SEKCJA CZWARTA
SPRAWA RADUCKI przeciwko POLSCE (Skarga nr 10274/08)
WYROK
STRASBURG 22 lutego 2011 roku
OSTATECZNY 22/05/2011
Wyrok ten stal się ostateczny zgodnie z warunkami określonymi w Artykule 44 ust. 2 Konwencji. Wyrok może podlegać korekcie wydawniczej.
W sprawie Raducki przeciwko Polsce,
Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Czwarta), zasiadając jako Izba w składzie:
Pan Nicolas Bratza, Przewodniczący, Pan Lech Garlicki,
Pani Ljiljana Mijović, Pan Päivi Hirvelä Pani Ledi Bianku,
Pani Zdravka Kalaydjieva, Pani Nebojša Vučinić, sędziowie, oraz Pan Lawrence Early, Kanclerz Sekcji,
Obradując na posiedzeniu zamkniętym w dniu 1 lutego 2011 roku, Wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu.
POSTĘPOWANIE
1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 10274/08) wniesionej w dniu 15 lutego 2008 roku przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej do Trybunału na podstawie Artykułu 34 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności ("Konwencja") przez obywatela polskiego, pana Roberta Raduckiego ("skarżący").
2. Skarżący reprezentowany był przez panią M. Gąsiorowską, adwokat prowadzącą praktykę w Warszawie. Polski Rząd ("Rząd") reprezentowany był przez swojego Pełnomocnika, Pana J. Wołąsiewicza z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
3. Skarżący w szczególności podniósł zarzut, że jego tymczasowe aresztowanie trwało zbyt długo.
4. W dniu 9 czerwca 2008 toku Przewodniczący Sekcji Czwartej zdecydował o zakomunikowaniu skargi Rządowi. Trybunał zdecydował również o łącznym rozpatrzeniu w przedmiocie dopuszczalności i meritum skargi (Artykuł 20 ust. 1).
FAKTY
I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY
5. Skarżący urodził się 1969 roku, i mieszka w Łodzi.
A. Postępowanie karne przeciwko skarżącemu i jego tymczasowe aresztowanie 6.W dniu 27 grudnia 2001 roku skarżący został zatrzymany pod zarzutem dokonania zabójstwa oraz usiłowania dokonania zabójstwa w warunkach uczestnictwa w zorganizowanej grupie przestępczej.
7. W dniu 28 grudnia 2001 roku Sąd Rejonowy w Łodzi wydał nakaz tymczasowego aresztowania skarżącego, w oparciu o uzasadnione podejrzenie popełnienia przez niego zarzucanych mu przestępstw. Sąd wziął pod uwagę poważny charakter tych przestępstw oraz prawdopodobieństwo wymierzenia skarżącemu surowej kary. Ponadto, sąd uznał, że tymczasowe aresztowanie skarżącego było konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania w związku z obawą, że mógłby on mataczyć, nakłaniać świadków do składania fałszywych zeznań lub ukrywać się.
8. Złożone przez skarżącego zażalenie na wydane postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, podobnie jak jego kolejne zażalenia na niektóre z postanowień przedłużających tymczasowe aresztowanie, a także jego późniejsze prośby o zwolnienie z aresztu oraz zażalenia na odmowy zwolnienia – nie przyniosły efektu. W swoich wnioskach i zażaleniach, skarżący twierdził, że jego przedłużające się tymczasowe aresztowanie narusza stosowne przepisy Kodeksu postępowania karnego.
9. W trakcie śledztwa, okres tymczasowego aresztowania skarżącego był kilkakrotnie przedłużany – w dniach 22 marca 2002 roku (do 29 maja 2002 roku), 21 maja 2002 (do 29 września 2002) oraz 20 września 2002 (do 14 października 2002). We wszystkich decyzjach wydanych w sprawie, sądy powoływały się na argumenty pierwotne podane w uzasadnieniu tymczasowego aresztowania skarżącego.
Podkreślały przy tym, że z uwagi na skomplikowany charakter sprawy oraz obszerny materiał dowodowy, śledztwo nie zostało jeszcze zakończone.
10. W bliżej nieokreślonym dniu prokuratura wniosła akt oskarżenia do Sądu Okręgowego w Łodzi. Akt oskarżenia obejmował piętnastu oskarżonych, którym przedstawiono liczne zarzuty, w tym zarzut dokonania zabójstwa, usiłowania zabójstwa, wymuszenia oraz nielegalnego posiadanie broni palnej . Skarżący został oskarżony o dokonanie zabójstwa oraz usiłowanie zabójstwa w warunkach udziału w zorganizowanej grupie przestępczej.
11. W trakcie trwania procesu sądy kilkakrotnie przedłużały areszt tymczasowy skarżącego o kolejne okresy: w dniu 24 grudnia 2002 roku (do 27 grudnia 2003 roku), 9 grudnia 2003 (do 30 kwietnia 2004), 14 kwietnia 2004 (do 31 grudnia 2004), 21 grudnia 2004 (do 30 czerwca 2005), 22 czerwca 2005 (do 31 grudnia 2005), 21 grudnia 2005 (do 30 kwietnia 2006), 26 kwietnia 2006 (do 31 lipca 2006), 21 listopada 2007 (do 9 marca 2008) oraz 26 lutego 2008 (do 9 września 2008). Przedłużając areszt tymczasowy skarżącego, sądy powtarzały wcześniej podawane powody ku temu. Powoływały się w szczególności na skomplikowany charakter sprawy, dużą liczbę współoskarżonych oraz konieczność zapoznania się z obszernym materiałem dowodowym. I wreszcie, sądy wskazały na wagę wzajemnych relacji pomiędzy oskarżonymi, z których wszyscy byli domniemanymi członkami zorganizowanej grupy przestępczej.
12. W dniu 4 listopada 2003 roku sąd rozpoznający sprawę przeprowadził pierwszą rozprawę. Następnie, w sprawie odbyło się 78 rozpraw.
13. W dniu 9 czerwca 2006 roku Sąd Okręgowy w Łodzi uznał skarżącego winnym zarzucanych mu czynów, i skazał go na karę dożywocia. Skarżący wniósł apelację od wyroku.
14. Kolejne rozprawy odbyły się w dniach 13 i 15 listopada przed Sądem Apelacyjnym w Łodzi.
15. W dniu 21 listopada 2007 roku Sąd Apelacyjny w Łodzi uchylił wyrok sądu pierwszej instancji w stosunku do skarżącego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
16. W dniu 26 września 2008 roku skarżący został zwolniony z aresztu i objęty dozorem policyjnym.
17. Postępowanie przed Sądem Okręgowym w Łodzi jest w toku.
B. Warunki aresztu tymczasowego skarżącego
18. W dniu 27 grudnia 2001 roku skarżący został osadzony w Areszcie Śledczym w Sieradzu. Od tego pory nieprzerwanie przebywał aresztach śledczych – najpierw w Płocku, a następnie w Łodzi, Opolu oraz w Głubczycach. W dniu 27 marca 2007 roku skarżący został przeniesiony z powrotem do Aresztu Śledczego w Łodzi, gdzie pozostawał do czasu swojego zwolnienia w dniu 26 września 2008 roku.
19. Relacje stron dotyczące warunków pobytu skarżącego w areszcie tymczasowym częściowo różnią się między sobą.
20. W swoim pierwszym piśmie skierowanym do Trybunału skarżący twierdził, że w trakcie swojego pobytu w Areszcie Śledczym w Łodzi był on przetrzymywany w przeludnionych celach, w warunkach, które nie spełniały podstawowych standardów sanitarno-higienicznych. W piśmie do Trybunału z dnia 16 czerwca 2008 roku rozciągnął on swoje zarzuty również na pozostałe jednostki penitencjarne.
21. Rząd przyznał, że nie może potwierdzić, czy skarżący w trakcie swojego pobytu w Areszcie Śledczym w Łodzi w okresie od 16 października 2002 do 14 lutego 2005, od 23 lutego 2005 do 20 lipca 2006 oraz od 27 marca 2007 do 8 sierpnia 2007 przebywał w celach o powierzchni co najmniej 3 m2 przypadającej na jednego osadzonego. Jednakże, Rząd stwierdził, że przez cały okres pobytu skarżącego w areszcie śledczym sędzia penitencjarny był regularnie informowany o przeludnieniu panującym w wyżej wymienionej jednostce penitencjarnej. Jeżeli chodzi o pobyt skarżącego w Areszcie Śledczym w Łodzi po dniu 8 sierpnia 2007 roku, Rząd przyznał, że skarżący spędził tam 171 dni w celach nie spełniających kodeksowej normy minimum 3 m2 powierzchni na jednego osadzonego. Rząd nie przedstawił uwag dotyczących warunków pobytu skarżącego w pozostałych jednostkach penitencjarnych.
22. Skarżący nie wnosił żadnych formalnych skarg do władz penitencjarnych odnośnie do warunków jego pobytu w areszcie tymczasowym. Nie wniósł też powództwa o zadośćuczynienie z tytułu naruszenia jego dóbr osobistych.
C. Cenzura korespondencji skarżącego
23. W dniach 15 lutego oraz 14 maja 2008 roku skarżący wysłał pisma do Kancelarii Trybunału. Dnia 25 lutego 2008 roku wysłał pismo do Rzecznika Praw Obywatelskich. W dniu 19 marca wysłał pismo do Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Wszystkie potwierdzenia wysyłki powyższych pism opatrzone są pieczątką o treści "Sąd Okręgowy w Łodzi, ocenzurowano, data oraz nieczytelny podpis".
II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA
A. Środki zapobiegawcze, w tym tymczasowe aresztowanie
24. Odpowiednie prawo krajowe oraz praktyka dotyczące stosowania tymczasowego aresztowania, podstaw dla jego przedłużenia, zwolnienia z aresztu, jak również zasady regulujące stosowanie innych tak zwanych "środków zapobiegawczych" – zostały przedstawione w wyrokach Trybunału wydanych w sprawach Gołek przeciwko Polsce, nr 31330/02, §§ 27-33, 25 kwietnia 2006, oraz Celejewski przeciwko Polsce, nr 17584/04, §§ 22-23, 4 maja 2006.
B. Odpowiednie dane statystyczne
25. Odpowiednie dane statystyczne, ostatnie nowelizacje Kodeksu postępowania karnego mające na celu usprawnienie postępowania karnego, jak również odniesienia do stosownych materiałów Rady Europy – można znaleźć w wyroku Trybunału w sprawie Kauczor (patrz Kauczor przeciwko Polsce, nr 45219/06,
§ 27-28 oraz 30-35, 3 lutego 2009).
C. Warunki aresztu tymczasowego
26. Szczegółowy opis odpowiednich przepisów prawa wewnętrznego oraz praktyki w zakresie generalnych zasad regulujących warunki aresztu tymczasowego w Polsce, jak również środki dostępne na podstawie prawa wewnętrznego dla osadzonych podnoszących zarzut, że warunki ich pobytu w areszcie śledczym są nieodpowiednie – zostały przedstawione w pilotażowych wyrokach Trybunału wydanych w sprawach Orchowski przeciwko Polsce (nr 17885/04) oraz Norbert Sikorski przeciwko Polsce (nr 17599/05) w dniu 22 października 2009 roku (patrz odpowiednio §§ 75-85 i 45-88). Bardziej aktualne kwestie opisane zostały w orzeczeniu Trybunału w sprawie Łatak przeciwko Polsce (nr 52070/08), wydanym w dniu 12 października 2010 roku (patrz §§ 25-54).
PRAWO
I. ZARZUT NARUSZENIA ARTYKUŁU 5 UST. 3 KONWENCJI
27. Skarżący podniósł zarzut, że jego tymczasowe aresztowanie trwało zbyt długo. Powołał się przy tym na Artykuł 5 ust. 3 Konwencji, który w odpowiednim fragmencie brzmi następująco:
"Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c niniejszego Artykułu … ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę."
28. Rząd nie zakwestionował tego twierdzenia.
A. Dopuszczalność
29. Trybunał stwierdza, że przedmiotowa skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu Artykułu 35 ust 3 Konwencji. Trybunał stwierdza dalej, że nie jest ona niedopuszczalna z jakiegokolwiek innego powodu. A zatem musi zostać uznana za dopuszczalną.
B. Meritum sprawy 1. Rozpatrywany okres
30. Tymczasowe aresztowanie skarżącego rozpoczęło się w dniu 27 grudnia 2001 roku, kiedy to został on zatrzymany pod zarzutem dokonania zabójstwa oraz usiłowania dokonania zabójstwa. W dniu 9 czerwca 2006 roku Sąd Okręgowy w Łodzi skazał go za popełnienie zarzucanych mu czynów.
Począwszy od tej daty skarżący był pozbawiony wolności "w wyniku skazania go przez właściwy sąd" w rozumieniu Artykułu 5 ust. 1 (a), i stąd też ten okres jego izolacji nie wchodzi w zakres Artykułu 5 ust. 3 (porównaj Kudła przeciwko Polsce [GC], nr 30210/96, § 104, ECHR 2000-XI).
W dniu 21 listopada 2007 roku Sąd Apelacyjny w Łodzi uchylił wyrok skazujący skarżącego. Począwszy od tej daty, okres, w którym był on pozbawiony
wolności ponownie wszedł w zakres Artykułu 5 ust. 3. Okres ten trwał do dnia 26 września 2008 roku, kiedy to skarżący został zwolniony.
31. Stąd też okres, jaki należy rozpatrywać wynosi pięć lat, trzy miesiące i siedemnaście dni.
2. Stanowiska stron (a) Skarżący
32. Skarżący twierdził, że okres jego tymczasowego aresztowania przekroczył rozsądne ramy czasowe w rozumieniu Artykułu 5 ust. 3 Konwencji. Powołując się na orzecznictwo Trybunału, twierdził on ponadto, że przedłużający się areszt tymczasowy może zostać usprawiedliwiony w danej sprawie tylko wówczas, gdy istnieją szczególne przesłanki dla ochrony interesu publicznego, które – przy dochowaniu wymogu domniemania niewinności – przeważają nad zasadą poszanowania dla indywidualnych wolności. Każdy system obligatoryjnego stosowania aresztu tymczasowego sam w sobie jest niezgodny w Artykułem 5 ust. 3 Konwencji, i to władze krajowe mają obowiązek stwierdzenia i wykazania konkretnych faktów przeważających nad zasadą poszanowania dla wolności indywidualnych. Skarżący twierdził również, że władze – nie będąc w stanie powołać się na konkretne fakty, a opierając się głównie na ciężarze postawionych mu zarzutów, przedłużały okres jego tymczasowego aresztowania z powodów, których nie można uznać za "wystarczające". W konkluzji stwierdził, że władze nie przedstawiły uzasadnienia dla przedłużania jego aresztu tymczasowego.
(b) Rząd
33. Trybunał zauważa, że Rząd odstąpił od zajęcia stanowiska co do meritum sprawy. Rząd stwierdził jednakże, iż postępowanie w sprawie skarżącego miało szczególnie skomplikowany charakter, oraz że skarżący był oskarżony o popełnienie poważnych przestępstw będąc uczestnikiem jednej z najbardziej wpływowych i niebezpiecznych zorganizowanych grup przestępczych w Polsce.
3. Ocena Trybunału (a) Zasady ogólne
34. Trybunał po raz kolejny stwierdza, że generalne zasady dotyczące prawa
"do osądzenia w rozsądnym terminie albo zwolnienia na czas postępowania", gwarantowane na podstawie Artykułu 5 ust. 3 Konwencji, zostały przedstawione w kilku wcześniejszych wyrokach Trybunału (patrz między innymi sprawa Kudła przeciwko Polsce [GC], nr 30210/96, § 110 et seq, ECHR 2000-XI; oraz McKay przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, powołana wyżej, z dalszymi odniesieniami).
(b) Zastosowanie powyższych zasad w przedmiotowej sprawie
35. Władze, w swoich decyzjach o zastosowaniu aresztu tymczasowego, niezależnie od uzasadnionych podejrzeń wobec skarżącego, zasadniczo powoływały się na trzy podstawy przemawiające za odwołaniem się do takiego środka, a mianowicie: (1) poważny charakter zarzucanych skarżącemu przestępstw, (2) skomplikowany charakter sprawy z uwagi na liczbę oskarżonych oraz obszerna liczba dowodów do przeprowadzenia, (3) surowość grożącej skarżącemu kary oraz (4) konieczności zapewnienia właściwego toku postępowania. Odnośnie ostatniego z wymienionych punktów, władze podnosiły możliwość wpływania przez skarżącego na
świadków oraz innych współoskarżonych w sprawie, uwzględniając fakt, że brał on udział w zorganizowanej grupy przestępczej.
36. Skarżącemu postawiono zarzut dokonania zabójstwa oraz usiłowania zabójstwa w warunkach udziału w zorganizowanej grupie przestępczej (patrz akapit 10 powyżej). W opinii Trybunału, fakt, że sprawa obejmowała zarzut udziału w tego rodzaju grupie przestępczej powinien zostać uwzględniony w ocenie spełniania dyspozycji Artykułu 5 ust. 3 (patrz Bąk przeciwko Polsce, nr 7870/04, § 57, 16 stycznia 2007).
37. Trybunał zgadza się z tym, że uprawnione podejrzenia wobec skarżącego o popełnienie poważnych przestępstw mogły początkowo uzasadniać jego tymczasowe aresztowanie. Ponadto, Trybunał zauważa, że władze stały przed trudnym zadaniem ustalenia stanu faktycznego oraz określenia stopnia odpowiedzialności każdego z oskarżonych. W takich okolicznościach, Trybunał zgadza się również z tym, że konieczność przeanalizowania dowodów pochodzących z wielu różnych źródeł stanowiła uzasadnione i wystarczające podstawy dla początkowego zastosowania wobec skarżącego aresztu tymczasowego.
38. Ponadto, władze sądowe powołały się również na prawdopodobieństwo wymierzenia skarżącemu surowej kary, uwzględniając poważny charakter zarzucanych mu przestępstw (patrz akapity 7 i 9). Jednakże, Trybunał po raz kolejny stwierdza, że podczas gdy surowość grożącej kary jest istotnym elementem w ocenie ryzyka ukrywania się lub ponownego popełnienia przestępstwa przez osadzonego, to jednak waga zarzutów sama w sobie nie może uzasadniać długich okresów tymczasowego aresztowania (patrz, na przykład, Ilijkov przeciwko Bułgarii, nr 33977/96, §§ 80-81, 26 lipca 2001 oraz Michta przeciwko Polsce, nr 13425/02,
§ 49, 4 maja 2006).
39. Ponadto, władze sądowe powołały się na fakt, że skarżącemu postawiono zarzut udziału w zorganizowanej grupie przestępczej. W tym względzie Trybunał po raz kolejny stwierdza, że istnienie ogólnego ryzyka wynikającego ze zorganizowanego charakteru przestępczych działań skarżącego może zostać przyjęte jako podstawa dla jego tymczasowego aresztowania w początkowej fazie postępowania (patrz Górski przeciwko Polsce, nr 28904/02, § 58, 4 października 2005), a w pewnych okolicznościach również jako podstawa dla kolejnych przedłużeń aresztu tymczasowego (patrz sprawa Celejewski, powołana wyżej, § 37). Przyjmuje się również, że w tego rodzaju sprawach, w których występuje wielu oskarżonych, proces gromadzenia dowodów i odbierania zeznań jest często zadaniem trudnym. Ponadto, Trybunał uznaje, że w sprawach takich jak niniejsza, które dotyczą zorganizowanych grup przestępczych, ryzyko że osadzony, po zwolnieniu go, może wywierać naciski na świadków lub pozostałych współoskarżonych lub w inny sposób utrudniać prawidłowy tok postępowania – jest z natury rzeczy szczególnie wysokie.
40. Podczas gdy wyżej wymienione czynniki mogły uzasadniać relatywnie długi okres tymczasowego aresztowania skarżącego, to jednak nie dawały one sądom krajowym nieograniczonego prawa do przedłużania tego środka. Nawet gdyby przyjąć, że szczególne okoliczności tej sprawy wymagały przedłużenia aresztu tymczasowego poza generalnie przyjęty okres zgodny z orzecznictwem Trybunału, to niezbędne były szczególnie mocne podstawy dla uzasadnienia kolejnych przedłużeń okresu tymczasowego aresztowania skarżącego (patrz Wolf przeciwko Polsce, nr 15667/03 oraz 2929/04, § 90, 16 stycznia 2007). W tym kontekście Trybunał
zauważa, że skarżący był przetrzymywany w areszcie przez okres pięciu lat i trzech miesięcy.
41. Mając na uwadze powyższe, nawet przy uwzględnieniu faktu, że sądy stały przed szczególnie trudnym zadaniem rozpatrzenia sprawy dotyczącej zorganizowanej grupy przestępczej, Trybunał stwierdza, że powody podane przez władze krajowe nie uzasadniały łącznego wymiaru trwania aresztu tymczasowego skarżącego. W tej sytuacji nie jest konieczne badanie, czy postępowanie było prowadzone z dochowaniem szczególnej staranności.
42. A zatem nastąpiło naruszenie Artykułu 5 ust. 3 Konwencji.
II. ZARZUT NARUSZENIA ARTYKUŁU 3 KONWENCJI
43. Skarżący podniósł zarzut naruszenia Artykułu 3 Konwencji przez to, że był przetrzymywany w przeludnionych celach, oraz że Państwo nie zapewniło mu odpowiednich warunków w trakcie jego pobytu a areszcie.
A. Sprzeciw Rządu w oparciu o niewyczerpanie środków krajowych Artykuł 35 ust 1 Konwencji brzmi w odpowiednim fragmencie następująco:
"1. Trybunał może rozpatrywać sprawę dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych, przewidzianych prawem wewnętrznym, zgodnie z powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego …"
44. Rząd twierdził, że skarżący nie wyczerpał wszystkich środków odwoławczych przewidzianych prawem wewnętrznym, zgodnie z wymogiem Artykułu 35 ust. 1 Konwencji. Rząd podniósł wstępne zastrzeżenie podobne do tego, które zostało powołane w sprawie Łatak przeciwko Polsce (patrz Łatak przeciwko Polsce (dec.) nr 52070/08, 12 października 2010, §§ 63-64). W szczególności Rząd podkreślił, że skarżący został już zwolniony w dniu 26 października 2008 roku. W tych okolicznościach, sytuacja dająca podstawy do podniesienia zarzutu naruszenia Artykułu 3 Konwencji nie miała już miejsca, a skarżący mógł wnieść powództwo cywilne na podstawie Artykułu 24 w związku z Artykułem 448 Kodeksu cywilnego, występując o zadośćuczynienie z tytułu wcześniej zaistniałego naruszenia.
45. Z uwagi na powyższe, Rząd wystąpił do Trybunału o odrzucenie skargi z powodu niewyczerpania środków odwoławczych przewidzianych prawem wewnętrznym, na podstawie Artykułu 35 ust. 1 Konwencji.
B. Stanowisko skarżącego
46. Skarżący nie zgodził się z powyższymi argumentami, utrzymując, że środek zasugerowany przez Rząd nie może zostać uznany za "skuteczny" dla celów Artykułu 35 ust. 1 Konwencji.
C. Ocena Trybunału
47. Trybunał badał już wcześniej analogiczne zastrzeżenie podniesione przez Rząd w wyżej wymienionej sprawie Łatak przeciwko Polsce, analizując przedstawione argumenty nie tylko w kontekście tego konkretnego skarżącego, lecz także w odniesieniu do innych, aktualnych lub potencjalnych skarżących w podobnych sprawach (patrz sprawa Łatak, powołana wyżej, §§ 71-85).
48. Czyniąc to, Trybunał miał na względzie fakt, że w dniu podejmowania decyzji, przed Trybunałem toczyło się 271 spraw, w których skarżący wnosili podobne w swojej istocie skargi, zarzucając naruszenie Artykułu 3 przez to, że w
różnych terminach i przez różne okresy czasu byli oni ofiarami tego samego problemu o charakterze strukturalnym, przebywając w przeludnionych, pozbawionych odpowiednich warunków sanitarnych celach (ibid. § 84).
49. Stwierdziwszy, że począwszy od 17 marca 2010 roku powództwo cywilne na podstawie Artykułu 24 w związku z Artykułem 448 Kodeksu cywilnego może zostać uznane za "skuteczny środek" dla celów Artykułu 35 ust. 1 Konwencji oraz mając na względzie trzyletni termin na wniesienie takiego powództwa, Trybunał uznał, że zasadniczo we wszystkich sprawach, w których w czerwcu 2008 roku zarzucane naruszenie zostało albo naprawione poprzez umieszczenie skarżącego w warunkach zgodnych z wymogami Konwencji, albo zakończyło się ipso facto na skutek zwolnienia skarżącego – zainteresowani skarżący powinni wnieść powództwo cywilne z tytułu naruszenia ich dóbr osobistych, występując od stosowne zadośćuczynienie (ibid. odpowiednio § 85 i § 76).
50. W przedmiotowej sprawie, sytuacja dająca podstawę do podniesienia zarzutu naruszenia Artykułu 3 zakończyła się w dniu 26 września 2008 roku, to jest w dniu zwolnieni skarżącego. Z uwagi na powyższe oraz mając na względzie fakt, że skarżący nadal dysponuje odpowiednią ilością czasu na przygotowanie i wniesienie do polskich sądów powództwa na podstawie Artykułu 24 w związku z Artykułem 448 Kodeksu cywilnego – przed wniesieniem swojego roszczenia do rozpatrzenia przez Trybunał, powinien on dochodzić zadośćuczynienia na szczeblu krajowym.
51. Wynika stąd, że ta część skargi musi zostać odrzucona na podstawie Artykułu 35 ust. 1 i 4 Konwencji z powodu niewyczerpania środków przewidzianych prawem wewnętrznym.
III. POZOSTAŁE ZARZUTY NARUSZENIA KONWENCJI
52. Skarżący podniósł zarzut, że ilekroć przebywał poza terenem zakładu karnego był on skuty kajdankami połączonymi ze sobą łańcuchem. Ponadto, na podstawie Artykułu 5 ust. 1 (c) Konwencji, skarżył bezprawność swojego aresztowania. Powołując się na Artykuł 8 Konwencji, skarżący podniósł również zarzut, że jego przedłużające się tymczasowe aresztowania spowodowało poważne napięcia w jego życiu rodzinnym . I wreszcie, powołując się na ten sam Artykuł, skarżył cenzurowanie swojej korespondencji z Trybunałem, Rzecznikiem Praw Obywatelskich oraz Helsińską Fundacją Praw Człowieka.
53. Odnośnie wniesionej przez skarżącego skargi na bezprawność swojego aresztowania, Trybunał zauważa, że skarżący został aresztowany w dniu 27 grudnia 2001 roku, natomiast swoją skargę wniósł w dniu 15 lutego 2008 roku. Wynika stąd, że jego skarga została wniesiona z przekroczeniem przewidzianego terminu, i musi zostać oddalona zgodnie z Artykułem 35 ust. 1 i 4 Konwencji.
54. Jeżeli chodzi o wniesioną przez skarżącego skargę na cenzurowanie jego korespondencji, Trybunał uznał, że wszyscy skarżący wnoszący podobne skargi dotyczące przypadków ingerencji, które nastąpiły po dniu 28 czerwca 2007 roku powinni skorzystać z przepisów Artykułów 23 i 24 ust. 1 w związku z Artykułem 448 Kodeksu cywilnego, w przeciwnym bowiem wypadku zostaną uznani za osoby, które nie wyczerpały środków przewidzianych prawem wewnętrznym, co jest wymagane na podstawie Artykułu 35 ust. 1 Konwencji (patrz Biśta przeciwko Polsce, nr 22807/07,
§ 49, 12 stycznia 2010).
55. W przedmiotowej sprawie, zaskarżona ingerencja zaistniała kilkakrotnie w okresie od lutego do marca 2008 roku (patrz akapit 23 powyżej), to jest po dniu
28 czerwca 2007 roku, kiedy to Sąd Apelacyjny w Warszawie wydał wyrok przyznający zadośćuczynienie z tytułu naruszenia poufności korespondencji skazanego poprzez ingerencję w nią, przekonując tym samym Trybunał, że w odniesieniu do tego rodzaju skarg można mówić o istnieniu skutecznego środka odwoławczego (patrz sprawa Biśta, powołana wyżej, § 49). W takiej sytuacji, Trybunał uznaje, że skarżący, zgodnie z wymogami Artykułu 35 ust. 1, w pierwszej kolejności powinien wnieść swoje roszczenie wynikające z Artykułu 8 Konwencji – do sądów krajowych. Wynika stąd, że jego skarga musi zostać odrzucona na podstawie Artykułu 35 ust. 1 i 4 Konwencji z powodu niewyczerpania środków przewidzianych prawem wewnętrznym.
56. Jeżeli chodzi o pozostałe skargi, Trybunał zbadał je w postaci, w jakiej zostały one przedłożone przez skarżącego. Jednakże, mając na uwadze całość posiadanego materiału, Trybunał stwierdza – w zakresie, w jakim zaskarżone kwestie wchodzą w zakres jego kompetencji – że skarżący nie uzasadnił tych skarg. Wynika stąd, że ta część skargi jest oczywiście bezzasadna, i musi zostać odrzucona zgodnie z Artykułem 35 ust. 3 i 4 Konwencji.
IV. ZASTOSOWANIE ARTYKUŁU 46 KONWENCJI 57. Artykuł 46 Konwencji stanowi, że:
"1. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się do przestrzegania ostatecznego wyroku Trybunału we wszystkich sprawach, w których są stronami.
2. Ostateczny wyrok Trybunału przekazuje się Komitetowi Ministrów, który czuwa nad jego wykonaniem."
58. Ostatnio, w sprawie Kauczor przeciwko Polsce (patrz Kauczor, powołana wyżej, §§ 58 et seq. z dalszymi odniesieniami), Trybunał uznał, że Rezolucja z 2007 roku, rozpatrywana łącznie z szeregiem wydanych wcześniej wyroków, jak również ilość toczących się spraw obejmujących kwestie związane z nadmiernym okresem tymczasowego aresztowania, niezgodnym z Artykułem 5 ust. 3 – wskazują, że naruszenie praw skarżącego gwarantowanych na podstawie Artykułu 5 ust. 3 Konwencji wynika z rozległego problemu, polegającego na nieprawidłowym funkcjonowaniu polskiego wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, co już wpłynęło i nadal w przyszłości może wpływać na los nieznanej dotąd, lecz potencjalnie znaczącej liczby osób oskarżonych w postępowaniach karnych.
59. Prawdą jest, że przedmiotowa sprawa dotyczy osoby działającej w ramach zorganizowanej grupy przestępczej. Jednakże, jak już stwierdzono wyżej, podczas gdy czynnik ten powinien być uwzględniany w ocenie zgodności z Artykułem 5 ust. 3 i może stanowić uzasadnienie dla zastosowanie dłuższego okresu tymczasowego aresztowania niż ma to miejsce w sprawie dotyczącej pojedynczego przestępcy, to jednak domniemany członek zorganizowanej grupy przestępczej ma również prawo do ochrony przed bezzasadnie długim aresztowaniem, zapewnianej przez tenże przepis (patrz akapity 39-40 powyżej). Tak jak w przypadku wielu innych podobnych spraw dotyczących aresztu tymczasowego, władze nie podały istotnych i wystarczających powodów dla uzasadnienia przedłużającego się tymczasowego aresztowania skarżącego (patrz akapity 41-42 powyżej). Ponadto, jak wskazuje coraz większa liczba wyroków, w których Trybunał stwierdził, że Polska naruszyła Artykuł 5 ust. 3 w odniesieniu do skarżących biorących udział w zorganizowanych grupach przestępczych – niniejsza sprawa w żadnym wypadku nie jest odosobnionym przykładem zastosowania bezzasadnie długiego aresztu tymczasowego, stanowiąc potwierdzenie praktyki, którą uznano za niezgodną z Konwencją (patrz, między
innymi, sprawa Celejewski przeciwko Polsce, powołana wyżej; Kąkol przeciwko Polsce, nr 3994/03, 6 września 2007; Malikowski przeciwko Polsce, nr 15154/03, 16 października 2007; a także Hilgartner przeciwko Polsce, nr 37976/06, §§ 46-48, 3 marca 2009 – wyrok nie jest jeszcze ostateczny). Dlatego też Trybunał nie widzi powodu dla odstąpienia od swoich ustaleń w sprawie Kauczor odnośnie istnienia problemu o charakterze strukturalnym oraz potrzeby podjęcia przez Państwo polskie działań mających na celu naprawienie tej sytuacji (patrz sprawa Kauczor, powołana wyżej, §§ 60-62).
V. STOSOWANIE ARTYKUŁU 41 KONWENCJI 60. Artykuł 41 Konwencji stanowi co następuje:
"Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeżeli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi taka potrzeba, o przyznaniu słusznego zadośćuczynienia pokrzywdzonej stronie."
A. Szkoda
61. Skarżący wystąpił o przyznanie mu kwoty 50 000 euro (EUR) z tytułu szkody niemajątkowej.
62. Rząd zakwestionował to roszczenie uznając je za przesadne i znacznie wyższe od kwot zazwyczaj przyznawanych przez Trybunał w podobnych sprawach.
63. Trybunał stwierdza, że skarżący poniósł szkodę niemajątkową, która nie jest w sposób wystarczający kompensowana stwierdzeniem naruszenia Konwencji.
Biorąc pod uwagę konkretne okoliczności przedmiotowej sprawy oraz dokonując swojej oceny na zasadzie słuszności, Trybunał przyznaje skarżącemu z tego tytułu kwotę 2000 EUR.
B. Koszty i wydatki
64. Skarżący wystąpił ponadto o przyznanie mu kwoty 6 100 złotych (PLN) z tytułu kosztów i wydatków poniesionych przed Trybunałem.
65. Rząd zwrócił się do Trybunału o naliczenie kwoty zwracanych kosztów i wydatków prawnych jedynie w zakresie, w jakim takie koszty i wydatki zostały faktycznie i w niezbędnym wymiarze poniesione w postępowaniu przed Trybunałem oraz są w rozsądnej wysokości.
66. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, skarżący jest uprawniony do zwrotu poniesionych przez siebie kosztów i wydatków jedynie w zakresie, w jakim wykazano, że zostały one faktycznie i w niezbędnym wymiarze poniesione, w rozsądnej wysokości. W przedmiotowej sprawie, uwzględniając posiadane informacje, wskazane wyżej kryteria oraz fakt, że stwierdzone naruszenie dotyczyło powtarzającej się kwestii, Trybunał uznaje za rozsądne przyznać kwotę 1 000 EUR z tytułu kosztów i wydatków poniesionych w związku z postępowaniem przed Trybunałem.
C. Odsetki z tytułu zwłoki
67. Trybunał uznaje za właściwe, że odsetki z tytułu zwłoki powinny zostać oparte na marginalnej stopie pożyczkowej Europejskiego Banku Centralnego, do której należy dodać trzy punkty procentowe.
Z TYCH WZGLĘDÓW TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE
1. Uznaje skargę dotyczącą długości tymczasowego aresztowania skarżącego za dopuszczalną, natomiast pozostałą część skargi za niedopuszczalną;
2. Stwierdza, że nastąpiło naruszenie Artykułu 5 ust. 3 Konwencji;
3. Stwierdza
(a) że pozwane Państwo ma zapłacić skarżącemu, w terminie trzech miesięcy od dnia, w którym wyrok stanie się ostateczny na zasadach Artykułu 44 ust. 2 Konwencji – kwotę 2 000 EUR (dwa tysiące euro) z tytułu szkody niemajątkowej oraz kwotę 1 000 EUR (jeden tysiąc euro) z tytułu kosztów i wydatków, plus wszelkie podatki, jakie mogą podlegać naliczeniu, po kursie złotego obowiązującym w dniu rozliczenia;
(b) że po upływie powyższego trzymiesięcznego terminu do momentu zapłaty, winny zostać naliczone od tej kwoty odsetki zwykłe według marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego, powiększonej o trzy punkty procentowe;
4. Oddala pozostałą część roszczenia skarżącego o słuszne zadośćuczynienie.
Sporządzono w języku anielskim oraz ogłoszono w formie pisemnej dnia 22 lutego 2011 roku na zasadach artykułu 77 ust. 2 i 3 Regulaminu Trybunału.
Lawrence Early Nicolas Bratza
Kanclerz Przewodniczący
