wielkiej Brytanii zbUnii Europejskiej spowoduje bowiem zmianÚ regulacji dotyczÈcych bezpoĂrednich inwestycji zagranicznych. Nie naleĝy zapominaÊ, ĝe Wielka Brytania jest na 10. pozy- cji wĂród krajów inwestujÈcych wb Polsce ib zainwestowaïa wb naszym kraju prawie 6 mld euro.

Skala bezpoĂrednich inwestycji zagranicznych wpïywa równieĝ na struk- turÚ polskiego rynku pracy. Na koniec 2014 r. wb podmiotach zb udziaïem kapitaïu zagranicznego pracowaïo 1648 tys. osób. Wyraěnie widoczny jest dynamiczny przyrost osób zatrudnionych wbtych firmach, szacowany na 7,3%

wb stosunku do roku 2013⁸. Jak naleĝy interpretowaÊ ten przyrost? Przede wszystkim trzeba podkreĂliÊ, ĝe jest to ogólny trend, który wystÚpuje na rynku pracy, poniewaĝ wb 2014 r. towarzyszy mu spadajÈca globalna stopa bezrobocia. Ponadto moĝe to oznaczaÊ, ĝe wyczerpaïy siÚ moĝliwoĂci pod- noszenia efektywnoĂci wbprzedsiÚbiorstwach ibwbcelu dalszego ich rozwoju niezbÚdne jest tworzenie nowych miejsc pracy.

PodsumowujÈc dotychczasowe rozwaĝania na temat mechanizmu bez- poĂrednich inwestycji zagranicznych, trudno bez modelu ekonomicznego stwierdziÊ jednoznacznie, czy majÈ one pozytywny, czy negatywny wpïyw na gospodarkÚ, poniewaĝ zaleĝy to od poziomu kapitaïu wïasnego wb danym kraju. Zarówno wĂród ekonomistów, jak ib analityków rynku panuje doĂÊ jednoznaczna opinia, ĝe wspóïpraca zbinwestorami zagranicznymi wbsferze realnej daje lepsze efekty, jeĂli ïÈczy siÚ zb liberalizacjÈ rynku finansowego dla inwestorów portfelowych. Oznacza to jednak wzrost ryzyka wywoïanego ruchami „gorÈcego” pieniÈdza (spekulacjami). Nie da siÚ równieĝ uniknÈÊ okresowych wahañ kursów walutowych wbĂrednim ibdïugim okresie podaĝy kapitaïu.

Integracja lokalnego rynku finansowego zb rynkiem regionalnym bÈdě Ăwiatowym zb jednej strony umoĝliwia zatem dywersyfikacjÚ lokacji kapi- taïu finansowego wb przestrzeni ib wb czasie, co prowadzi do rozproszenia oraz zmniejszenia ryzyka inwestora. Daje takĝe szansÚ wyĝszej stopy zwrotu zb inwestowanych nadwyĝek finansowych posiadanych przez przedsiÚbior- stwa ibgospodarstwa domowe. Z drugiej strony jednak ostatni kryzys poka- zaï, ĝe nawet duĝe instytucje finansowe sÈ podatne na ryzyko. OczywiĂcie ryzyko tych instytucji jest minimalizowane zarówno przez skalÚ posiadanych przez nie kapitaïów, jak ibwpïyw jaki wywierajÈ na politykÚ globalnÈ. Warto zauwaĝyÊ, ĝe duĝe banki po kryzysie wblatach 2007–2008 otrzymaïy pomoc publicznÈ wb pakietach konsolidacyjnych poszczególnych krajów czïonkow- skich Unii Europejskiej.

DrugÈ zbform napïywu kapitaïu zagranicznego sÈ inwestycje portfelowe, wb ich przypadku nie dochodzi do przejÚcia aktywnej kontroli nad przed-

siÚbiorstwem (emitentem papierów wartoĂciowych) (Wypych, 2015, s.b722).

Zbtego wzglÚdu inwestorzy zainteresowani papierami wartoĂciowymi opierajÈ swoje decyzje najczÚĂciej na tzw. ratingu danego pañstwa.

Inwestycje portfelowe kierujÈ siÚ wïasnÈ logikÈ dziaïania. JeĂli inwesto- wany kapitaï gra na zniĝki lub zwyĝki kursów nabywanych papierów war- toĂciowych, wówczas proces inwestowania staje siÚ maïo przewidywalny.

Jest to szczególnie niebezpieczne zb punktu widzenia zadïuĝenia sektora publicznego, zwïaszcza jeĂli jest to zadïuĝenie wb walucie obcej. W Pol- sce wb latach 2004–2005 kapitaï krótkookresowy wzrósï do niespotykanych wczeĂniej rozmiarów, plasujÈc siÚ gïównie wbpapierach emitowanych przez sektor finansów publicznych ibwbinnych papierach wartoĂciowych. Sytuacja ta zaczÚïa siÚ zmieniaÊ dopiero po roku 2004, to znaczy po wejĂciu Polski do Unii Europejskiej, wbzwiÈzku zbkoniecznoĂciÈ poprawienia wiarygodnoĂci finansowej. W zwiÈzku zbdoĂÊ wysokÈ rentownoĂciÈ polskich papierów warto- Ăciowych oraz umacnianiem pozycji Polski zarówno wbregionie, jak ibwbUnii Europejskiej od 2006 r. kapitaï spekulacyjny zaczÈï siÚ wycofywaÊ zbnaszego kraju. Nie miaïo to szczególnie negatywnego wpïywu na naszÈ gospodarkÚ, poniewaĝ wbtym okresie panowaïa bardzo duĝa hossa na rynku, generowana wb duĝej mierze tworzÈcymi siÚ wb tym czasie funduszami inwestycyjnymi oraz dziaïalnoĂciÈ innych inwestorów instytucjonalnych. Zaïamanie nastÈpiïo dopiero wówczas, kiedy nastÈpiï krach na Ăwiatowym rynku inwestycyjnym ibrozpoczÈï siÚ okres dïugofalowej bessy, pierwotnie traktowany jako korekta kursu. W szczytowym okresie, tj. wb2007 r., skumulowana wartoĂÊ inwestycji portfelowych wbPolsce wynosiïa 71,8 mld euro, zbczego 22,5 mld euro sta- nowiïy papiery udziaïowe, ab49,3 mld euro papiery dïuĝne. Po wyprzedaĝy na koniec 2008 r. skumulowana wartoĂÊ inwestycji portfelowych obniĝyïa siÚ do 55,6 mld euro.

W kolejnych latach nastÈpiï napïyw inwestycji portfelowych, zwïaszcza wbroku 2008, ibwtedy odnotowana byïa zwyĝka kursu zïotego. Istotne zmiany rozmiarów inwestycji oraz kursu walutowego obrazujÈ naturÚ inwestycji port- felowych. Równieĝ inwestycje bezpoĂrednie co roku zarówno odpïywajÈ, jak ibnapïywajÈ. Odpïyw inwestycji bezpoĂrednich ma jednak inny charakter niĝ odpïyw inwestycji krótkoterminowych, poniewaĝ inwestorom rzadko opïaca siÚ szybko wycofaÊ kapitaï. Na tym polega zasadnicza róĝnica miÚdzy inwe- stycjami portfelowymi abbezpoĂrednimi.

6. Zako ñczenie

WiÚkszoĂÊ klasycznych ibneoklasycznych teorii ekonomicznych opiera siÚ na zaïoĝeniu samoregulacji rynku. Wedïug klasyków myĂli ekonomicznej wzrost gospodarczy generowany jest samoczynnie dziÚki doskonaïej konku- rencji ibracjonalnoĂci wbpodejmowaniu decyzji przez podmioty gospodarcze (Smith, 1975, s. 34). Badacze myĂli ekonomicznej do dnia dzisiejszego spie-

rajÈ siÚ na temat spojrzenia badawczego stosowanego przez przedstawicieli klasycznej myĂli ekonomicznej. „’Èczyïo ono zarówno metody rozumowania indukcyjnego opartego na obserwacjach rodzÈcej siÚ wówczas na Wyspach Brytyjskich pierwszej rewolucji przemysïowej, jak ib próby abstrakcyjnego myĂlenia dedukcyjnego” (Giza, 2016, s. 19). Neoklasycy dowodzÈ (na podsta- wie modelu Hicksa–Hansena), ĝe interwencja podmiotów instytucjonalnych wbprocesy gospodarcze jest nieskuteczna. W obrÚbie ekonomii neoklasycznej dominowaïo przekonanie, ĝe optymalizacja procesów na poziomie mikro zapewni taki sam proces wbsferze makro. W 1963 roku sÈd ten ostrej kry- tyce poddaï J.M. Keynes wbOgólnej teorii zatrudnienia, procentu ibpieniÈdza (Keynes, 2003). Natomiast szkoïa keynesowska dowodzi skutecznoĂci inter- wencjonizmu pañstwowego zarówno wb kreowaniu wzrostu gospodarczego, jak ibwbpolityce spoïecznej.

W ostatnich latach, zwïaszcza po kryzysie rozpoczÚtym wb latach 2007Ř2008, teorie ekonomiczne podlegajÈ gïÚbokiej rewizji ib trwa poszu- kiwanie nowego modelu, oddajÈcego wbwiÚkszym stopniu zawiïoĂci wspóï- czesnych uwarunkowañ spoïeczno-gospodarczych.

Liberalne spojrzenie na rolÚ sektora publicznego szeroko rozumianego równieĝ na poziomie ponadnarodowym wb ksztaïtowaniu wzrostu gospo- darczego trzeba byïo poddaÊ gïÚbokiej rewizji. Dane przedstawione wbtym artykule wb sposób bezpoĂredni wskazujÈ, ĝe wb przypadku Polski istotnym elementem rozwoju wbostaniem 13-leciu miaï dodatni bilans rozliczeñ zbUniÈ EuropejskÈ. Impuls inwestycyjny, jaki dziÚki nim otrzymaïa gospodarka, pozwoliï zb dodatnim wzrostem gospodarczym przejĂÊ okres ostatnich kil- kunastu lat. Dodatkowym impulsem byïa napïyw bezpoĂrednich inwestycji zagranicznych, które nie omijajÈ Polski, ab wrÚcz odwrotnie. Polska byïa krajem, który do 2017 r. stale poprawiaï swojÈ pozycjÚ wbbardzo prestiĝo- wym rankingu Banku ¥wiatowego Business Doing co podnosiïo atrakcyj- noĂÊ inwestowania. Te elementy, wsparte takĝe dodatkowymi instrumentami finansowymi zbponadnarodowych, europejskich instytucji bankowych, miaïy niewÈtpliwe istotny wpïyw na stabilny, „zdrowy” rozwój polskiej gospodarki.

Przypisy

1 Zob.: http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/National_accounts_

and_GDP/pl (25.09.2017).

2 Zob.: https://www.mr.gov.pl/strony/zadania/plan-inwestycyjny-dla-europy/ (25.09.2017).

3 Szerzej zob. M. Postuïa (2016). Project finance ib corporate finance jako metody realizacji projektów inwestycyjnych (34–58). W: M. Postuïa ibR. CieĂlik (red.). (2016).

Projekty inwestycyjne. Finansowanie, budĝetowanie, ocena efektywnoĂci, Warszawa:

Difin.

4 Zob. http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-15-5419_pl.htm (12.08.2017).

5 COM(2014)903 Ř Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Euro- pejskiego Banku Centralnego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoïecznego,

Komitetu Regionów oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego, https://ec.europa.eu/

transparency/regdoc/rep/1/2014/PL/1-2014-903-PL-F1-1.PDF (25.09.2016).

6 Zob. http://www.paiz.gov.pl/polska_w_liczbach/inwestycje_zagraniczne (23.11.2017).

7 Zob. http://www.nbp.pl/publikacje/zib/zib_2016_n.pdf.

8 Zob. http://www.gus.org.pl (10.11.2017).

Bibliografia

Agencja Restrukturyzacji ibModernizacji Rolnictwa. (niedatowane). Plan Rozwoju Obsza- rów Wiejskich 2004–2006. Pozyskano z: http://www.arimr.gov.pl/programy-2002-2013/

plan-rozwoju-obszarow-wiejskich-2004-2006.html (15.12.2016).

Aliñska, A. (red.). (2010). Sektor finansów publicznych wbwarunkach Ăwiatowego kryzysu finansowego. Warszawa: CeDeWu.

Altubas, Y., Carbo, S., Gardener, E.P.M. ibMolyneux, P. (2007). Examining the Relation- ships between Capital, Risk and Efficiency in European Banking. European Financial Management, 13(1).

Baïtowski, M. (2016). Ekonomia przyszïoĂci. Wokóï nowego pragmatyzmu Grzegorza W.bKoïodko. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Barley, S.R. ibTolbert, P.S. (1997). Institutionalization and Structuration: Studying the Link between Action and Institution. Cornell University ILR School. Pozyskano z: http://

digitalcommons.ilr.cornell.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1131&context=articles (21.11.2017).

Barro, R. (1996). Determinants of Economic Growth: A Cross-Country Empirical Study.

NBER Working Paper, (5698).

Berg, A.G. ib Ostry, J.D. (2011). Inequity and Unsustainable Growth: Two Sides of the Same Coin? Washington: IMF.

Bundesministerium der Finanzen. (2014). Integrierter Produktrahmen (IPR). Pozyskano z: http://www.bundesfinanzministerium.de/Content/DE/Standardartikel/Themen/

Oeffentliche_Finanzen/Standards_fuer_Haushalte/integrierter-produktrahmen.html (20.11.2017).

Cohen, J.R. (2008). The Corporate Governance Mosaic and Financial Reporting Quality.

Journal of Accounting Literature, 23(1).

Council of the EU. (2013). Press Release, 3227th Council meeting, Economic and Financial Affairs. Brussels: ECOFIN.

mwikliñski, H. (red.). (2000). Polityka gospodarcza. Gdañsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdañskiego.

Department of Public Expenditure and Reform. (2016). Public Service Reform Plan 2014Ř2016. Pozyskano z: http://reformplan.per.gov.ie/ (19.11.2017).

Dyrektywa Rady 2011/85/UE zb dnia 8 listopada 2011 r. wb sprawie wymogów dla ram budĝetowych pañstw czïonkowskich, Dz.Urz. UE L 306/41 zb23.11.2011 r.

Dziadek, K. (2012). Makroekonomiczny wymiar przedsiÚwziÚÊ finansowanych dotacjami unijnymi wbPolsce. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciñskiego, (45).

European Commission. (2015). Green Paper on retail financial services. Pozyskano z:

http://ec.europa.eu/finance/consultations/2015/retail-financial-services/index_en.htm (22.11.2017).

European Commission. (niedatowane). Roczny cykl koordynacji polityk gospodarczych pañstw czïonkowskich UE. Pozyskano z: http://ec.europa.eu/europe2020/making-it- happen/index_pl.htm (12.11.2016).

European Commission. Directorate-General for Economic and Financial Affairs. (2002).

Public finance in EMU – 2002. European Economy, (3).

European Communities. (2004). Evaluating EU Activities. A Practical Guide for the Com- mission Services Brussels: Directorate-General for the Budget, European Commu- nities.

European Council. (2000). Lisbon European Council 23 and 24 March 2000. Presidency Conclusions. The Lisbon Strategy for Growth and Employment. Lisbon: European Council, (100/1/00).

European Investment Bank. (2016). European Fund for Strategic Investments in 2016.

Pozyskano z: http://www.eib.org/infocentre/publications/all/european-fund-for-stra- tegic-investments-in-2016.htm (20.01.2017).

Giza, W. (2016). Nowy pragmatyzm Grzegorza W. Koïodki – obposzukiwaniach ekonomii przyszïoĂci. W: M. Baïtowski (red.), Ekonomia przyszïoĂci. Wokóï nowego pragmatyzmu Grzegorza W. Koïodko. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

IMF. (2007). World Economic Outlook. Globalization and Inequality. Washington: IMF.

Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. (2011). Polska 2030. Trzecia fala nowoczesnoĂci.

Dïugookresowa strategia rozwoju kraju (projekt). Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów.

Keynes, J.M. (2003). Ogólna teoria zatrudnienia, procentu ibpieniÈdza. Warszawa: Wydaw- nictwo Naukowe PWN.

Komisja Europejska. (2010). Strategia na rzecz inteligentnego ib zrównowaĝonego rozwoju sprzyjajÈcego wïÈczeniu spoïecznemu. Bruksela: Komisja Europejska.

Komisja Europejska. (2014). Inwestycje na rzecz wzrostu gospodarczego ib zatrudnienia.

Promowanie rozwoju ibdobrego rzÈdzenia wbregionach UE ibmiastach. Bruksela: Komisja Europejska. Pozyskano z: http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/official/

reports/cohesion6/6cr_pl.pdf (20.12.2016).

Komisja Wspólnot Europejskich. (2004). Perspektywy finansowe na lata 2007–2013. Komu- nikat Komisji dla Rady ibParlamentu Europejskiego. Bruksela, COM(2004).

Komisja Wspólnot Europejskich. (2005). Wspólne dziaïania na rzecz wzrostu gospodarczego ibzatrudnienia. Nowy poczÈtek strategii lizboñskiej. Bruksela, COM(2005).

Ministerstwo Infrastruktury ibRozwoju. (2015). Sprawozdanie zbrealizacji wb2014 r. NSRO na lata 2007–2013. Warszawa: Ministerstwo Infrastruktury ib Rozwoju. Pozyskano z:

https://www.mr.gov.pl/media/13809/Sprawozdanie_z_realizacji_w_2014_r_NSRO_na_

lata_2007_2013.pdf (23.10.2016).

Ministerstwo Rozwoju. (2016). Strategia na rzecz odpowiedzialnego rozwoju. Projekt do konsultacji spoïecznych. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju.

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. (2006). Strategia rozwoju kraju 2007–2015. Warszawa:

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. (2010). Wpïyw funduszy unijnych na gospodarkÚ polskich regionów ib konwergencje zb krajami UE. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.

Moědzierz, A. (2015). Strengthening the Post-crisis Fiscal Rules – the Case of Spain, Slovakia and Sweden. EQUILIBRIUM Quarterly Journal of Economics and Economic Policy, 10(2).

Musgrave, R.A. ib Musgrave P.B. (1984). Public Finance in Theory and Practice. New York: McGraw-Hill.

Postuïa, M. ibCieĂlik, R. (red.) (2016). Projekty inwestycyjne. Finansowanie, budĝetowanie, ocena efektywnoĂci, Warszawa: Difin.

Rada Ministrów. (2012). Strategia rozwoju kraju 2020. Aktywne spoïeczeñstwo, konkuren- cyjna gospodarka, sprawne pañstwo. Warszawa: Rada Ministrów.

Resmer, A. (2016). Determinanty lokalizacji centrów usïug outsourcingowych wb Polsce.

Gdañsk: Politechnika Gdañska, niepublikowana praca doktorska.

RozporzÈdzenie Rady (UE, Euratom) nr 1311/2013 zbdnia 2 grudnia 2013 r. okreĂlajÈce wieloletnie ramy finansowe na lata 2014–2020. Dz.Urz. UE L 347/884.

Schneider, F. (2016). Estimating the Size of the Shadow Economies of Highly-Developed Countries: Some New Results. London: The Institute of Economic Affairs.

Smith, A. (1975). The Theory of Moral Sentiments. Oxford: Clarendon Press.

Spraakman, G. (1997). Transaction Cost Economics: A Theory for Internal Audit? Mana- gerial Auditing Journal, 12(7).

UrzÈd Komitetu Integracji Europejskiej. (2002). Strategia lizboñska – droga do sukcesu zjednoczonej Europy. Warszawa: UrzÈd Komitetu Integracji Europejskiej.

Wagner, A. (1893). Grundlegung der politischen Oekonomie. Berlin: C.F. Winter.

Winiarski, B. (red.). (2016). Polityka gospodarcza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Wypych, M. (2015). Inwestycje zagraniczne wbPolsce wbwarunkach destabilizacji makro- ekonomicznej. Annales Universitatis Mariae Curie-Skïodowska, sectio H – Oeconomia, XLIX(4). Pozyskano z: http://oeconomia.annales.umcs.pl (01.01.2018).

Zespóï Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów. (2009). Raport Polska 2030.

Wyzwania rozwojowe. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów.