R O C Z N I K I G L E B O Z N A W C Z E T . X I I , W A R S Z A W A 1962
KRYSTYNA KONECKA-BETLEY
RO ZM IESZCZEN IE W A PN IA I M AGNEZU
W PR O FIL U GLEB W YTW ORZONYCH Z G LIN Y ZW AŁOW EJ JA K O JE D E N ZE W SK A ŹN IK Ó W TY POLO GICZN YCH
P racow nia Chemii i Fizyki Gleb IUNG Warszawa K ierow nik — prof, dr A. M usierowicz
WSTĘP
Z agadnienie korelacji m iędzy typologią gleb a zaw artością i rozm iesz czeniem w ap n ia i m agnezu w p rofilu glebow ym je s t tylko fra g m en te m zag adnien ia w p ły w u sk ładu chem icznego gleb n a przebieg procesów gle- botw órczych.
P ro c esy te m ają d ecy d u jący w p ły w n a rozm ieszczenie skład nik ów chem icznych w glebie, m. in. w ap n ia i m agnezu. Bardzo dużą rolę od g ry w a sam a zasobność sk ały m acierzystej, k tó ra h a m u je lub przyspiesza zm ian y zachodzące w glebie.
N a p o d kreślen ie zasługuje rów nież znaczenie procesów geologicznych, poprzed zający ch procesy glebotw órcze lub przebiegające z nim i rów no legle. W glebach w y tw o rzo ny ch z g lin y zw ałow ej szczególnie zlodow a cenia środkow o-polskiego d u żą ro lę o d g ry w a ły zjaw iska p e ry g la cja ln e [1, 2, 3], k tó re spow odow ały rozluźnienie m a te ria łu skalnego oraz jego spiaszczenie. W w y n ik u w ięc procesów geologicznych m ogło m ieć m iejsce p ew ne w ym ycie składników i zubożenie w nie w ierzchn ich w a rstw gle
bow ych, co w p ły nąć m ogło d ecy d u jąco n a d alszy przebieg procesów glebotw órczych.
B ardzo ró żn y skład m in e ra ln y i chem iczny glin zw ałow ych [7, 8, 11, 14]
je st oczyw iście w y w o łan y nie ty lk o w a ru n k a m i sed y m antacji, ale rów nież zjaw iskam i p ery g lacjaln y m i, k tó re zubożyły w ierzchn ie w a rs tw y gleb w zw iązki zasadow e. To z kolei m ogło przyspieszyć przebieg p ro cesu bielicow ania.
W in n y ch p rzy p ad k ach gleby zasobniejsze w zw iązki zasadow e i m niej spiaszczone nie doszły jeszcze do stad iu m bielicow ania m im o w a ru n k ó w
258 K. K on ecka-B etley
klim atyczn ych sp rz y ja ją c y ch w p ew nych okresach. Z glin ty ch p o w stały g leby b ru n a tn e lub sta d ia p o śred n ie m ięd zy ty p em gleb bielicow ych i b ru n a tn y c h .
C elem p rac y je st stw ierd zen ie zależności m iędzy zaw artością różnych fo rm w ap n ia i m agnezu w poszczególnych poziom ach genetycznych gleb w ytw orzo n y ch z glin zw ałow ych a ich typologią.
N ależy zaznaczyć, że w przytoczonej lite ra tu rz e poszczególni a u to rz y ro z p a tru ją fra g m en ta ry c z n ie zagadnienie różnych fo rm w ap n ia i m ag n e zu, nie an alizu jąc je d n a k szczegółowo rozm ieszczenia ty ch sk ład n ik ó w
w p ro filu glebow ym w zależności od typologii gleb [5, 6, 9, 10, 12, 13,
15, 16].
BA D ANIA WŁASNE
P ra c a o b e jm u je pięć p ro fili gleb w y tw o rzo n y ch z gliny zw ałow ej. N a podstaw ie cech m orfologicznych i chem icznych zaliczono je do gleb b ru n a tn y c h w yług ow an ych (b ru n a tn y ch lessivés), gleb bielicow ych o sła by m sto p n iu zbielicow ania o raz do gleb tzw . „pseudobielicow ych” (gleby lessivés) (tabl.).
S tw ierd zen ie przynależności zbad an y ch profilów do w yszczególnio ny ch ty p ó w o p a rto n a całok ształcie cech m orfologicznych i chem icznych, k tó re zostały już w sw oim czasie opub lik ow ane [4].
N ależy podkreślić, że sc h a ra k te ry z o w a n e gleby stanow ią nie ty lk o gleby b ru n a tn e w y łu g o w ane (b ru n a tn e lessivés) i g leby bielicow e o sła bym s to p n iu zbielicow ania, ale i stad ia p ośred nie m iędzy tym i dw om a typam i, co w p ływ a d e c y d u jąco n a n iezb y t jask ra w e różnice m iędzy w ła ściw ościam i chem icznym i ty ch gleb.
W sc h ara k te ry zo w a n y ch p ro filach oznaczono w stopach całk ow itą
zaw artość w ap n ia i m agnezu w e fra k c ji ilastej ( <0 , 0 0 2 m m ) i w częściach
ziem istych ( < 1 m m), w ap ń i m agnez rozpuszczalny w 20% HC1 i w ap ń i m agnez w y m ien ny .
W a p ń (rys. 1— 5). O gólnie m ożna powiedzieć, że rozm ieszczenie po szczególnych form w ap n ia w p ro filu glebow ym je s t w pew n ym sto p n iu zw iązane z przebiegiem procesu glebotw órczego. We w szy stkich b ad an y ch glebach w ap ń zostaje przem ieszczany jak o w ap ń w y m ien n y i rozpu sz czalny w 20% HC1 z w ierzchn ich do głębszych w a rstw , n a to m ia st n a podstaw ie analizy stopu części ziem istych i fra k c ji ila ste j m ożna w nio skow ać o m ały m na ogół przem ieszczaniu ty ch fo rm w apnia.
W glebach b ru n a tn y c h w y łu go w an y ch ilość Ca fra k c ji ila ste j w w ie rz chniej w a rstw ie je s t w iększa od ilości Ca w glebach słabo zbielicow a- ny ch i tzw . pseudobielicow ych (lessivés); w w a rstw ac h głębszych gleb b ru n a tn y c h w yłu gow an y ch ilości te w y ra ź n ie w z ra sta ją d o piero w p o
-Ca i Mg w profilu gleb jako w skaźnik typologiczny 259
ziom ie C, co w iąże się b ezpośrednio z zaw artością C a C 03 w skale m a
cierzy stej, ja k ró w n ież z p ew n ą a k u m u la cją tego sk ład n ik a w poziom ie B. W glebach słabo zbielicow anych i lessivés w poziom ie В jest bardzo m ały w z ro st ilości Ca w e .fra k c ji ila ste j. W glebach słabo zbielicow anych m oże rów nież w ystępow ać pew ne zm n iejszen ie tego sk ła d n ik a w skale m acie rzy ste j w p o ró w n an iu do poziom u B.
S k ła d m echaniczny i pH badanych g l e b M ec h a n ic al c o m p o s itio n and pH o i th e i n v e s t i g a t e d s o i l s M iejscowość L o c a lity Głębo kość Depth cm
pH M echanical com position *Skład mechaniczny a
CaCOj KCl HgO 1-0,1 0,1-0,02 0,02 1 1 S i 1.8 0 V mm Chodów V A.3 5-20 6 ,5 - 7,4 52,0 3 0 ,0 18,0 8,0 0,10 p o le *1 50-60 6 ,3 6 ,7 5 2,0 16,0 32,0 15,0 0,00 F ie ld (Б) 70-80 6,6 7 П 4 6 ,0 25,0 29,0 1 8,0 * 15,00 С 120-130 7 ,4 7 .7 5 0 ,0 21,0 29,0 16,0 11,20 Chodów A1+À3 0-4 4 .1 5 ,0 55,0 3 0 ,0 15,0 9 ,0 0,00 l a s 10-20 4 ,2 5 ,4 57,0 29.0 14,0 9 ,0 0,00 F o re st h 45-55 4 ,7 5 ,1 4 7 ,0 3 0 ,0 2 3,0 16,0 0,04 (В) 80-90 7 ,1 7,4 51,0 3 0 ,0 19,0 22,0 6 ,85 с 120-130 . 7 ,1 7,4 5 1 ,0 27,0 22,0 20,0 13,85 Bratków h 0-15 5 ,9 6 ,4 64,0 21,0 15,0 3,0 0,00 Аз 35-45 4 ,9 5 ,5 4 6 ,0 29,0 2 5 ,0 10,0 0,C0 Ч 70-80 4 ,8 5 ,3 4 8 ,0 19,0 3 3,0 22,0 0,00 с 120-130 4 ,9 5 ,4 4 2 ,0 18.0 40, С 28,0 0,00 Xociszew A-j 5-20 4 ,5 5 ,2 68,0 19,0 1 3,0 3 ,0 0,00 а2 30-40 4 ,6 5 ,6 60,0 1 4,0 27,0 12,0 0,00 В 70-80 4 ,7 5 ,5 4 1 ,0 13,0 4 6 ,0 3 1 ,0 0,00 С 120-130 5 ,1 6,0 4 8 ,0 10,0 4 2 ,0 2 5 ,0 0,00 D rułbice A-| 0-15 5 ,2 5 ,6 5 9,0 20,0 21,0 7 ,0 0,00 а2 25-35 4 ,8 5 ,4 4 4 ,0 14,0 4 2 ,0 22,0 0,00 в 65-75 4 ,7 5 ,4 4 2 ,0 16,0 4 2 ,0 2 5 ,0 0,00 с 130-135 5 ,1 6,0 5 2 ,0 1 8,0 3 0 ,0 22,0 0,00 1 7*
260 K. K on ecka-B etley
Ca%
Rys. 1. Chodów las — gleba brunatna w yługow ana
1 — C a w y m i e n n y , 2 — C a r o z p u s z c z a l n y w 20% HC1, 3 — C a o z n a c z o n y w s t o p i e c z ę ś c i z i e m i s t y c h , 4 — C a o z n a c z o n y w s t o p i e f r a k c j i i l a s t e j
Chodów forest — w ashed-ou t brown earth
1 — e x c h a n g e a b l e C n. 2 — l'0u/u HC1 — s o l u b l e C a , 3 — C a in e a r t h p a r t i c l e s m e l t , 4 — C a i n c la y f r a c t i o n m e l t ,
Ca%
( o b j a ś n i e n i e j a k w ry s . 1)
Chodów field — w ashed-ou t brown sodl
СаУс-
Са%-Rys. 3. Bratków — gleba lessivé
( o b j a ś n i e n i « j a k w r y s . 1)
Bratków — leached (lessivé) soil
( e x p l a n a t i o n s e e i n fig . 1)
C a %
-Rys. 4. Drużbice — gleba słabo zbie- licow ana
( o b j a ś n i e n i e j a k w r y s . 1)
Drużbice — w eak ly podsolized soil
( e x p l a n a t i o n s e e i n f ig . 1)
Rys. 5. K ociszew — gleba bielicow a
( o b j a ś n i e n i e j a k w r y s . 1)
K ociszew — podsol
262 K. K oneckarB etley
R ozm ieszczenie Ca oznaczonego w stopie części ziem istych je st p r a w ie ta k ie sam e ja k i oznaczonego w sto pie fra k c ji ilastej. W zbogacenie w Ca poziom u В n a s tę p u je n ajsiln iej w p rzy p a d k u gleby b ru n a tn e j w y łu gow anej, co znow u w iąże się z zaw arto ścią w ęglanów , n a to m ia st je st m ałe w glebach słabo zbielicow anych i ,,lessiv és”.
W glebie b ru n a tn e j w yłu go w an ej o rn e j ilość w ąpnia rozpuszczalnego w 20% HC1 w z ra sta do piero n a głębokości w y stęp o w an ia C a C 0 3. N ato m iast w glebach słabo zbielicow anych, lessivés i w glebie b ru n a tn e j leśnej je s t pew n e przem ieszczenie w ap n ia rozpuszczalnego w 20% HC1, a n a w e t w poziom ie В zaznacza się już lek k o jego ak u m u lacja .
K rzy w a o b razu jąca rozm ieszczenie w ap n ia w ym iennego w glebie b r u n a tn e j w y łu go w anej je st n iem al prostą, co w sk azu je n a zbliżone ilości w a p n ia w ym ienn ego w całym profilu . W pozostałych p ro filach w zro st w ap n ia w ym iennego zaznacza się ju ż w poziom ie В i to w w iększym stop niu w glebach słabo zbielicow anych niż w glebie lessivé. Ilość w y j ściow a Ca w ym iennego jest też nieco w iększa w glebie lessivé i dużo w iększa w glebie b ru n a tn e j w p o ró w n an iu z glebam i słabo zbielicow a- nym i, co c h a ra k te ry z u je proces glebotw órczy.
W ierzchnie w a rstw y gleby b ru n a tn e j w y ługow anej leśnej ze w zględu n a zasobność sk ały m acierzy stej w C a C 0 3, m im o że u leg ły przem yciu, są n ad al stosunkow o zasobne w e w szystkie fo rm y w ap n ia i m agnezu.
N ależy jed n a k podkreślić, że proces w y m y w an ia w ap n ia w ym iennego
i rozpuszczalnego w 20% H C1 zachodzi zarów no w glebach słabo zbieli
cow anych, jak i lessivés. W glebach b ru n a tn y c h w yługow anych o rn y ch n a to m ia st proces ten zaznacza się b a rd zo słabo.
M a g n e z (rys. 6— 10). Z aw artość m ag n ezu we fra k c ji ilastej i jego
rozm ieszczenie w profi/lu glebow ym w sk azu ją n a p ew ne różnice m iędzy glebam i b ru n a tn y m i w y łu g o w an ym i a glebam i słabo zbielicow anym i.
W glebach b ru n a tn y c h ilości m agnezu w e fra k c ji ila ste j są d w u k ro t n ie w iększe w w ierzch n iej w a rstw ie niż w glebach słabo zbielicow anych, n a to m ia st ilości te w skale m acierzystej są do siebie zbliżone. W skazuje to na przem ieszczenie m agnezu w glebach słabo zbielicow anych albo w w y n ik u procesu przem yw ania, a lb o n a w e t ro zk ład u m in erałó w ilastych . W p rzy p ad k ach silniejszego b ielicow ania zaznacza się m ała ak u m u la cja m agnezu w poziom ie ilu w ia ln y m (Kociszew). W o d niesien iu do g leby zw anej u n as pseudobielicow ą (lessivé, F ah lerd e, g rey b ro w n podzolic soil) należy podkreślić obecność w iększej ilości Mg w poziom ie B, w e fra k c ji ilastej. N ależy ró w n ież podkreślić, że w arto ści bezw zględne m a gnezu w w ierzchn iej w a rstw ie te j g leb y są pośred nie m iędzy w a rto śc ia m i m agnezu w glebach b ru n a tn y c h w y łu g o w any ch i w glebach słabo zbielicow anych.
Rys. 6. Chodów las — gleba brunatna w yługow ana
1 — M g w y m i e n n y , 2 — M g r o z p u s z c z a l n y w 20%HC1, 3 — M g o z n a c z o n y w s t o p i e c z ę ś c i z i e m i s t y c h , 4 — M g o z n a c z o n y w s t q p i e f r a k c j i i l a s t e j
Chodów forest — leach ed -ou t brown earth
1 — e x c h a n g e a b l e M g , 2 — 2ü°/o HC1 — s o l u b l e M g , 3 — M g in e a r t h p a r t i c l e s m e lt, 4 — M g in c la y f r a c t i o n m e l t
Rys. 7. Chodów pole — gleba bru natna w yługow ana
( o b j a ś n i e n i e j a k w r y s . 6)
Chodów field — leached-out brown field
( e x p l a n a t i o n s e e i n f ig . 6)
Rys. 8. Bratków — gleba lessivé
( o b j a ś n i e n i e j a k w r y s . 6)
Bratków — leached (lessivé) brown soil
264 K. K onecka-B etley
Mg%-
Мд%-Rys. 9. Drużbice — gleba słabo zbie- licow ana
( o b j a ś n i e n i e j a k w r y s . 6)
Drużbice — w eak ly soil podsolized
( e x p l a n a t i o n s e e in f ig . 6)
Rys. 10. K ociszew — gleba bielicow a
( o b j a ś n i e n i e j a k w r y s . 6)
K ociszew — podsol
( e x p l a n a t i o n s e e in fig . 6)
w poszczególnych poziom ach g enetycznych profilów glebow ych, co w iąże się z ich skład em m echanicznym i rzu ca głów nie św iatło na p rzebieg procesów geologicznych.
Z aw artość m ag nezu rozpuszczalnego w 20% HC1 i jego rozm ieszczenie w pro filu glebow ym odnoszą się do n a jb a rd zie j zw ietrzałej, tj. n a jb a r dziej a k ty w n e j części gleby. Ilość tej fo rm y m agnezu w w ierzch n iej w a rstw ie je s t podobna w e w szystkich u p raw n y c h glebach. W poziom ie В gleb słabo zbieli co w an ych n a to m ia st zaznacza się pew nego ro d za ju a k u m ulacja tego skład n ik a w po ró w n an iu z poziom em В gleby b ru n a tn e j w yługow anej. G leba lessivé zajm u je stanow isko pośrednie.
J a k z tego widać, rozm ieszczenie m agnezu w ym iennego w p ro filu glebow ym może tylko w p ew n ych p rzy p a d k a c h stanow ić w skaźn ik typo logiczny. I ta k np. w glebach silniej zibielieowany ch (Kociszew) zaznaczają się d u że różnice w zaw artości m agnezu w ym ienn ego w sk ale m acierzy stej w po ró w n an iu do m agnezu w ierzch niej w a rstw y , gdzie je st tego sk ład nika bard zo m ało.
W glebach słabo zbielicow anych, lessivés i b ru n a tn y c h w yłu gow a nych n ie m a isto tn y ch ró żnic w zaw artości m agnezu w ym iennego w skale m acierzy stej.
Ca i Mg w profilu gleb jako w skaźnik typologiczny 265
UWAGI KOŃCOWE
S tw ierdzono w e w szy stk ich glebach, że fra k c ja ila sta je s t głów nym m agazyn em w a p n ia i m agnezu.
Z aw arto ść w ap n ia i m agnezu w y m ienn eg o i rozpuszczalnego w 20% HC1 w poszczególnych poziom ach w sk a z u je głów nie n a żyzność ty ch gleb, n a to m ia st zaw artość ty ch skład nik ó w oznaczona w stop ie fra k c ji ilastej i w częściach ziem istych c h a ra k te ry z u je p rze d e w szy stk im k ie ru n e k procesów glebotw órczych. A naliza części ziem istych d a je rów nież pogląd n a działalność procesów geologicznych, n a to m ia st an aliza fra k c ji ilastej w sk a z u je w p ierw szy m rzęd zie n a procesy glebotw órcze z p u n k tu w idzenia p rze m ia n chem icznych.
W szystkie fo rm y w ap n ia p rzem ieszczane są z w ierzch n ich d o g łęb szych w a rstw w glebach słabo zbieliicowanych i lessivés, w zależności od stopnia lessivage czy bielicow ania. N ależy jed n a k stw ierdzić, że w gle bach słabo zbielicow anych i lessivés przem ieszcza siię głów nie w ap ń w y m ien n y i rozpuszczalny w 20% HC1, n a to m ia st w ap ń oznaczony w sto pie przem ieszcza się w b ard zo m ały m stopniu.
W glebach b ru n a tn y c h w y ług o w an y ch linie przem ieszczenia są zbli żone do p ro stej, a ilości w ap n ia w z ra sta ją d op iero w m om encie w zbo gacenia glin y w C a C 0 3.
Jeśli chodzi o m agnez, to m ożem y stw ierdzić, że przem ieszczają się w szystk ie jego fo rm y z w ierzch n ich do głębszych w a rs tw ty lk o w gle bach słabo zbielicow anych. W glebach b ru n a tn y c h i lessivés m agnez fra k c ji ila ste j p raw ie nie przem ieszcza się, co w iąże się n a jp ra w d o p o dobniej z m n iejszą rozpuszczalnością zw iązków m agnezu w sto su n k u do w apnia p rz y procesie b ru n atn ien ia , jak rów nież z form am i ty ch zw iąz ków tru d n o w ietrzejący ch . M agnez w y m ien n y rozpuszczalny w 20% HC1 i oznaczony w stopie części ziem isty ch w glebach b ru n a tn y c h i les sivés je st przem ieszczany z w ierzch n ich do głębszych w a rstw w zależ ności od n asilen ia procesu przem y w ania.
P rz ez przem ieszczenie w ap n ia lub m agnezu (rozpuszczailnych
w 20% HG1, ja k rów nież oznaczonych w stopie) z w ierzchnich do głęb szych w a rstw należy rozum ieć w zbogacenie poziom u В w te sk ład n ik i w p o rów n an iu z poziom em m A w w y n ik u przede w szystkim pro cesu gle bo twórczego.
LITERATURA
[1] D y l i k J.: Badania peryglacjalne w Polsce. Instytut Geologiczny, B iuletyn 70, W arszawa 1955, s. 133—148.
[2] D y l i k J.: P eryglacjalne struktury w p leistocenie środkowej Polski. Instytut G eologiczny, B iuletyn 66, W arszawa 1952, s. 44— 105.
266 K. K on ecka-B etley
[3] D y l i k J.: О peryglacjalnym charakterze rzeźby środkowej Polski. Acta Geogr. U niv. Łódź, nr 4, Łódzkie Tow. Nauk., 1953.
[4] K o n e c k a - B e t l e y K.: Studia nad kom pleksem sorpcyjnym gleb w y tw o rzonych z gliny zw ałow ej w nawiązaniu do ich genezy. Roczn. Glebozn., t. 10, z. 2, W arszawa 1961, s. 469—524.
[5] K o w a l i ń s k i S.: Zróżnicowanie w łaściw ości m orfologicznych, fizycznych i chem icznych czarnych ziem pod w pływ em zm iany ich użytkow ania. Zeszyty N aukow e WSR W rocław, nr 29, I960, s. 103— 117.
[6] K o w a l i ń s k i S., К o 11 e n d e r - S z у с h A.: W pływ użytkow ania gleb na zm ianę ich w łaściw ości m orfologicznych i fizyko-chem icznych. Zeszyty N a ukow e WSR W rocław, nr 23, 1959, s. 58—67.
[7] K r y g o w s k i B.: Zagadnienie czwartorzędu i podłoża środkowej części N i ziny W ielkopolskiej. Instytut Geologiczny, B iuletyn 66, W arszawa 1952, s. 191—207.
[8] K r y g o w s k i B f: G ranulom etria w badaniach utw orów czw artorzędowych w Polsce. Z badań czwartorzędu. Instytut Geologiczny, B iuletyn nr 70, War szawa 1955, s. 395— 404.
[9] M a r c i n e k J.: Studia nad fizyk o-chem icznym i w łaściw ościam i gleb b ieli- cowych i brunatnych N iziny W ielkopolsko-K ujaw skiej. Poznańskie Tow. Przy jaciół Nauk, t. 7, z. 7, Poznań 1960, s. 1—72.
[10] M u s i e r o w i c z A., K o n e c k a - B e t l e y K., K u ź n i c k i F.: Zagad nien ie typologii gleb w ytw orzonych z lessów na terenie Polski (w opracowaniu). [11] P a c o w s k a J.: Zagadnienie podziału i term inologii utw orów czw artorzę dowych. Z badań czwartorzędu. Instytut G eologiczny, B iuletyn 70, t. 6, War szawa 1955, s. 365—393.
[12] P a r f i e n o w a E. I., J e r i ł o w a E. А.: К w oprosu o lessiw aże i opodz- oliw anii. Poczw owiedien. nr 9, M oskwa 1960, s. 1—15.
[13] R o d e A. A.: O chem iczeskom sostaw ie m echaniczeskich frakcji nieskolkich poczw podzolistogo i podsolisto-bołotnogo typów . Trudy Poczwien. Instituta im. W. W. D okuczajewa, M oskwa 1933.
[14] R u t k o w s k i E.: G liny pseudozw ałow e w profilu czwartorzędu niektórych m iejscow ości Polski środkowej. K w artalnik G eologiczny, W ydaw nictw a Geolo giczne, t. 5, z. 1, W arszawa 1961, s. 223—240.
[15] S i u t a J.: W pływ procesu glejow ego na kształtow anie się cech m orfologicz nych i w łaściw ości chem icznych profilu glebow ego. Roczn. Glebozn., t. 10, z. 2, W arszawa 1961, s. 367—394.
[16] T s u n e o T., S w a n s e n C. L.: Chemical and m icrobiological properties of a brown podsolic soil. Soil Sei, Soc. Amer. Proc., t. 18, 1954, s. 148— 155.’
Ca i Mg w profilu gleb jako w skaźnik typologiczny 267 К . К О Н Е Ц К А - Б Е Т Л Е Й РАЗМЕЩ ЕНИЕ КАЛЬЦИЯ И МАГНИЯ В ПРОФИЛЕ ПОЧВ, ОБРАЗОВАВШ ИХСЯ ИЗ ВАЛУННОЙ ГЛИНЫ, К А К ОДИН ИЗ ТИПОЛОГИЧЕСКИХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ И з т р у д о в Л а б о р а т о р и и Х и м и и и Ф и з и к и П о ч в И н с т и т у т а А г р о т е х н и к и , У д о б р е н и й и П о ч в о в е д е н и я , В а р ш а в а Р е з ю м е ' В настоящей работе автор стремился обнаружить взаимозависимость меж ду некоторыми почвообразующими процессами, как побурение, вымывание (lessi vage) и оподзоление с одной стороны и — с другой стороны — содержанием р аз личных форм Са и Mg в почвенном профиле Са и Mg обменных растворимых в 20°/о НС1, растворимых в сплаве землистой фракции и в сплаве илистой фракции). Подчеркнуто такж е значение геологических процессов, влияющих на ход почвообразовательных процессов, результатом которых может явиться нако пление песчаных фракций и вымывание питательных элементов из верхних горизонтов. Это оказало влияние, в первую очередь на меньшие исходны е ко личества различных форм кальция и магния в исследуемы х почвах. С одержание обменных и растворимых в 20°/о НС1 кальция и магния в отдель ны х горизонтах почвенного профиля свидетельствуют главным образом о пло дородии этих почв, тогда как содерж ание этих элементов, определенное в сплаве илистой фракции и в землистых частях характеризирует преж де всего напра вление почвообразующ их процессов. Анализ землистых частей свидетельствует такж е о воздействии геологических процессов, тогда как анализ илистой фракции характеризирует в первую очередь почвообразовательные процессы с точки зр е ния химических видоизменений. Все формы кальция перемещаются из ниж них горизонтов в слабо оподзо- ленных и вымываемых (lessivés) почвах, в зависимости от степени вымываемости (lessivage) или оподзоления. Следует однакож е отметить, что в слабо оподзолен- ных и вымытых (lessivés) почвах перемещается главным образом, обменный и растворимый в 20°/оНС1 кальций, тогда как перемещение кальция, определен ного в сплаве, весьма незначительно. Вместе того, в буроземных и выщелоченных почвах содерж ание кальция возрастает лишь с моментом обогащения глины С аС 03, вследствие чего кривые перемещения близки к прямым. Поскольку это касается магния, то можно утверждать, что все его формы перемещаются из верхних горизонтов в глубж е расположенные лишь в слабо оподзоленны х почвах. В буроземных и вымываемых (lessivés) почвах магний илистой фракции почти не перемещается, что по всей вероятности обусловлено меньшей растворимостью соединений магния по отношению к кальцию при про цессе побурения. Обменный магний, растворимый в 20% НС1 и растворимый в сплаве землистых частей в буроземны х и вымываемых (lessivés) почвах п е ремещается из верхних горизонтов в нижние, в зависимости от интенсивности процесса промывания. О бнаружено также, что илистая фракция во всех почвах является главным хранилищем кальция и магния.
268 K. K on ecka-B etley
K . K O N E C K A -B E T L E Y
CALCIUM AND MAGNESIUM DISTRIBUTION IN SOILS FROM BOULDER LOAMS AS ONE
OF THE TYPOLOGICAL INDICES
L a b o r a t o r y o f S o i l C h e m i s t r y a n d P h y s i c s , I n s t i t u t e o f S o il C u l t i v a t i o n a n d F e r t i l i z a t i o n , W a r s a w
S u m m a r y
The object of the investigations w as to find correlations betw een certain soil form ing processes, as browning, leading (lessivage) and podsolizing, and the soil profile contents of various Ca and Mg form s (Ca and Mg: exchangeable, soluble in 20% HC1, soluble in earth fraction m elt and in clay fraction melt).
A uthor stresses also the im portance of geological processes in fluencing the course of soil form ation, w hich m ay cause sanding and w ashing-out of nutritive com ponents from the upper soil layers. Also the relatively sm all in itial quantities of d ifferen t calcium and m agnesium form s in th e investigated soils m ay be ascribed to such influences.
The content of exchangeable and 20% H C l-soluble calcium and m agnesium in the individual layers of the soil profile indicates m ainly the fertility of the soil, w hereas their content determ ined in the clay fraction m elt and the earth particles characterizes prim arily the direction of the soil—form ing processes. The analysis of the soil particles indicates also the action of the geological processes, w h ile the analysis of the clay fraction allow s in the first instance to form a v iew on the soilform ing processes under the aspect of chem ical transform ation.
In w eak ly podzolised and leached (lessivé) soils all form s of calcium are undergoing translocation from upper to deeper layers in ratio to the degree of podzolising and leaching; It m ust be noted though that in w eak ly podzolised and leached soils the im pact of this process acts m ainly on exchangeable and 20%> H C l-soluble calcium, w hereas the calcium determ ined in m elt is being translocated only to a very sm all extent.
In leached-out brown soils, on the other hand, the calcium am ounts com m ence to rise only from the instant of СаСОз enrichm ent of the clay, the translocation curves approaching straight lines in consequence.
As regards the m agnesium w e m ay state that all of its form s are undergoing translocation from upper to low er soil layers only in w eak ly podzolised soils, w hereas in brown and leached soils the magnesium of the clay fraction undergoes hardly any translocation at all, this being probably due to low er solubility of m agnesium compounds in the brow ning process as compared w ith calcium. The m agnesium (exchangeable, 20% Н-sólu ble and soluble in the m elt of soil particles) is translocated in brown and leached (lessivé) soils from the upper to the low er layers in relation to the intensity of the w ashing-out processes.
It w as also found that in all soils the clay fraction form s the main calcium and m agnesium deposit.
